دوو لیوای رژێمی بەعس لەسەر جینۆسایدکردنی بارزانییەکان دادگایی دەکرێن

دەشتی مەحمود   شوێنەوارناسی بوارێكی سەرنجڕاكێشە، بەشێكی لەبەرئەوەیە چونكە پەیوەندییەكمان بەخەڵكی سەردەمی رابردووەوە بۆ دەڕەخسێنێت. رێگەمان پێدەدات لەسەردەمی هەنووكەیی خۆمان دەربچین و بۆ ساتێك خەیاڵ بكەین كەژیان لەسەردەم و شوێنێكی جیاوازدا چۆن بووە. بەڵام، شتگەلێكی زۆر هەن، لەوانە پێداویستییە سەرەتاییەكانی وەك خۆراك، شوێنی نیشتەجێبوون و پەیوەندی نێوان مرۆڤەكان، كە لەكات و شوێنە جیاوازەكان وەكو یەكن و بەنەگۆڕی دەمێننەوە. بۆ نموونە، هیچ پێشكەوتنێكی تەكنەلۆژیاو ئاسانكارییەكی مۆدێرن ناتوانێت لەسرووشتی بایۆلۆجی بنەڕەتی مرۆڤبوونمان جیامان بكاتەوە. بەڵام، كاتێك لەئاستی بایلۆجیادا، شتێكی رابردوودا دەدۆزینەوە، كاریگەرییەكی قووڵتر لەسەر مرۆڤەكان دروستدەكات. یەكێك لەو دۆزینەوانە جووتە ئێسكەپەیكەرێكە كەپێی دەوترێت «ئەویندارەكان»ـی حەسەنلو، كەخەڵكی شاری حەسەنلوی دێرینە، ئەم شارە دێرینە دەكەوێتە گوندی حەسەنلوی رۆژهەڵاتی كوردستان و نزیكەی ١٠كم لەشاری نەغەدەوە دوورە. زانكۆی پێنسیلڤانیا بۆ یەكەمجار ئەم جووتە ئێسكەپەیكەرەی دۆزیەوە لەكاتی هەڵكەندنی شوێنەواریی شارێكی كۆن لەڕۆژهەڵاتی كوردستان لەساڵانی حەفتاكانی سەدەی رابردوودا. ئەو دوو ئێسكەپەیكەرە لەپاشماوەی شاری دێرینی گردی حەسەنلو دۆزراونەتەوە كەمێژووەكەی بۆ دوو هەزارو ٨٠٠ ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە. لەدەوروبەری ساڵی ٨٠٠ی پێش زایین، شاری حەسەنلو لەڕۆژهەڵاتی كوردستان، لەلایەن هێزێكی داگیركەری بێگانەوە كەتاوەكو ئێستا نەناسراونەتەوە، لەناوچوو. لەكاتی هێرشەكەدا، دانیشتووانەكەی كوژران و لەو شوێنەی كەبەر پەلامارەكە كەوتن، تەرمیان بەجێهێڵراو بەشێكی زۆری شوێنەكەش گڕتێبەردراو سووتا. ئێسكەپەیكەری «ئەویندارەكان» پێكەوە لەناو كەندوویەكی گەنمی خشتی قوڕو گەچدا لەكاتی هەڵكەندنەكاندا لەساڵی ١٩٧٣دا دۆزرایەوە. هەردوو ئەویندارەكە لەكاتی وێرانكردنی شارەكەدا لەناوچوون؛ هەردووكیان بەر لەمردنیان هەندێك نیشانەی زەبریان پێوە دیارە، بەڵام هیچ برینێكی كوشندەیان لەسەر ئێسقانەكانیاندا نییە. ئەم دوو ئەویندارە، روو لەیەكتر راكشاون و وادەردەكەوێت كەئاوێزانی یەكتربووبن. ئێسكەپەیكەرەكەی لای چەپ دەستێكی درێژ كردووە بۆ ئەوەی دەست لەڕووخساری ئەوی دیكە بدات و قۆڵەكانیان لەیەكتر ئاڵاندووە. ئێسكەپەیكەری دوو «ئەویندارەكان» لەناوەڕاستی حەفتاكانی سەدەی رابردوو تاناوەڕاستی هەشتاكانی سەدەی رابردوو لەمۆزەخانەی پێن، لەفیلادیلفیا لەئەمریكا نمایشكرابوو. جگە لەئەویندارانی حەسەنلو، پاشماوەی مرۆیی سەدان كەسی دیكەی ئەو سەردەمە لەژن و پیاوو منداڵان دۆزراوەتەوە كەئێسكەپەیكەرو پاشماوەكانیان بەسەر شەقامەكانی شاری حەسەنلودا بڵاوبوونەتەوە. وادیارە، خەڵكی ئەم شارە، بەتەواوی لەلایەن هێرشبەرە داگیركەرەكانەوە لەناوچووون. هەندێ لەشارەزایانی بواری شوێنەوارناسی و مێژووی كۆن، باوەڕیان وایە، كەئاشوورییەكان ئەم كارەساتەیان بەسەر ئەم شارەدا هێنابێت، ئەم دەرئەنجامەش بۆ توندووتیژی ئاشوورییەكان دەگەڕێتەوە، چونكە لەشوێنی تردا بەم شێوەیە هێرش و تاڵانكارییان كردووە. سەرەڕای ئەمش، هەندێكی دیكە پێیان وایە، كەشانشینی ئۆرارتو بەرپرسیاریی ئەم كارەساتەن، بەڵام لەگەڵ هەموو گریمانەكاندا، تاوەكو ئێستا بەدیاریكراوی نەزانراوە بەرپرسیاری هێرشە داگیركارییە وێرانكەرەكەی حەسەنلو كێبوون. لەبنەڕەتدا، لێكدانەوەكان بۆ ئەم ئێسكەپەیكەرانە لایەنگرییە، بەهۆی ئەو نازناوەی كەپێیان دراوە. لێكدانەوەكان بینەر ناچار دەكات بەبێ ئەوەی لەسەر ئەم دوو كەسە و سروشتی پەیوەندییەكەی نێوانیان بزانێت، گریمانەكان قبوڵ بكات. هێڵكارییە بایۆلۆجییە بنەڕەتییەكانی ئەو دوو تاكە، بەپشتبەستن بەشیكاری ئێسكەپەیكەرەكان، تووێژەران گریمانەی ئەوە دەكەن كە: ئەم ئێسكەپەیكەرانە، یەكێكیان كوڕێكی زۆر گەنجی پێگەیشتوو و ئەویتریشیان، پێدەچێت ژنێك یان پیاوێكی كەمێك گەورەتر بێت، هەردووكیان تاڕادەیەك تەندروستن و لەقۆناغی سەرەتایی ژیاندان. بێگومان، لەچەندنین رووەوە تێگەیشتن لە «ئەویندارەكان» ئاڵۆزە. بۆ نموونە، چۆن و بۆ چوونەتە ناو كەندووەكەوە؟ ئایا لەوێدا نێژراون، یان هەوڵیانداوە لەناو كەندووەكەدا خۆیان لەهێرشبەرەكان بشارنەوە؟ هەروەتر، هیچ كەرەستەیەكی دەستسازیی لەناو كەندووەكەدا نەدۆزراوەتەوە، جگە لەتەختە بەردێك كە لەژێر سەریاندایە. ئەمەش بەپێچەوانەی ئێسكەپەیكەرەكانی دیكەی شوێنەكە كە لەكاتی ناشتندا بەڕوونی نیشانە رازاندنەوەكانیان هێشتا لەسەر جەستەیان ماون. ئینجا، بۆچی هیچیان لەگەڵدا نەنێژراوە؟ ئایا پێش ئەوەی بمرن هەرچی پێیان بووە لێیان زەوت كراوە؟ هەروەها، پەیوەندی نێوان ئەم دوو كەسە چۆن و چی بووە؟ ئایا ئاوێزانی پڕسۆزیان چ ئاماژەیەك هەڵدەگرێت لەبەرانبەر ئەم بارودۆخە سەختەی شارەكە تێیدا بووە؟ رەنگە شیكاریی لەسەر پاشماوەكان بتوانێت رۆشنایی بخاتەسەر هەندێك لایەنی چیرۆكەكەی نێوان دوو ئەویندارەكە. بۆ نموونە شیكاری DNA دەتوانێت رەگەزی بایۆلۆجییان پشتڕاست بكاتەوە و تەنانەت لەوانەیە بزانێت كە ئایا پەیوەندییەكی خێزانیی لەنێوان ئەو دووانەدا هەبووە. بەڵام، ئەو گریمانەیەی كەئایا دەكرێت پەیوەندییە نزیك و پڕ سۆزە رواڵەتییەكەیان، سەلمێنەری هەبوونی پەیوەندییەكی ئەوینداریی بێت، تاكە لێكدانەوە نییە. بێگومان زۆرێك لە لێكۆڵەوەران باوەڕیان وایە كە ئەم دوو ئەویندارە، نێرو مێ بن، بەڵام بێگومان، ئەزموونی مرۆڤ پڕە لەكاتی سەخت كەپێویستی ئارامكردنەوەو باوەشی ئەوانی دیكە دەخوازێت. لەكاتێكدا ئەم دوو تاكەو دانیشتووانی دیكەی حەسەنلو پێكەوە رووبەڕووی تاریكترین ساتەوەختی خۆیان بوونەتەوە، رەنگە باوەشێك لەلایەن هاوڕێیەك، ئەویندارێك، خزمێك، یان تەنانەت كەسێكی نامۆوە، دەرئەنجامێكی سروشتی ناچارییەكی زۆر بووبێت، بۆیە دەكرێت بگوترێت ئەم دوو كەسە نێرو نێر بووبن و لەوانەیە نزیك یاخود نامۆ بەیەكیش بووبن. بەدڵنیاییەوە، راستییەكانی دۆزینەوەی ئەم دوو ئێسكەپەیكەرە سەرنجكێشن، بەڵام دەبێت ئەوەمان لەبیربێت كەهەر چیرۆكێك لەبارەیانەوە دابڕێژین، زیاتر لەهەموو شتێك لەدیدگا كەلتوورییەكانی خۆمانەوە نزیكە، نەك خودی چیرۆكی دوو ئەویندارەكە. لێكدانەوەی شوێنەواریی فرەلایەنەو قەدەرمان وایە بەهۆی سروشتی پرۆسەكەوە، زۆرجار بەنەزان بمێنینەوە.  

هێرش جەلال عەبدوڵا ئۆجالان كەنزیكەی چارەكە سەدەیەكە لەزیندانی ئیمراڵی گۆشەگیركراوە، زیاتر لە 20 مانگە هیچ كەسێك ئاگاداری دۆخی نییە، كەمپینی «ئازادی بۆ عەبدوڵا ئۆجالان»یش كەماوەی چوار مانگە راگەیەنراوەو لەلایەن 28 كەسایەتی ئەكادیمی و نووسەرو پزیشك و سیاسەتمەداری ناودارەوە پێشەنگایەتی دەكرێت بەردەوامەو بەملیۆنان ئیمزای كۆكردووەتەوە بۆ ئازادكردنی ئۆجەلان. ئۆجالان خۆی دەڵێت: دەستگیركردنم سەرەتای جێبەجێكردنی پلانی نوێی ئەمریكاو وڵاتانی رۆژئاوا بوو لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەوڵیاندا بەدەستگیركردن و لەناوبردنم، گەلێك لەناوببەن، هاوكات جەمیل بایك ئاشكرایدەكات: «ئەمریكا، بەریتانیا، ئیسرائیل، یۆنان، فەرەنسا، هۆڵەندا، روسیا، ئەڵمانیا، كینیاو میسر، بەشداربوون لەپلانی دەستگیركردنی رێبەرەكەمانداو بەریتانیاش خاوەن بیرۆكەی پیلانگێڕییەكە بوو». ١٥ی شوباتی ساڵی ١٩٩٩ بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو، دیمەنی ڤیدیۆیی عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لەنێو فڕۆكەیەكدا لەگەڵ ژمارەیەك كەسی دەمامكداردا بڵاوكرایەوە كەفڕۆكەكە لەنایرۆبی پایتەختی كینیاوە بەرەو توركیا دەفڕی، هەواڵەكە بەخێرایی لەمیدیاكانی جیهان، ناوچەكەو كوردستاندا بڵاوبووەوە كە ئۆجالان بەگەلەكۆمەیەكی نێودەوڵەتی دەستگیركراوەو رادەستی حكومەتی توركیا كراوەتەوە. دوای فشارێكی زۆری توركیاو هاوپەیمانان لەسەر حافز ئەسەدی سەرۆكی پێشوی سوریا، ئۆجالان ناچاركرابوو كەسوریا بەجێبهێڵێت بێ ئەوەی رێگەی پێبدرێت بچێت بۆ قەندیل. دوای چەندین مانگ لەگەشتێكی چڕوپڕ بۆ یونان، روسیاو وڵاتانی ئەوروپا، داواكاری ئۆجالان بۆ مافی پەنابەری سیاسی لەلایەن هەموو ئەو وڵاتانەوە رەتكرایەوەو هەوڵیدا خۆی بگەیەنێتە ئەفریقای باشور وڵاتی نیلسۆن ماندێلا، بەڵام لەلایەن دەزگا هەواڵگرییەكان لەكینیا كۆتایی بەگەشتەكەی هێنرا. دادگای توركیا سەرەتا، سزای لەسێدارەدانی بەسەر ئۆجالاندا سەپاند، بەڵام بەفشاری لایەنگرانیدا یاسای لەسێدارەدان لەدەستووری بنەڕەتی توركیادا لابراو سزای زیندانی هەتا هەتایی بەسەر ئۆجالاندا سەپێندرا. جگە لەسەپاندنی ئەو سزایە، ئۆجالان گواسترایەوە بۆ دورگەیەك لەژێر ئەمنیەتێكی تونددا، ئەویش زیندانی دورگەی ئیمڕالیەو لەژوورێكی تاكەكەسیدا گۆشەگیركرا.   ئۆجالان: رۆڵی توركیا لەئیمڕالی بەتەنیا پاسەوانیكردنە ئۆجالان لەبارەی دەستگیركردنی لەلایەن هێزە رۆژئاواییەكانەوە دەڵێت:»  دەستگیركردنم سەرەتای جێبەجێكردنی پلانی نوێی ئەمریكاو وڵاتانی رۆژئاوا بوو لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەوڵیاندا بەدەستگیركردن و لەناوبردنم، گەلێك لەناوببەن، پێویستە رۆشنبیرانی كورد لێكۆڵینەوە لەسەر ئەم بابەتە بكەن، ویستم بگەڕێمەوە كوردستان، بەڵام مۆسكۆو ئەسینا رێگەیان نەدا. سیناریۆی پلانی دەستگیركردنم لەلایەن وڵاتانی رۆژئاواوە ئامادەكرابوو، تەنیا رۆڵی پاسەوانی و دادگاییكردنەكەیان بەتوركیا داوە، بەڵام من پیلانگێڕیەكەم لەئیمڕالی پووچەڵكردەوە.» هاوكات جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) لەكتێبی «مێژوویەك لەئاگر‌دا» باس لەو وڵاتانە دەكات كەبەشداربوون لەدەستگیركردنی ئۆجالانداو دەڵێت، «ئەمریكا، بەریتانیا، ئیسرائیل، یۆنان، فەرەنسا، هۆڵەندا، روسیا، ئەڵمانیا، كینیاو میسر، بەشداربوون لەپلانی دەستگیركردنی رێبەرەكەماندا، بەریتانیاش خاوەن بیرۆكەی پیلانگێڕییەكەبوو، هەروها ئەمریكا سەرپەرشتیی جێبەجێكردنی دەكردو هەندێك پارتی كوردیش دەستیان لەو پیلانگێڕییەدا هەبووە».   سزاو سیاسەتی گۆشەگیری ئۆجالان ٢٤ ساڵە لەنێو دۆخێكی گۆشەگیریدا لەدورگەی ئیمڕالیدا بەندكراوە. لەم ٢٤ ساڵەدا پارێزەران و خانەوادەكەی نەیانتوانیوە بەڕێكوپێكی چاویان پێبكەوێت، لەساڵی ٢٠٠٩دا سێ گیراوی دیكەی ئەندامی پەكەكە بەناوەكانی حامیلی یڵدرم، وەیسی ئاكتاش و عومەر خەیری كۆنار بۆ دورگەی ئیمڕالی گواسترانەوە. ئەو گیراوانەش سزای هەتاهەتاییان لەسەرەو لەگەڵ ئۆجالاندا گۆشەگیریەكی توندییان لەسەرە. زیندانی ئیمڕالی بەسزای دیسیپلین و قەدەغەی چاوپێكەوتنی خانەوادەكان و پارێزەران بووەتە ناوەندێكی گەورەی گۆشەگیری، یەكەمجار سزای دیسیپلین لە مانگی كانونی یەكەمی ٢٠٠٥دا بەسەر ئۆجالاندا سەپێندرا، لەنێوان ساڵەكانی ٢٠٠٥ بۆ ٢٠١٠، ١٥ جار، لەنێوان ساڵی ٢٠١٨ بۆ ٢٠٢١، ٢٨ جار سزای دیسیپلین بەسەر ئۆجالاندا سەپێندراوە كەتاوەكو ئێستاش ئەو سزایە نوێ دەكرێتەوە. هەروەها لە ٢٧ی تەممووزی ٢٠١١ تاوەكو ئێستا نزیكەی هەزارو ٢٣٠ سەردانی پارێزەران رەتكراونەتەوەو لەساڵی ٢٠١٩ەوە تاوەكو ئێستا، تەنیا پێنج جار پارێزەران چاوپێكەوتنیان لەگەڵ عەبدوڵلا ئۆجالان ئەنجامداوە. هاوكات لەساڵی ٢٠١١ەوە تاوەكو ئێستا بەگشتی ٢٤٩ جار سەردانی خانەوادەكان بۆ ئیمڕالی رەتكراونەتەوە، بەتەنها ٢٨ جار خانەوادەكان توانیویانە چاوپێكەوتن ئەنجامبدەن.   ٢٠ مانگە كەس ئاگاداری دۆخی ئۆجالان نییە دوایین جار، محەمەد ئۆجالان و عەبدوڵلا ئۆجالان، لەمانگی ئازاری ٢٠٢١ بەتەلەفون بۆ ماوەی پێنج خولەك قسەیان لەگەڵ یەكدی كرد، دوای ئەوە، هیچ كەسێك ئاگاداری دۆخی ئۆجالان و زیندانیانی دیكەی ئیمڕالی نییە. تاوەكو مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠٢٢ هیچ زانیارییەك لەبارەی ئیمڕالیەوە نەدەبیسترا، بەڵام لەسەر داواكاری نوسینگەی یاسایی سەدە كە لەكۆمەڵێك پارێزەر پێكدێت و ئەركی پارێزەری ئۆجالانیان لەئەستۆدایە، شاندێكی كۆمیتەی رێگریكردن لەئەشكەنجەی سەر بەكۆمسیۆنی ئەوروپا (سی پی تی) سەردانی زیندانەكانی توركیای كردو دواتر راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە كە لەئیمڕالی چاویان بەئۆجالان كەوتووەو دوای شەش مانگ راپۆرتێك لەمبارەیەوە بڵاودەكەنەوە. لەمانگی ئەیلولی هەمان ساڵدا، نوسینگەی یاسایی سەدە، بەڕاگەیەندراوێك، راگەیەندراوی (سی پی تی) بەدرۆخستەوەو ئاشكرایكرد كەشاندی سی پی تی ئۆجالانیان نەبینیوەو پێویستە بەزووترین كات سی پی تی راپۆرتەكەی ئاشكرابكات و دەوڵەتی توركیاش روونكردنەوە بدات، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تاوەكو ئێستا هیچ لایەنێك روونكردنەوەی نەداوەو دوای ئەوەش نوسینگەی سەدە، چەندین جار ئاشكرایكردووە كەمەترسی لەسەر ژیانی ئۆجالان هەیە. دوران كاڵكان ئەندامی كۆمیتەی بەڕێوەبەری پەكەكە لەنوێترین چاوپێكەوتنیدا لەگەڵ میدیاكانی پارتەكەیدا دەڵێت: «گۆشەگیریی تووند، ئەشكەنجە لەناو سیستمی قڕكردنی ئیمراڵیدا بەردەوامەو هیچ گۆڕانێك لەم بوارەدا نییە».   كەمپەینی ئازادی بۆ ئۆجالان بەدرێژایی ٢٤ ساڵی رابردوو، چەندین كەمپەینی واژۆ كۆکردنەوە بۆ ئازادی ئۆجالان دەستیپێكرد، لەم چوارچێوەیەدا بەملیۆنان واژۆ لەژێر ناوی «ئۆجالان ئیرادەی سیاسی ملیۆنان كەسە» كۆكرانەوەو پێشكەش بەناوەندە یاساییەكانی یەكێتی ئەوروپا كران. لەچوار پارچەی كوردستانیش هەموو ساڵێك چالاكی و كەمپەینی جۆراوجۆر بۆ ئازادی ئۆجالان بەڕێوەدەچن. دواجار لە ٨ی تشرینی یەكەمیی ساڵی رابردوودا، كەمپەینی «ئازادی بۆ عەبدوڵلا ئۆجالان، لەئێستادا» راگەیەندرا. لەهەموو جیهان ٢٨ ئەكادیمی، سیاسەتمەدار، نووسەر، پزیشك و چالاكوانی ناودار پێشەنگایەتی كەمپەینەكەیان كردووە. لەڕاگەیەنراوێكدا كە ٢٨ كەسایەتیەكە بڵاویانكردەوە هاتووە، «بۆ ئەوەی بەڕێز ئۆجالان لەچارەسەری كێشەی كورددا بەشێوەیەكی ئاشتیانە رۆڵی خۆی بگێڕێت، پێویستە ئازادبكرێت.» كەمپەینەكە تاوەكو ئێستاش لەكوردستان و جیهان و بەتایبەتی ئەوروپا بەردەوامە. لەلایەكی دیكەوە، بۆ ئەوەی پەكەكە لەلیستی رێكخراوە قەدەغەكراوەكان دەربهێندرێت و ئۆجالان ئازادبكرێت، ١٣ی كانونی دووەمی ٢٠٢١ بەپێشەنگایەتی دەستپێشخەری دادپەروەری نێودەوڵەتی بۆ كورد، لە ٣٠ وڵاتی جیهان كەمپەینی واژۆ كۆكردنەوە دەستیپێكرد. لە ٣١ی مانگی رابردووشدا، لەبرۆكسلی پایتەختی بەلجیكا، سێ ملیۆن واژۆ كەمۆری فەرمی فەرمانگەكانی دادنوسی وڵاتانی پێوەبوو كە لەچوار پارچەی كوردستان و ٣٠ وڵاتی جیهان كۆكرابوونەوە، دوای كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانی رادەستی كۆنسەی ئەوروپا كران.

هاوڵاتی ژمارەی گیان لەدەستدان و بریندارانی بومەلەرزەکەی باکوری کوردستان و تورکیا لە ١٠٠ هەزار کەس نزیک دەبێتەوە و هۆشداری لە دزی دەدرێت. رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا لە شاری سەمسورەوە، دوایین ئاماری قوربانیانی بومەلەرزەکەی ئاشکرا کرد. بەگوێرەی ئامارەکە، ١٨ هەزار و ٩١١ هاوڵاتی گیانیان لەدەستداوە و ٧٥ هەزار و ٥٢٣ کەسیش بریندار بوون. لەلایەکی دیکەوە، وەزارەتی دادی تورکیا، فەرمانێکی بۆ دادوەری گشتی کۆماری ناردووە کە لێکۆلینەوە لە دەنگۆی بڵاوبوونەوەی دزی لەو ناوچانە بکەن کە بومەلەرزە لێیداوە. بەڕێوەبەرایەتی گشتی پۆلیسی تورکیاش ئاماژەی بەوەکرد کە بەهۆی بڵاوکردنەوەی هەندێک هەواڵ و زانیاریەوە لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکداندا کە هەوڵی 'تێکدەریان' داوە، ٣٧ کەس دەستگیرکراون. دوای لێکۆلینەوە، ژمارەیەکیان ئازادکراون و ١٠ کەس رەوانەی زیندانکراون. هەروەها ٣٠٢ هەژماری تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیش داخراون. یەکێتی ژووری ئەندازیارانی تورکیاش رایگەیاند کە دەوڵەت بە باشی کار لەو شوێنانە ناکات کە بومەلەرزە تێیدا روویداوە و باسی ئەوەشی کرد کە لە زۆر دەڤەر گەل بە دەرفەتی خۆی هەوڵ دەدات، هاوڵاتیان لەژێر داروپەردووی باڵەخانەکاندا دەربهێنێت.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی هەولێر رایگەیاند، دوای دزینی ماتۆرسکیلی گەشتیارێکی ئەڵمانی، ھێزەکانی پۆلیسی پارێزگای ھەولێر بەشی نەھێشتنی تاوان باندێکی سێکەسیان دەستگیرکرد کە تاوانەکەیان ئەنجام دابو و ماتۆرسکیلەکەشیان رادەستی گەشتیارەکە کردەوە تاکو بەردەوام بێت لەگەشتەکەی. هۆگر عەزیز، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی هەولێر لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنوسیدا ئاماژەی بەوەشکرد، هێزەکانیان سێ کەسیان لەسەر روداوەکە دەستگیرکردوە کە پێشینەی تاوانیان هەبوە و نۆ تاوانی دزیکردنی دیکەشیان ئەنجامداوە. ئاماژەی بەوەشکرد، تۆمەتبارەکان دانیان بە تاوانەکەیاندا ناوە و لەئێستادا پەڕاوی لێکۆڵینەوە بۆ روداوەکە کراوەتەوە. وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی هەولێر وتیشی، ماتۆڕسکیلی ئەو گەشتیارە ئەڵمانییە نرخەکەی نزیکەی 10 هەزار دۆلار بوە و ئەمڕۆ رادەستی خاوەنەکەی کراوەتەوە.  

هاوڵاتی سەرۆکی پارتی باش رایگەیاند، بەهۆی ئەو دۆخە نائاساییەی کە دوای بومەلەرزەکەی ٦ی مانگ دروست بووە، پێناچێت هەڵبژاردنەکان لەکاتی خۆیدا بەڕیوە بچن. مەڕال ئاکشەنەر سەرۆکی پارتی باش کە سەردانی زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەکەی شاری مەرەشی کردووە، بۆ رۆژنامەنووسان قسەی کرد. ئاکشەنەر لە وڵامی پرسیارێکدا کە ئایا هەڵبژاردنەکان لە کاتی خۆیدا بەڕێوە دەچن یان نا؟ وتی، " بەبۆچوونی من ناتوانرێت لە ١٤ی ئایاردا هەڵبژاردن بەڕێوە ببرێت. بڕوام وایە هەڵبژاردنەکان دەکەونە ١٨ی مانگی حوزەیرانەوە." مەڕال ئاکشەنەر سەرۆکی پارتی باش هەروەها لە وڵامی پرسیارێکی دیکەدا کە بەگوێرەی دەستووری تورکیا لە دۆخە نائاساییەکاندا دەکرێت هەڵبژاردن ساڵێک دوابخرێتدا ئەوەی خستەڕوو، پەرلەمان پێویستە بڕیارێکی بەو شێوەیە بدات، بەڵام ئەو زیاتر لە دۆخی شەڕدا روودەدات. پارتە سیاسیەکان بە هەموو تواناکانیانەوە هەوڵ دەدەن هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت. ئەوەش لە کاتێکدایە کە بەهۆی بومەلەرزەکەی باکوری کوردستان و تورکیاوە، حکومەتی تورکیا سێ مانگ دۆخی نائاسایی لەو ناوچانە راگەیاندووە کە زیانیان بەرکەوتووە.

هاوڵاتی جەمیل بایک هاوسەرۆکی کۆنسەی بەڕێوەبەریی کەجەکە داوای لە هەموو هێزەکانیان کرد، بە هۆی بومەلەرزەکانەوە سەرجەم چالاکییە سەربازیەكانیان ڕابگرن و سەرەخۆشی لە کەسوکاری قوربانیانی روداوكەش کرد. جەمیل بایک هاوسەرۆکی کۆنسەی بەڕێوەبەریی کۆماجڤاکێن کوردستان- (کەجەکە) سەبارەت بە بومەرزەکەی شەشی شوباتی ناوچەی پازاچخی مەرەشی باکوری کوردستان و بومەلەرزەکانی تورکیا و ناوچەکە پەیامێکی بڵاوكردەوە. بایک لە پەیامەکەیدا داوای لە هەموو هێزەکانیان کرد، بە هۆی بومەلەرزەکانەوە سەرجەم چالاکییە لەشکرییەکانیان ڕابگرن، و هەتا سوپای تورکیا هێرش نەکات هێزەکانیان هیچ پەرچەكردارێكیان نەبێت. بایک ڕایگەیاند: ئێمە بڕیارمانداوە، هەتا ڕژێمی تورک هێرش نەکات و بەسەرماندا نەدات، هێزەکانمان هیچ پەرچەکردار و چالاکییەک لە نێو شارەکان، مەترۆپۆلەکان و تورکیا ئەنجام نەدەن، پێویستە هەموومان و سەرجەم هێزەکانمان پابەندی ئەم بڕیارە بین، هەڵبەتە هەڵوێستی دەوڵەتی تورکیاش بەرامبەر بە بڕیارەکەمان دیاریکەر دەبێت بۆمان. جەمیل بایک رووی لە گەل و ڕای گشتیی كردو وتی: گەلە هێژاکەمان، بومەلەرزەی بەهێز کارەستای گەورەی خوڵقاندوە، بەوهۆیەوە لە باکور ورۆژئاوای کوردستان، تورکیا و سوریا گەلەکەمان و گەلان لە ناو دۆخێکی سەختدان، بە تایبەتی بە هۆی سیاسەت و کردەوەکانی دەوڵەتی داگیركەر و قڕکەری تورکەوە، خەڵکی رووبەڕووی ئازاری زیاتر بووەتەوە. گەلانی کورد، تورک و عەرەب کەوتوونەتە دۆخێکی زۆر دژوار و خراپەوە، ئەو دۆخە و هەستی کۆمەڵگە کاریگەری زۆری لەسەرمان داناوە و غەمباری کردین. وتیشی: بۆ ئەو  کەسانەی گیانیان لەدەستداوە، ڕەوانشادی و لای خودا بەزەییان بۆ دەخوازم، بۆ بریندارەکانیش خوازیاری زوو چاکبوونەوەیانم، و پرسە و سەرەخۆشی ئاڕاستەی کەسوکاری قوربانیان و هەموو گەلەکەمان دەکەم. جەمیل بایك لە پەیامەكەیدا ئاماژەی بۆ ئەوەشكردوە: کارەساتباران و کەسوکاری قوربانیان، ئێمە هەست و ئازارەکانتان دەكەین و لەگەڵیاندا دەژین، بومەلەرزە لە هەموو شوێنێک و لە هەموو جیهان روو دەدات، بەڵام ئەوەی گرنگە زۆربەی دەوڵەتان ڕێوشوێن بۆ رووبەڕووبوونەوەی دەگرنەبەر، بەوهۆیەشەوە زیانەکانی بومەلەرزە کەمتر دەبن، داڕووخانی خانوو و باڵەخانەکان و زیانە گیانییەکان کەم دەکرێنەوە، بەڵام کە لە دۆخی تورکیا دەڕوانین، گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست نابینن، بۆیە کارەساتی گەورە دەقەومن، هێشتاش هەزاران لە کەسوکارمان لە ژێر داروپەردووی خانوو و باڵەخانە داڕووخاوەکاندان، پێویستە ئێمە هەرچی زووە ئەوان دەربهێنینەوە و رزگاریان بکەین، چوونکە زستانە، بەفرە و بارانە، ئەگەر هەیە بەو هۆکارە و زوو بەهاناوەنەچوونیانەوە، زۆرێکیان گیانیان لەدەست بدەن. بۆیە دەبێت دەستوبرد و هەرکەس چی لەدەست دێت بیکات و لە چاوەڕوانیدا نەمێنێتەوە، بەهەموو توانا و دەرفەتێکەوە سەفەربەر ببێت و بەهانای لێقەوماوان و خەڵکە کارەساتبارەکەوە بچێت.

سەرەڕای سەرکوت و سەپاندنی سزا 146 رۆژە ناڕەزایەتیی و کاردانەوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان دژی کۆماری ئیسلامی ئێران بەردەوامە و ناوەندێکی مافی مرۆڤ ئاشکرای دەکات تەنها لە رۆژهەڵات 400 خوێندکار سەرەتایی و دواناوەندیی دەستگیرکراون و دەسەڵاتی ئێران حاشا لە دەستگیرکردنی رۆژنامەنوسان دەکات و بە دەیان چەکدار و ئۆتۆمبێلی سەربازیی رێگرییان کرد لە بەڕێوچونی چلەی کوژراوێکی ناڕەزایەتییەکان لە شاری جوانڕۆ. دەستگیرکردن و سزادان بەردەوامە هێزە ئەمنییەکانی ئێران لە شاری جوانڕۆ بە ژمارەیەکی زۆر لە چەکدار و ئۆتۆمبێلی سەربازیی رێگرییان کرد لە بەڕێوچونی چلەی مەرگی بورهان یاسین کە لە ناڕەزایەتییەکانی ئەو شارە بە گوللـەی هێزە ئەمنییەکانی کوژرا. ئەمڕۆ ژمارەیەک گەنج و لاوی دیکە لە رۆژهەڵاتی کوردسان دەستگیرکران و چالاکوانێکی کرێکاران لە سەقز رەوانەی زیندان کرا. ناوەندی هەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاوی کردەوە؛ لە کاتی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لانیکەم 400 خوێندکاری ئەو بەشە لە کوردستان دەستگیر کراون کە ژمارەیەکیان کچ بون. ئەو ناوەندە ئاماژەی بەوە کردوە؛ تەنها ناو و ناسنامەی 186 خوێندکاری کورد ئاشکرا بوە کە 32 کەسیان کچ بون و 154 کەسیشیان کوڕ بون  کە زۆرینەیان جگە لە چەند کەسێکیان نەبێت تەمەنیان لە 18 ساڵ کەمترە. لە لایەکی دیکەوە ئەنجومەنی خوێندکارانی ئێران بڵاوی کردوەتەوە رۆژی پێنجشەممە 16 خوێندکاری زانکۆ بە بیانوی پشتیوانیی لە ناڕەزایەتییەکان لە زانکۆی زابۆل لە پارێزگای سیستان و بەلوچستان دورخراونەتەوە. فەرهاد مەیسەمی پزیشک و چالاکوانی ئێران لە نامەیەکدا رایگەیاند؛ سەرەڕای ئەوەی دڵسۆزان و دۆستانی داوایان لێکردوە کە مانگرتنەکەی بشکێنێ بەڵام بڕیاری داوە بەردەوام بێت چونکە بڕوای وایە دەبێت مرۆڤ دژی دەسەڵاتی ستەمکار بوەستێتەوە. مەیسەمی کە لە زیندانی رەجایی شەهر لە شاری کەرەج بەند زیاتر لە پێنج ساڵە بەند کراوە جەختی لەوە کردوەتەوە کە پێویستە سەرهەڵدانی گشتگیر روبدات بۆ ئەوەی هەموان داوای مافی ژیان و خواستە رەواکانیان بکەن بۆیە سورە لەسەر مانگرتنەکەی کە زیاتر لە 300 رۆژە بەردەوامە. مەیسەمی 30 کیلۆگران لە کێشی بەهۆی مانگرتنکەوە لەدەستداوە و کێشی بۆ کەمتر لە 50 کیلۆگرام دابەزیوە. ئەمریا سزای نوێ بەسەر ئێراندا دەسەپێنێت ئەمریکا سزادانی نۆ کۆمپانیای سەر بە کۆماری ئیسلامی و چەند وڵاتێکی دیکەی راگەیاند کە نەوتی ئێرانیان لە بازاڕەکانی جیهاندا ساخ کردوەتەوە. ئەمڕۆ پێنجشەممە وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا لە بەیاننامەیەکدا ئاشکرای کرد؛ نۆ کۆمپانیای تایبەت بە بەرهەمهێنان و فرۆشتنی نەوت و بەرهەمە نەوتییەکانی سزا داوە کە بە بێ پابەندبون بە گەرمارۆ نێودەوڵەتییەکان، نەوتی ئێرانیان لە بازاڕەکانی جیهان فرۆشتوە. لە بەیاننامەکەدا ناوی شەش کۆمپانیای بەرهەمهێنی بەرهەمە پتڕۆکیمیاییەکانی ناوخۆی ئێران و سێ کۆمپانیای وڵاتانی سەنگاپورا و مالیزیا هاتوە کە بە هۆی ساخکردنەوەی نەوتی ئێران کەوتونەتە لیستی سزاکانی ئەمریکا. سینەماکارێکی کورد داوای راگرتنی دانوستانی ئەتۆمیی ئێران لە ئەمریکا دەکات بەهمەن قوبادی، سەینەماکاری کورد رایگەیاند؛ لەگەڵ رۆبەرت مەڵی، نوێنەری ئەمریکا بۆ کاروباری ئێران کۆبوەتەوە و پێی راگەیاندوە واشنتۆن مافی ئەوەی نییە دانوستانە ئەتۆمییەکان لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران دەست پێبکاتەوە. مەڵی لە ئەژماری خۆی لە تویتەر وێنەی کۆبونەوەی لەگەڵ ئەو سینەماکارە داناوە و نوسیویەتی: گفتوگۆیەکەی بەسودم لەگەڵ بەهمەن قوبادی، فیلمسازی نێودەوەڵەتی کردوە سەبارەت بە هونەر و سینەما و  تێکۆشان و چالاکیی کورد و بەلوچەکان لە ئێران. Had a valuable conversation today with internationally acclaimed filmmaker Bahman Ghobadi about his art, his activism, and the struggles of the people of Iran, including Kurdish, Baluchi, and other minority groups. pic.twitter.com/E30M0WMI8f — Special Envoy for Iran Robert Malley (@USEnvoyIran) February 9, 2023   ئێران حاشا لە دەستگیرکردن و سزادانی رۆژنامەنوسان دەکات ئێران رەتی دەکاتەوە رۆژنامەنوس لە وڵاتەکەی دەستگیرکرابێت و رێکخراوێکیش ئاشکرای دەکات نزیکەی 100 رۆژنامەنوس لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دەستگیر کراون. حسێن ئەمیرعەبدڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران لە لێدوانێکی بۆ رادیۆ دەنگی نیشتیمانی ئەمریکا رەتی کردەوە هیچ رۆژنامەنوسێک لە لایەن دەسەڵاتی وڵاتەکەی دەستگیرکرابێت. ئەمریرعەبدوڵاهیان، جەختی لەوە کردوەتەوە هیچ رۆژنامەنوسێک لە کاتی ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیر نەکراوان تەنها ژمارەیەک کەس کە خۆیان بە رۆژنامەنوس ناوهێناوە دەستبەسەرن. ئەو وەزیری دەرەوەی ئێران داوای میدیاکانی ئەمریکا کردوە کە وەک رژێم ناوی کۆماری ئیسلامی ئێران نەهێنرێت چونکە بە وتەی ئەو حکومەتی وڵاتەکەی یاساییە و بە هەڵبژاردنی خەڵک هاتوەتەسەر کار. بڕینی ئینتەرنێت لە ناڕەزایەتییەکاندا زیاتر لە هەشت ملیارد دۆلار زیانی لێکەوتوەتەوە بڕین و چاودێریی ئینتەرنێت بەهۆی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران نزیکەی نۆ ملیارد دۆلار زیانی لێکەوتوتەوە. مەجید سەدری، سەرۆکی دەستەی ئابوریی بەشی داهێنان و گۆڕانکارییەکانی دیجیتاڵ لە ژوری بازرگانیی تاران، رایگەیاند؛ زایانی راستەوخۆی بڕین و دروستبونی کێشە لە هێڵەکانی ئینتەرنێتی ئێرانلە یەک مانگدا 770 ملیۆن دۆلار بوە و زیانی ناڕاستەوخۆشی نزیکەی یەک ملیارد دۆلار بوە. بە پێی زانیارییەکانی سەدری ؛ زیانە گشتییەکانی بڕینی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە مانگێکدا یەک ملیارد و 760 ملیۆن دۆلار بوە و لە کاتێکدا بڕینی ئینتەرنێت لە دوای ناڕەزایەتییەکان دەستی پێکردوە لە رابردودا تەنها چاودێریی و سنورداکردنی لەسەر بوە.

هاوڵاتی دهۆك؛ بەشێكی ئەو خێزانانەی خانووەكانیان بەر فرۆكەخانە كەوتوون قەرەبوو نەكراونەتەوە   لەپارێزگای دهۆك بەشێكی زۆری ئەو خێزانانەی خانوو و زەوییەكانیان بەر پرۆژەی فرۆكەخانەی دهۆك كەوتوون تائێستا بەتەواوی قەرەبوو نەكراونەتەوەو لەچاوەڕوانیدان و حكومەتیش وەڵامیان ناداتەوە، پرۆژەكە لەساڵی 2013 ەوە بەردی بناغەی دانراوە لەگەڵ ئەوەی پرۆژەكە تەواونەكراوە، ئەو كەسانەشی زیانمەندبوون قەرەبوو نەكراونەتەوە.   محەمەد حەسەن، ئێستا لەكۆمەڵگای حەوشكێ سەر بەقەزای سێمێل نیشتەجێیە بەهاوڵاتی  راگەیاند:»بە دوو وەجبە خەڵك قەرەبوكراوەتەوە، وەجبەی یەكەم نزیكەی 800 خێزان قەرەبوكراونەتەوە، بەپارچەزەویەك لەگەڵ پێدانی 25 ملیۆن دینار، ئێمە لەوەجبەی دووەم بووین نزیكەی 150 بۆ 200 كەس دەبین تەنها پارچەزەویەكمان وەرگرتووەو پارەكەمان وەرنەگرتووە». وتیشی»بەو مەرجەی شوێنەكانی خۆمان چوڵكردووە كەپارچەزەویەك لەگەڵ بڕێك پارە وەربگرین، بەڵام فێڵیان لێكردین، دەیان جار داوای پارەكەمان كردووە بەڵام هەر دەڵێن پارە نیەو چاوەرێ بكەن، هەشت ساڵە هەر چاوەڕوانین». پرۆژەی دروستكردنی فرۆكەخانەی دهۆك دەكەوێتە سنوری قەزای سێمێل، لەساڵی 2013و بڕی 450 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخانكرا، زیاتر لە  10 ساڵە بەتەواونەكراوی ماوەتەوە، ئەوە لەكاتێكدایە لەمانگی ئەیلولی پارساڵ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەردانی قەزای سێمێلی كردو وتی: « پێداچوونەوە بەپرۆژەكە دەكەین و ئەو گرێبەستانەی ئەنجامدراون دووبارە دەستیپێدەكەینەوە چونكە پرۆژەیەكی زۆر گرنگە بۆ پارێزگای دهۆك». مەسرور بارزانی راشیگەیاند:» دوای تەواوكردنی لێكۆڵینەوەیەكی ورد لەسەر پرۆژەكە رەنگە هەندێك گوڕانكاریشی تیادابكرێت، دواتر دەست بەجێبەجێكردنی پرۆژەكە دەكەین». ئازاد ئەحمەد، نوێنەری ئەو كەسانەی كەموڵكەكانیان بەر فرۆكەخانەكە كەوتووەو قەرەبوو نەكراون بەهاوڵاتی وت:»ئێمە 198خێزانین تەنها یەك پارچەزەویمان وەرگرتووە، بڕیاربوو لەگەڵ پارچەزەویەكە هەریەكێكمان بری 30 ملیۆن دینار وەربگرین بەڵام تائێستا یەك دینارمان وەرنەگرتووە، چەند جارێك هەوڵماندا سەردانی پارێزگاری پێشووی دهۆك بكەین، بەڵام ئامادەنەبوو بمانبینێت». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:»سەرەتا بەئێمەیان وت پارچەزەویەك لەگەڵ 30ملیۆن دینارتان پێدەدەین، بەڵام تەنها پارچەزەویمان وەرگرتووە، وتیشی: سكاڵامان تۆمارنەكردووە چونكە دڵنیاین هیچ سوودی نابێت». هاوكات شەمعون شلیمون، جێگری پارێزگاری دهۆك بۆ كاروباری كارگێڕی بەهاوڵاتی راگەیاند: «پێش چەند رۆژێك یەكێك لەو خێزانانەی كە قەرەبونەكراونەتەوە سەردانی دیوانی پارێزگای دهۆكی كرد، نزیكە 66 خێزان تائێستا قەرەبونەكراونەتەوەو دۆسیەكە لای ئێمەیە، بەڵام پێویستی بەپارەیە، ئەگەر پارە هەبێت بەدڵنیاییەوە هەموو ئەوانەی كەمەرجە یاساییەكانیان هەیە قەرەبوی خۆیان وەردەگرن». لەبارەی هۆكارەكانی دواكەوتنی قەرەبوی ئەوخێزانانە ناوبراو وتی:»پێشتر هەندێك هەڵەكرابوو لەناوەكان بەتایبەت لەشارەوانی ئەوە پێویستە جارێكی تر بەدواداچوونی بۆ بكرێت كەئایا ئەوكەسانەی ماون مافی قەرەبوكردنەوەیان هەیە یان ناو رێكارەكانی یاسایی ئەوان دەگرێتەوە یان بەپێچەوانەوە مافی قەرەبوكردنەوەیان نیە، ئیش لەسەر دۆسیەكە دەكرێت بەڵام پێویستی بەكات و پارەیە». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: بابەتی قەرەبوكرنەوە هیچ پەیوەندی بەتەواوكردنی فرۆكەخانەكەوە نیە، راوەستانی پرۆژەی تەواوكردنی فرۆكەخانەی دهۆك تەنها پەیوەستە بەنەبوونی پارە، هەركاتێك بودجەیەكی بۆ دابینكرا ئەوە دەستبەجێ پرۆژەكە تەواودەكرێت».

بەرهەمهێنانی غاز لە هەرێمی کوردستان گەیشتووەتە ئاستێکی پێوانە و رۆژانە 500 ملیۆن پێ سێجا غاز بەرهەمدەهێنێت. کۆمپانیای دانەغازی ئیماراتی لە بڵاوکراوەیەکدا ڕایگەیاند، هەرێمی کوردستان لە مانگی کانووی دووەمی ساڵی 2023وە، ڕۆژانە 500 ملیۆن مەتر سێجا غازی سروشتی بەرهەمهێناوە. ئاماژەی بەوەداوە، لە ساڵی 2022دا کۆمپانیاکە 182 ملیۆن دۆلاری لە هەرێمی کوردستان قازانج کردووە. ئەوەشی خستۆتەڕوو، لەساڵی 2022 بە بەراورد بەساڵی 2021 داهاتی کۆمپانیاکە بەرێژەی %53 زیادیکردووە. دانەغاز گەورەترین کۆمپانیای بەرهەمهێنانی گازی سرووشتییە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە ساڵی 2005 دامەزراوە.

مانگی سور لە ئێران کۆتایی فریاگوزاریی بۆ لێقەوماوانی بومەلەرزەکەی رۆژهەڵاتی کوردستان راگەیاند و ئاشکرای کرد تیمەکانی رەوانەی سوریا  و تورکیا دەکات. پیرحسێن کولیوەند، سەرۆکی رێکخراوی مانگی سور لە ئێران رایگەیاند؛ زیاتر لە 130 هەزار کەس لە بومەلەزەکەی شاری خۆی لە رۆژهەڵاتی کوردستان ناچاربون ماڵ و حاڵی خۆیان جێبهێلن و لە 110 کامپدا جێگیربکرێن. کولیوەند وتویەتی لانیکەم هەزار و 100 خانو لە شاری خۆی بە تەواوەتی روخاون و زیان بە زیاتر لە 12 هەزار خانوی دیکە  گەیشتوە بەڵام مانگی سور لە 75 کاتژمێردا هەمو ئەرکەکانی تایبەت بە فریاگوزاریی لێقەوماوانی جێبەجێ کردوە. وتەکانی سەرۆکی مانگی سوری ئێران لە کاتێکدایە  بەهۆی خاویی فریاگوزاریی دەیان کەس لە دانیشتوانی خۆی ناچاربون لەسەر شەقامەکان بخەون و هاوکات نەبونی سوتەمەنی و گەرمکەرەوە بوە هۆی گیانلەدەستدانی دو کەس و ژەهراویبونی زیاتر لە 140 کەسی ئەو شارە کە خەڵوزییان بە مەبەستی گەرمکردنەوە بەکارهێنابو. کولیوەند ئاشکرای کردوە؛ ژمارەیەک لە تیمەکانی مانگی سوری ئێران بە مەبەستی گەیاندنی فریاگوزاریی رەوانەی سوریا و تورکیا کراون. شەوی شەممە (28/1/2023) کاتژمێر 9 و 44 خولەکەک بە کاتی وڵاتەکە بومەلەرزەیەک بە گوڕی 5.2 پلە بە پێوەری ریختەی شاری خۆی لە رۆژهەڵاتی کوردستانی هەژاند و زیان بە زیاتر لە 12 هەزار شوێنی نیشتەجێبونی ئەو شارە گەیشت و خانوەکانی 70 گوندی ئەو ناوچەیەش بە رێژەی 60% زیانیان پێگەیشت و تا ئێستا پێنج کەس گیانیان لەدەستداوە و نزیکەی هەزار کەسیش برینداربون.

ڤانە حەمە  كڵێسای مەریەمی عەزرا لەسابونكەرانی شاری سلێمانی، بووەتە فێرگەیەكی پەروەردەیی بۆ پەنابەرەكانی سوریاو رزگاربووانی دەستی داعش، لەناو كڵێساكەدا چەندین خولی بەهێزكردنی زمان و بەرنامەی جۆراوجۆری كۆمپیوتەر بەبێ بەرامبەر لەلایەن مامۆستای خۆبەخشەوە پێشكەش بەسەدان فێرخواز دەكرێت، كەزۆرترینیان  پەنابەری سوری و كوردانی رۆژئاوای كوردستانن. زەردەشت رەحیم، یەكێكە لەو مامۆستا خۆبەخشانەی كەنزیكەی شەش ساڵە بەخۆبەخشی لەكڵێسای سابونكەران وانەی ئینگلیزی بەو خوێندكارانە دەڵێتەوە كە لەڕۆژئاوای كوردستان و سوریاوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوون، لەلێدوانیكیدا بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد:» كەئەم خولانە لەپێناو بەرزكردنەوەی توانای خوێندكارەكانە كەپەنابەرن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چەندین فێرخوازی دیكە لەشاری سلێمانی كەخەڵكی باشوری كوردستانن بەشداری خولەكان دەكەن». وتی:»چەند جارێك لەلایەن رێكخراوە ناحكومیە مرۆییەكانەوە هاوكاری كراون، بەڵام خولەكان بەشێوەیەكی گشتی بێبەرامبەرن و تەنها بڕێكی رەمزی زۆر كەم وەردەگیرێت وەك رێوشوێنێكی فەرمی».. هاوكات لەبارەی سودمەندبوونی فێرخوازەكانیشەوە زەردەشت رەحیم دەڵێت:» چەندین فێرخوازیان لەئاستە سەرەتاییەكانی زمانەوە گەیاندووەتە ئاستە باڵاكان». فێرخوازەكان بەشێكی زۆریان لەكەمپی ئاوارەكانی عەربەتەوە پاسیان بۆ دابینكراوەو بەوجۆرە هاتووچۆ دەكەن و وانەكانیان وەردەگرن، ئەو فێرخوازانە هەریەكەیان لەشارێكی رۆژئاوای كوردستان و سوریاوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوون، لەناویاندا قامیشلۆ، دیمەشق، عەفرین، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو ئێزدییانەی كەڕزگاربووی دەستی داعشن بەشێكن لەو فێرخوازانەی كە بەشداریی خولەكان دەكەن. ئەو خوێندكارانەی كەبەشدارییان كردبوو، لەبارەی خولەكانەوە بەمجۆرە بۆ هاوڵاتی دووان» ئێمە هەریەكە لەشارێكی جیاوازەوەو لەخێزانێكی جیاوازەوە لێرە بەیەك ئاشنابووین، خولەكان زۆر سودیان هەبووە بۆمان و هەندێكمان تا ئاستی بەرز فێری ئەو وانانەو ئەو زمانانە بووین كەوەرمانگرتوون». ئەحمەد، تەمەنی ٢٠ ساڵەو یەكێكە لەخویندكارەكان كە لەشاری دیمەشقی سوریاوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بووە، دەربارەی خولەكان بەهاوڵاتی وت:»من ئەمە یەكەم كۆرسە كەبەشداری دەكەم و لەڕێگای چەند هاوڕێیەكم بەشداریم كردووە، خولەكان سودیان بەمن گەیاندووەو كڵێساش خۆیان پاسیان بۆ دابینكردووین بۆ هاتووچۆكردنمان لەكەمپەكانەوە». كڵێساكە چەندین خولی پیشەیی و فێركاری دیكەی تێدا ئەنجامدەدرێت لەپێناو بەرزكردنەوەی توانای گەنجان و رەخساندنی هەلی كار بۆیان، بەتایبەت بۆ ئەو گەنجانەی كەئاوارەن، لەوانەش مۆسیقا، كۆمپویتەر، زمان، خولی سەماكردن و فریاگوزاری و خولی شانۆیی و فێركردنی گەنجان، لەگەڵ ئەوەشدا خولە فێركاریە پیشەییەكانی وەك ئاسنگەری، دارتاشی، بەرگدووری و كارگێڕی و سكرتێری. ماوەی خولەكان لەكڵێساكەدا بۆ زۆربەی خولەكان، ١٣ هەفتەیە كەدەكاتە نزیكەی ٢٥٠ كاتژمێرو بۆ هەر پۆلێكیش ١٢-١٨ خوێندكار لەخۆدەگرێت، هاوكات جگە لەخولە فێركارییەكان لەناو كڵێساكەدا ناوەندی تایبەت بەكۆبوونەوەو سیمیناری تایبەت و لێكۆڵینەوە هەن، بەتایبەتیش كۆبوونەوەو كۆڕەكانی ژنان. كڵێسای مەریەمی عەزرا، بەكڵێسەی سابونكەران ناسراوە، بەهۆی ئەوەی كەوتووەتە گەڕەكی سابونكەرانی شاری سلێمانی، یەكێكە لەشوێنە كۆن و مێژووییەكانی شاری سلێمانی و لەساڵی ١٨٢٠ دامەزراوە، كڵێساكە بۆ كارە مرۆییەكان لەلایەن چەندین رێكخراوی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی هاوكاری  دەكرێت، وەك رێكخراوەكانی « ئەی ئاڕ ئای لەعێراق، «میسیۆ» لەئەڵمانیاو «ماجیس» لەئیتاڵیا.

بارینی نمەباران و بەفر لە ناوچەکانی باکوری ڕۆژهەڵاتی هەرێم بەردەوام دەبێت. ئەمڕۆ پێنج شەممە 9ی2ی 2023 بەڕێوەبەرایەتیی کەشناسی و بومەلەرزەزانیی هەرێمی کوردستان لە ڕاگەیەندراوێکدا وتی: "ئەمڕۆ ئاسمان هەور دەبێ لەگەڵ دابارینی نمە باران و بەفر لە ناوچەکانی باکوری رۆژهەڵاتی هەرێم وە هەروەها لە ناوچەکانی رۆژهەڵاتی هەرێم و سەنتەری شاری سلێمانی و دەوروبەری، لە کاتەکانی ئێوارە دابارین لە زۆربەی ناوچەکان رادەوەستێ وە ئاسمان بەرەو نیمچە هەور دەگۆڕێت". ئاماژەی بەوەشدا: "پلەکانی گەرما نزم دەبێتەوە بە 2-3پلە وە لە ناوچە شاخاوییەکان زیاتر دادەبەزن 3-7 پلە بە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی دوێنێ". کەشناسی سەبارەت بە کەشی سبەی، ئاماژە دا بەوەی، سبەی هەینی ئاسمان لە نێوان ساماڵ و نیمچە هەور دەبێت لە کاتەکانی بەیانی زو ئەگەری دروست بوونی تەم هەیە . سەبارەت بە پلەی گەرمای سبەی، کەشناسی پێشبینی کردوە: "سبەی هەینی نزمترین پلەی گەرما نزیک دەبێتەوە لە تۆمارکراوەکانی ئەمڕۆ و بەرزترین پلەش کەمێک بەرزتر بە 1-2 پلە بە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی ئەمڕۆ". لەکۆتایدا کەشناسی بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراوی بە پلەی سیلیزی بەم شێوە ڕاگەیاند : هەولێر : 10 پلەى سیلیزى سلێمانی : 4 پلەى سیلیزى دهۆک : 9 پلەى سیلیزى کەرکوک : 11 پلەى سیلیزى هەڵەبجە : 4 پلەى سیلیزى زاخۆ : 9 پلەى سیلیزى سۆران : 5 پلەى سیلیزى گەرمیان : 12 پلەى سیلیزى

نیگار عومەر بڕیارە لەڕۆخی رووباری سیروان لەقەزای كەلار پرۆژەیەكی گەشتیاری و وەبەرهێنان كە بەگەورەترین پرۆژەی وەبەرهێنان دادەنرێت لەناوچەكەدا دروستبكرێت، كەڕوبەرەكەی دوو هەزارو 400 دۆنم زەوی دەگرێتەوەو بەدرێژایی نۆ كیلۆمەتر تێچووەكەی بەزیاتر لەیەك ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت، بەڵام بایكۆتی تیمی یەكێتی لەئەنجومەنی وەزیران گرفتی خستووەتە بەردەم پرۆژەكە.  پرۆژەكە بەپرۆژەی (میكس) ناودەبرێت كە دابەشكراوە بەسەر پێنج زۆنداو لەنزیكی بەردەسورە تانزیك پردی گردەگۆزینە دەگرێتەوە، كارە ئیداریەكانی پرۆژەکە لەئیدارەی گەرمیان تەواوكراوەو تەنها مۆڵەتی ئەنجومەنی وەزیرانی ماوەو باس لەوەش دەكرێت لەئێستادا ناونووسین بۆ كڕینی خانووەكان و یەكەكانی ناو پرۆژەكە  نەماوەو نرخی خانووەكانی  200 بۆ 250 هەزار دۆلار دەبێت. هونەر مەحمود، بەڕێوەبەری گشتی وەبەرهێنانی گەرمیان بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند:" ئەم پرۆژەیە بە میكس ناودەبرێت خۆی دەبینێتەوە لەپرۆژەی بازرگانی نیشتەجێبون و گەشیاری كە كارە ئیداریەكانی لەسنورەكە تەواو بووەو لەلایەن لیژنەیەكی شارەزاوە كۆبوونەوەی لەسەركراوو بڕیاری لەسەر دراوە، ئەم پرۆژەیە كراوە بەپێنج زۆرنەوە كە لەبەردەسورەوە بۆ نزیك پردی  گردەگۆزینەوە دەگرێتەوە، تائێستاش سێ زۆرنی لەلایەن سێ كۆمپانیاوە بڕیاری لەسەردراوە و زۆنی یەك و دوو و سێ و بەمنزیكانە دەستپێدەكات و تەنها مۆڵەت لەئەنجومەنی وەزیران وەردەگرێت و لەسەر ئەركی سەرمایەدارو كۆمپانیاكان جێبەجێدەكرێت ". وتیشی،" پرۆژەكە پێكدێت لەیەكەی نیشتەجێبوون و پرۆژەی بازرگانی گەشتیاری تەندروستی  و پەروەدەو كۆڕنیشی نێو پرۆژەكە كە 120مەترەو هەروەها سەوزایی دروستدەكرێت كەخۆی دەبینێتەوە لەشوێنی گشتی بۆ هاوڵاتی، پرۆژەكە پرۆژەیەكی بازرگانییە و هۆكاری كەمكردنەوەی كۆڕنیشەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی لەنێو ئەم پرۆژەیەدا زەوی تەرخانكراو بۆی لەسەر رووباری سیروان هەمووی وەك یەك نیە تابتوانن هەمووی 175 مەتری بۆ دابنینبكەین بۆیە كەمكراوەتەوە". زەوی تەرخانكراو بۆ كۆڕنیشەكان لەنووسراوی یەكەمی لایەنە پەیوەندیدارەكان بۆ ئیدارەی گەرمیان 175مەترەو دواتر كەمكراوتەوە بۆ 120 مەتر، ئەمەش نیگەرانی لای چالاكان و خەڵكی سنورەكە دروستكردووەو پێیانوایە ئەم پرۆژەیەش وەك پرۆژەكانی دیكە تەنها چەند كەسێكی دەستڕۆشتوو سودی لێدەبینن و لەبەرامبەردا كەمترین هاووڵاتی ئاسایی سودی لێدەبینێت، ئەمە جگە لەوەی ئەم پرۆژەیە موڵكی گشتییەو هیچ راوبۆچوونێكی خەڵكی شارەزای سنورەكە وەرنەگیراوە. ئاراز محەمەد، چالاكی مەدەنی بۆ هاوڵاتی وتی: " رۆخی رووباری سیروان موڵكی گشتییەو هاتوون دەیانەوێ بیكەن بەموڵكی چەند كەس و بازرگانێك، ئێمە دەزانین دەسەڵاتی بازرگانەكان زیاترە لەیەكە ئیدارییەكانی سنورەكەو ئەوان دەبن بەخاوەنی ئەم پرۆژەیە، بۆیە هاووڵاتی ئاسایی بەهیچ شێوەیەیەك ناتوانێت سوودمەندبێت، هاووڵاتی تەنها لەكوڕنیشەكان سوود دەبینێت، ئەوەشیان كەمكردووەتەوەو لەبەر خاتری ئەوەی نەك بازرگانەكان رووبەری پرۆژەكانیان كەمبكەنەوە. وتیشی:" لەنێو ئەم پرۆژەیە یەكەی نیشتەجێبون دروستدەكرێت، بەڵام كام یەكەی نیشتەجێبوون خەڵكی ئاسایی سوودی لێبینیوە تائەم پرۆژەیە خەڵكی ئاسایی سوودی لێوەربگرێت، ئەم پرۆژەیە كەشوێنەكەی موڵكی گشتییەو مۆڵكی یەكە ئیدارییەكانی سنورەكە نیە بەدڵی خۆیان بڕیاری لەسەربدەن، هەندێك بەڕێوبەر كەئەزمونی یەك ساڵی كاركردنی هەیە، هاتووە بێ ئەوەی رای خەڵكی شارەزا وەربگرێت بڕیار لەسەر مۆڵكی گشتی دەدەن". ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: هیچ گرنتیەك نیە بۆ جێبەجێ كردنی ئەم پرۆژەیە لەلایەن كۆمپانیاو سەرمایەدارەكانەوە، چونكە چەندین پرۆژەمان هەیە دراوە بەو كۆمپانیایانە، بەڵام پرۆژەكەی بەڕێكوپێكی  جێبەجێ نەكردووە و ئەمەش هەروەك پرۆژەكانی دیكەی لێدێت و تەنها خەڵكانی دەسڕۆیشتو سوودی لێدەبینن". هێرش فەیزوڵا، بەڕێوەبەری گشتی گەشتوگوزاری گەرمیان بۆ هاوڵاتی وتی:" پرۆژەكە رێكارەكانی تەواو بووەو هۆكاری دەستپێنەكردنی پرۆژەكە رەنگە پەیوەندی بەوەوە هەبێت كەتیمی یەكێتی لەحكومەتدا نیە، پێمانوایە پرۆژەیەكی گرنگ دەبێت بۆ ناوچەكەو خزمەت دەگەیەنێت بەسنورەكەو لەڕووی گەشتوگوزارەوە، هۆكاری دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوونیش لەنێو پرۆژەكەدا دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كاتێك حكومەت ناتوانێ پرۆژەیەك دروستبكات وەبەرهێنەكان دێن یەكەی نیشتەجێبوون دروستدەكەن و دەیفرۆشن و لەپاڵ ئەمەشدا مەرجی حكومەت ئەوەیە كەكۆمەڵێک پرۆژەی گەشتیاری بۆ ئێمە دروستبكەن بەبێ بەرامبەر". وتیشی:" پێشتر رێژەی سەوزایی 55 لەسەد بووە، ئێستا بووە بە 45 لەسەداو لەهەموو بەشەكانی كەمكراوەتەوە، ئێمە وەك گەشتوگوزار پێمانوایە پرۆژەیەكی گرنگەو پێویستە هەموومان چاودێربین لەسەری، هیچ شتێك بێ كەموكورتی نیەو راستە بەشێك لەخەڵكی دەستڕۆشتوو سوودی لێدەبینن، لەبەرامبەر ئەمەدا خەڵكی ئاسایی سودی لێدەبینێت، هەر كەسەو بەگوێرەی ئیمكانیاتی خۆی و لەهیچ بەڵێندەرێكیش قبوڵ ناكەین كارەكان وەك خۆی جێبەجێ نەكات".  

هاوڵاتی بەپێی پێشبینییەکانی کەشناسی، ئەو شەپۆلە بەفر و بارانبارینەی چەند رۆژێکە هەرێمی کوردستانی گرتووەتەوە تا ئێوارەی ئەمڕۆش کاریگەری دەبێت و پلەی گەرما زیاتر دادەبەزێت. بەشی پێشبینییەکانی کەشناسی بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ پێنج شەممە ئاسمان هەور دەبێ لەگەل دابارینی نمە باران و بەفر لەناوچە کانی باکووری رۆژهەڵاتی هەرێم وە هەروەها لەناوچەکانی رۆژهەڵاتی هەرێم و سەنتەری شاری سلێمانی و دەورو بەری , لەکاتەکانی ئێوارە دابارین لەزۆربەی ناوچەکان رادەوەستێ وە ئاسمان بەرەو نیمچە هەور دەگۆڕێت. هەروەها پلەکانی گەرما  نزم دەبێتەوە بە (2-3) پلە وە لەناوچە شاخاوویەکان زیاتر دادەبەزن (3-7) پلە بە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی دوێنی. بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بۆ ئەمڕۆ: سەبارەت بە کەشوهەوای سبەی کەشناسی پێشبینی دەکات،ئاسمان لەنێوان ساماڵ و نیمچە هەور دەبێت لەکاتەکانی بەیانی زوو ئەگەری درووست بوونی تەم هەیە . هەروەها پلەکانی گەرما نزمترین پلە نزیک دەبێتەوە وە بەرزترین پلەش کەمێک بەرزتر بە (1-2) پلە بە بەراوورد بە تۆمارکراوەکانی ئەمڕۆ . بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی : هەولێر : 10 پلەى سیلیزى سلێمانی : 4 پلەى سیلیزى دهۆک : 9 پلەى سیلیزى کەرکوک : 11 پلەى سیلیزى هەڵەبجە : 4 پلەى سیلیزى زاخۆ : 9 پلەى سیلیزى سۆران : 5 پلەى سیلیزى گەرمیان : 12 پلەى سیلیزى

هاوڵاتی  لەدوای سەرهەڵادانی خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی ئێران، نزیكەی حەوت هەزار كەس لەڕۆژهەڵاتی كوردستان دەستگیركراون و لانی كەم 130 كەس تەنها لەڕۆژهەڵات لەسێدارە دراون یان بەتەقەی هێزە ئەمنی و سەربازییەكان كوژراون، هاوكات 18 هاووڵاتی تری كورد مەترسی لەسێدارەدانیان لەسەرە. ئێران بەپێی ژمارەی دانیشتوانی یەكەم وڵاتی جیهانە كەزۆرترین سزای سێدارەی تێدا جێبەجێدەكرێت و پشكێكی سەرەكی ئەو سێدارانە بەر كورد لەڕۆژهەڵاتی كوردستان دەكەوێت، بۆیە شێركۆ بێكەس، شاعیری ناوداری كورد دەسەڵاتی ئەو وڵاتەی بەكۆماری سێدارە ناوهێنا. لەدوای ناڕەزایەتییەكانی مەرگی ژینا ئەمینی لە (16/9/2022) تائێستا ژمارەیەكی زۆر لەكورد بەتۆمەتی جیاواز لەسێدارەدراون بەجۆرێك تەنها لەماوەی سێ هەفتەی سەرەتای ئەمساڵ 19 كەس لەسێدارەدران و لانیكەم 18 گەنج و لاوی تری كورد كە لەناڕەزایەتییەكان دەستگیركراون مەترسیی لەسێدارەدانیان لەسەرە. سایەی پەتی سێدارە ژنانی دەستگیركراوی كوردی لەناڕەزایەتییەكاندا گرتووەتەوەو ژنێك تائێستا مەترسیی لەسێدارەدانی لەسەرەو خانمێكی دیكەش دوای دادگای تێهەڵچوونەوە سزای سێدارەكەی بۆ كرایە زیندانیی. لەسێدارەدانی چوار گەنج لەناڕەزایەتییەكاندا زۆرترین كاردانەوەی ناوخۆیی و نێودەڵەتیی لێكەوتەوە، بۆیە دەسەڵاتی ئێران پەنای بۆ لەسێدارەدانی ئەو كەسانە برد كەپێشتر بەتۆمەتی دیكەوە سزای سێدارەیان لەسەربوو چونكە بەباشترین ئامراز بۆ چاوترسێنكردن قوربانییان لەسێدارە دەدات.   لێبوردنێكی بێسوود بەگشتی لەماوەی 145 رۆژی ناڕەزایەتییەكاندا لانیكەم 130 كەس تەنها لەڕۆژهەڵاتی كوردستان كوژراون و لەسێدارەدراون و 18 كەسی دیكەش مەترسیی سێدارەیان لەسەرەو نزیكەی حەوت هەزار كەس لەو بەشەی كوردستان لەماوەی ناڕەزایەتییەكاندا دەستگیركراون. عەلی خامنەیی، رابەری كۆماری ئیسلامی ئێران دوای 142 رۆژ لەخۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان لێبوردنێكی گشتیی بۆ دەستگیركراوانی ناڕەزایەتییەكان دەركردو رێكخراوی مافی مرۆڤی ئێرانیش ئەو لێبوردنە بەناڕاست وەسدەكات و دەڵێت: بۆ بانگەشەیە. موحسینی ئێژەیی، سەرۆكی دەزگای دادی كۆماری ئیسلامی ئێران پێشنیاری بۆ خامنەیی كردووە ئەو لێبوردنە مەرجدارە بۆ ناڕەزایەتییەكان دەربكات و بەبۆنەی یادی دامەزراندانی (شۆڕشی كۆماری ئیسلامی) لەئێران رایبگەیەنێت. بەپێی لێبوردنەكە ئازادكردنی دەستگیركراوان بەمەرج دەبێت، بەو پێیە دەبێت هیچ دەستگیركراوێك تۆمەتی سیخوڕی لەسەر نەبێت و تۆمەتی كوشتن و برینداركردنی كەسی لەسەر نەبێت و دەستی لەسوتان و هێرشكردنە سەر دامودەزگا حكومییەكان نەبووێت و پێشتریش هیچ دۆسیەیەكی لەدادگاكان نەبووبێت. ئەو مەرجانە رەنگە لەسزای مانەوەی زیندان قورستر بێت و هەر ئەوەش پرسیارو گومانی زۆری لەسەر لێبوردنەكەی خامنەیی درووست كردووە.   كوردو سێدارە لە 30 رۆژی مانگی رابردودا جگە لەسێدارەدانی مەهدی كەرەمی خەڵكی شاری بیجار لەڕۆژهەڵاتی كوردستان ناسنامەی 18 زیندانیی دیكەی كورد ئاشكرابوون كە بەر تۆمەتەكانی «بازرگانیی بەماددە هۆشبەرەكان» و «كوشتنی بەئەنقەست» لەزیندانەكانی كەرەج و بەندەرعەباس و ئەراك سزای سێدارەیان جێبەجێكردووە. ئەو ژمارە لەسێدارە دەكاتە 30% جێبەجێكردن سەرجەم سزاكانی سێدارە لەسەرتاسەری ئێران، واتە كورد تەنها لەمانگێكدا زیاتر لەیەك لەسەر سێی پشكی سێدارەدانی وڵاتەكەی بەركەوتووە. ئەگەرچی گومانێك هەیە كەكۆماری ئیسلامی ئێران دەیەوێت بەسزادانی ئەو تۆمەتبارە كوردانە دوو ئامانجی سەرەكی بپێكێت، بەڵام دواجار ژمارەی زۆری لەسێدارەدراونی كورد ئاماژەی روونی ئاستی توندوتیژیی ئەو دەسەڵاتەیە دژی خەڵكی كوردو رۆژهەڵاتی كوردستان. دەسەڵاتی ئێران لەلایەك باش دەزانێت كەهاندەری سەرەكی و قەڵای پشتوپەنای ناڕەزایەتییە سەرتاسەرییەكانی وڵاتەكە، كوردو رۆژهەڵاتی كوردستانە، بۆیە دوور نییە جێبەجێكردنی ئەو ژمارە زۆرە لەسێدارە بەمەبەستی پەیامێكی روون و راشكاوبێت بۆ سەركوت و بێدەنگكردنی رۆژهەڵات و هاوكات دەیەوێت وا پیشانبدات كەسی بێتاوان لەسێدارە نادات و ئەوانەی سزای سێدارەیان بەسەردا جێبەجێدەكرێت تەنها بازرگانی ماددەی هۆشبەرو ئەو كەسانەن كەتۆمەتی كوشتنی كەسانی دیكەیان لەسەر بووە.   چیرۆكی سێدارەی گەنجێكی كورد دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی بەبیانوی بەشداریی لەناڕەزایەتییەكاندا گەنجێكی كوردی كاكەیی (یارسان)ی لە رێككەوتی (7/1/2022) و بەبێ ئاگاداركردنەوەی پێشوەختی دایك و باوك و كەسوكارەكەی لەسێدارەدا كەپاڵەوانی كاراتی  و خاوەنی زیاتر لە 20 میدالیا بوو. باوكی كەرەمی كەكوڕەكەی لەگەڵ محەمەد حسێنی لەسێدرەدرا تەنها چەند رۆژێك پێش لەسێدارەدانی رۆڵەكەی لەڕێگەی تۆمارێكی ڤیدیۆییەوە داوادەكات مەهدی لەسێدارە نەدرێت و سزاكەی بۆ بكرێت بەزیندانیی، چونكە وەك خۆی وتوویەتی؛ ئەو كوڕەی بەكرێكاری و دەستفرۆشی گەورە كردووە، بەڵام دواجار ئەو باوكە جەرگی سوتاو بەجارێك لەسەر گلكۆی كوڕەكەی و محەمەد كەپێكەوە لەسێدارەدرابوون شینی گێڕا. مەهدی كەرەمی كە رێگەی پێنەدرابوو پارێزەری هەبێت، پێش ئەوەی لەسێدارە بدرێت مانی لەخواردن گرتبوو وەك ناڕەزایەتییەك بەسزای سێدارەكەی، بەڵام ئەو گەنجە تەمەن 22 ساڵەی خەڵكی شاری بیجار لەڕۆژهەڵات و نیشتەجێ ئێشتێهارد لەبەرەبەیان و بەبێ ئەوی مانگرتنەكەی بشكێنێت لەزیندانی كەرەج لەسێدارە درا. كەرەمی بەشداری لەچلەیی مەرگی حەدیس نەجەفی یەكێك لەكوژراوەكانی شاری كەرەج كردبوو كە لەڕێوڕەسمە جاماوەرییەكەدا پێكدادان لەنێوان هێزە ئەمنی و سەربازییەكان و بەشداربوواندا روویدا و بەهۆیەوە ئەندامێكی سوپای پاسداران بەناوی روحەڵڵا عەجەمیان كوژرا. لەدۆسیەی كوژرانی عەجەمیان زیاتر لە 16 كەس سزای زیندان و سێدارەیان بەسەردا سەپێنراو مەهەدی كەرەمی و محەمەد حسێنی تۆمەتبار كران بەكوشتنی ئەو ئەندامەی سوپای پاسداران و لەسێدارەدران و بەدوریی چەند مەترێك تەرمەكانیان لەگۆڕستانی ئێشتێهارد لەپارێزگای ئەلبورز باخاكسپێردران. دایك و باوكی مەهدی لەیەكەم شینیان دوای بەسەركردنەوەی گلكۆی كوڕەكەیان چوونە سەر گڵكۆی بێنازی محەمەد حسێنی و هاوشێوەی مەهدی شینیان بۆ محەمەد كرد، چونكە محەمەد دایك و باوكی لەژیاندا نەمابوون و تەنها برایەكی هەبووە كەئەویش بێسەروشوێن بوو، دایك و باوكە جەرگسوتاوەكەی مەهدی بەو هەنگاوەیان كاریگەریی زۆریان لەسەر سۆزی خەڵك داناو رۆژانە دەیان كوڕ كچ و پیرو گەنج دەچوونە سەر گۆڕی محەمەد حسێنی و هاوشێوەی براو كوڕو رۆڵەی خۆیان رێوڕەسمی یادكردنەوەیان بۆ دەگێڕا. چیرۆكی لەسێدارەدانی مەهدی گەیشتە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكاو دەستەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەو ئەنجومەنە بەپەیامێك سەرەخۆشیان لەدایك و باوكی مەهدی و خەڵكی وڵاتەكە كردو ئیدانەی جێبەجێكردنی سزای سێدارەی ئەو گەنجەو دەستگیركراوانی ناڕەزایەتییەكانیان لەئێران كرد.   رەتكردنەوەی سێدارە بەدەقی قورئانی مامۆستایانی ئاینیی شارەكانی پیرانشارو نەغەدەو شنۆو دەوروبەری لەدووەم بەیاننامەی ناڕەزایەتییەكاندا بەپێی ئایەتی قورئان لەسێدارەدانیان رەتكردەوەو رایانگەیاند؛ وەڵامی دەسەڵاتی ئێران بۆ ناڕەزایەتییەكان شەپۆڵێك لەتوندتیژیی و سەپاندنی سزای سێدارە بووەو لەجیاتی دەستەبەركردنی مافەكان بڕیاری زۆر بێبەزەییانە دژی خەڵك دراوە. ئەو مامۆستایانە روونیانكردووەتەوە؛ تۆمەتی دژایەتیی خودا (محاربە) بۆ خەڵكی ناڕازیی بەپشتبەستن بەسورەتی (مائیدە)ی قورئان پێچەوانەی تێگەیشتن و ئامانجەكانی ئیسلامە كە لەلایەن كۆماری ئیسلامییەوە بەشێوەیكی دوور لە رەوشتی ئیسلامی و مرۆیی بەكاردەهێنرێت.   ژنی كوردو سێدارە ناوەندی چاودێری مافەكانی مرۆڤی سەر بە نەتەوەیەكگرتووەكان بڵاویكردووەتەوە شەهلا عەبدی خەڵكی شاری بۆكان بەتۆمەتی دڕاندنی وێنەی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران سزای سێدارەی بەسەردا سەپێنراوەو ئەگەری جێبەجێكردنی سزاكەی هەیە. ئەو ناوەندە ئاشكرایكردووە شەهلا عەبدی كەدوو گیانەو لەزیندانی ورمێ بەندكراوە بەمەبەستی لەسێدرادان رەوانەی زیندانی شاری تەبرێز كراوە. چەند ژنێكی زیندانیكراو لەزیندانی ورمێ ئاشكرایانكردبوو، عەبدی لەژووری تاكەكەسی زیندان راگیراوەو رێگەی پێنەدراوە لەگەڵ زیندانیكراوانی دیكە تێكەڵ بێت و قسەبكات، بەڵام بەپێی رەنگ و رووخساری تەمەنی 21 بۆ 23 ساڵ بووەو دەركەوتووە چوار مانگ بووە دووگیان بووە. شەهلا عەبدی بەتۆمەتی بەشداریی لەناڕەزایەتییەكانی شاری ورمێ لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و دڕاندنی وێنەی خومەینی دەستگیركراوەو سزای سێدارەی بەسەردا سەپێنرا. موژگان كاوسی، خانمە نووسەر و سیاسەتمەداری كورد لەناڕەزایەتییەكانی شاری نەوشەهەر لەپارێزگای مازندەران لەباكوری ئێران دەستگیركراو بەپێی ئەو تۆمەتانەی درابویە پاڵی، سزای سێدارە ئەو خانمەی دەگرتەوە، بەڵام دادگای تێهەڵچوونەوە سزاكەی بۆ زیندانیی گۆڕی. كاوسی كەپێشتر تۆمەتی هەوڵدان دژی كۆماری ئیسلامی و هاندان بۆ جەنگ و تێكدانی ئاسایشی ئێرانی درابوە پاڵ بەبیانوی بێڕێزیی بەڕێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران سزای 65 مانگ زیندانیی بەسەردا سەپێنرا كەسێ ساڵ لەو سزایەی لێبوردن و لێخۆشبوون نایگرێتەوە.   دادوەری سێدارە موسا ئاسێف ئەلحسێنی، سەرۆكی لقی دووی دادگای شۆڕش لەپارێزگای ئەلبورز، لەدۆسیەی كوژرانی ئەندامێكی سوپای پاسداران لەڕێوڕەسمی چلەی مەرگی حەدیس نەجەفی ئەو كچەی لەناڕەزایەتییەكانی كەرەج كوژرا، سزای سێدارەی بەسەر 16 كەسدا سەپاند كەدوو كەسیان مەهدی كەرەمی (كورد)و محەمەد حسێنی بوون. لەڕێوڕەسمێكدا خەڵاتی دەزگای دادی كۆماری ئیسلامی ئێران بەخشرایە ئەبولقاسم سەڵەواتی، دادوەری بەرپرسی دۆسیەی سزای سێدارەی زۆبەی چالاكوانی سیاسی كوردو ئێران. ئەو دادوەرە سزای سێدارەی بەسەر شیرین عەلەم هولی چالاكوانی كورد، فەرزدا كەمانگەر مامۆستاو چالاكوانی كوردو زانیار مورادیدا سەپاندووەو هەموو ئەو تێكۆشەرانەی كورد لەڕۆژهەڵات لەسەر دەستی ئەو دادوەرە لەسێدارەدراون. سەڵەواتی كە لەماوەی ناڕەزایەتییەكاندا زۆرترین دەركەوتنی بەهۆی سزای قورسی دەستگیركراوانی خۆپیشاندانەكاندا بووە سزای سێدارەی بەسەر سامان سەیدی، هونەرمەندی شاری كرماشان و محەمەد قوبادلودا سەپاندووەو بەهاوبەشی لەگەڵ موسا ساسێف حسێنی سزای سێدارەیان بەسەر مەهدی كەرەمیدا سەپاندو دواجار ئەو گەنجە كوردە لەسێدارە درا.