بۆ قەرەبووی ئۆتۆمبێل و دووکانەکان کۆمیسیۆنەکەی چەمچەماڵ کۆدەبێتەوە

نرخی غازی ماڵان و گاز لە بەنزینخانەکان دادەبەزێت. ئەمڕۆ هەینی 24ی2ی 2023، بەھمەن قادر، وتەبێژی بەنزینخانەکانی سلێمانی بە میدیاکانی راگەیاند: "لە ئێستادا نرخی لیترێک غاز، لە بەنزینخانەکانی سلێمانی لە 700 دینارەوە کەم کراوەتەوە بۆ 645 دینار. هەروەها، دەربارەی نرخی گاز، وتەبێژەکە  ئاماژەی بەوەدا، نرخی لیترێک گاز، لە ھەزار و 25 دینارەوە کەم کراوەتەوە بۆ ھەزار دینار". ئەوەشی وت: "بەھۆی گۆڕانی کەشوھەوا، کەم بونەوەی خواست لەسەر سوتەمەنی بۆ خۆگەرمکردنەوە، نرخەکان دابەزیون و چاوەڕوان دەکرێت زیاتریش کەمبکرێنەوە".

بەشی پێشبینی لە بەڕێوەبەرایەتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان کەشوهەوای پێشبینیکراوى بۆ ئەمڕۆ و سبەینێ ڕاگەیاند ئەمڕۆ هەینی   24ی2 ئاسمان پەڵە هەور و نیمچە هەور دەبێ لە ناوچە شاخاوییەکان دەگۆڕێ بۆ هەوری تەواو، پلەکانی گەرما، نزیک دەبێتەوە لە تۆمارکراوەکانی ڕۆژی پێشوو. خێراى با ، لەسەرخۆ، مامناوەند دەبێت 10بۆ 20کم،ک .  ئاراستەی با،باکووری خۆرهەڵات دەبێت. مەوداى بینین، لە نێوان8بۆ 10 کم  دەبێت  7 سبەی شەممە    25ی 2 ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت لە هەندێک ناوچە نیمچە هەور  دەبێت. پلەکانی گەرما، بەرز دەبنەوە بە نزیکەی 1 تـا  2 پلە بەراوورد بە تۆمارەکانی ئەمڕۆ. خێراى با،لەسەرخۆ بۆ مامناوەند دەبێت  10 بۆ 20 کم،ک .  ئاراستەی با، باکووری خۆرهەڵات دەبێت. مەوداى بینین، لە نێوان 8بۆ 10کم  دەبێت  لەکۆتایدا کەشناسی بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بەم شێوەیه ڕاگەیاند: هەولێر     :  21 پلەى سیلیزى سلێمانی   : 19 پلەى سیلیزى دهۆک      :  19 پلەى سیلیزى کەرکوک   : 24 پلەى سیلیزى هەڵەبجە   : 20 پلەى سیلیزى زاخۆ      :   21 پلەى سیلیزى سۆران    :  18 پلەى سیلیزى گەرمیان  :  26 پلەى سیلیزى بەشى پێشبینى /  24-02-2023

وته‌بێژی حكوومه‌تی هه‌رێم، لەبارەی مووچەی مانگی دوو كە دەكەوێتە مانگی سێ و پشووی زۆریش لەو مانگەدا هەیە، ڕایدەگەیەنێت، "کێشه نیه و لەڕۆژانی پشوو موچە دابەش دەکرێت". جوتیار عادل، وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ پێنجشەممە 23ی2ی2023 له‌ کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەییدا ، ڕایگەیاند: "پێشتر زۆرجار لە ڕۆژانی پشووش مووچەمان دابەش كردووە، بۆیە بۆ مووچەی مانگی داهاتووش كێشە نییە و لە ڕۆژانی پشووش مووچە دابەش دەكرێت، بەپێی خشتەی وەزارەتی دارایی، فەرمانبەران و مووچەخۆران مووچەی خۆیان وەردەگرن."  جوتیار عادل ئاماژەی بەوەشدا: "دڵنیایی دەدەین حكوومەت هەرچی پێ بكرێت، مووچە لە مانگی داهاتوو دابەش دەكات و بەردەوامى بە دابەشكردنی مووچە ده‌دات." وته‌بێژەکەی حكومه‌تی هه‌رێم،وتیشی: "هەموو هەوڵەكانی حكوومەت بۆ ئەوەیە چاكسازی بكات و داهات زیاد بكات، بۆ ئەوەی مووچە بەردەوامی هەبێت و مووچەش لە پێشینەی كارەكانی حكومەتدایە.". بەپێی ڕۆژمێری حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە مانگی ئاداری داهاتوو شەش ڕۆژ کراوە بە پشوی فەرمی لەدامودەزگاکانی حکومەتی هەرێم.

هاوڵاتی بەڕێوەبەری ناوەندی توێژینەوە و راپرسیەکانی تورکیا رایگەیاند، بەگوێرەی راپرسیەکیان، دوای بومەلەرزەکەی ٦ی شوبات دەنگی پارتی داد و گەشەپیدان کەم دەکات و خەڵکی تورکیاش دەیانەوێت، هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا ئەنجام بدرێت. لەگەڵ کارەساتی بومەلەرزەی ٦ی شوبات، پرسی هەڵبژاردنیش لە تورکیا قسەی لەسەر دەکرێت. جان سەلچوکی بەڕێوەبەری ناوەندی توێژینەوە و راپرسیەکانی تورکیا لەمبارەیەوە قسەی کرد و رایگەیاند، راپرسیەکیان لەبارەی بۆچوونی هاوڵاتیان ئەنجامداوە کە ناوەڕۆکی راپرسیەکە بە تەواوی لە چەند رۆژی داهاتوودا ئاشکرا دەکرێت. جان سەلچوکی باسی ئەوەشی کرد، لە راپرسیەکەیاندا، دەنگی پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە) بە شێوەیەکی بەرچاو کەم دەکات و وتی، " زۆربەی هاوڵاتیانی تورکیا لەگەڵ ئەوەدان، هەڵبژاردن لە وادەی خۆیدا ئەنجام بدرێت، کە پێشتر بە شێوەیەکی فەرمی ١٤ی ئایار وەک رۆژی هەڵبژاردن دیاریکراوە. لە چەند رۆژی رابردوودا، پرسی هەڵبژاردن، یەکێک لە رۆژەڤە سەرەکیەکانی پارتە سیاسیەکانی تورکیا بوو. دوێنێ ماڵپەڕی هەواڵی بلۆمبێرگی ئەمریکی، لەزاری ژمارەیەک بەرپرسی باڵای ئاکەپەوە، کە ناوەکانی ئاشکرا نەکردبوو، رایگەیاند، ئەردۆغان حەفتەی رابردوو لەگەڵ بەرپرسانی پارتەکەی کۆبووەتەوە و لە کۆبوونەوەکەدا ئاماژەی بەوەکردووە کە هەڵبژاردن لە وادەی یاسایی خۆیدا ئەنجام دەدرێت. هەروەها میدیاکانی تورکیا ئاشکرایان کرد، ئاکەپە سەرقاڵی گۆڕینی کارنامەی بانگەشەی هەڵبژاردنە، لەبەرئەوەی دوای بومەلەرزەکەی ٦ی شوبات، دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی لە تورکیا گۆڕانکاریەکی بەرچاوی بەسەردا هاتووە. بەهۆی بومەلەرزەکەوە، پرسی هەڵبژاردن تاوەکو رادەیەک، لە رۆژەڤی تورکیادا کپکرابوو، بەڵام حەفتەی رابردوو، بولەنت ئارنچ یەکێک لە دامەزرێنەرانی ئاکەپە لە تویتێکدا گۆمەکەی شلەقاندەوە و داوای کرد، بەهۆی دۆخی بومەلەرزەوە، هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی دوابخرێن و لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی شارەوانی لە ساڵی ٢٠٢٤دا ئەنجام بدرێن. تویتەکەی ئارنچ کاردانەوەی توندی پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی بەدوای خۆیدا هێنابوو. لەمبارەیەوە کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) رایگەیاندبوو، بەهیچ شێوەیەک قبوڵی ناکەن، هەڵبژارندن دوابخرێت، لەبەرئەوەی، بەگوێرەی دەستووری بنەڕەتی تورکیا، تەنیا لە دۆخی جەنگدا دەتوانرێت هەڵبژاردن دوابخرێت. لەم بارەیەوە، سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لە تویتێکدا، بە توندی رەخنەی لە دەسەڵات گرت و وتی، " دواخستنی هەڵبژاردن بە واتای کودەتا بەسەر یاسا و دەستووردا دێت." دەمیرتاش داوای لە کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی جەهەپە کرد، هەموو لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان کۆبکاتەوە و کۆتایی بە دەسەڵاتی ئەردۆغان بهێنن. لە تورکیا سێ هاوپەیمانی سەرەکی بۆ هەڵبژاردن پێکهێنراون کە ئەمانەن: هاوپەیمانی گەل، هاوپەیمانی کۆمار و هاوپەیمانی رەنج و ئازادیەکان. تاوەکو ئێستا هیچ لایەنەک کاندیدی سەرۆککۆماری ئاشکرا نەکردووە. هاوپەیمانی کۆمار پێداگیری لەسەر کاندیدکردنی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری ئێستا و سەرۆکی گشتی ئاکەپە دەکات، بەڵام شەش لایەنەکەی هاوپەیمانی کۆمار تاوەکو ئێستا خۆیان یەکلایی نەکردووەتەوە، هەرچەندە کەمال کلچدارئۆغلۆ لە هەموو کاندیدەکانی دیکە چانسی زیاترە. هاوپەیمانی رەنج و ئازادیەکانیش، هەرچەندە رایگیەیاندووە، کاندیدی خۆیان دەبێت، بەڵام بەگوێرەی هەندێک زانیاری کە لە میدیاکاندا باس دەکرێن، چاوەڕێی هاوپەیمانی گەل دەکات کە ئەگەر کلچدارئۆغلۆ کاندید بکات، بۆ رووخاندنی دەسەڵاتی ئەردۆغان، دەنگ بە کلچدارئۆغلۆ دەدەن.

ئێران رایگەیاند بەرپرسانی بەغداد بەڵێنیان داوە رێگریی لە پارتەکانی رۆژهەڵات لە هەرێمی کوردستان بکەن حسێن ئەمیرعەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند؛ لەگەڵ بەرپرسانی عێراق لەگەڵ تاوتوێکردنی پەیوەندییە ئابوریی و سیاسییەکان سەبارەت بە پرسی ئاسایشی سنورەکان کۆبونەتەوە و بەرپرسانی بەغداد بە راشکاویی رایانگەیاندوە؛ رێگە نادەن لە خاکی وڵاتەکەیانەوە هێرش بکرێتە سەر کۆماری ئیسلامی ئێتران. ئاژانسی هەواڵی (فارس) بڵاوی کردوەتەوە عەبدوڵلاهیان لە کۆبونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی ئەمنی و سەربازیی عێراق وتویەتی: بۆ کۆماری ئیسلامی قبوڵکراو نییە لە خاکی هەرێمەوە هێرش بکرێتە سەر ئێران و هەڕەشە لە ئاسایشی وڵاتەکە بکرێت . بە وتەی عەبدوڵڵاهیان بەغداد و تاران لە ئاستی باڵای ئەمنیی و سەربازیی کۆبونەوەیان کردوە و بڕیارە رێوشوێنی تایبەت بۆ رێگریی لە نەیارەکانی کۆماری ئیسلامی لە هەرێم بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە. ئێران بە بەردەوامی پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان تۆمەتبار دەکات بەوە لە خاکی هەرێمەوە هێرشی چەکداریی دەکەن سەر سنورەکانی ئەو وڵاتە و تا ئێستاش سوپای پاسداران چەند جارێک بنکە و بارەگاکانی ئەو پارتانەی لە برادۆست و هەولێرو کۆیە و زڕگوێز موشەکباران کردوە و بە فڕۆکەی خۆ کوژ هێرشی کردوەتە سەریان کە زیاتر 19 کوژراو و نزیکەی 70 برینداری لێکەوتوەتەوە.  

رەزا مەنوچەهری نەخشەی شاخ و ڕووبارەكان، دەریا و دەشتەكان، كانزاكان، كێڵگەكانی نەوت، هێڵەكانی گواستنەوە لە ئاسمان و زەوی و دەریا، نەخشەی سەربازی، نەخشەی كەش و هەوا، نەخشەی گڕكانەكان و بومەلەرزەكان و شوێنەكانیان لەسەر زەوی تا ئاستێكی ڕوون و بەرچاو دیاریكراون. لەبارەیانەوە سەدان لێكۆڵینەوەی زانستی ئەنجامدراون و سەدان ناوەند لە كاردان بۆ توێژینەوەی بەردەوام و سەدان كتێب و رێنمایی جۆراوجۆریان لەبارەیانەوە بڵاوكردوەتەوە. هیچ وڵات و دەوڵەتێك نییە بە ئەندازەی پێویست پسپۆڕ و لێكۆڵەری لەو بوارانەدا نەبێت، یان ئاگاداری ئەو بوارانە نەبێت، بۆیە هەموو دەوڵەت و دەسەڵاتێكی سیاسی ئەوە دەزانێت، كە لە چ جوگرافیایەكدا سیاسەت دەكات و دەبێت چ جۆرە رێوشوێنێك بەرامبەر تایبەتمەندییە سروشتییەكانی جوگرافیاكەی ژێر دەسەڵاتی بگرێتە بەر. لە كاتی رووداوە سروشتییەكان دا رووی راستەقینەی دەسەڵاتەكان، پلانەكانیان، چۆنیەتیی مامەڵەكردنیان لەگەڵ گەلەكەیان، چۆنیەتیی مامەڵەكردنیان لەگەڵ سروشت و ژینگە، چۆنیەتیی دڵسۆزی و مرۆیی بوون و مرۆیی نەبوونیان دەردەكەوێت. رووداوە سروشتییەكان هەر هەبوون و هەر دەشبن، پێش  دروستبوونی مرۆڤ، یان هاتنی مرۆڤ بۆ سەر ئەم زەوییە بوومەلەرزە، لافاو، وشكەساڵی و ... هەبووە، بۆیە مرۆڤ هەزاران ساڵە ئاشنایە بە ڕووداوە سروشتییەكان، هۆكار، شوێنەكانیان و تایبەتمەندییەكانیان. سروشت یەكەیەكی زیندووە و بەردەوام لە جوڵەدایە، لەم نمونەیەدا پلێتە جۆراجۆرەكان كاتێك بەهۆی جوڵەكانیانە لە قوڵایی ژێر زەویدا لە یەك دەدەن بوومەلەرزە روودەدات، شوێنی پلێتەكان و شوێنی بەریەككەوتنیان و شوێنی روودانی بوومەلەرزەش دیاریكراوە، بەڵام جگە لە جوڵەی پلێتەكان دەستكارییە زۆرەكانی مرۆڤ لە سروشتدا بووەتە هۆی ئەوە، كە جوڵەی پلێتەكان خێراتر بكرێن، یان بەهۆی دەستكاریی لە رادەبەدەری مرۆڤ لەسەر هێڵەكانی بوومەلەررزە و درووستكردنی پەستانێكی زۆر لەسەر هێڵەكانی بوومەلەرزە، روودانی بوومەلەرزە زیاتر و زیانبارتر بكرێت.   بوومەلەرزەكانی باكووری كوردستان و توركیا بوومەلەرزەكەی ٦ی شوباتی ٢٠٢٣، كە ناوەندەكەی ناوچەی بازارجخی پارێزگای مەرەش (مەرعەش) باكووری كوردستان بوو و گوڕەكەی ٧.٨ پلە بە پێوەری رێختەر بوو، دیسانەوە دەیان باس و پرسیار و هەڵوەستەكردنی هێنایەوە پێش. توركیا جوگرافیای بەریككەوتەوتنی سێ پلێتی عەرەبی و ئۆراسیا و ئەفریقییە، لەو جوگرافیایەدا بە درێژایی مێژوو بوومەلەرزە ڕوویداوە. لەو كاتەوە مرۆڤ ڕووداوەكانی تۆمار كردووە و باسی شەڕ و رووداوە سروشتییەكانی كردوە باسی لە ڕوودانی بوومەلەرزە و زیانەكانی كردووە، بۆ نمونە لە ساڵی ١٢٦٨زاینی لە شوێنێكی نزیك لە شوێنی بوومەلەرزەكەی بازارجحی مەرەش، واتە لە باكووری ئەدەنە و لە كاتی  دەسەڵاتی پاشایی كیلیكیەدا بوومەلەرزەیەك روویداوە و ٦٠ هەزار كەسی كوشتووە. لە ساڵی ١٦٦٨ی زاین دا لە ناوچەی سامسۆن و لە باكووری شوێنی بومەلەرزەكەی ١٦ ڕۆژ لەوە پێش دا، روویداوە و نزیكەی ١٠ هەزار كەسی كوشتووە و پاشلەرزەكانیشی تاوەكو ٦ مانگ بەردەوام بوون. لە ساڵی ١٩٠٠یشەوە تاوەكو ئێستا نزیكەی ٧٠ بوومەلەرزەی گەورە، كە پێوەرەكەیان لە نزیك ٦ پلە بە پێوەری رێختەر بۆ ٧.٨ پلە بە پێوەری رێختەر  بوون و لە توركیا روویانداوە، یانی بە زمانێكی تر لە ماوەی ١٢٣ ساڵی رابردوودا هەر ساڵێك و ٧ مانگ بوومەلەرزەیەكی زیانبەخش لە توركیا روویداوە. ئەوەش بەو مانایە دێت، كە دەسەڵات لە توركیا بە باشی لەوە ئاگادارە، كە ئەگەری ئەوە هەیە هەموو ساتێك بوومەلەرزەیەكی گەورە لە توركیا رووبدات. لە توركیا و لە زانكۆكانیشدا چەند ناوەندێكی بوومەلەرزەی ناسی لەكاردان و توێژینەوەی باشیشیان لەبارەی بوومەلەرزەكان و چۆنیەتیی كەمكردنەوەی زیانەكانیان كردووە. لە ١٧ی ئابی ١٩٩٩دا لە ئیزمیتی توركیا بوومەلەرزەیەك بە گوڕی ٧.٦ پلە ڕوویدا و نزیكەی ١٨ هەزار كەس گیانیان لەدەستدا. دوای نزیكەی چوار مانگ و لە ١٢ی نۆڤەمبەری ١٩٩دا بوومەلەرزەیەكی تر بە گوڕی ٧.٢ پلە لە پارێزگای دوزجە ڕوویدا و لەوەشدا نزیكەی هەزار كەسی تر گیانیان لە دەستدا. لەو كاتەوە دەوڵەتی توركیا باجێكی خستووەتە ئەستۆی هاوڵاتییەكانی بە ناوی باجی ڕووبەڕووبوونەوەی بوومەلەرزە و رووداوە سروشتییەكان. ئەوە بە چاوكردن لە هەندێك وڵات كرا بۆ ئەوەی بیناسازی لە توركیا بگەیەنرێتە ئاستێك، كە لە كاتی روودانی بوومەلەرزەدا بیناكان بەرگە بگرن و زیانیان كەمتر پێ بگات و هاووڵاتییان پارێزراو بن. گەرچی هاوڵاتیان باجیان بۆ ئەو یاسایە داوە، بەڵام بۆ نمونە وەك ئەوەی لە وڵاتی ژاپۆن كراوە لە توركیا نەكراوە و بە كردەوە زیانە زۆرە مادی و مرۆییەكانی بوومەلەرزە بەردەوامن. لە دوای ئەوەی ئاكەپە بە سەرۆكایەتیی ئەردۆغان دەسەڵاتی لە توركیا گرتە دەست بەڵێنی ئاوەدانی، بیناسازی، بەنداو درووستكردن، چاككردنی ڕیگاوبان و كەمكردنەوەی زیانی ڕووداوە سروشتییەكان و ژمارەیەك بەڵینی تری سیاسی و ئاشتیخوازانە و ئارامیی بە خەڵكی توركیا دا و هیچیشی نەبردە سەر، دەسەڵاتی ئەردۆغان بە خێرایی باجی دەسەند و كاری دەكرد و كۆمپانیا لەسەر كۆمپانیا و پرۆژە لەسەر پرۆژە بە پەلەپەلییەكی زۆرەوە درووست دەكرد. بینای نهۆمی نەرم لە توركیا و بینای مێهر لە ئێران  یەكێك لە كارەكانی ئەردۆغان ئەوە بوو، كە بە پرۆژە یاسایەك شێوازی بیناسازیی باڵەخانەكانی لە توركیا گۆڕی و بە یاسایەك رێگای بە دروستكردنی نهۆمی نەرم لە باڵەخانەكاندا دا. نهۆمی نەرم لە یەكێك لە نهۆمەكانی خوارەوەی باڵەخانەكان دا و بە لابردنی بەشێك لە پایەكان و كەمكردنەوەی دیوارەكانی ناوەوە بە رووبەر گەورە بۆ كاری بازرگانی، براند، پارك و شوێنی وەرزش تەرخانە دەكرێت و دواتر نهۆمەكانی تری لەسەر دروست دەكرێت، بەڵام شارەزایانی ئەو بوارە دەڵێن، نهۆمی نەرم ٧٠ بۆ ٨٠ توانای بەرگەگرتنی لە نهۆمەكانی تر كەمترە، بۆیە لە بوومەلەرزەكەی مەرەش دا، زۆربەی هەرە زۆری رووخان و زیانەكان بەهۆی نهۆمی نەرمی ئەردۆغانەوە بوون و وەك لە سەدان وێنە و ڤیدیۆدا دەبینرێت، بەشێكی زۆری بیناكان بەسەر نهۆمێكدا ڕووخاون، یان نهۆمەكانی خوارەوە بە تەواوی رووخاون و نهۆمەكانی سەرەوە نەڕووخاون و لاربوونەتەوە. ئەم هۆكارە سیاسی و ئابووری و هەڵپەیە بۆ خۆدەوڵەمەندكردن بەهۆی دروستكردنی شوێنی بازرگانی لە ناو نهۆمی باڵەخانەكاندا هۆكاری سەرەكی بوون بۆ بەرزبوونەوەی ئاست و قەبارەی زیانە مرۆیی و مادییەكان بەم ڕادەیەی ئێستا. كاتێكیش لە ١٢ی ئۆكتەبەری ٢٠١٧دا بومەلەرزەیەك بە گۆڕی ٧.٢ پلەی رێختەر لە ئەزگەڵەی نزیك كرماشان ڕوویدا، ڕووی ڕاستی پرۆژەیەكی بیناسازی لە ئێران ئاشكرا بوو، كە بە بڕیاری مەحمود ئەحمەدی نەژاد سەرۆك كۆماری ئەو كاتی ئێران دروستكرا و ناونرا پرۆژەی مەسكەن مێهر، ئەو پرۆژەیە بریتی بوو لە دروستكردنی خانوی هەرزان بۆ خەڵكی كەمدەرامەت و ئەحمەدی نەژادیش وەك ئەردۆغان زۆر شانازیی بە پرۆژەكەیەوە دەكرد، بەڵام ئەوەی لەو بوومەلەرزەیەدا زۆرترین زیانی بە هاووڵاتییان گەیاند، پرۆژەی مەسكەن مێهر بوو، نەك تەنها ڕوودانی بوومەلەرزەكە. هۆكاری مرۆیی روودانی بومەلەرزەكان كاتێك لەسەر رووی زەوی و لەسەر هێڵی بوومەلەرزە و شوێنی بە یەكدادانی پلێتەكانی ژێر زەویدا، دەستكاریكردنێكی گەورە، یان پرۆژەیەكی گەورە دروست بكرێت، ئەو دەستكاریكردن و پرۆژەیە دەبێتە هۆی دروستبوونی كاریگەری لەسەر جوڵەی پلێتەكان.  لێرەدا بۆ نمونە پرۆژەی گاپ، كە لەلایەن دەسەڵاتدارانی توركیاوە لە پاڵ ئامانجی پێشخستنی كشتوكاڵ، بازرگانی و پرۆژەكانی كارۆئاویدا، ئامانجێكی گەورەتریان هەیە، كە ئەویش ئامانجی گوشاری سیاسی بەرامبەر بە دراوسێكانی، دەستبەسەرداگرتنی سەرچاوەكانی ئاو، بەكارهێنانی ئاو لە بەرامبەر نەوت و گۆڕینی باری دیموگرافیا و شێواندنی مێژووی كوردستانە. گەرچی دەوڵەتی توركیا دەڵێت، ئەو پرۆژەیە بۆ باشتركردنی ژیانی خەڵكی كوردی ناوچەكەیە، بەڵام هیچ كاریگەرییەكی لەسەر باشتركردنی ژیانی خەڵكی كورد لەو ناوچەیەدا نەبووە. ئەم پرۆژەیە دەكەوێتە سەر هێڵی بوومەلەرزە و شوێنی بەریەككەوتنی پلێتەكان. پرۆژەكە بە گشتی لە ٢٢ بەنداوی گەورە لە ٩ پارێزگادا پێكدێت، كە ئەو ٩ پارێزگایە لە ناو ئەو ١٢ پارێزگایەدان، كە بوومەلەرزەكەی ٦ی شوباتی ئەمساڵ تیایاندا ڕوویداوە. گەورەترین بەنداوی ئەو پرۆژەیە بەنداوی ئەتاتوركە، كە ٦٠ ملیار مەتر سێ جا ئاو دەگرێت و ١٠ هێندەی بەنداوی دوكان گەورەیە و دەكەوێتە ١٠٦ كیلۆمەتری چەقی بومەلەرزەكەی بازارحجی مەرەش. بەنداوەكە لە ساڵی ١٩٩٢ەوە تەواو بووە و پڕكراوە لە ئاو، كێشی هەر مەتر سێجا ئاو یەك تۆنە و بەوەش ٦٠ ملیار مەتر سێجا ئاوی بەنداوەكە بەرامبەر بە ٦٠ ملیار تۆن قورسایی. واتە ٣٠ ساڵە بەهۆی گلدانەوەی ئەو ئاوە زۆرەوە پەستانێك بە قورسایی ٦٠ ملیار تۆن خراوەتە سەر پلێت و هێڵی بوومەلەرزە لەو ناوچەیە، ئەو قورسایەیە زۆرە بە یەكێك لە هۆكارە مرۆییەكانی بوومەلەزرەكە دەزانرێت. ئەگەر قورسایی بەنداوەكانی تری پرۆژەی گاپ بۆ سەر هێڵی بوومەلەرزە لەو  ناوچەیەدا بەو قورسایی ئاوی بەنداوی ئەتاتورك (بەشێك لەلایەنگرانی ئەردۆغان لە ناوخۆیاندا و لە هەندێك لە وتە و پۆستەكانیاندا پێی دەڵێن، بەنداوی ئەردۆغان) زیاد بكرێت، ئەوە ڕوون دەبێتەوە، كە ئامانجی سیاسی و دەستوەردانی مرۆڤ بەو ڕادە زۆرە لە سروشت دەبێتە هۆی خێراتركردنی ڕووداوە سروشتییەكان.   بە دەمەوە نەچوون، جیاكاری و نادادی لە دابەشكردنی هاوكارییەكان دا یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی دەوڵەتە داگیركەرەكان و دیكتاتۆرەكان و مەزهەبەییەكان ئەوەیە خەڵكی ناوچە داگیركراوەكان و زۆربەی خەڵكی وڵاتەكەیان بە هاووڵاتیی خۆیان نازانن و لە كات و بۆنە جۆراجۆرەكاندا جیاكارییان لەگەڵ دەكەن و زۆر بێباكانە و خاو بە دەمیانەوە دەچن و لە دابەشكردن و گەیاندنی هاوكارییەكاندا جیاكارییەكی گەورە دەكەن. دەوڵەتی توركیا لە بومەلەرزە ٧.١ پلەیەكەی ٢٣ی ئۆكتۆبەری ساڵی ٢٠١١ی وان دا بۆ ماوەی ٣ رۆژ رێگای بە تیمە نێودەوڵەتییەكان نەدا بچنە وان و فریای خەڵكی بومەلەرزە لێدراو بكەون. بەرپرسانی ئەو كاتی دەوڵەتی توركیا ڕایانگەیاند، هۆكاری رێگریكردن لە تیمە نێودەوڵەتییەكان ئەوە بووە، كە توانای بە دەمەوە چوونی دەوڵەت تاقی بكەنەوە، واتە لەسەر تەرمی هاووڵاتییانی كورد توانای دەوڵەتیان تاقی كردووەتەوە. كاتێكیش هاوكارییەكان گەیشتنە وان لە ناو هاوكارییەكاندا ژمارەیەكی زۆر پەڕۆ و هێمای فاشیستەكانیش تورك و جنێو و سوكایەتی بۆ بوومەلەرزە لێدراوەكان نێردرا و تەنانەت لە تەلەفزیۆنەوە بە ئاشكرا چەند كەسێك وتیان، ئەوان هەموویان تیرۆریستن و با لەوە خراپتریان بەسەر بێت. ئەم ڕەفتارە فاشیستیانەیە لە چەند كات و ڕووداوی تردا دووبارەبوونەتەوە، بۆیە خەڵك لە هەر ڕووداوێكدا متمانەی زیاتری بەرامبەر بە دەوڵەت لەق دەبێت. لە بوومەلەرزەكەی ساڵی ٢٠١٧ی كرماشان لە ئێراندا، بەشێك لە چالاكوانانەكان باسیان لەوە دەكرد، دەزگا فەرمییەكانی دابەشكردنی هاوكارییان لە ناوچە شیعەنشینەكان زیاتر و خێراتر بووە بەراورد بە ناوچە سونەنشین و یارسان نشینەكانی كرماشان، یانی ئەوانیش جیاكاریی مەزهەبییان لەگەڵ كورد لە كرماشاندا كردووە. دەوڵەتی توركیا لە بومەلەرزەكەی ٦ی شوباتی ئەمساڵ دا بەردەوام بوو لە شێوازی جیاكاریكردنی خۆی لە مامەڵەكردن و بەدەمەوە نەچوونی هاووڵاتییانی ناوچە بوومەلەرزە لێدراوەكان. تاوەكو نزیكەی سێ رۆژ كارێكی ئەوتۆ و گرنگ نەكرا. لەو سێ ڕۆژەی یەكەم دا خەڵك، چالاكوانان، ڕێكخراوەكان، رێكخستنی حیزبەكان و ئۆپۆزسیۆن لە ریزی پێشەوەی هەڵمەتەكان بوون بۆ ڕزگاركردنی هاووڵاتییان و گەیاندنی هاوكارییەكان. ڕۆڵی هەدەپە و گەنجانی كورد زۆر گرنگ و كاریگەر بوو، كە تا ئێستاش بەدرەوامە، بەڵام دەوڵەت بە ڕاگەیاندنی باری نائاسایی دەستیكردووە بە رێگریكردن لە هاوكارییە مەدەنی و جەماوەری و خۆڕسكەكان. پۆلیس و سوپا و جەندرمە ناوچەكانیان دراوەتە دەست و بەپێی یاسای باری نائاسایی مامەڵە دەكەن و دەزگای ئافادیش جگە لەوەی لاوازەی خۆی سەلماند، لە دابەشكردنی هاوكارییەكاندا جیاكارییەكی زۆریش دەكات.   كوردانی عەلەوی و پرۆسەی سڕینەوە ناوچەكانی بازارجخ و ئەلبیستان لە پارێزگای مەرەش، كە چەقی بومەلەرزەكەن، ناوچەی كوردی زازا و عەلەوین، قەڵایەكی هەدەپە و بزووتنەوەی كوردی باكووری كوردستانن، تێكۆشەری وەك بەسیمە كۆنجا-یان هەیە. كۆمەڵكوژییە گەورەكەی كوردانی عەلەوی لە  ساڵی ١٩٨٧ لە مەرەش هێشتا لە یاد و بیری كورداندایە، كە توركە فاشیست و سونەكان بە پشتیوانیی دەوڵەت و سوپا سەدان كەسیان لێ كۆمەڵكوژكردن و سەدان خانوو و دوكانیان تاڵان كردن و ئاگریان تێبەردان و هەوڵیان دا شاری مەرەش لە كوردی عەلەوی پاكتاو بكەن و بۆ ئەوەش زۆربەیان ناچاری كۆچبەری كردن. جگە لەوەش لە پرۆژەی چاكسازییەكانی رۆژهەڵات لە ساڵانی ١٩٣٠ تاوەكو ١٩٥٠ كوردانی ناوچەكە و كوردانی عەلەوی كرانە ئامانج و هەوڵیان دا ناوچەی رووباری فورات بە تایبەتی رۆژئاوای فورات لە كوردی عەلەوی پاكتاو بكەن. هەروەها بە پرۆژەی گاپ هەڵێكی تریان دا، كورد و عەلەوی لە ناوچەكە دەر بكەن. كورد لە باكووری كوردستان بە وردی لە هۆكاری مامەڵەی دەوڵەتی توركیا بەرامبەر بە ناوچە جۆراجۆرەكان تێدەگات. بۆیە خێرا هەڵمەتی هاوكارییان بۆ ئەو ناوچانە ڕاگەیاند و هەدەپە و گەنجان و ڕێكخراوەكان بە دەم خەڵكی ناوچەكەوە چوون و جەمخانەكان، كە شوێنی ستایش و پیرۆزی عەلەویەكانن بوونە لانەی حەوانەوە و دابەشكردنی خۆراك و هاوكاری بەسەر هاووڵاتییاندا. یەكێك لە هۆكارەكانی ژێرەوەی بڕیاری باری نائاسایی ئەوەیە، كە دەوڵەت دەیەوێت رێگری لەو یەكگرتن و یەكڕیزییە بكات. خاڵێكی سەیریش ئەوەیە، دەوڵەت لە بریی بە دەمەوە چوونی بەپەلە، خێرا دەستی بە گواستنەوە و دوورخستنەوەی هاووڵاتییان لە ناوچەكانیان كرد، وەك ئەوەی دەوڵەت پەلەی بێت لەوەدا، كە ناوچەكە چۆڵ بكرێت لە مرۆڤ و بە پاساوی جۆراجۆر خەڵكەكە لە زێد و نیشتمانی خۆیان دوور بخەنەوە، خەڵك بەهۆی سیاسەتەكانی دەوڵەتی توركیاوە لەو بڕوایەدایە، ئەمكارەی دەوڵەت بەشێكە لە پرۆسەی پاكتاوكردن و سڕینەوەی كورد و عەلەوی لە ناوچەكە. ئەمەش نیگەرانیی دروستكردووە و لایەنە كوردیەكان و عەلەوییەكان داوایان لە خەڵك كردووە ناوچەكانیان چۆل نەكەن، یان بگەڕێنەوە بۆ ناوچەكانیان. شاردنەوەی زیانەكان سەرباری ئەوەی بومەلەرزەكە ١٢ پارێزگای گرتووەتەوە و ٢٢ ملیۆن كەس لێی زیانمەند بوون و دەوڵەتی توركیا خۆی ڕووداوەكەی بە ڕووداوی پلە چوار ناساند و  باسیش لەوە دەكەن، كە ئەوەی ڕوویداوە كارەساتی سەدەیە و ڕێكخراوی تەندروستیی جیهانیش ئاستی كارەساتەكەی بۆ پلەی سێ بەرزكردوەتەوە و قەبارەی زیانەكان بە زیاتر لە ١٠٠ ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت و لە ناوچەكە بۆ ماوەی ٦ مانگ باری نائاسایی ڕاگەیاندراوە، بەڵام تا ئێستا دەوڵەتی توركیا لە بری شەفافیەت و بڵاوكردنەوەی ئامارێكی ڕوون و وردەكارانە، هەوڵی شاردنەوەی ئامارەكان بە تایبەتی زیانە مرۆیەكان دەدات. دەمیرتاش لە زیندانەوە بەپێی ئاشنایەتیی بە چڕیی دانیشتوانی ناوچەكە و زانیاری بە دەستگەیشتوو لە پارێزەرەكانیەوە ڕایگەیاند، دەبێت ١٠٠ هەزار كەس گیانیان لە دەست دابێت، هەندێك سەرچاوەی تریش باس لەوە دەكەن، زیاتر لە ٢٠٠ هەزار كەس گیانیان لە دەستداوە و دەیان هەزار كەسی تریش هێشتا لە ژێر داروپەردووەكاندان. بەپێی ئەوەی تا ئێستا دیارە، ڕەنگە دەوڵەتی توركیا بۆ شاردنەوە شكستەكانی خۆی، بیەوێت ئامارەكانی زیانی بومەلەرزەكە وەك ئامارەكانی شەڕی ٤٠ ساڵە لە باكووری كوردستان بشارێتەوە، چونكە لەو شەڕەدا نزیكەی ٣٠٠ هەزار كەس كوژراون و نزیكەی ٣ ملیۆن كەس ئاوارە بوون و دەوڵەتی توركیا ٦ تریلۆن دۆلاری بۆ شەڕی دژ بە كورد خەرج كردووە، بەڵام خۆی باس لە كوژرانی ٤٠ هەزار كەس لەو شەڕەدا دەكات. گومان لەوەدا نییە، ئامارەكانی زیانی بومەلەرزەكە زۆر زۆر زیاترن لەوەی كە دەوڵەتی ئەنقەرە باسی دەكات. دزی و تاڵانی گروپەكانی سەر بە دەوڵەتی توركیا دەوڵەتی توركیا جارێكیتر سەلماندی، كە دەوڵەتی ئۆپراسیۆن، بۆردومان، لەشكركێشی و داگیركارییە نەك دەوڵەتی فریاگوزار و فریادڕەسی هاووڵاتییەكانی. بە خێرایی باری نائاسایی ڕاگەیاند و رێگریی لە كاری فریاكەوتنی گەنجان و هەدەپەش كرد، هێزی بۆ رێگریكردن لە كارە فریاگوازرییەكان بڵاوەپێكردووە، ئەو هێزە كۆنتێنەر و كانێكس و گەرمەكەرەوەیان بە هاوڵاتییان نەگەیاند، تاوەكو خەڵكێكی زۆر لە ژێر داروپەردووەكاندا لەسەرمادا ڕەقبوونەوە. جگە لەوەی باس لە زیان گەیشتن بە دیواری بەشێك لە بەنداوەكان دەكرێت، بەڵام دەسەڵاتدارانی ئەنقەرە ئەوە ڕەتدەكەنەوە، بەڵام هاوكات بەپێچەوانەی ساڵانی ترەوە ئاوی بەنداوەكان هێدی هێدی بەردەدەنەوە. ژمارەیەك رووداوی ئاگركەوتنەوە لە بەندەرەكاندا بە تایبەتی ئەسكەندەروون ڕوویدا، بەڵام هۆكارەكەی و زیانەكانی روون نەكرایەوە و رووماڵی میدیاییان قەدەغە كرا. جگە لەوانەش كاتێك خەڵك هاوكاریی پێنەدەگەیشت و بە دوای پارویەك نان و هۆیەكی گەرمەكەرەوەدا دەگەڕان بۆ ڕزگاركردنی خۆیان و منداڵەكانیان، هێزە ئەمنییەكان بە پاساوی دزیكردن دەستیانكرد بە دەستگیركردنی هەندێك لە هاووڵاتییانی برسی و لێقەوماو، بەڵام رێگایان بۆ ژمارەیەك گروپی تاڵانچیی سەر بە دەوڵەت كردوەتەوە، كە هاوكات لەگەڵ هەڵدانەوەی داروپەردووەكاندا زێڕ و خشڵ و كەلوپەلی گرانبەهای هاوڵاتییان و ماڵە ڕووخاوەكان بدزن، تاڵانكارییەكی گەورەی بە بەرنامە لەناوچەكە هەیە، كاتێك هاووڵاتییان و خاوەن ماڵەكان لە دژی ئەو تاڵانییەی دەوڵەت دەوەستنەوە، هێزە ئەمنیەكان بەرەنگاری خەڵك دەبنەوە و ئەشكەنجەیان دەدەن و لە دادگاش بڕیاری زیندانیكردنیان بۆ دەردەكات.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی ڕایگەیاند ئەمڕۆ پێنجشەممە له‌دوو چالاكی‌ جیادا مه‌فره‌زه‌كانی‌ نوسینگه‌ی‌ نه‌هێشتنی‌ تاوانی‌ چه‌مچه‌ماڵ توانیویانە  سێ تۆمه‌تبار به‌تۆمه‌تی‌ دزیكردن ده‌ستگیربکەن. بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی لە ڕاگەیەندراوێکدا دەستگیرکی کردنی سێ هاوڵاتییان بە تۆمەتی دزیکردن لە دوو چالاکی جیادا ڕاگەیاند.   لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئەوەش ڕونکراوەتەوە کە له‌كاتی‌ ده‌ستگیركردنی‌ تۆمه‌تباره‌كاندا ده‌ستیشگیرا به‌سه‌ر ئوتۆمبێلێكدا كه‌ به‌تۆمه‌تباران بووه‌و لەئێستادا هه‌ردوو تۆمەتبار (أ، ن، ع) له‌دایكبووی‌ 2001 و (م، ن، ح) له‌دایكبووی‌ 2001 بەبڕیاری بەڕێز دادوەرو به‌پێی‌ مادده‌ی‌ 443 له‌یاسای‌ سزادان ڕاگیراون‌و لێكۆڵینەوەكان لەگەڵیاندا بەردەوامە. هەروەها سێیەم تۆمەتبار بە ناوی  (د، ح، أ) له‌دایكبووی‌ 1983 دانی‌ به‌تاوانه‌كه‌یدا ناوه‌و لەئێستادا بەبڕیاری بەڕێز دادوەرو به‌پێی‌ مادده‌ی‌ 446 له‌یاسای‌ سزادان ڕاگیراوه‌و لێكۆڵینەوەكان لەگەڵیدا بەردەوامە. دەقی ڕاگەیەندراوەکەی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی : سێ تۆمه‌تبار ده‌ستگیركران له‌دوو چالاكی‌ جیادا مه‌فره‌زه‌كانی‌ نوسینگه‌ی‌ نه‌هێشتنی‌ تاوانی‌ چه‌مچه‌ماڵ سێ تۆمه‌تباریان به‌تۆمه‌تی‌ دزیكردن ده‌ستگیركرد. دوای‌ ئه‌وه‌ی‌ هاوڵاتییه‌ك سكاڵای‌ یاسایی تۆماركرد كه‌ ئاژه‌ڵی‌ ماڵی‌ لێدزراوه‌، ده‌ستبه‌جێ هێزەكانی پۆلیس لێكۆڵینەوەو بەدواداچوونەكانیان بۆ دۆزینه‌وه‌و ده‌ستگیركردنی‌ تۆمه‌تباران دەستپێكرد، پاش وه‌رگرتنی‌ بڕیاری‌ به‌ڕێز دادوه‌ر، مه‌فره‌زه‌كانی‌ نوسینگه‌ی‌ نه‌هێشتنی‌ تاوانی‌ چه‌مچه‌ماڵ توانیان دو تۆمه‌تبار ده‌ستگیر بكه‌ن. له‌كاتی‌ ده‌ستگیركردنی‌ تۆمه‌تباره‌كاندا ده‌ستیشگیرا به‌سه‌ر ئوتۆمبێلێكدا كه‌ به‌تۆمه‌تباران بووه‌و لەئێستادا هه‌ردوو تۆمەتبار (أ، ن، ع) له‌دایكبووی‌ 2001 و (م، ن، ح) له‌دایكبووی‌ 2001 بەبڕیاری بەڕێز دادوەرو به‌پێی‌ مادده‌ی‌ 443 له‌یاسای‌ سزادان ڕاگیراون‌و لێكۆڵینەوەكان لەگەڵیاندا بەردەوامە. له‌چالاكییه‌كی‌ ترداو له‌سه‌ر سكاڵای‌ هاوڵاتییه‌ك‌و پاش وه‌رگرتنی‌ بڕیاری‌ به‌ڕێز دادوه‌ر، مه‌فره‌زه‌كانی‌ نوسینگه‌ی‌ نه‌هێشتنی‌ تاوانی‌ چه‌مچه‌ماڵ تۆمه‌تبارێكیان ده‌ستگیركرد كه‌ چه‌ند تۆنێك ئاسن‌و فافۆنی‌ دزیبوو. له‌كاتی‌ ده‌ستگیركردنی‌ تۆمه‌تباردا ده‌ستیشگیرا به‌سه‌ر ئوتۆمبێلی‌ تۆمه‌تبارو بڕێك ئاسنی‌ دزراودا. تۆمه‌تبار (د، ح، أ) له‌دایكبووی‌ 1983 دانی‌ به‌تاوانه‌كه‌یدا ناوه‌و لەئێستادا بەبڕیاری بەڕێز دادوەرو به‌پێی‌ مادده‌ی‌ 446 له‌یاسای‌ سزادان ڕاگیراوه‌و لێكۆڵینەوەكان لەگەڵیدا بەردەوامە. بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی - ڕاگەیاندن‌و پەیوەندییەكان  

هاوڵاتی هێشتا گەڕی نوێی گفتوگۆكانی نێوان هەرێم و بەغداد كۆتایی نەهاتبوو، راپۆرتێكی رۆژنامەی (سەباح)ی نیمچە فەرمی حكومەتی عێراق خەریكبوو جارێكی دیكە گڕ لەپەیوەندییەكانی بەغداو هەولێر بەربدات و ناكۆكییەكانی نێوانیان زیندووبكاتەوە ئەگەر لێدوان و ڕەتكردنەوەی هەردوولایەن نەبووایە لەسەر بابەتەكە. رۆژنامەی (سەباح) كە سەر بەتۆڕی میدیای عێراقە و بارەگاكەی لەبەغدایە رۆژی شەممە 18-2-2023، بابەتێكی بڵاوكردەوە كە تیایدا باسی لە ئەنجامدانی راپرسییەك كردبوو لەبارەی بارودۆخی هەرێمی كوردستان و دەڵێت: «بەهۆی ناكۆكییەكانی هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار، لە راپرسییەكیدا كە سەنتەرێكی ئەكادیمی بۆ راپرسی و شیكردنەوە ئەنجامیداوە خەڵكی هەرێمی كوردستان بێ هیوابوونی خۆیان لە دەسەڵاتی سیاسی هەرێمی كورستان راگەیاندووە و خوازیاری گەڕانەوەن بۆ سەر بەغدا.» هەرزوو راپۆرتەكەی رۆژنامەی سەباح حكومەتی هەرێمی هێنایە سەرخەت و وەڵامێكی توندی رۆژنامەكەی دایەوەو و رایگەیاند: هەرێمی كوردستان خاوەن قەوارەیەكی یاسایی و دەستوورییە و بەرهەمی خوێنی هەزاران شەهید و خۆڕاگری پێشمەرگە قارەمانەكانە و هیچ دەسەڵاتێك توانای هەڵوەشاندنەوەی هەرێمی كوردستانی نییە بە نووسینی رۆژنامەیەكی مایەپووچ هەڵناوەشێتەوە، كە پارەیەكی زۆری لێ خەرجدەكرێ و كەسیش هەر نازانێ ماوە یان داخراوە. حكومەتی هەرێم ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: ئەم سەنتەر و بەناو راپرسییەی رۆژنامەكە پشتی پێبەستووە، هیچ بنەمایەكی زانستی نییە و دوورە لە راستییەوە، ئەگەر بەڕاستیش رۆژنامەی (سەباح ) و ئەوانەی لە پشتییەوەن، باوەڕیان بە راپرسییە، لە 25ـی سێپتەمبەری 2017 ، زۆرینەی هەرە زۆری خەڵكی كوردستان، لە گەورەترین راپرسی و ریفراندۆمی جەماوەری و دەنگدانێكی ئازاد دا، قسەی خۆیان كرد و دەنگیان بۆ جیابوونەوە دا، بەڵام دەسەڵاتدارانی ئەوكاتی بەغدا، بە هێرشی سەربازی و بەكارهێنانی سوپا لە دژی خەڵكی كوردستان و گەمارۆدان وەڵامی ریفراندۆم و رای خەڵكیان دایەوە. توڕەبوونەكەی حكومەتی هەرێم وەهای لەحكومەتی عێراق كرد بێتە دەنگ و وتەبێژی حكومەتی عێراق رایگەیاند: ئەو بابەتەی لە رۆژنامەی (سەباح)ی عێراقی بڵاوكراوەتەوە، رای كەسی خۆیانە و گوزارشت لە بۆچوونی فەرمی حكومەتی عێراق ناكات. باسم عەوادی وتەبێژی حكومەتی عێراق وتی: دەستوور دەوڵەتی ئیتیحادی عێراقی پێكهێناوە، شێوازی پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و حكومەتی ئیتیحای داڕشتووە، ئەمە یەكێكە لە دەستكەوتەكانی عێراقی نوێ ئەوەشی خستووەتەڕوو، بەغدا پشتگیری لە قەوارەی هەرێمی كوردستان دەكات، كە بە پێی دەستوور‌، خاوەنی حكومەتێكی هەڵبژێردراوی شەرعییە. لەلایەن خۆشیەوە تۆڕی میدیای عێراقی كە خاوەندارێتی رۆژنامەكە دەكات داوای لێكۆڵینەوەی بەپەلەی كرد لەو راپۆتی رۆژنامەكە و رایگەیاند: «ئێمە ئەو لێدوانەی بەشی راگەیاندن و زانیاریمان لە حكومەتی هەرێمی كوردستان بینیوە، كە لە چوارچێوەی وەڵامدانەوەی یەكێك لەو راپۆرتانەی بڵاوكراوەتەوە». ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە:» جەخت لەسەر ئەوە دەكەینەوە، هەر زیانگەیاندنێك بە مافە دەستوورییەكانی دامەزراوە و قەوارە یاساییەكان، بە هەرێمی كوردستانیشەوە، رەتدەكەیەنەوە». دواتر ئەحمەد عەبدولحسێن بەڕێوەبەری بەشی نووسین لە رۆژنامەی سەباحی عێراقی رایگەیاند، ئەو راپرسییەی لەبارەی رای خەڵكی هەرێمی كوردستان بۆ گەڕاندنەوە بۆ سەر بەغداد بڵاویانكردووەتەوە خۆیان نەیانكردووە، بەڵكو لە سەنتەرێكی ئەكادیمی وەریانگرتووە و دەڵیت: «ئەگەر بڵاوكردنەوەی ئەو راپرسییە گەلی كوردی دڵتەنگكردووە، داوای لێبووردنیان لێ دەكەین.» دوابەدوای ئەو كاردانانەوەش رۆژنامەكە لە ئەرشیفی ئەلیكترۆنی خۆیدا راپۆرتەكەی سڕیوەتەوەو دەستكاریی لاپەڕە 3ی رۆژنامەكەی كردووە. ئەو راپرسییەی كە رۆژنامە عێراقییەكە بڵاویكردۆتەوە هی كۆمپانیای شیكارە بۆ تۆیژینەوەو راپرسی كە لەساڵی 2010ەوە دامەزراوەو بارەگاكەی لەشاری هەولێرە. لەروونكردنەوەكەیەكیشدا كۆمپانیاكە دەڵێت: كۆمپانیاكەیان ١٠٠% ئەهلییە و لەلایەن (موراد حەكیم، رابەر تەڵعەت و مەهدی حەسەن)ەوە خاوەندارێتی دەكرێت و ساڵانە باج دەداتە فەرمانگەی باج و دەرامەتی حكومەتی هەرێم، ئاماژە بەوەشدەكات: لە ماوەی كاركردنیدا ژمارەیەكی زۆر پرۆژەی راپرسی و توێژینەوەی بۆ ناوەندە جیهانی و ناوخۆییەكان ئەنجامداوە، دوا راپرسیش كە مشتومڕێكی لە شەقامدا دروست كردووە لەسەر بنەمایەكی زانستی ئەنجامدراوە و هیچ بەرژەوەندی شەخسی و سیاسی تێدا نەبووە. ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: بەداخەوە راپرسییەكە وەكو گشت ناخوێندرێتەوە بەڵكو تەنیا ئاماژە بە بەشێكی زۆر بچووكی دەكرێت و بەلارێدا دەبرێت، پێمانناخۆشە بۆ مەرامی سیاسی و حزبی بەكاربێت و رێگەش نادەین بدرێینە پاڵ هیچ لایەن و كەسایەتییەكی ناوخۆیی یان بیانی و ئەگەر پێویستیشی كرد بۆ پاراستنی ناوبانگی پیشەیی خومان پەنا بۆ دادگاكان دەبەین. ئەم گرفتە میدیاییەی لەنێوان بەغداد و هەولێر كە ئان و ساتەكەی لەكاتێكی زۆر هەستیاردا بوو ئەویش بەو پێیەی گفتوگۆكانی بەغدا و هەولێر لەسەر بابەتەكانی بودجە و یاسای نەوت و غاز زۆر بەگەرمی بەڕێوەدەچێت و بەپێی لێدوانەكانی هەردوولا بێت هیوایەك هەیە بۆ گەیشتن بەڕێككەوتن. دوای گەڕانەوەی دووبارەی شاندی هەرێمی كوردستان بۆ بەغداد لەسەرەتای ئەم هەفتەیەدا، هەردوو لایەنی حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق بڕیاریاندا لیژنەیەكی هاوبەش پێكبهێنن بۆ ئامادەكردن و دارشتنی پڕۆژەیاسای نەوت و گازی فیدراڵی.  بەپێی راگەیێندراوێك رۆژی یەكشەممە 19ی شوباتی 2023، شاندی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بەغدا لەگەڵ شاندی وەزارەتی نەوتی عێراق كۆبووەوە و بڕیاردرا لیژنەیەكی هاوبەش پێكبهێنرێت بۆ ئامادەكردن و داڕشتنی پڕۆژەیاسای نەوت و گازی فیدراڵی. هاوكات محەممەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراقیش رایگەیاندووە تا كۆتایی ئەمساڵ یاسای نەوت و غاز لەپەرلەمانی عێراق دەردەچێت. لەبارەی سەرهەڵدانی جیاوازی و ناكۆكیش لەنێوان پارتی و لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیشدا، ڕۆژنامەی ئەلعەرەبی، چاپی لەندەنی بڵاویكردۆتەوە مەسرور بارزانی سەرۆك وەزیرانی هەرێم لە سەردانەكەیدا بۆ فەرەنسا،  داوای لە ئیمانوێڵ ماكرۆن سەرۆكی فەڕەنسا كردووە فشار بخاتە سەر بەغداد تا پابەندی ڕێكەوتنی پێكهێنانی حكومەت بن لەگەڵ كورد و ئەو بەڵێنانە جێبەجێ بكەن كە بەكورد دراوە. ڕۆژنامەكە باسی لەوەشكردووە: كە پارتی دیموكراتی كوردستان هەست بەوە دەكات لایەنەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی كودەتایان بەسەر ئەو ڕێككەوتنانە كردووە كە لە كاتی پێكهێنانی حكومەت لە نێوان كورد و چوارچێوەی هەماهەنگی ئەنجامدراون و ئێستا خواستی پابەندبوونییان پێوەی نییە، ئاماژەشی بەوەكردووە: پارتی دیموكرات و بارزانی كشانەوەیان لە حكومەتی سودانی وەك دوا كارت داناوەو ئەگەر حكومەتی سودانی پابەندی بەڵێنەكانی نەبێت دەست بۆ ئەو كارتە دەبەن و پێدەچێت ئەو  پەیامەیان بەماكرۆن گەیاندبێت.  

هێمن مەحمود مشتومڕەكان لەسەر تێپەڕاندنی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لەعێراقدا تا دێت زیاتر دەبێت و وابڕیارە پەرلەمانی عێراق لەماوەكانی داهاتوودا گفتوگۆكانی لەبارەی هەمواركردنەوەی ئەو یاسایەوە دەستپێبكاتەوە، هاوپەیمانی چوارچێوەی هەماهەنگی-یش لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عێراق كۆبوویەوەو باسیان لەتیپەڕاندنی چەند یاسایەك كرد، بەشێك لە سەركردە شیعەكانیش لەهەوڵی ئەوەدان بۆ بەشداریكردن لەهەمواری یاساكە قسە لەگەڵ رەوتی سەدر بكەن و ڕای ئەوان وەربگیرن لەهەمواركردنەكەدا، هاوكات چەند رێكخراو و كوتلەیەكی پەرلەمانیش بەنیازن بەرەیەك لەدژی تێپەڕاندنی یاساكە بكەنەوە، پەرلەمانتارێكیش بڕوای وایە ئەمساڵ هەڵبژاردنی پارێزگاكان ئەنجامنادرێت وەك ئەوەی حكومەت بانگەشەی بۆ دەكات. خوێندنەوەی یەكەمی پرۆژە یاسای هەمواركراوی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بەپێی سیستەمی (سانت لیگۆ) مشتومڕو لێكدانەوەی جیاوازی بەدوای خۆیدا هێناو بەشێوەیەكی گشتی لەناو ناوەندە یاسایی و پەرلەمانی و سیاسییەكاندا گەڕانەوە بۆ ئەو سیستەمە بە گەڕانەوە بۆ دواوە وەسفدەكرێت كە هەڵوەشاندنەوەی سیستمەكە  بە بەرهەمی خۆپیشاندانەكانی تشرین وەسفدەكرێت. خالید دەراجی سەرۆكی لیژنەی هەرێم و پارێزگاكان لە پەرلەمانی عێراق رایگەیاندووە: گەڕانەوە بۆ سیستەمی( سانت لیگۆ) وا دەكات جارێكی تر عێراقییەكان بەشداری هەڵبژاردنەكان نەكەن جا چی پارێزگاكان بێت یاخود هەڵبژاردنی پەرلەمان، هەربۆیە پێویستە سیستمی فرە بازنەیی پەیڕەوبكرێت بۆ ئەوەی زۆرترین كەس بەشداری بكەن، جەختیش لەوەدەكاتەوە خۆێندنەوەی یەكەمی یاساكە بەپێی سیستەمی (سانت لیگۆ) توڕەییەكی زۆری لەسەر ئاستی میللی و سیاسیدا درووستكردووە، باسیی  لەوەشكردووە هەندێك لایەن دەیانەوێت ئەم یاسایە بسەپێنن لەكاتێكدا شكستی لەساڵانی پێشووتردا بینراوە. لەماوەكانی رابوردوودا لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق دوایین سەرنج و تێبینییەكانی خۆی لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاكانی ژمارە 12ی ساڵی 2018 تەواوكرد و لیژنەكە رایگەیاندبوو بەنیازە ئیمزای پێویست كۆبكاتەوە بۆ ئەوەی 16 ماددەی یاساكە هەمواربكاتەوە بەجۆرێك كە هەردوو یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و پارێزگاكان پێكەوە بكاتە یەك یاسا. هەر بەپێی زانیارییەكان تاڕادەیەك هەمووان كۆكن لەسەر ئەوەی پێشنیارەكان بەجۆرێكبن كە هەر پارێزگایەك یەك بازنەی هەڵبژاردن بێت و بەیاسای (سانت لیگۆ 1.9) بەڕێوەبچێت نەوەك (سانت لیگۆ 1.7) بەڵام تا ئێستا بڕیاری كۆتایی لەو بارەیەوە نەدراوە. بەپێی سیستەمی سانت لیگۆ 1.4 هاوپەیمانێتییە بچووكەكان فرسەتی زیاتریان بۆ بردنەوە هەیە، بەڵام لەعێراقدا سانت لیگۆی 1.9 پەیرەو دەكرێت كە ئەمەش وادەكات هاوپەیمانێتییە گەورەكان لەسەر حسابی كاندیدە سەربەخۆ و مەدەنییەكان و هاوپەیمانێتییە بچوك و تازە درووستكراوەكان دەنگی زیاتریان دەستبكەوێـت و لەبەرژەوەندییان بێت. هاوكات هاوپەیمانێتی چوارچێوەی هەماهەنگی بە ئامادەبوونی سەرۆكی فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی  و ژمارەیەك ئەندامی لیژنەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەگەڵ محەممەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق كۆبوویەوەو گرنگترین پڕۆژە یاساكان بەمەبەستی دەنگدان لەسەریان لە پەرلەمانی عێراق گفتوگۆیان لەسەر كراوە. لەلایەكی ترەوە سەركردەیەكی رەوتی سەدر بە رۆژنامەی (عەرەبی جەدید)ی وتووە سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی هەوڵیانداوە رای موقتەدا سەدر لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردنەكان وەربگرن، ئەویش لەترسی كاردانەوە جەماوەرییەكان. ئەو سەركردە وتویەتی» چەند لایەنێكی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی لەنێویشیاندا (هادی عامری) و (ئەحمەد ئەسەدی) پەیوەندییان بەنوسینگەی موقتەدا سەدرەوە لەنەجەف كردووە تاوەكو گفتوگۆ لەگەڵ سەدردا بكەن سەبارەت بەیاسا تازەكەی هەڵبژاردن بۆ ئەوەی رای رابەری رەوتی سەدر بزانن بەتایبەت گەڕانەوەیان بۆ سیستەمی (سانت لیگۆ) كە پێشتر سەدر رەتیكردۆتەوەو پێی باشە هەمان   یاسا بمێنێتەوە كە ئێستا لەئارادایە كە فرە بازنییە لەهەموو پارێزگایەكداو براوە ئەوەیە كە زۆرینەی دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. سەركردەكەی رەوتی سەدر جەختی لەوەشكردۆتەوە كە موقتەدا سەدر رەتیكردۆتەوە هیچ گفتوگۆیەك ئەنجامبدات و دەستەی سیاسی و سەركردەكانی رەوتەكەشی لەئەنجامدانی هیچ جۆرە گفتوگۆیەك ئاگاداركردۆتەوە لەوبارەیەوە لەگەڵ لایەنەكانی دیكە ئەنجامیبدەن، سەركردەكە ئاماژەی بەوەشكردووە رای سەدرییەكان لەسەر یاسای هەڵبژاردنەكان ئاشكرایەو هەر دەستكاریكردنێك دژی بۆچۆنی سەدرییەكان و تشرینییەكان و مەرجەعیەت بێت ئەوا ئەگەر دووبارە رژانە سەر شەقامەكانی لێدەكرێت. بەپێی ئەو بەرنامە سیاسییەی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەسەرەتای دەستبەكاربوونیدا خستیەروو، دەبێت لەماوەی 18 مانگدا هەڵبژاردنی پارێزگاكان و پەرلەمان بەڕێوەبچێت، بەڵام بەپێی ئاماژەكان پێناچێت بەرنامە حكومییەكەی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەتایبەت لەبواری هەڵبژاردنەكاندا بەئاسانی بەڕێوەبچێت و رووبەڕووی نەیاری زۆر دەبێتەوە بەتایبەت سەدرییەكان و تشرینییەكان و هێزەكانی دیكەی كۆمەڵگەی مەدەنی. لەبەیاننامەیەكیشدا چەند كوتلەیەكی پەرلەمانی و رێكخراوێكی مەدەنی و دیموكراسی دژی بەندە هەمواركراوەكانی یاساكە وەستانەوەو رایانگەیاند: ئەو پرۆژە یاسایە كە ئێستا لەپەرلەمان هەیە رەتدەكەینەوە، هاوكات داوادەكەن بەرەیەكی یەكگرتوو لەدژی رەشنوسی یاساكە درووستبكرێت چونكە دژ بەدیموكراسییەو لەبەرژەوەندی حزبەكانی دەسەڵاتە. شێروان دوبەردانی پەرلەمانتاری پارتی لەپەرلەمانی عێراق رایگەیاندووە: لیژنەی هەرێم و پارێزگاكان چاوەڕوانی رێككەوتنی كۆتایی لایەنەكانە لەسەر یاسای هەڵبژاردنەكان و تا ئێستا هیچ رێككەوتنێك نەكراوە، ئاماژە بەوەشدەكات پێناچێـت لەمانگی 10ی ئەمساڵ هەڵبژاردنی پارێزگاكان ئەنجامبدرێت وەك ئەوەی بڕیاری لێدراوە، بەڵكو چاوەڕواندەكرێـت بكەوێـتە ساڵی داهاتوو. كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانیش رایگەیاند: بۆ هەڵبژاردنەكان لەدایكبووانی ساڵی 2005 دەتوانن بەشداری بكەن و كارتەكانی خۆیان وەربگرنەوە. ئەوەی تا ئێستا روونە ئەوەیە هاوپەیمانێـتی ئیدارەدانی دەوڵەت كە لە چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان و پارتی دیموكراتی كوردستان و هاوپەیمانێتی سیادەی سونیەكان و یەكێتی نیشتیمانی   كوردستان و هاوپەیمانێتی عەزمی سوننەكان و بابلیۆنی مەسیحییەكان كە ژمارەی پەرلەمانتارەكانیان 270 پەرلەمانتارە لەكۆی 325 پەرلەمانتاری عێراق لەگەڵ هەمواری نوێی یاسای هەڵبژاردنەكانن.    

شەنای فاتح   لە چەند رۆژی رابردوودا بڵاوبوونەوەی هەواڵی كەیسێكی تری منداڵانی ونبووی هەڵەبجە بەناوی (هاوڕێ‌) زۆرترین دەنگدانەوەی لەناو رایشگتی دروستكرد، لە كوردستاندا تائێستا ناوەندێكی زانستی پێشكەوتوو نیە بۆ چارەسەركردنی ئەم  كەیسانەو زۆربەی كەیسەكان دەبرێتە تاقیگەكانی دەرەوەی وڵات، وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان دەڵێت: بۆردێكیان دروستكردووە بۆ گەڕان و دۆزینەوە و سۆراغكردنی منداڵە ونبووەكانی هەڵەبجە، و لوقمان عەبدولقادر سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجەش ئاماژە بۆ ئەوە دەكات: كە ئەوەندەی ئێمە ئاگادارین لیژنەیەك دروستكراوە لە ئاستی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنجومەنی وەزیران و لیژنەكە فەرمانەكەی بۆ دەرچووەو نەیتوانیوە كێشەكان چارەسەر بكات، هاوكات پسپۆڕێكی بواری (دی ئێن ئەی) بە هاوڵاتی وت: ناوەندێكی پێشكەوتوو لەكوردستاندا نییە كە پشكنینی (دی ئێن ئەی) و چارەسەری كەیسی منداڵە ونبووەكان بكات. عادل مەلاساڵح وتەبێژی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوانی حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: « وەزارەتی كاروباری شەهیدان بۆردێكی دروستكردووە بۆ گەڕان و دۆزینەوە و سۆراغكردنی منداڵە ونبووەكانی هەڵەبجە كەئامانج لێی ئەوەیە ئەم بابەتانە بە هەڵپەسێردراوی نەمێنەوە و بەدڵنیایەوە وەزیرو وەزارەت و ئەندامانی بۆردەكە و لایەنی پەیوەندیدار لەهەوڵی بەردەوامدان بۆ ئەم جۆرە كەیسانە چارەسەرێكی بنەڕەتی بۆ بدۆزرێتەوە هەم لەروی یاسای و هەر لە رووی زانستیشەوە». وتیشی:»بەداخەوە سۆشیاڵ میدیا و هەندێك لایەنی ناپەیوەندیدار پێش وەزارەتەكەی ئێمەو بۆردەكەی  ئێمە تەداخولی ئەم بابەتەیان كردووە كە ئەم بابەتە بابەتێكی زانستیی و یاساییە». سەبارەت بە كەیسی (هاوڕێ) كە كەیسێكی نوێی منداڵە ونبوەكانی هەڵەبجەیەو لەچەند رۆژی رابردوودا لەناو رایگشتیدا زۆرترین دەنگدانەوەی هەبوو، وەتەبێژی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان وتی: «چەندین منداڵ وەك منداڵی ونبووی هەڵەبجە لەساڵانی رابردوودا دۆزراونەتەوە و پشكنینیان بۆ ئەنجامدراوە، هەندێكیان گیروگرفتیشیان بەدوادا هاتووە، بەڵام یەكەم حاڵەتە كە منداڵیك بدۆزرێتەوە كە بە (دئ ئێن ئەی) بسەلمێنرێت منداڵی خانەوادەیەكە و خانەوادەكە نكۆڵی لە راستی و دروستی پشكنینەكە بكات». تا ئێستا كەیسی منداڵانی ونبووی كیمیابارنی ساڵی 1988ی هەڵەبجە بابەتێكی كراوەیەو هەندێك لە كەیسیش بە هەڵپەسێردراوی ماونەتەوەو یەكلایی نەكراونەتەوە. لوقمان عەبدولقادر سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئێمە وەك كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە ڕوونكردنەوەیەكمان داوە لەسەر ئەو كەیسی (هاوڕێ‌) و هیچ شتێك ناوترێت و ئەو كەیسە كۆتایی پێنایەت تا ئەو پشكنینە دووبارە بێتەوە كەپێویستە ئەوە لایەنی ئیداری و حكومی پێی هەستێت». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: «ئەم كەیسانە بەو شێوەیە ناگەن بە چارەسەری كۆتایی، ئەو پڕۆژە یاسایەی لە پەرلەمانە بە هەر وەسیلەیەك هەیە بكرێت بە یاسا بۆ ئەوەی هەم میكانیزمەكە دیاریبكرێت هەم ئەو هەڵەو كەم و كورتیانەی پێشتر كراوە بەپێی ئەو یاسایە چارەسەربكرێت». «ئەوەندەی ئێمە ئاگادارین لیژنەیەك دروستكراوە لە ئاستی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنجومەنی وەزیران و لیژنەكە فەرمانەكەی بۆ دەرچووەو نەیتوانیوە كێشەكان چارەسەر بكات»، لوقمان عەبدولقادر وای وت. هەر سەبارەت بەكێشەی منداڵانی ونبووی هەڵەبجە لوقمان عەبدولقادر ئاماژەی بۆ ئەوەكرد:» كەیسەكەی مریەمیش كێشەی بۆ دروست بوو، پشكنینەكە دووبارە كرایەوە بەو دووبارە كردنەوەیە ئەو ناسنامەیەی پێشتر پێی درابوو لێی سەندرایەوە، هەروەها كەیسەكەی ئەعزەمیش بەهەمان شێوە لەكێشەدایەو لە ئێستادا  لە دادگادایە و بڕیاری كۆتایی وەرنرگرتووە كەپێشتر پشكنینی بۆ كرابوو و كەسوكارەكەی داوای دووبارەكردنەوەی پشكنینەكە دەكەن، و هەروەها ئێمە وەك كۆمەڵەی قوربانیان داوامان وایە حكومەت هەرچۆنێك بێت خۆی خاوەندارێتی ئەم كەیسە بكات، بەهەمان شێوەش ئەو هەڵە و كەموكورتیانەی پێشتر كراوە ببنە بنەمایەك كە دووبارە نەبنەوە». هاوكات لەبارەی راگەیاندنی ئەنجامی پشكنینەكانی هاوڕێ ئەنوەر ( كوردەوان) مشتومڕ لەنێوان هاوڕێ ئەنوەر و مەحمود فەتاحدا روویداو بەو هۆیەوە كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە لە راگەیەندراوێكدا دەڵێت: «پرسی نێوان بە ڕێز كاك محمود فتاح و كاك هاوڕێ ئەنوەر بابەتێكی تەواو زانستییەو لێكدانەوەی سۆزداریانەو لابەلا هەڵناگرێت و ئێمە وەك كۆمەڵەی قوربانیانی كیمیابارانی هەڵەبجە، هەردوو لایان وەك یەك دەبینین و بۆ نێوەندگیری و چارەسەركردنی كێشەكەیان پەنابرن بۆ پشكنینێكی نوێی DNA  لە ناوەندێكی تاقیگەیی ئەوروپا بەباشترین چارەسەر دەبینین،و لەو ڕووەوە هاوكاردەبین لە گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست تا دەگەینە ئەنجام، و هەر كاتێكیش دۆسێكە گەیشتە ئەنجام و سەلمێنرا كە كاك (هاوڕێ) كوڕی كاك (محمود فتاح)ە یان بەپێچەوانەوە، ئەوا ئێمە بە هەموو شێوەیەك هاوكارو پشتیوان  دەبین دۆسێكە ڕێڕەوی یاسایی خۆی وەربگرێت». چالاك شێخ محێدین خاوەنی بڕوانامەی ماستەر لە دی ئێن ئەی پرۆفلینگ (DNAProfiling) لە بەریتانیا بە هاوڵاتی راگەیاند: «ناوەندێكی پێشكەوتوو لەكوردستاندا نییە كە پشكنینی (دی ئێن ئەی) و چارەسەری ئەو كەیسانە بكات، چونكە هەبوونی سەنتەرێكی لەوشێوەیە تێچوویەكی زۆری هەیە و حكومەت ئەوە بەبارگرانییەك دەزانێت كە كار لەسەر ئەوە بكات یان هەست بە بەرپرسیارێتی ناكات و لەگەورەیی ئەو كەیسانە تێنەگات كە كوردستان رووبەرووی بووەتەوە». وتیشی: حكومەت ناوەندێكی هەیە وەك سەنتەرەكانی بەڵگە و تاوان كە لەهەولێر هەیە و ساڵی ٢٠١٠ ئەمریكییەكان دایانمەزراندوە، بەڵام لەقەیرانی داراییەوە كەیسێكی وا بەڕێنەكراوە چونكە ئامێرەكان خزمەتیان پێویستە و كۆنبوون و نوێنەكراونەتەوە و ئەو سەنتەرانەشی كە لە هەرێمی كوردستاندا هەن ئەهلین و بەپێی ستانداردە نێودەوڵەتییەكان نین و چاودێریان لەسەر نییە». «وەزارەتەكانی ناوخۆ و داد و شەهیدان پێویستە دانیشتن بكەن و بڕیارێك بدەن كە ناوەندێكی لەو شێوەیە دروستبكەن كەچیدی ئەم بابەتانە نەبنە بابەتی میدیایی و كارێكی زانستیبن و دانانی سەنتەرێكی هاوشێوە پێویستە بەپرۆسەی دڵنیایی جۆریدا بڕوات و دڵنیابن لەئامێر و ئەو كەرەستانەی كە لەو سەنتەرەدا بەكاردەهێنرێن. «هەروەها پێویستە سامپڵی كەسە نزیكەكانی ونبووەكان وەربگیرێت پێش ئەوەی كۆچی دوایی بكەن نەك هەر ونبوویەك بدۆزرێتەوە داوا بكرێت سامپڵ بدرێت چونكە دواتر كارەكە قورس و ئاڵۆز دەبێت بۆ یەكلایكردنەوەی هەر یەكێك لەو كەیسانەی روویان داوە». د.چالاك وای وت. رۆژی ١٥ی شوباتی ٢٠٢٣، دادگای باری كەسێتیی هەڵەبجە لەبارەی كەیسی هاوڕێ ئەنوەر كۆبوویەوە و لەدانیشتنەكەدا بەڵگەی پشكنینی (دی ئێن ئەی) بەغداد پێشكەش بەدادگا كرا كە بەپێی ئەو پشكنینە كە ١٠٠٪ دەریدەخات كوڕی مەحموود فەتاحە، بەڵام دادگە بڕیاری كۆتایی لەوبارەیەوە نەدا. هاوڕێ ئەنوەر یان كوردەوان دەڵێت: ٪١٠٠ من كوڕی كاك مەحموودم، لەبەرامبەردا مەحموود فەتاح ئەو قسەیە رەتیدەكاتەوە و دەڵێت ١٠٠٪ كوڕی من نییەو تانە لە بڕیارەكەی دادگا دەدەم.      

بانکی ناوەندیی عێراق، وەکو بەشێک لە هەوڵەکانی بۆ جێگیرکردنی بەهای دینار بەرامبەر بە دۆلاری ئەمریکی، ئەمڕۆ چوارشەممە 22ـی 2ـی 2023 ژمارەیەکی رێکاری نوێی راگەیاند.  لەو رێکارانەی بانکی ناوەندیی عێراق رایگەیاندوون، رێکخستنی پارەدارکردنی بازرگانیی دەرەکی لەگەڵ چین بەشێوەیەکی راستەوخۆ، بە بەکارهێنانی دراوی یوانی چینی. ئاماژەی بەوەش کردووە کە دواتر ئاسانکاریی دیکە بۆ ناردنی پارە بۆ ئەمریکا و ئەوروپا بەهەمان میکانیزم دەخرێتەڕوو.  لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە، ئەو بەڵگەنامانەی داوا دەکرێن بۆ حەواڵەکردنی پارە بۆ دەرەوە برییتی دەبن لە لیستی بازرگانی (پسوولە)، یان بەڵگەنامەی بانکی، بەو مەرجەی بریکارەکە دواتر بەڵگەنامەی پێویست پێشکێش بە بانک بکات کە کاڵاکەی هێناوەتە نێو عێراق. هەروەها ئاسانکاری بۆ بریکارەکانی کۆمپانیاکانی ناردنی پارە دەکرێت وەکو (وێستێرن یونیون و مۆنیگرام)، لە یەکێک لە بانکەکانی عێراق.  خاڵێکی دیکەی رێکارەکان، رێگەدانە بەهەر هاووڵاتییەکی عێراقی لە مانگێکدا بڕی 7500 دۆلار وەکو زۆرترین بڕ لە رێگەی کۆمپانیاکانی حەواڵەکردنەوە، حەواڵە بکات، ئەوەش بە نرخی 1320 دینار بۆ هەر دۆلارێک. بانکی ناوەندی لای خۆیەوە دۆلار بەو نرخە بەو کۆمپانیایانە دەفرۆشێت. بۆ ئەو مەبەستەش بانکی ناوەندی لیستی بریکارە باوەڕپێکراوەکان بڵاودەکاتەوە. لە کۆتاییشدا دەڵێت، کە شوێنەکانی فرۆشتنی دۆلار لە شارەکاندا زیاد دەکەن و هەوڵ دەدەن لە زۆرترین شارەکاندا هەبێت.

پۆلیسی سلێمانی،مەفرەزەكانی بنكەی پۆلیسی شارەزووری سەربەبەشی پۆلیسی شارەزوور دوو تۆمەتباریان دەستگیركرد كە ئاژەڵ و پەلەوەریان لەماڵان دزیبوو. بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی ،ئەمڕۆ چوارشەممە، لە بڵاوکراوەیەکدا، ڕایگەیاند، دوای ئەوەی چەند هاوڵاتییەكی سنوری قەزای شارەزوور  سكاڵایان لەبنكەی پۆلیسی شارەزوور تۆماركرد كە ئاژەڵ و پەلەوەریان لێدزراوە، هێزەكانی پۆلیس لێكۆڵینەوەو بەدواداچوونەكانیان دەستپێكردوو دوای لێكۆڵنەوەكان و وەرگرتنی بڕیاری بەڕێز دادوەر توانرا تۆمەتباران بدۆزرێنەوەو دەستگیربكرێن. پۆلیس ئاماژەی بەوەداوە، لەئێستادا هەردوو تۆمەتبار : س،ج،م لەدایكبووی 1985 كە پێشینەی تاوانی هەیە و ر،م،ع لەدایكبووی 2002 بەبڕیاری بەڕێز دادوەرو بەپێی ماددەی 443 لەیاسای سزادانی عیراقی ڕاگیراون و لەكاتی دەستگیركردنیشیاندا دەستگیراوە بەسەر ژمارەیەک ئاژەڵ و پەلەوەری دزراودا كە تۆمەتباران دزیبوویان.

سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردەوە بەرەبەیانی ئەمڕۆ چوارشەممە سزای سێدارەی سەرکەوت ئەحمەدی ناسراو بە (ئارش) جێبەجێ کردوە. سەرکەوت ئەحەمەدی تەمەنی 29 ساڵ و خەڵکی شاری روانسەر لە رۆژهەڵاتی کوردستان کە پێشتر پێشمەرگەی کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی ئێران  بوە و بە تۆمەتی کوشتنی ئەفسەرێکی پۆلیس لە ئێران سزای سێدارەی بەسەردا سەپێنرا. ئەحمەدی کە لە تەموزی ساڵی 2021 لە سنوری ورمێ لە لایەن هێزە ئەمنییەکانی ئێرانەوە دەستگیر کرابو لە زیندانی (دیزڵ ئاباد) لە شاری کرماشان بە بێ ئاگارکردنەوەی پێشوەختی کەسوکارەکەی لەسێدارە دراوە.   وێنەی سەرکەوت ئەحەمەدی لە تەمەنی 29 ساڵ لە زیندانێکی شاری کرماشان لەسێدارەدرا  

هاوڵاتی لە پارێزگاکانی ئامەد و مەرەشی باکوری کوردستان دوو بومەلەرزەی دیکە بە پلەی ٤ و ٤.١ بە پێوەری ریختەر روویاندا. دەزگای کارەسات و فریاگوزاری تورکیا (ئافاد) رایگەیاند، ئەمڕۆ ٢٢ی شوباتی ٢٠٢٣، کاتژمیر ٠٦:٠٤، بومەلەرزەیەک بە گوڕی ٤ پلەی ریختەر ناوچەی دیجلە سەر بە پارێزگای ئامەدی هەژاندووە. بەگوێرەی ئافاد، بومەلەرزەکە لە قۆڵی ٧ کیلۆمەتر روویداوە. ناوچەی دیجلە ٦٧ کیلۆمەتر لە ناوەندی ئامەدەوە دوورە. ئافاد هەروەها رایگەیاند، ئەمڕۆ کاتژمێر ٧:٤٠ بومەلەرزەیەکی دیکە بە پلەی ٤.١ پلەی ریختەر پارێزگای مەرەشی باکوری کوردستان هەژاندووە. باسی ئەوەشی کرد کە ناوەندی بومەلەرزەکە ناوچەی گۆکسونی مەرەش بووە و لە قۆڵات ٧ کیلۆمەتر روویداوە. دوای بومەلەرزەکانی ٦ی شوبات، تاوەکو ئێستا زیاتر لە ٧ هەزار پاشلەرزەی دیکە لە باکوری کوردستان و تورکیا روویانداوە. بەگوێرەی نوێترین ئامار، لە بومەلەرزەکانی باکوری کوردستان و تورکیادا، ٤٢ هەزار و ٣١٠ کەس گیانیان لەدەستداوە و بومەلەرزەکە کاریگەری لەسەر نزیکەی ١٤ ملیۆن کەس دروست کردووە.

هاوڵاتی ئاراس حەسۆ میرخان - ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان دەڵێت: ئەم هەفتەیە یاخود هەفتەی داهاتوو كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەكرێت‌و سەبارەت بەهەموو ئەو كێشەو گرفتانەی لەنێوان ئێمەو یەكێتیدا هەیە گفتوگۆ دەكرێت. وتیشی: لەبەرنامەدا هەیەو لەبەینی هەردوولاش باس كراوەو قسەش كراوە كەكۆبوونەوە بكرێت. ئاراس حەسۆ میرخان لەلێدوانێكدا بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی، سەبارەت بەگرفتی بەردەم كۆبوونەوەی یەكێتی‌و پارتی، رایگەیاند: بەقەناعەتی من گرێی گەورە ئەوەیە لەگەڵ یەك كۆنابینەوە ئەگەر كۆببینەوە ئەگەین بەچارەسەر. هەروەها لەبارەی نیگەرانییەكانی یەكێتی كەپێیانوایە پارتی لەیەكلاییكردنەوەی كێشەی هاوسەرۆكانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستاندا دەستوەردانی كردووەو ئەمەش وەكو گرفتی بەردەم كۆبوونەوەكانی هەردوولا لێكدەدرێتەوە، ئاراس حەسۆ میرخان، وتی: «لەسەر ئەو بابەتە ئێمە بەڕەسمی بەیەكێتیمان وتووە كەهیچ تەداخولێكی ئێمەی تێدا نەبووە، نەتەداخولمان كردووەو نەبەشداربووین‌و نەڕای ئێمەشی لەسەر بووە». لەوەڵامی ئەو پرسیارەشدا كەیەكێتی لەبەغداد داوای كردبێت لەپرۆژە یاسای  بودجەی ئەمساڵی عێراقدا پشكی سلێمانی جیا بكرێتەوە، ئەو ئەندامەی كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان رایگەیاند: «من نەمزانیوەو باوەڕیش ناكەم بەڕەسمی هیچ شتێكی وا كرابێت، بەغداد هیچ بۆ هەرێمی كوردستان نانێرێت تا بودجەی سلێمانی لەهەولێر جیابكاتەوە». هاوكات سەبارەت بەوەی لەمساڵدا هەڵبژاردنی پەرلەمان لەهەرێمی كوردستان  دەكرێت یاخود نا؟ وتی: «بێگومان دەبێت بكرێت‌و لەم یەك دوو رۆژەشدا باسكراوەو ئێستا هەوڵی ئەوە هەیە كۆبوونەوەیەكی هەموو لایەنەكان رێكبخرێت‌و رەنگە لەو ماوەیەشدا سەرۆكی هەرێم كۆبوونەوەیەك لەگەڵ لایەنەكان رێكبخات‌و هیوادارین لەوێ بگەنە رێككەوتنێك‌و رۆژی هەڵبژاردن دیاری بكەن، ئێمە وەكو پارتی بڕوامان وایە دەبێت هەڵبژاردن بكرێت‌و هەموو دەستپێشخەرییەكیشمان كردووە، پێشمان وایە ئەم هەڵبژاردنە دەكرێت‌و دەبێت لەمساڵیشدا بكرێت». لەبارەی گرفتی گەورەی لەبەردەم ئەنجامدانی هەڵبژاردنیش، رایگەیاند: «گرفت زۆرە، بەڵام بەشێكی زۆریان چارەسەربوون‌و ئەم كۆبوونەوەیەی بڕیارە لەم هەفتەیەی داهاتوودا بكرێت دەبێت دیاری بكرێت چ خاڵێكی كێشە لەسەر دەمێنێت یان نامێنێت، پێشتر كێشە لەسەر ئەوەبوو كە بەیەك بازنە بێت یان چوار بازنە بێت لەسەر ئەمەش رێككەوتووین». وتیشی: ئێمە نامانەوێت كەس تۆمەتبار بكەین كەكێ‌ لەگەڵ هەڵبژاردندایە یان كێ‌ لەگەڵیدا نییە، بەڵام هەموو لایەنەكان دەزانن كە كێ كێشە دروست دەكات، بەڵام ئەو بابەتانە وای لێبێت لایەنێك یان دوو لایەن حەز نەكەن، نابێت بەحەزی ئەوان هەڵبژاردن دوابخرێت. هەر لەو لێدوانەیدا بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی ئاراس حەسۆ میرخان، لەبارەی بڵاوكردنەوەی راپۆرتێك لەڕۆژنامەی سەباحی نیمچە فەرمیی حكومەتی عێراق سەبارەت بەپرسی قەوارەی هەرێمی كوردستان، وتی: رای ئێمە وازحەو ئێمە پێمان وایە ئەو راپرسییە هیچ بنەمایەكی زانستی نییەو دیار نییە كەی كراوەو چۆن كراوەو ئیعتیراف بەو راپرسیانە ناكەین‌و پێمان وایە گەلی كوردستان زۆرجار لەڕاپرسی ئاشكرادا رای خۆی داوە سەبارەت بەهەرێمی كوردستان،  هەرێمی كوردستان قەوارەیەكی سیاسی یاساییەو نە بەخەڵكێكی دژ بەكوردستان دروستبووەو نە بە قسەی ئەوانیش لەناو دەچێت». راشیگەیاند: »ئێمە ئەو بابەتە بەڕای حكومەتی عێراق وەرناگرین‌و سەرنووسەرەكەش لەسەر ئەو بابەتە بەڕەسمی داوای لێبووردنی كردووە، بۆیە باوەڕناكەم ئەمە هیچ گرفتێك بۆ ئێمەو بەغداد دروستبكات».