هاوڵاتی سەرۆکایەتیی کارەساتی لەناکاو و فریاگوزاریی تورکیا (ئافاد) رایگەیاند، بەهۆی بوومەلەرزەکەی بەرەبەیانی ئەمڕۆ، لە 10 پارێزگای باکووری کوردستان و تورکیا، 76 کەس گیانیان لەدەستداوە و 440 کەسی دیکەش بریندارن. بەرەبەیانی ئەمڕۆ دووشەممە 06-02-2023 بوومەلەرزەیەکی بەهێز بە گوڕی 7.4 پلەی رێختەر باکووری کوردستانی هەژاند و لە باشووری کوردستان و چەند وڵاتێکی دیکەی ناوچەکە هەستی پێکرا. جگە لە هەرێمی کوردستان، بومەلەرزەکە لە سووریا، میسر، لوبنان و عێراق هەستی پێکراوە. بومەلەرزەکە لە 10 شاری تورکیا و باکووری کوردستان روویداوە، دواتریش چەندین پاشلەرزە روویانداوە، کە بەهۆیانەوە دەیان باڵەخانە داڕماون. بەگوێرەی زانیارییە سەرەتاییەکان، تاوەکو ئێستا لە 10 پارێزگای باکووری کوردستان و تورکیا 76 کەس لە تورکیا و باکووری کوردستان گیانیان لەدەستداوە، چەندین کەسیش لەژێر داروپەردووی باڵەخانە رووخاوەکاندا ماون. بوومەلەرزەکە لە رۆژئاوای کوردستان و سووریاش زیانی گیانی و ماددیی لێکەوتووەتەوە، بەگوێرەی زانیارییە سەرەتاییەکان تائێستا 99 کەس گیانیان لەدەستداوە و زیاتر لە 330 کەسیش بریندارن.
دوای کۆتایی هاتنی کۆبونەوەی سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی و سەرۆک وەزیرانی عێراق ڕاگەیانداوێکیان بڵاوکردەوە. لە ڕاگەیاندراوەکەی چوارچێوهی ههماههنگی هاتووە، ئێوارهی ئهمڕۆ یهكشهممه له نوسینگهی حهیدهر عهبادی به ئامادهبونی محهمهد شیاع سودانی سهرۆك وهزیران چوارچێوهی ههماههنگی كۆبونهوهیهكی ئهنجامدا و تاوتوێی پێشهاتهكانی بواری سیاسی و ئهمنیهكانی كرد، جگه له تاوتوێكردنی دۆسیهی بودجه. ئاماژە بەوە کراوە ، سهرۆك وهزیران ڕونكردنهوهیهكی وردی لهبارهی ئهو میكانیزمانه خستهڕو كه لهسهر بنهمای بودجهی فیدڕاڵی داڕێژراون و ههوڵی گونجانی لهگهڵ بهرنامهی حكومهتدا داوه، ههروهها رونكردنهوهی لهبارهی ئهو گفتوگۆیانهدا كه بانكی ناوهندی عێراق دو ڕۆژ لهمهوبهر لهگهڵ بانكی فیدڕاڵی ئهمریكا له ئیستانبوڵ ئهنجامیدا. محمد شیاع سودانی ئاماژهی بهوهكردوه، "ئهو چارهسهرانهی بانكی ناوهندی پێشكهشیان دهكات له چوارچێوهی پرۆسهی چاكسازی دارایی و بانكیدا دێنه ئاراوه". رێوشوێنه حكومییهكان بۆ كهمكردنهوهی كاریگهرییهكانی ههڵاوسانی بههای دراو لهسهر چینه ههژار و پهراوێزخراوهكان، ههروهها سهردانی داهاتوی شاندی عێراقی بۆ واشنتن به سهرۆكایهتی وهزیری دهرهوه بۆ تهواوكردنی كۆبونهوهكانی ئەستەنبوڵ، بەشێکی تری تەوەری کۆبونەوەکە بووە.
ناڕەزایەتییەکان دژی دەسەڵات لە ئێران 142 رۆژە بەردەوامە و سەرکردەکانی باڵی ریفۆرمیش ناڕەزایەتیی دژی حوکمڕانیی دەردەبڕن و دەستگیرکردن و سزادانی خەڵک و رۆژنامەوانانی کورد کۆتایی نەهاتوە و رێکخراوی مافی مرۆڤیش لێبوردنە مەرجدارەکەی خامنەیی بۆ دەستگیرکراوان بە ناڕاست و فێڵاوی ناودەبات. ئەمڕۆش ژمارەیەک گەنج لە ئاودان و سنە دەستگیرکران و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤیش هۆشداریی دەدەن لەو هەڵمەتە رەشبگیریانەی کە هێزە ئەمنییەکانی ئێران لە ئیلام دەیکەن. رۆژی یەکشەممە پۆلیسی ئێران هێرشی کردە سەر بنەماڵە و کەسوکاری دەستگیرکراونی شاری ئاودانان کە لەبەردەم داواکاری گشتیی لەو شارە گردبونەوەی ناڕەزایەتییان رێکخستبو. لە چەند رۆژی رابردودا دەیان گەنج و لاوی شاری ئاودانان لە پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەستگیرکراون و چارەنوسیشیان دیار نییە. رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی ئێران وەک کاردانەوەیەک بە لێبوردنە گشتییەکەی رێبەری کۆماری ئیسلامی، رایگەیاند؛ ئەو لێبوردنەی عەلی خامنەیی بۆ بانگەشەیە و هیچ راستییەکی تێدا نییە چونکە مەرجدارە لە کاتێکدا دەبوایە سەرجەم دەستگیرکراوانی ناڕەزایەتییەکان ئازاد بکرانەیە. ئەو رێکخراوەیە لە بەیاننامەیەکدا کە وەک کاردانەوە بە لێبوردنەکە بڵاوی کردوەتەوە؛ رایگەیاندو کە دەبێت سەرجەم خۆپیشاندەران و دەستگیرکراوانی ناڕەزایەتییەکان ئازاد بکرن و هاوکات وەک جێبەجێکردنی دادپەروەریی پێویستە سەرجەم ئەو کەسانە دادگایی بکرێن کە دەستیان لە سەرکوتەکاندا هەبوە کە ئەوەش مافی گشتییە و دەبێت جێبەجێ بکرێت. لە لایەکی دیکەوە غوڵام حوسێن موحسێنی ئێژەی، سەرۆکی دادی کۆماری ئیسلامی ئێران سەبارەت بە لێوبوردنەکەی خامنەیی رایگەیاند؛ دۆسیەی ئەو دەستگیرکراوانەی سزادراون دادەخرێت نابێتە پێشینە بۆیان. رۆژنامەوانێکی کورد 17 مانگ زیندانیی بەسەردا سەپێنرا رۆژنامەوانێکی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان بە بیانوی بانگەشە دژی دەسەڵاتی ئێران لە ناڕەزایەتییەکان سزای یەک ساڵ و پێنج مانگ زیندانیی بەسەردا سەپێنرا. رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردەوە؛ مەسعود کوردپور، سەرنوسەری ئاژانسی هەواڵی موکریان بە تۆمەتی بانگەشە دژی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی و تێکدانی ئاسایشی گشتی لە لایەن دادگایەکی ئێران لە شاری بۆکان سزای 17 مانگ زیندانیی بەسەردا سەپێنراوە. بە پێی زانیارییەکان کوردپور بەهۆی ئەو سزایەوە لانیکەم دەبێت نۆ مانگ زیندانیی بکرێت. سەرکردەکانی کۆماری ئیسلامی لە چاکسازیی بێهیوا دەبن محەمەدخاتەمی، یەکێک لە سەرکردەکانی بەرەی ریفۆرمخوازان لە ئێران و سەرۆک کۆماری پێشوتری وڵاتکە لە بەیاننامەیەکیدا کە ئەمڕۆ یەکشەممە بڵاوی کردەوە، دەڵێت: گەنجانی وڵاتەکە زۆر بێزار و ناڕازین و ئەو بێزاریەش نەوەی رابردوی گرتوەتەوە چونکە سەرکوت کراون و بەشێویەکی خراپ مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت. خاتەمی لە بەیاننامەکەیدا: روخانی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێرانی رەت کردوەتەوە و رایگەیاندوە؛ بە پێی ئەو توانا و هێز و ئامرازانەی کە دەسەڵات هەیەتی ، روخان و نەمانی لە روی میکانیکییەوە ئاستەمە و ناکرێت. بە بڕوای ئەو" چاکسازیی لە کۆماری ئێسلامی ئێران پەیوەندیی بە گۆڕانکاریی لە دەستور و چاککردنی یاساکاندا نییە بەڵکو پەیوەندیی بە گەڕانەوە بۆ جەوهەر و هەوێنی دەستورەی ئێستای وڵاتەکەوە هەیە". ئەو وتوشیەتی" هیچ ئاماژەیەک لە دەسەڵاتدا بەدی ناکرێت بە ئامانجی چاکسازیی و دورکەوتنەوە لە دوبارەکردنەوەی هەڵەکانی رابرد و ئێستای". خامنەیی لێبوردن دەردەکات رێبەری کۆماری ئیسلامی بڕیارى لێبوردنی گشتی و مەرجدار بۆ دەستگیرکراوانی خۆپیشاندانەکان دەردەکات و لێبوردنەکە لە 11ی ئەم مانگە جیبەجی بکرێت. بەپێی پێشنیاری موحسینی ئێژەیی، سەرۆکی دەزگای دادی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ عەلی خامنەیی، رێبەری وڵاتەکە بڕیار وایە 11ی ئەم مانگە هاوکات لەگەڵ ساڵرۆژی (شۆڕشی کۆماری ئیسلامی) لە ئێران، لێبوردنی گشتی بۆ دەستگیرکراوانی خۆپیشاندانەکان دەربکرێت. ئاژانسی هەواڵی ئیرنا بڵاوی کردوەتەوە؛ ئازادکردنی دەستگیرکراوان بە مەرج دەبێت، بەو پێیە دەبێت هیچ دەستگیرکراوێک تۆمەتی سیخوڕی لەسەر و راستەوخۆ لەگەڵ دەزگاهەواڵگریە بیانیەکان پەیوەندیی نەبوبێت و تۆمەتی کوشتن و بریندارکردنی لەسەر نەبێت. پێشبینی سەرهەڵدانەوەی خۆپیشاندانی بەرفراوان لە ئێران دەکرێت محەمەدڕەزا باهونەر، ئەندامی ئەنجومەنی دیاریکردنی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند؛ ئەگەرچی خۆپیشاندانی بەرفراوان لەسەر شەقامەکان نەماوە بەڵام ناڕەزایەتییەکان بەردەوامە و کاردانەوە نێودەوڵەتییەکانیش دژی کۆماری ئیسلامی لە مێژودا هاوشێوەی نەبوە. باهونەر وتویەتی: هۆکاری سەرەکیی سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەکان مەرگی ژینا ئەمنیی نەبوە بەڵکو بونی گەندەڵی لە ئاستی ئابوریی و سیاسی و دیپلۆماسی وای کرد مەرگی ئەو کچە ببێتە بریسکەیەک بۆ هەڵگیرسانی ناڕەزایەتییەکان. ئەو بەرپرسەی کۆماری ئیسلامی ئێران جەختی کردوەتەوە؛ هەڵەیە ئەگەر بەرپرسان پێیان وابێت ناڕەزایەتییەکان کۆتایی هاتوە چونکە کێشەکان چارەسەر نەکراون و لە ئان و ساتدا ئەگەری سەرهەڵدانەوەی خۆپیشاندانەکان هەیە.
پارێزگاری بانكی ناوەندی عێراقی و سەرۆكی ئەنجومەنی بانكەکان كۆبونەوە، بۆ باسکردنی ئەنجامدانی ڕێکاری پێویست بۆ پاکێجی یەکەمی ڕێگاکانی کۆنترۆڵکرنی ئاڵوگۆڕی دراو. ئەمڕۆ یەک شەممە 5ی2ی2023 عەلی عەلاق پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق، لەگەڵ سەرۆکی ئەنجومەن و بەڕێوەبەرانی گشتی و بانکە ناوخۆییەکان کۆبۆوە بۆ ئەنجامدانی ڕێکاری پێویست بۆ پاکێجی یەکەمی ڕێکارەکانی کۆنترۆڵی ئاڵوگۆڕی دراو، بۆ ڕوونکردنەوە و ئاسانکردنی ڕێکارەکان بۆ بەدەستهێنانی ڕێژەیی و خێراترکردنی جێبەجێکردنی داواکارییەکانی کڕینی دۆلار لەکۆبونەوەکە، پارێزگاری بانکی ناوەندی، جەختی لە توانای بانکی ناوەندی کردتەوە بۆ بەدیهێنانی هەموو داواکارییە یاساییەکان، ئاماژەی بەوەداوە کە لە ناوەڕاستی ئەم مانگەدا دووەم پاکێجی سەرەکی بڵاو دەکرێتەوە. هەروەها عەلاق دووپاتی کردۆتەوە کە هیچ سنورێک، ناوخۆیی و دەرەکی نییە لە گواستنەوەی دەرەکی یان فرۆشتنی دۆلار بە پێچەوانەی ڕێککەوتنی دارایی نێودەوڵەتی لە ساڵی 2008 لە ئەنجومەنی نوێنەران. پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق ئاماژەی بەوەدوە: کە نرخی ئاڵوگۆڕی دراو پەیوەندی بە ژیانی هاوڵاتیان و توانای کڕینەکانیانەوە هەیە، کە پێویستە لە ئاستی ئامانجداردا جێگیر بکرێت و هەوڵەکانی لایەنە پەیوەندیدارەکان چڕبکرێتەوە بۆ ڕێگریکردن لە زیان گەیاندن بە هاوڵاتیان. هەروەها عەلی عەلاق، ئاماژە بە سنووردار نەکردنی داواکاریەکانی گواستنەوەی بیانی و پارەی کاش لە بەغدا و کاری خێرا بۆ وەرگرتنی لقی بانکی لە پارێزگاکان و راستەوخۆ ئاماژەی بە بانکی ناوەندی عێراق کرد بۆ کردنەوەی کەناڵی نوێی دەرەکی بۆ ئاسانکاری بۆ جێبەجێکردنی گواستنەوەی بیانی. ئاماژەی بەوەشکردوە کە بانکی ناوەندی رێکار و سزای توند بەرامبەر سەرپێچیکارەکان دەگرێتە بەر، هەروەها ستایشی رۆڵی هەندێک لە بانکەکان کرا لە پابەندبوون بە هەر شتێک کە ئامانجەکانی ئاماژەپێکراو بەدەستدەهێنن. لەکۆتای کۆبونەوەکە، بڕیاردرا بە پێکهێنانی ژووری ئۆپەراسیۆنی هاوبەش لە نێوان بانکی ناوەندی و بانکەکان، کە بەدواداچوون بۆ جێبەجێکردنی پاکێجی یەکەمی ڕێکارەکان دەکرێت، چاودێری دیاردەکان و دەرئەنجامەکان و بەربەستەکان بکرێت و پێشنیاری گونجاویان لەبارەیانەوە پێشکەش بکرێت.
رۆژنامەوانێکی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان بە بیانوی بانگەشە دژی دەسەڵاتی ئێران لە ناڕەزایەتییەکان سزای یەک ساڵ و پێنج مانگ زیندانیی بەسەردا سەپێنرا. رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردەوە؛ مەسعود کوردپور، سەرنوسەری ئاژانسی هەواڵی موکریان بە تۆمەتی بانگەشە دژی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی و تێکدانی ئاسایشی گشتی لە لایەن دادگایەکی ئێران لە شاری بۆکان سزای 17 مانگ زیندانیی بەسەردا سەپێنراوە. بە پێی زانیارییەکان کوردپور بەهۆی ئەو سزایەوە لانیکەم دەبێت نۆ مانگ زیندانیی بکرێت. مەسعود کوردپور لە رێکەوتی (20/9/2022) تەنها چوار رۆژ دوای مەرگی ژینا ئەمینی لە ماڵەکەی خۆی دەستگیر کرا و گوزرایەوە بۆ زیندانی ورمێ و دواتر بۆ زیندانی میاندواو و لە ئێستاشدا لە زیندانێکی شاری بۆکان بەند کراوە. ئەو رۆژنامەنوسە لە هەڵمەتی هێزە ئەمنییەکانی ئێران دژی رۆژنامەوانانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دوای مەرگی ژینا دەستگیرکرا و 138 رۆژە لە زیندان بەندکراوە .
بەرپرسێکی وەزارەتی بازرگانی ڕایگەیاند: "ئەمساڵ فۆرمی خۆراک دەبێتە ئەلکترۆنی و لە ڕێگەی مۆبایلەوە ھاوڵاتییان دەتوانن مامەڵەی تۆمارکردن بەڕێوە ببەن". ئەمڕۆ یەک شەممە 5ـ2ی 2023 حسێن سەبری، ڕێکخەری وەزارەتی بازرگانیی ھەرێمی کوردستان لە بەغدا میدیاکانی وتوە: "پرۆسەی بەئەلکترۆنیکردنی فۆرمی خۆراک دەستیپێکردووە و لە پارێزگای نەجەف کۆتاییی ھاتووە و ئێستا لە دیالە جێبەجێ دەکرێت". بەپرسەکەی هەرێم ئاماژەی بەوەش داوە: "بڕیارە دوای پارێزگای دیالە لە پارێزگای دھۆک جێبەجێ بکرێت و ئامادەکارییەکان دەستیانپێکردووە لە ھەموو فەرمانگەکان، ئەمساڵ فۆرمی خۆراک نامێنێت و دەبێتە سیستمی ئەلکترۆنی، کە سیستمێکی پێشکەوتووە و ئیدی ھاوڵاتی کار بە فۆرمی وەرەقە ناکات". بەرپرسەکەی وەزارەتی بازرگانی ئەوەشی وتوە: ' بەپێی ئەم سیستەمە ھاوڵاتییان بۆ زیادکردنی ئەندامێکی خێزان، یان کاتی مردنی ئەندام بۆ ئەوەی ناوی لاببرێت، تەنیا لە ڕێگەی مۆبایلەوە دەتوانێت مامەڵەی بەڕێوە ببات و پێویست بە سیستمی کلاسیکیی پێشو ناکات.'' حسێن سەبری ئاماژەی بە ئەوەش کرد: "قۆناغی دواتر ھەموو سیستمەکە بە بریکارەکانی خۆراکەوە دەبەسترێنەوە و لە کاتی ھاتنی بەشەخۆراکی مانگانە لە ڕێگەی ئەلکترۆنییەوە بریکاری خۆراک ھاوڵاتییان ئاگادار دەکاتەوە و ناوی ئەو ماددانەی بۆ ئەو مانگانەی دابەش دەکرێن دەخرێنە بەردەستی ھاوڵاتییان".
سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە)، رایگەیاند، پێویستە لایەنگرانی هەدەپە گوێ لە هەندێک گفتوگۆی ناپەسەند نەگرن و کار بۆ هەڵبژاردن بکەن." دەمیرتاش تویتێکی بە زمانی کوردی (کورمانجی) لەبارەی هەڵبژاردنەکان بڵاوکردەوە و بانگەوازێکی ئاڕاستەی ئەو کەسانە کرد کە دەنگ بە هەدەپە دەدەن. دەمیرتاش دەڵێت، بەشداری لە کاروچالاکی هەڵبژاردن بکەن و بەگوێرەی سەرۆکەکانتان بجووڵێنەوە. تویتەکە بەم شێوەیەیە: " هەر کەسێک چی دەڵێت با بیڵێت، گوێ لە گفتوگۆی بێئەخلاق و بێئەدەب مەگرن. لە هەموو جێگەیەک خۆتان رێکبخەن و بەشداری لە خەباتی هەڵبژاردنەکاندا بکەن و بەگوێرەی سەرۆکەکانتان بجووڵێنەوە. بەڵێنمان داوە، سەردەکەوین. سڵاوی گەرم..." https://twitter.com/hdpdemirtas/status/1622238818647564289?s=20&t=6RwrAGBKDLpWkie-6O0lXg
.jpg)
هاوڵاتی لە سنووری سلێمان بەگی پارێزگای سەلاحەدین، حەشدی شەعبی 10 پێشمەرگە دەستگیر دەکەن، فەرماندەیەکی پێشمەرگەش دەڵێت، "دوای ئیستفزازکردن ئازادیان کردوون." ئەمڕۆ یەکشەممە کاوە شێخانی، راوێژکاری ئەمنی و سەربازی پارێزگاری سەلاحەدین بە تۆڕی میدیایی رووداوی راگەیاندوە، بەیانیی ئەمڕۆ لە کاتی تێپەڕبوونی 10 پێشمەرگە لە بازگەی سلێمان بەگی سەر بە قەزای خورماتوو لە پارێزگای سەلاحەدین، لەلایەن حەشدی شەعبییەوە دەستگیر کراون ئەو ڕاوێژکارە وتوشێتی، "دوای ئاگادار کردنەوەیان ڕاستەوخۆ لە ڕێگەی دادگاوە پێشمەرگەکانیان ئازاد کردووە". هاوکات فەرماندەی فەوجی یەکی لیوای 9ی وەزارەتی پێشمەرگە سەبارەت بە هۆکاری دەستگیرکردنیان بە رووداوی گوتووە "بە تۆمەتی چەکی بێ مۆڵەت بووە ولەکاتی دەستگیرکردنی پێشمەرگەکاندا، ئیستیفزاز کراون، بەڵام ئازار نەدراون و ئێستا گەڕاونەتەوە."
رێبەری کۆماری ئیسلامی بڕیارى لێبوردنی گشتی و مەرجدار بۆ دەستگیرکراوانی خۆپیشاندانەکان دەردەکات و لێبوردنەکە لە 11ی ئەم مانگە جیبەجی بکرێت. بەپێی پێشنیاری موحسینی ئێژەیی، سەرۆکی دەزگای دادی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ عەلی خامنەیی، رێبەری وڵاتەکە بڕیار وایە 11ی ئەم مانگە هاوکات لەگەڵ ساڵرۆژی (شۆڕشی کۆماری ئیسلامی) لە ئێران، لێبوردنی گشتی بۆ دەستگیرکراوانی خۆپیشاندانەکان دەربکرێت. ئاژانسی هەواڵی ئیرنا بڵاوی کردوەتەوە؛ ئازادکردنی دەستگیرکراوان بە مەرج دەبێت، بەو پێیە دەبێت هیچ دەستگیرکراوێک تۆمەتی سیخوڕی لەسەر و راستەوخۆ لەگەڵ دەزگاهەواڵگریە بیانیەکان پەیوەندیی نەبوبێت و تۆمەتی کوشتن و بریندارکردنی لەسەر نەبێت. هاوکات مەرجەکانی دیکە ئەوەن کە ئەو دەستگیرکراوانە سکاڵایان لەسەر تۆمار نەکرابێت و لە شەقام و شوێنە گشتییەکان ئاگری نەکردبێتەوە وهێرشی نەکردبێتە سەر دەزگا و دامەزراوەکانی حکومییەکان. ئەمە لەکاتێکدایە لەسەرەتای خۆپیشاندانەکانی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستانەوە تا ئێستا نزیکەی 20هەزار کەس دەستگیرکراون کە چارەنوسی زۆربەیان ناڕونە و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتیش ئاماژەیان بەوەکردوە کە لانیکەم شەش هەزار کەس لەو بەشەی کوردستان دەستگیرکراون.
پاسێک کە سەرنشینی خەڵکی ئامەدی تێدابوو وەرگڕا و بەهۆیەوە ٨ کەس گیانیان لەدەستدا و ٣٥ کەس بریندار بوون. سەرچاوەکانی هەواڵ لە باکوری کوردستان رایانگەیاند، پاسێک کە لە ئامەدەوە بەڕێکەوتبوو و بەرەو شاری بۆدرومی تورکیا دەڕووی، لە ناوچەی دیناری سەر بە پارێزگای ئافیۆنکاراهیسار وەرگەڕا. بەگوێرەی ئامارە سەرەتاییەکان ٨ کەس گیانیان لەدەستداوە و ٣٥ کەسیش بریندار بوون کە برینی ژمارەیەکیان قورسە. ژمارەیەکی زۆر ئامبۆڵانس و هێزی ئەمنی لە شوێنی رووداوەکە کۆبوونەتەوە و نەخۆشخانەکان بۆ نەخۆشخانەی ناوچەی دیناری ئافیۆنکاراهیسار گواستراونەتەوە. دوو رۆژە لە باکوری کوردستان و تورکیا بەفرێکی زۆر دەبارێت و دوێنێ رێگەی نێوان ئامەد و روحا داخرابوو. هەروەها چەندین گەشتی ئاسمانیش راگیرابوون. حکومەت هوشداری بە هاوڵاتیان دابوو کە بۆ کاری پێویست نەبێت، لەنێوان شارەکاندا هاتوچۆ نەکەن.
.jpg)
هاوڵاتی پەیمانگای توێژینەوەی واشنتن: حوکمەتەکەی سودانی هۆشداریەکانی فەرامۆش کردووە و لەبیری کردووە کە چی چاوەڕێی ئەو وڵاتە ئەکات دوای تێپەڕبوونی ١٠٠ ڕۆژ بەسەر دەستبەکاربوونی حوکمەتی نوێی عێراق، پەیمانگای واشنتنی ئەمریکی حوکمەتەکی سودانی بەمجۆرە هەڵسەنگاند،" حکومەتی عێراق هۆشداریەکانی فەرامۆش کردووە و لەبیری کردووە چی چاوەڕێی ئەو وڵاتە ئەکات. لە ڕاپۆرتێکیدا پەیمانگای واشنتنی ئەمریکی بۆ توێژینەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەبارەی شێوازی حوکمڕانی حکومەتە نوێیەکەی عێراق و بەڵێنەکانی شیاع سودانیەوە دەڵێت، لەماوەی ١٠٠ رۆژی یەکەمیدا حکومەت بەرژەوەندیی لایەنگرانی خستووەتە پێش بەرژەوەندییە گشتىیهكان، ئاماژەش بەوە ئەدات سودانی زۆرینەی بەڵێنەکانی خۆی بەجێ نەگەیاندووە بەمەش زیانی گەیاندووە بە ئابوری و ئاسایش و سەروەری مافی مرۆڤ لە عێراق. لەبارەی هەموارکردنەوەی یاساکانی هەڵبژاردنەوە لەلایەن حوکمەتەکەی سودانیەوە، ڕاپۆرتەکەی پەیمانگای واشنتن جەختی لەوە کردۆتەوە کە لەگەڵ ئەوەی حوکمەت بڕیاریدابوو لەماوەی سێ مانگدا یاسای هەڵبژاردن هەموار بکاتەوە، بەڵام حوکمەتەکە بۆماوەی چوار ساڵ درێژکرایەوە، چونکە وادیاربوو چوارچێوەی هاوئاهەنگی مەیلی هەڵبژاردنی نیە. هاوکات لەبارەی کارەکانی حوکمەتەوە بۆ بەهێزکردنی بەرگری و ئاسایش وسەروەری عێراق، ڕاپۆرتەکە ئاماژەی بەوەش داوە، بەرگری وکارەکانی هێزە چەکدارەکان شکستی هێناوە بۆ کەمکردنەوەی هێرش ودەستتێوەردانەکانی وڵاتانی دراوسێ بەتایبەت تورکیا و ئێران بۆسەر عێراق، بەتایبەتیش هەرێمیی کوردستان. هەروەها دەڵێت بەرگری حوکمەت لە ئیدانەکردنێک وناڕەزایەتی دەربڕینێک زیاتر نەبووە، هەروەها باسیشی لەوەکردووە لەبری پاراستنی سنورەکان ودانانی سنورێک بۆ ئەو وڵاتانە سودانی دوای چەند ڕۆژێک لە هێرشە درۆنیەکانی سەر هەرێمی کوردستان چۆتە ئێران و دەستخۆشی ڕۆڵی ئێرانی کردووە لەپاراستنی سنورەکان. لەبارەی چاکسازیەکانی حکومەت و فرەجۆرکردنی سەرچاوەی داهاتەوە کە دەبێتە هۆی ڕەخساندنی هەلی کاری زیاتر، حوکمەتەکی سودانی بەپێچەوانەوە خەرجییهكانی بۆ مووچەی کەرتی گشتی بۆ ساڵی ٢٠٢٣ بە بەهای ٢٠ تریلیۆن دیناری دیکە زیاد کرد ئەمەش بەهۆی دامهزراندنی ٦٦ ههزار دهرچووی زانكۆ و ٣٦٠ ههزار گرێبهستی كاتی ، کە ئهمه كێشهی وڵاتێكی وهك عێراق چارهسهر ناكات کە ژمارهی دانیشتوانی به ٤٢ ملیۆن كهس دەخەمڵێنرێت.
سەرما هەڕەشە لە لێقەوامانی بومەلەرزەکەی شاری خۆی لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەکات و ژن و پیاوێکیش بەهۆی بەکارهێنانی خەڵوز لە خێمەیەکدا گیانیان لەدەستدا. ئاژانسی هەواڵی خوێندکارانی ئێران بڵاوی کردەوە ؛ ژن و پیاوێک لە شاری خۆی بەهۆی سەرماوە ناچاربون خەڵوز بەکابهێنن و غازی خەڵوزەکە بوەتە هۆی گیانیان لەدەستدانیان. ژنەکە کە تەمەنی 80 ساڵ بوە دایکی ئەو پیاوە تەمەن 55 ساڵ بوە کە پێکەوە لە ناو خێمەکەیان گیانیان لەدەستداوە. بەهۆی بومەلەرزەکەی رۆژی شەممەی هەفتەی رابردو لە شاری خۆی زیاتر لە 12 هەزار 200 خانو زیانی پێگەیشتوە و زیاتر لە 100 هەزار کەس لە خێمە و کامپەکاندا دەمێننەوە. دابین نەکردنی سوتەمەنی و پێداویستییە سەرەتاییەکانی ژیان بوەتە کێشەی خەڵکی ناوچەکە و چالاکوانیا و خێرخوازانی شارەکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان دەستیان کردوە بە هەڵمەتێک بۆ کۆکردنەوەی خۆراک و پێداویستییەکان. پێدەچێت بەهۆی سەرمای ناوچەکەوە و مانەوەی زۆرینەی خەڵک لە خێمەدا، ژمارەی قوربانییانی بومەلەرزەکەی خۆی بەرز ببێتەوە.
بەرپرسێکی باڵا ئێران رایدەگەیەنێت؛ زیاترین فشاری نێودەوڵەی لەسەر کۆماری ئیسلامی هەیە و ناڕەزایەتییەکانیش کۆتاییان نەهاتوە. محەمەدڕەزا باهونەر، ئەندامی ئەنجومەنی دیاریکردنی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند؛ ئەگەرچی خۆپیشاندانی بەرفراوان لەسەر شەقامەکان نەماوە بەڵام ناڕەزایەتییەکان بەردەوامە و کاردانەوە نێودەوڵەتییەکانیش دژی کۆماری ئیسلامی لە مێژودا هاوشێوەی نەبوە. باهونەر وتویەتی: هۆکاری سەرەکیی سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەکان مەرگی ژینا ئەمنیی نەبوە بەڵکو بونی گەندەڵی لە ئاستی ئابوریی و سیاسی و دیپلۆماسی وای کرد مەرگی ئەو کچە ببێتە بریسکەیەک بۆ هەڵگیرسانی ناڕەزایەتییەکان. ئەو بەرپرسەی کۆماری ئیسلامی ئێران جەختی کردوەتەوە؛ هەڵەیە ئەگەر بەرپرسان پێیان وابێت ناڕەزایەتییەکان کۆتایی هاتوە چونکە کێشەکان چارەسەر نەکراون و لە ئان و ساتدا ئەگەری سەرهەڵدانەوەی خۆپیشاندانەکان هەیە. بە وتەی باهونەر لە ئێستادا زیاترین فشاری نێودەوڵەتیی لە دژی کۆماری ئیسلامی ئێران هەیە کە لە رابردودا هاوشێوەی نەبوە.
هاوڵاتی کۆمیتهی داکۆکی لهماف و ئازادییهکان له ههرێمی کوردستانی عێراق پیرۆزبایی له پارێزهری زیندانییانی بادینان (بهشدار حهسهن) دهكات. کۆمیتهی داکۆکی لهماف و ئازادییهکان له ههرێمی کوردستانی عێراق لە بەیاننامەیەكدا كە بۆ هاوڵاتی ناردوە دەڵێت: سهرهڕای ئهو ههموو فشار و هێنان و بردنهی دادگای ههولێر، سهرهڕای بڕیاره ناڕهوا و نایاسایی و نادادوهرییهکانی، سهرهڕای بێبهڵگهیی و ناپیشهیی دادوهر و دادگاکان، دواجار له سهر ئاستی وهزارهتی دهرهوهی وڵاته یهکگرتوهکانی ئهمریکا مهدالیای دهستخۆشی، شکۆ و شانازی درایه سهرۆکی گروپی پارێزهرانی داکۆکیکهرانی زیندانییانی بادینان کاک (بهشدار حهسهن). ئاماژەی بۆ ئەوەشكردوە: ئەم خەڵاتە جیھانییە، نیشانەی شکستی کابینە پۆلیسیەکەی نۆیەمە لەپرۆسەی ئازادی و دیموکراسی. هەر لە بەیاننامەكەدا هاتوە؛ كە ئەمە پەیامێکە بۆ ئازادیخوازان و بەرەی ناڕازی، کە ئەمریکا و جیھان پشتگیریتان دەکات، چۆن پێش مانگێکیش خەڵاتی جیھانی رۆژنامەنوسی ئازاد بە خاتون نیاز عەبدوڵا بەخشرا، واتە دەسەڵاتی ھەرێم مەترسییە بۆ سەر پرۆسەی دیموکراسی، ئەمەش نمونەی ئەو ڕژێمانەمان لەبیر دێنێت کە پێش کەوتنیان کەسایەتی ئۆپۆزسیۆن و یاخییەکانیان خەڵات دەکرێن. ئاشكراشیكردوە: ئێمه وهک کۆمیتهی داکۆکی له ماف و ئازادییهکانی باشوری کوردستان، وهک گروپێک، که بهشدارییهکی کهم یان زۆرمان له له قاودانی بڕیارهکانی دادگاکه، ناڕهزایی دهربڕین بهرامبهر پرۆسه نادادپهوهرهییهکانی دانیشتنهکانی داگاکاندا ههبوه، به پێویستی دهزانین له لێرهوه پیرۆزبایی گهرمی خۆمان به بهشدار حهسهن و تهواوی ئهندامانی گروپی پارێزهرانی داکۆکیکهرانی زیندانییانی بادینان بکهین. ههر خودی ئهم مهدالی پێدان و بانگهێشتهی وڵاته یهکگرتوهکانی ئهمریکا بۆ ناوبراو، گهواهیدهری ئهوهیه، که ئهو بڕیار و پرۆسهیهی داگاکانی ههولێر، نادادپهروهریانه و ناپیشهییانه بوون و هیچ هێزێکی یاسایی و دادوهرییان تێدا نییه، ههروهها هیچ بههایهکی ڕهوایی و دادگهرییان تێدا ڕهچاو نهکراوه.
کاردانەوە و ناڕەزایەتییە ناوخۆییەکان دژی دەسەڵاتی ئێران 141 رۆژە بەردەوامە و ژمارەیەک گەنجی دیکەی کورد دەستگیر کران و مەرگی فەرماندەیەکی پۆلیس لە کرماشان راگەیەنرا و سەرکردەیەکی ریفۆرمخوازان داوای گوڕینی حوکمڕانی و دەستوری کۆماری ئیسلامیی دەکات. لە شارەکانی ئاودانان و سنە و ئیلام دەستگیرکردنی گەنجان و لاوان و چالاکوانان بەردەوامە و بە پێی زانیارییەکانی تۆڕی مافەکانی مرۆڤ لە رۆژهەڵاتی کوردستان تەنها لە شاری ئاودانان سەر بە پارێزگای ئیلام 11 کەس دەستگیر کراون. فەرماندەیەکی پۆلیس لە رۆژهەڵات کوژرا فەرماندەیەکی باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران لە شاری جوانڕۆ کوژراو و چالاکوانانی رۆژهەڵاتیش ئاماژە بەوە دەکەن ئەو فەرماندەیە دەستی لە سەرکوتی ناڕەزایەتییەکانی شارەکەدا هەبوە. ئاژانسی هەواڵی تەسنیم بڵاوی کردوەتەوە؛ عەقید شەهرام حەیدەری، سەرۆکی بەشی زانیاریی پۆلیسی ئێران لە شاری جوانڕۆ لە رۆژهەڵاتی کوردستان کوژراوە. ئاژانسەکە ئاماژەی بەوە کردوە؛ ئەو عەقیدە لە پێکدادانێک لەگەڵ کاسبکارانی سەر سنوری رۆژهەڵاتی کوردستان برینداربوە و بە برینداری گەیەنراوەتە نەخۆشخانەیەک لە شاری کرماشان بەڵام بەهۆی سەختی برینەکانیەوە دوای 45 رۆژ مانەوە لە نەخۆشخانە ئەمڕۆ شەممە مەرگی راگەیەنراوە. کۆماری ئیسلامی لە ئێران رەت دەکرێتەوە ناوەندی توێژینەوە بۆ راپرسیی لە ئێران (Gamaan) بڵاوی کردوەتەوە؛ بە پێی نوێترین راپرسی 81%ی دانیشتوانی ناوخۆ و 90%ی هاوڵاتییانی ئێرانیی نیشتەجێی دەرەوەی وڵات، دژی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێرانن و ئەگەر ریفراندۆم بکرێت دەنگ بە دەسەڵاتی ئێستا نادەن . بە پێی راپرسییەکە 67%ی بەشداربوانی ناوخۆی ئێران پێیان وایە ناڕەزایەتییەکانی ماوەی رابردو ئەنجامی دەبێت و 90%ی هاوڵاتییانی ئێرانیی لە دەرەوە گەشبینن بە ئەنجامەکانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران لە بەرامبەردا تەنها 9%ی خەڵک پێیان وایەوە سەرهەڵدان و ناڕەزیەتییەکان ئەنجامی نابێت. سەرکردەیەکی کۆماری ئیسلامی داوای هەڵوەشاندنەوەی دەسەڵاتی ئێستای ئێران دەکات یەکێک لە سەرکردەکانی باڵی ریفۆرمی کۆماری ئیسلامی رایگەیاند؛ خەڵکی ئێران بڕوای بە چاکسازیی لە سیستمی ئێستای حوکمڕانیدا نەماوە و وڵاتەکە بەرەو گۆڕانکاریی گەورە هەنگاو دەنێت کە پێویستی بە ریفراندۆمە. پێگەی کەلیمە (کلمە)ی سەر بە بزوتنەوەی سەوز لە ئێران، ئەمڕۆ شەممە بەیاننامەیەکی میرحسێن موسەوی، یەکێک لە سەرکردەکانی باڵی ریفۆرمخوازی کۆماری ئیسلامی ئێرانی بڵاو کردەوە کە جەختی لە نوسینەوەی دەستور و گۆڕانکاریی ریشەیی لە دەسەڵات و حوکمڕانیی وڵاتەکە کردوەتەوە. موسەوی لەو بەیاننامەیەدا داوای کردوە؛ رەشنوسێکی نوێ بە رەچاوکردنی سەرجەم مافەکانی خەڵک لە لایەن نوێنەرانی سەرجەم پێکهاتە نەتەویی و سیاسیی و بیروباوەڕە جیاوازەکان لە ئێران ئامادە بکرێت و بخرێتە دەنگدانەوە. پێنج ساڵ زیندانیی لە پێناوی ئەوەی تەقەی لە خۆپیشاندەران نەکرد! کەمال عەبدوڵڵازادە ئەو سەربازە کوردەی خەڵکی شاری سەقز لە رۆژهەڵاتی کوردستان کە لە کاتی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکاندا وێنەی خۆی بڵاو کردوە و رایگەیاند "لەگەڵ خەڵکم و تەقە لە کەس ناکەم" سزای پێنج ساڵ و هەشت مانگ زیندانیکردنی بەسەردا سەپێنرا. کاتێک زمان دەوەستێت مۆسیقا دێتە گۆ داوای کۆتایی هێنان بە مانگرتنی زیندانییەک دەکرێت.. کەیهان کەڵهوڕ میوزیکژەنی ناوداری کورد پارچەیەک لە ئاوزای خۆی و کەمانچەکەی پێشکەشی فەرهاد مەیسەمی، پزیشک و چالاکوانی مافەکانی مرۆڤ دەکات کە لە پێناو راگرتنی سێدارە و ئازادیی زیندانیانی سیاسیی و مەدەنیی و دژی سەرپۆشی زۆرەملێ 289 رۆژە مانی لەخواردن گرتوە. کەلهوڕ لە ئەژماری ئینیستاگرامی خۆی نوسیویەتی" ئەم پارچە لە ئاوازی ئەبوعەتا (بەیات) پێشکەش بە تۆ براکەم لە رۆژانی ئازاری ناو ئازاردا. نزیکەی 400 چالاکوان داوایان لە فەرهاد مەیسەمی کردوە مانگرتنەکەی بشکێنێت وەک ئەوان لە نامەکەدا نوسیویانە پێویستە مەیسەمی زیندوی بمێنێتەوە چونکە ژیان بەرخۆدانە. مەیسەمی بەهۆی ئەو مانگرتنە لە زیندان نزیکەی 30 کیلۆگران لە کێشی لەدەستداوە و کێشی بۆ کەمتر لە 50 کیلۆگرام دابەزیوە لە کاتێکدا لە دۆخی ئاساییدا نابێت کێشی لە 78 کیلۆگرام کەمتر بێت. کورد یارمەتیی بۆ خۆی کۆدەکاتەوە وێنە؛ خەڵکی شارەکەی ژینا ئەمینی (سەقز) پێداوایستی و هاوکاریی بۆ خەڵکی شاری خۆی کۆدەکەنەوە کە دانیشتوانەکەی کوردی کورمانج و تورکن.
.jpg)
.jpg)
