ژەنەڕاڵ مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات رایگەیاندووە: سوریا لە دوای روخانی رژێمی ئەسەد لە(8)ی کانونی یەکەمی 2024وە، گۆڕانکاری ریشەیی سیاسی و جیۆپۆلەتیکی بەخۆیەوە بینیوە، کە لە بەرەی ئێران و روسیاوە گواستراوەتەوە بۆ بەرەكەی دژی، ئەوەشی بە گۆڕانکارییەكی چۆنایەتیی ناوبردووە. عەبدی، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەی (Yeni Yaşam) ئۆپۆزسیۆنی تورکیا، پێی وابووە، رژێمی ناوەندگەرایی و تۆتالیتاری لە سوريا چیتر توانای بەردەوامبونی نییە، بەتایبەت دوای جەنگێك كە (١٤) ساڵى بەردامبوو. ئاماژەی بەوەشکردووە: ئێستا سوریا پێویستی بە گۆڕانکاری جەوهەریی ناوخۆیی هەیە، بەرەو سیستەمێکی نا ناوەندی، کە رێگە بە هەموو پێکهاتەکانی دانیشتوان بدات رۆڵی سیاسی و ئیداری خۆیان بگێڕن. رونیشکردەوەتەوە: رێککەوتنی (١٠)ی ئازار لەگەڵ ئەحمەد شەرع سەرۆکی سوریا، دەرئەنجامی زنجیرەیەک کۆبونەوە بووە کە لە کۆتاییەکانی کانوونی دووەمی (٢٠٢٤) لە دیمەشق دەستی پێکردووە، بەڵام لە سەرەتادا سەرکەوتوو نەبوون. وتوشەیەتی: گفتوگۆکە بەردەوام بوو، بە نێوەندگیری رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی ئەمریکا و بەریتانیا، تا رۆژی (10)ی ئادار دووەم کۆبونەوە ئەنجامدرا، کە تێیدا رێککەوتنی ئاگربەستی سەرتاسەری کرا، لە سایەی مەترسی پەرەسەندنە تائیفی و پێکدادانەكان لە ناوچە جیاجیاکانی سوریا. فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكراتی لە بەشێكی تری چاوپێكەوتنەكەدا وتوشیەتی: ئامانجی رێککەوتنەکە بەدیهێنانی ئاگربەست و یەکخستنەوەی سوریایە کە بەسەر چوار دەسەڵاتی جیاوازدا دابەشکرابوو، پەرەسەندنی گرژییەکانی نێوان پێكهاتەكانی سوریا بووە هۆی خێراکردنی ئەم رێککەوتنە، بەمەبەستی رێگریکردن لە سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆ و، دڵنیابوون لە گەڕانەوەی خەڵکی سڤیل بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆیان.
سەرۆکی دەستەی خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان رایگەیاند، بۆ یەکەمجار و لە عێراق، تووشبووانی نەخۆشیی شێرپەنجە مووچەیان بۆ دەبڕدرێتەوە. رۆژنامەی سەباح رایگەیاند، حکومەتی عێراق لە هەوڵدایە مووچەی مانگانە بۆ تووشبوانی شێرپەنجە دابینبکات و بۆ ئەمە مەبەستەش لیژنەیەک پێکهێنراوە، ئەمەش یەکەمجارە هەوڵی بڕینەوەی مووچە بۆ ئەو چینە لە وڵاتەکە بدرێت. بریکاری وەزیری کاروکاروباری کۆمەڵاتی عێراق بە رۆژنامەکەی راگەیاندووە، لیژنەیەکی تەندروستى و کارگێڕییان پێکهێناوە بۆ بەدواداچوونى دۆسیەى ئەو هاووڵاتییانەى تووشى نەخۆشى شێرپەنجە بوون تا لەنێو بەرنامەى چاودێریکردنى خاوەن پێداویستى تایبەتدا بە هاوکاریی وەزارەتى تەندروستى مووچەى تایبەتی مانگانەیان بۆ دابینبکرێت. ئەوەش هاتووە بۆ ئەو مەبەستە لە پارێزگاى کەربەلاوە دەستپێدەکەن و بەشێوازیی ریزبەندى و تەواوبوونى کارەکان سەرانسەرى عێراق دەگرێتەوە. ئەو بریکارەی وەزیری کاروکاروباری کۆمەڵاتی عێراق باس لەوە دەکات، ئەم مووچەیە تەنها دەستبارێکە بۆ هاوکاریکردنی ئەو کەسانەى تووشى نەخۆشییەکە بوون و هیچ پەیوەندییەکی بە مووچەى دیکەوە نییە. هاوکات نە رۆژنامەکە و نە وەزارەتیش ئاماژەیان بە بڕی مووچەکە نەکردووە و ناشزانرێت تووشبوانى شێرپەنجەى هەرێمى کوردستانیش دەگرێتەوە یان نا. بەگوێرەی ئامارێکی وەزارەتی تەندروستی عێراق، 200 هەزار حاڵەتی شێرپەنجە لە وڵاتەکە بوونی هەیە و تەنها لە 2022 زیاتر لە 39 هەزار کەیسی نوێ تۆمارکراون. لە ساڵی 2023ش نزیکەی 10 هەزار حاڵەتی شێرپەنجە لە هەرێمی کوردستان تۆمارکراون.
وەزارەتی ناوخۆی سوریا، ڕایدەگەیەنێت گرووپە تاوانکارییەکان لە سوەیدا ئاگربەستیان شکاندوە، هاوکات گروپە چەکدارەکانی سوەیداش بەوەتۆمەتبار دەکات خۆراک و هاوکارییەمرۆییەکان دەدزن بۆیە ناردنى ئەو کۆمەکانەیان ڕاگرتووە. ئەمڕۆ جارێکى دیکە دۆخی باشووری سوریا ئاڵۆزبویەو شەڕو پێکدادان دروستبوویەوەو تائیستاش دووکەس کوژراون، حکومەت و گروپە چەکدارەکانیش یەکترى بەوە تۆمەتباردەکەن کە ئاگربەست و رێککەوتنەکەیان پێشێلکردوە، ئەمەش وایکردوە حکومەتى دیمشق ڕێڕەوی مرۆیی بەسەر سوەیدا داخستووەو ڕێگەنادات هاوکاریەکان بگەنە ئەو پارێزگایە. لەبەیاننامەیەکیاندا وەزارەتی ناوخۆی سوریا دەلێن گرووپە تاوانکارییەکان لە سوەیدا هێرشیان کردوەتە سەر هێزە ئەمنییەکان، چەند ئەندامێکی هێزە ئەمنییەکان کوژران و بریندار بوون. وەزارەتى ناوبراو باس لەوەشدەکەن گرووپە چەکدارەکان بە پاڵنەری کەسیی سەرکردەکانیان دەیانەوێت پشێوی بنێنەوە، دەشڵێن: گرووپە چەکدارەکانی سوەیدا کۆمەک و هاوکارییەکان دەدزن. ئەم ئاڵۆزییەش هاوکات بوو لەگەڵ بەردەوامی لەشکرکێشیەکانی ئیسرائیل، کە هەڵکوتانە سەر گوندە سنوورییەکانی سوریا، هاوکات لەگەڵ هێرشی ئاسمانی لە باشووری سوریا. بەپێى ڕاپۆرتێکى ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانى مرۆڤ، ئەمڕۆ لەدوو ناوچەى جیاوازى لادێکانى پارێزگاى سوەیداى سوریا، گڕژى و پێکدادانی توندوتیژى نێوان گروپە چەکدارییەکان و ئەندامانی ئاسایشی ناوخۆى حکومەت دروستبووەو بەپێى ئامارێکى سەرەتایش دوو کەس کوژراوە و نۆ کەسی دیکەش برینداربوون. هەر بەپێى ئەو ڕاپۆرتە، یەکێک لە کوژراوەکانی شەڕەکەی سوەیدا هاووڵاتیی درووزە و ئەوەی دیکە لە هێزە ئەمنییەکانە، چەکدارانی درووز ناوچەی تەل حەدیدیان لە رۆژئاوای سوەیدا کۆنترۆڵکردووە. تەل حەدید شوێنێکی بەرزە لە لادێکانی ڕۆژئاوای سوەیدا، ڕووی لە ناوچە بەرفراوانەکانە، لەوانە شارۆچکەی ثعلە و ناوچەکانی دەوروبەری. هەروەها ڕووی لە ڕێگا گرنگەکانە ئەمەش وایکردووە ببێتە خاڵێکی سەرەکی کۆنترۆڵکردن بۆ ناوچەکانی دەوروبەری.
ڕێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت (ئۆپێک) ڕایگەیاند، بەرهەمهێنانی نەوتی عێراق لە مانگی ئەیلولی داهاتوودا بۆ ٤ ملیۆن و ٢٢٠ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا زیاد دەکات، بەدەر لە پلانەکانی قەرەبووکردنەوە. بەگوێرەی ڕاپۆرتێکی ڕێکخراوەکە کەئەمڕۆ یەکشەمە بڵاویکردەوە ئەوەدەخاتەڕوو پشکی ڕاستەقینەی عێراق لە مانگی ئەیلولدا 4 ملیۆن و 663 هەزار بەرمیل دەبێت لە ڕۆژێکدا، ئەمەش بە بەراورد بە مانگی ئاب 12 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا زیادیکردووە. ڕاپۆرتەکە ئەوەش باسدەکات ئەم زیادبوونە لە چوارچێوەی پلانی سوککردنی وردە وردە بۆ کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی خۆبەخشی زیادە دێت کە لە ساڵی 2023ەوە هەشت وڵات پابەندبوون پێیانەوە. ئەو هەشت ئەندامەی ئۆپێک+ کە بریتین لە وڵاتانی سعودیە، ڕووسیا، عێراق، ئیمارات، کوێت، کازاخستان، جەزائیر و عومان، پێشتر لە مانگەکانی نیسان و تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ دەستکاریی خۆبەخشی زیاتریان ڕاگەیاندبوو، لە ٣ی ئابی ٢٠٢٥ لە ڕێگەی ڤیدیۆ کۆنفرانسەوە کۆبوونەوەیەکیان ئەنجامدا، بۆ پێداچوونەوە بە پێشهاتەکانی بازاڕی نەوت و ئاسۆکانی داهاتوو.
وەزارەتی دارایی هەرێم ڕایدەگەیەنێت ١٢٠ ملیار دینارى داهاتى ناوخۆ ئامادەیەو هەرکات گرفتى وەرگرتنى کێشەی نەوت چارەسەر بوو ئەوا دەینێرین، هێشتا حکومەتى عێراق ڕەزامەندى نەداوە بۆ وەرگرتنى ئەو بڕەى نەوتەى ئێستا لەهەرێم بەرهەمدێت. سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی و ئابوریی هەرێمی کوردستان، ڕاگەیاند: داهاتی نانەوتی مانگی شەش کە بڕەکەی 120 ملیار دینارە، ئامادەیە بۆ ناردن، بەڵام کێشەی بەغدا ئێستا وەرگرتنی بڕی نەوتی بەرهەمهێنراوە، دەبێت بەغدا بەو بڕە ڕازی بێت کە ئێستا لە توانای کێڵگە نەوتییەکاندایە، کە ئەم کێشەیە چارەسەر بوو ناردنی پارەکە ئاسانە. توانای بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستان ئێستا نزیکەی 150 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێکدا. ئەگەر کێشە ئەمنییەکان چارەسەر بکرێن و دڵنیایی بدرێتە کۆمپانیاکان، پێشبینی دەکرێت ئاستی بەرهەمهێنان بەرزببێتەوە بۆ 280 هەزار بەرمیل، کە لەو بڕە 230 هەزار بەرمیلی دەدرێتە بەغدا. رۆژی یەکشەممە، سێی ئابی 2025، وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان رایگەیاند. ئەمڕۆ لیستی مانگی تەممووزی مووچەخۆرانیان لە رێگەی تیمێکی تەکنیکییەوە رەوانەی بەغدا کردووە. ناردنی لیستی مووچەی مانگی تەممووز لە کاتێکدایە، فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان هێشتا مووچەی مانگی حوزەیرانیان وەرنەگرتووە. زیاتر لە مانگێکە لیستی مووچەی مانگی حوزەیران بۆ بەغدا نێردراوە. بەرپرسێکی وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان وتى، "لە بەغدا وردبینی لە لیستی مووچەی مانگی حوزەیران تەواو بووە، تاوەکو ئێستا هیچ تێبینییەکیان لەسەر لیستەکە پێ نەوتووین." ئێستا لیستی مووچەی هەردوو مانگی شەش و حەوت لە بەغدایە، هاوشان لەگەڵ تەرازووی پێداچوونەوەی دارایی مانگی شەش. تیمەکانی وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان سەرقاڵی ئامادەکردنی تەرازووی پێداچوونەوەی مانگی حەوتن تاوەکو پێش 15ـی مانگ بیدەنە بەغدا. لەبارەی پرسی مووچە و نەوت، شاخەوان عەبدوڵڵا، جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراق دوێنێ رایگەیاند، ''کۆبوونەوەمان لەگەڵ باڵیۆزی ئەمریکا هەبوو. ئەوانیش پێیان وایە نابێت چارەسەرکردنی ئەم بابەتە چی دیکە لەلایەن حکومەتەوە (فیدراڵی) دوابخرێ.'' شاخەوان عەبدوڵڵا ئاماژەی بەوە کرد، ''گوشارێک هەیە لەسەر حکومەتی فیدراڵی بۆ ئەوەی پەلە بکرێت لە هەناردەکردنەوەی نەوت و خەرجکردنی مووچەی هەردوو مانگەکانی حوزەیران و تەممووز.''
بەپێى ڕاپۆرتێکى ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانى مرۆڤ، ئەمڕۆ لەدوو ناوچەى جیاوازى لادێکانى پارێزگاى سوەیداى سوریا، گڕژى و پێکدادانی توندوتیژى نێوان گروپە چەکدارییەکان و ئەندامانی ئاسایشی ناوخۆى حکومەت دروستبووەو بەپێى ئامارێکى سەرەتایش دوو کەس کوژراوە و نۆ کەسی دیکەش برینداربوون. هەر بەپێى ئەو ڕاپۆرتە، یەکێک لە کوژراوەکانی شەڕەکەی سوەیدا هاووڵاتیی درووزە و ئەوەی دیکە لە هێزە ئەمنییەکانە، چەکدارانی درووز ناوچەی تەل حەدیدیان لە رۆژئاوای سوەیدا کۆنترۆڵکردووە. تەل حەدید شوێنێکی بەرزە لە لادێکانی ڕۆژئاوای سوەیدا، ڕووی لە ناوچە بەرفراوانەکانە، لەوانە شارۆچکەی ثعلە و ناوچەکانی دەوروبەری. هەروەها ڕووی لە ڕێگا گرنگەکانە ئەمەش وایکردووە ببێتە خاڵێکی سەرەکی کۆنترۆڵکردن بۆ ناوچەکانی دەوروبەری. لە پێشهاتێکی پەیوەندیداردا، پێکدادان لەناوچەى میحوەری شارۆچکەی تەعلە دەستیپێکردەوە، دوای تۆپبارانکردنی ناوچەکە بە تۆپ و هاوەنی قورس کە لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هێزەکانی حکومەتەوە هەڵدرابوون. دەنگی تەقینەوە و تەقە لە ناوچە جۆربەجۆرەکانی شاری سویدا بیستراوە. ڕوانگەی سوریا هۆشداری دەدات لە مەترسی بەردەوامی ئەم هێرشانە، کە مەترسی لەسەر ژیانی هاوڵاتیانی مەدەنی دروست دەکات و گرژیەکان لە پارێزگاکەدا زیاد دەکات. داوا لە لایەنە پەیوەندیدارەکان دەکات کە ڕێوشوێنی بەپەلە بگرنەبەر بۆ ڕاگرتنی سەرچاوەکانی ئاگرەکە و لێپرسینەوە لە بەرپرسان. ئەمەش ژمارەی کوژراوان لە بەیانی یەکشەممە ١٣ی تەمموزەوە لە ئەنجامی پێکدادانەکان و لەسێدارەدانی مەیدانی و تۆپبارانی ئیسرائیل بۆ هەزار و ٤٩٢ کەس بەرز دەکاتەوە، کە بەم شێوەیە دابەشکراون.
نزیکەی مانگێکە کێشەى کەمئاوى بەشێکى زۆرى گەڕەکەکانى سلێمانى گرتووەتەوە، بەپێى بەدواداچوونێکى ڕۆژنامەوانى هۆکارەکەى کەمبوونەوەى ئاستى ئاوى پرۆژەى سەرچنار و کەمبارانى سەرچاوەى ئەم کێشەیەن، دوو مزگەوتى دێرین و قەرەباڵغى سلێمانیش بەهۆى نەبوونى ئاوەوە داخراون. سەرچاوەیەک لە بەڕێوەبەرایەتیی ئاوى سلێمانى ووتى، ئاستى ئاو لە پرۆژەى سەرچنار بەراورد بە ساڵى رابردوو بۆ کەمتر لەنیوە دابەزیوە و بەهۆى ئەوەى ئەم پرۆژەیەش یەکێکە لە سەرەکیترین سەرچاوەکانى ئاوى شارەکە، قەیرانى ئاو دروستبووە. لەئێستادا لەسەنتەرى سلێمانى نرخى تانکەرێک ئاو لەنێوان 60 بۆ 100 هەزار دینارە و هاووڵاتیانیش بەناچارى ئەو بڕە پارەیە دەدەن بۆ دەستکەوتنى ئاو. بەهۆى کەمبوونەوەى ئاوى خواردنەوە لە سلێمانى، دەرگاى مزگەوتى رەسوڵ لە گەڕەکى بەختیارى داخرا، بەم هۆیەوە لەماوەى یەک هەفتەدا دەرگاى دووەم مزگەوتە دادەخرێت. ئیدارەى مزگەوتى رەسوڵ لەسەر دەرگاى مزگەوتەکە بە دوو وەرەقەى گەورە نوسیویانە” بەهۆى کەمئاوى داخراوە”. ئامانج جەلال، وتەبێژى بەڕێوەبەرایەتى ئاوى سلێمانى ئەوەى خستەڕوو پڕۆژەى ئاوى سەرچنار 80%ـى ئاوەکەى لەدەستداوە، ئەوەش بووەتە هۆى گرفتى کەمئاوى، چونکە ئێستا تەنیا دەتوانین لە هێڵى یەک و دووى دوکان و ئەو بەشەى سەرچنار، ئاو دابین بکەین”. لەئێستادا دانیشتوانى سلێمانى لە چوار بۆ پێنج رۆژ جارێک ئاویان پێدەدرێت و پێنجشەممە و هەینى رابردووش، بەهۆى کەمئاویەوە، دوو رۆژ دەرگاى مزگەوتى کانێسکان داخرا.
محەمەد شیاع سودانى، سەرۆكوەزیرانی عێراق رایگەیاند، بە هیچ هۆکارێک هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دواناخەن، جەختیشیکردەوە، لەوادەی خۆیدا ئەنجامدەدرێت. نووسینگەی راگەیاندنی سەرۆكوەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، محەمەد شیاع سودانی لە کاتی سەردانکردنی بۆ پارێزگای سەڵاحەدین و بەسەرکردنەوەی چەند پرۆژەیەکی خزمەتگوزاریی باسى پرۆسەى هەڵبژاردنى کردووە و رایگەیاندووە، هەڵبژاردن لە كاتی دیاریكراوی خۆیدا دەبێت و حكومەت پابەندە بە ئامادەكردنی مەرجەكانی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان لە وادەی دیاریكراوی خۆیان ودابینكردنی كەشێكی سەلامەت و سەقامگیر بۆ دەنگدەران و كاندیدەكان. سودانى هەر لە قسەکانى باسى چەند پرسێکى دیکەى کردووە و ئەوەشى راگەیاندووە، ئەمڕۆ واقیعێكی نوێیان بۆ عێراق هەیە، ئامانجیان پێشكەوتنە بۆ دەوڵەتێكی باشتر لەڕێگەی پڕۆژەی ستراتیژییەوە، لە پێشەنگییان پڕۆژەی ڕێگای گەشەپێدانە. ئاماژەى بەوەش کردووە، سەرەڕای ماوەی كورتی ئەم حكومەتە، بناغەیەكی تۆكمەیان داناوە بۆ بنیاتنانی دەوڵەتێك بەو سەرچاوە وتوانایانەی، كە ژیانێكی شایستە بۆ گەلەكەیان دابین بكات. پێشتریش لەبارەی دواخستنی هەڵبژاردنەوە، کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عێراقیش رایگەیاند، ئەو هەواڵانە رەتدەکاتەوە، کە باس لە دواخستنی وادەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دەکەن و رایگەیاند، وادەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق جێگیرە و هیچ گۆڕانکارییەکی بەسەردا نایەت. بڕیارە 11ـی تشرینی دووەمی ئەمساڵ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەبچێت، بۆ ئەم مەبەستەش کۆمسیۆن بەپێی خشتەی ئامادەکارییەکانی هەڵبژاردن، دەستی بە جێبەجێکردنی رێکار و ئامادەکارییەکان کردووە.
بەیانی ئەمڕۆ دوو ئۆتۆمبێلی بارهەڵگری سووتەمەنی چوونە ناو کەرتی غەززە بۆ یەکەمجار لە ماوەی پێنج مانگداـ ئەمەش هاوکاتە لەگەڵ چونە ناوەوەى بارهەڵگرەکانی فریاگوزاری بۆ ناو کەرتی غەززە لە ڕێگەی دەروازەی ڕەفەحەوە. دەیان بارهەڵگر کە هاوکارییە مرۆییەکانی مانگی سوری میسر و نەتەوە یەکگرتووەکانیان هەڵگرتبوو، بۆ ئامادەکاری بۆ چوونە ژوورەوە، ڕیزیان گرتووە. لە پێشهاتێکی پەیوەندیداردا، سەرچاوە پزیشکییەکان باسیان لەوە کردووە کە لە ئەنجامی تۆپبارانەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە لە ماوەی ٢٤ کاتژمێردا ٦٢ فەلەستینی کوژراون. لە ئۆردوگاکانی ئاوارەیی باکووری غەززە، خەڵکی غەززە بۆ وەرگرتنی یارمەتی و زیندوو ڕاگرتنی منداڵەکانیان چەندین کاتژمێر چاوەڕوانى دەکەن. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا مشتومڕی لەسەر هاوکارییەکانی ئەمریکا بۆ غەززە دروستکردووە، چەندین جار جەختی لەوە کردووەتەوە کە ئەمریکا 60 ملیۆن دۆلاری بۆ پاڵپشتیکردنی خۆراک لە کەرتی غەززە دابینکردووە، لەکاتێکدا وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا جەختی لەوە کردووەتەوە کە تەنها 30 ملیۆن دۆلار تەرخانکراوە. بەپێی ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست، بەشێکی کەم لەو بڕە پارەیە، بە تایبەتی 3 ملیۆن دۆلار (10%) بۆ دامەزراوەی مرۆیی غەززە (GHF) خەرجکراوە، کە سیستەمێکی دابەشکردنی خۆراکە و لەلایەن ئەمریکا و ئیسرائیلەوە پشتگیری دەکرێت. لەلایەکى دیکەوە سوپای ئیسرائیل بڵاویکردەوە، دوێنێ ئیال زامیر، سوپاسالاری ئیسرائیل سەردانی سەربازانی سوپای وڵاتەکەی کرد لە کەرتی غەززە. سوپای ئیسرائیل لە راگەیێندراوێکدا دەڵێت، لەو سەردانەدا ئیال بە سەربازانی وڵاتەکەی راگەیاند، "پێشبینی دەکەم کە لە چەند رۆژی داهاتوودا بزانین کە ئایا دەگەینە رێککەوتن بۆ ئازادکردنی بارمتەکان یاخود نا." دەشڵێت، ئەگەر رێککەوتن نەکرێت، "جەنگ بێوچان بەردەوام دەبێت." رۆژی 7ی تشرینی یەکەمی 2023، حەماس هێرشیکردە سەر ئیسرائیل و دواتر ئەویش ئۆپەراسیۆنی ئاسمانی و زەوینی بۆ سەر کەرتی غەززە راگەیاند. بە گوێرەی سوپای ئیسرائیل، لەو هێرشەیدا حەماس 251 کەسی بە بارمتە گرت و هێشتا 49یان لەلای گرووپەکە ماون کە 27یان گیانیانلەدەستداوە یان کوژراون. هەڕەشەکەی سوپاسالاری ئیسرائیل لەکاتێکدایە گفتوگۆکانی ئاگربەست نزیکن لە شکستهێنان، ئەمە دوای ئەوەی رۆژی 24ـی تەممووزی 2025، ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ئەمریکا لە ئێکس بڵاویکردەوە، "بڕیاری کشانەوەی تیمەکەمان لە دەوحە بۆ راوێژکردن دا، دوای وەرگرتنەوەی دوایین وەڵامی حەماس کە بە روونی پشانی دەدات گرووپەکە ویستی ئاگربەستی لە غەززە نییە".
.jpg)
مەسعود بارزانی لە ساڵیادی جینۆسایدی شنگال رووی لە حکومەتی عێراقە و دەڵێت: "دەبێت كۆتایی بەو هزر و رەفتارە شۆڤێنییانە بێت كە هەر جارە و بە بیانوویەك و بە عەقڵیەتێكی نامرۆڤانە و نكۆڵیكار ئازاری گەلی كوردستان دەدەن." لە پەیامێکدا کە ئەمڕۆ یەکشەممە، 3ـی ئاب، دوای 11 ساڵ لە کۆمەڵکوژیی شنگال و داگیرکردنی لەلایەن داعشەوە بڵاویکردووەتەوە، مەسعود بارزانی رایگەیاندووە: "ئەو تاوانەی تیرۆریستانی داعش لە دژی خوشك و برا ئێزدییەكانمان ئەنجامیان دا، تاوانێك بوو هەموو سنوورەكانی نامەردی و دڕندەیی تێپەڕاندبوو." هەروەها دەڵێت، "لای هەموو كەسێك روونە ئێزدییەكان بەهۆی كوردبوون و بیروباوەڕی ئایینییانەوە كەوتنە بەر شاڵاوی رق و بێویژدانیی تاوانبارانی داعش و جینۆساید كران." دەقی پەیامی مەسعود بارزانی لە یازدەهەمین ساڵیادی جینۆسایدی شنگال بەناوی خودای مەزن و دلۆڤان ئەو تاوانەی تیرۆریستانی داعش یازدە ساڵ بەر لە ئێستا لە دژی خوشك و برا ئێزیدییەكانمان ئەنجامیان دا تاوانێك بوو هەموو سنوورەكانی نامەردی و دڕندەیی تێپەڕاندبوو، ئەمە ئازارێكە هەرگیز لە یادمان ناچێت. قەدەری گەلی كورد ئەوە بووە كە هەمیشە دوژمنی دڵڕەق و بێویژدانی هەبووە و كارەسات لەدوای كارەسات بەرۆكی گەلی كوردستانی گرتووە. ئەوەی لەدژی خوشك و برایانی ئێزیدی ڕووی دا درێژكراوەی ئەو زنجیرە كارەساتانەیە كە لەدژی گەلی كوردستان ئەنجام دراون. لای هەموو كەسێك ڕوونە ئێزیدییەكان بەهۆی كوردبوون و بیروباوەڕی ئایینیانەوە كەوتنە بەر شاڵاوی ڕق و بێویژدانیی تاوانبارانی داعش و جینۆساید كران. لەدوای ڕوودانی ئەو كارەساتە لەسەر دەستی تیرۆریستانی داعش، گەلی كوردستان و پێشمەرگە بە دڵ و بە گیان لەگەڵ خوشك و براكانیان بوون و ئەوەی لەدەستیان هات بۆ ڕزگاركردنی ئاوارەكان و ئازادكردنی شنگال و چیای شنگال ئەنجامیان دا. لێرەدا ڕۆڵی هێزی پێشمەرگەی كوردستان و هەموو ئەو قارەمانانە بەرز دەنرخێنین كە مێژووییەكی پڕشنگداریان تۆمار كرد و بۆ ئازادكردنی چیای شنگال و شنگال خوێنیان بەخشی و تۆڵەیان لە تیرۆریستانی داعش كردەوە و سەری تیرۆریستانیان خستە ژێر پێی ئێزیدییەكان. هەروەها زۆر سوپاسی هێزەكانی هاوپەیمانان دەكەین كە لە یارمەتیدانی پێشمەرگە و تێكشكاندنی داعش ڕۆڵێكی بەرچاویان بینی. لە یازدەهەمین ساڵیادی كارەساتی شنگالدا سڵاو بۆ گیانی شەهیدان و قوربانیانی ئەو تاوانە و هەموو ئەو تاوان و كۆمەڵكوژیانە دەنێرین كە بەسەر گەلی كوردستاندا هاتوون. پێویستە دەوڵەتی عێراق قەرەبووی قوربانیانی كارەساتی شنگال و هەموو ئەو جینۆسایدانە بكات كە دەرهەق گەلی كوردستان ئەنجام دراون. دەبێ كۆتایی بەو هزر و ڕەفتارە شۆڤینیانە بێت كە هەرجار و بە بیانوویەك و بە عەقلیەتێكی نامرۆڤانە و نكۆلیكار ئازاری گەلی كوردستان دەدەن. مسعود بارزانی 3ی ئابی 2025
سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان ڕایدەگەیەنێت جه‌خت له جێبه‌جێكردنى ڕێككه‌وتنى حكوومه‌تى هه‌رێمى و حكوومه‌تى عێراق بۆ ئاساييكردنه‌وه‌ى دۆخى شه‌نگال و به‌پارێزگاكردنى ده‌كه‌ينه‌وه. بە بۆنەى ساڵيادى جينۆسايدى ئێزدييانەوە نێچيرڤان بارزانى په‌يامێکى بڵاوکردەوەو تیایدا ئەوە هاتووە کەخوشك و برايانى ئێزديمان دڵنيا ده‌كه‌ينه‌وه كه هه‌ميشه پارێزه‌ريان ده‌بين و تا ڕفێنراوێكى ئێزدى مابێت، كارى نووسينگه‌كه‌مان بۆ ڕزگاركردن و ئاشكراكردنى چاره‌نووسيان به‌رده‌وام ده‌بێت. دەقى پەیامەکە ئه‌مڕۆ يادى به‌ئازارى يازده ساڵه‌ى جينۆسايدى ئێزدييان ده‌كه‌ينه‌وه و به ڕێز و وه‌فادارييه‌وه قوربانييانى ئه‌و تاوانكارييه‌ى داعش، به‌بير ده‌هێنينه‌وه. پابه‌ندى پێشكه‌شكردنى هه‌موو پشتگيرييه‌كين بۆ هاووڵاتييانى ئێزديمان و وێڕاى هه‌موو ئازاره‌كانى ڕابردوو، به ئومێده‌وه له داهاتوو ده‌ڕوانين و پێكه‌وه كار ده‌كه‌ين بۆ ساڕێژكردنى برينه‌كانيان. مايه‌ى داخ و نيگه‌رانييه‌كى زۆره كه يازده ساڵه هێشتا نزيكه‌ى نيوه‌ى ئێزدييان، له دۆخێكى سه‌ختى ئابوورى و كۆمه‌ڵايه‌تى و ده‌روونيى كه‌مپه‌كاندا ده‌ژين. ئه‌ركى حكوومه‌تى عێراقه خۆى له هاووڵاتييه ئێزدييه‌كانى باشتر به‌خاوه‌ن بكات و قه‌ره‌بوويان بكاته‌وه، چيتر ڕێگه نه‌دات شه‌نگال و ناوچه ئێزدييه‌كان، گۆڕه‌پانى ته‌راتێنى ميليشيا و گرووپه چه‌كداره‌كان و يه‌كلاكردنه‌وه‌ى ئه‌جێندا هه‌رێمييه‌كان بن. ده‌بێ متمانه، دڵنيايى، ئارامى، ئاسايش، ئاوه‌دانى و خزمه‌تگوزارى بۆ شه‌نگال و ناوچه‌كانى تريان بگه‌ڕێنێته‌وه، دادپه‌روه‌رى بۆ كۆمه‌ڵگه‌ى ئێزدى به‌دى بێت و تاوانباران سزا بدرێن. بۆيه جه‌خت له جێبه‌جێكردنى ڕێككه‌وتنى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان و حكوومه‌تى عێراقى فيدراڵ بۆ ئاساييكردنه‌وه‌ى دۆخى شه‌نگال و به‌پارێزگاكردنى ده‌كه‌ينه‌وه. هه‌روه‌ها داوا له كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى ده‌كه‌ين له هه‌موو ڕوويه‌كه‌وه زياتر به هاناى ئێزدييانه‌وه بێت. سوپاسى هه‌موو ئه‌و وڵاتانه ده‌كه‌ين كه كۆمه‌ڵكوژيى ئێزدييانيان به جينۆسايد ناساند و له كار و هه‌وڵه‌كانمان به‌رده‌وام ده‌بين تا زياتر له‌سه‌ر ئاستى نێوده‌وڵه‌تى به جينۆسايد بناسرێت. سوپاس و پێزانین بۆ یارمه‌تیی هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تی له تێکشکاندنی داعش. خوشك و برايانى ئێزديمان دڵنيا ده‌كه‌ينه‌وه كه هه‌ميشه پارێزه‌ريان ده‌بين و تا ڕفێنراوێكى ئێزدى مابێت، كارى نووسينگه‌كه‌مان بۆ ڕزگاركردن و ئاشكراكردنى چاره‌نووسيان به‌رده‌وام ده‌بێت. سڵاو له ياد و گيانى قوربانييانى ئێزدى و له ئيراده‌ى به‌هێز و خۆڕاگريى ئێزدييان. سڵاو له ياد و گيانى هه‌موو ئەو پێشمه‌رگه قاره‌مانانه‌ى به فه‌رمانده‌ييى جه‌نابى سه‌رۆك مه‌سعوود بارزانى، بۆ ڕزگاركردنى شه‌نگال و سه‌رجه‌م پێكهاته‌كانى كوردستان و عێراق گيانيان به‌خشى. نێچيرڤان بارزانى سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان
بەپێى ڕاگەیەندراوێکى وەزارەتى دارایی حکومەتى هەرێم، ئەمرؤ لیستی مووچەی مانگی تەمووز ڕادەستی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ کرا. لەڕاگەیەندراوێکێدا وەزارەتى ناوبراو دەلێت: ڕۆژی یەک شەممە ( ٣ ی ئابی٢٠٢٥ ) لیستی مووچەی مانگی تەمووزی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان لەلایەن تیمی تەکنیکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستانەوە ڕادەستی فەرمانگەی ژمێریاری وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ کرا. ناردنى لیستى موچەى مانگى حەوت لەکاتێکدایە، وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان داهاتی نانەوتی مانگی شەش کە بڕی 120 ملیار دینارە ئامادەکردووە و چاوەڕێی بڕیارە تاوەکوو بخرێتە سەر هەژماری بانکیی وەزارەتی دارایی عێراق. حکومەتی هەرێمی کوردستان، پابەندییەکانی خۆی بۆ خەرجكردنی مووچەی مانگی شەش جێبەجێکردووە، لیستی مووچەی مانگی شەش و حەوت و تەرازووی پێداچوونەوەی مانگی شەشی ڕادەستکردووە، لە ئێستادا داهاتی نانەوتی ئامادەکردووە و ڕژدە لەسەر جێبەجێکردنی ئەو لێکتێگەیشتنەی لەگەڵ بەغدا کراوە، ئەمە لە کاتێکدایە سەرۆكوەزیرانی عێراق، لە نوێترین هەڵوێستیدا سەبارەت بە جێبەجێكردنی ناوەڕۆكی لێكتێگەیشتنەكە ڕایگەیاندووە كە، ڕێككەوتنەكە تەنیا بۆ مانگێك بووە نەك دوو مانگ.
سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان جەخت لە گرنگیی جێبەجێکردنی ڕێککەوتنامەی شنگال دەکاتەوە و بە پێویستیشی دەزانێت، حکوومەتی عێراق ئێزدییەکان قەرەبوو بکاتەوە. یەکشەممە، 03ـی ئابی 2025، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لە ساڵیادی کۆمەڵکوژیی ئێزدییان، پەیامێکی بڵاوکردەوە. لە پەیامەکەی سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانیدا هاتووە "لە ساڵیادی داگیرکردنی شنگال و جینۆسایدکردنی خوشک و برایانی ئێزدی لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە؛ بە ڕێزەوە یادی شەهیدانی ئەو کۆمەڵکوژییەی تیرۆریستانی داعش دەکەینەوە کە زام و برینێکی قووڵ و ساڕێژ نەبووە لە مێژووی گەلی کوردستان و مرۆڤایەتی بە گشتی." سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە یادی ئەم 'کارەساتەدا' بە پێویستی دەزانێت "بەڕێزەوە یادی گیانفیدایی و قوربانیدانەکانی پێشمەرگە قارەمانەکانی کوردستان بکەینەوە کە بە سەرکردایەتیی جەنابی سەرۆک بارزانی، شنگال و دەوروبەریان ئازاد کرد، هەروەها سوپاسی هەڵوێستی جوامێرانەی خەڵکی کوردستان بە گشتی و پارێزگەی دهۆک و دەڤەری بادینان بەتایبەتی دەکەین لە بەهاناوەچوون و یارمەتیدانی خوشک و برا ئێزدییەکانمان." مەسرور بارزانی جەخت لەوە دەکاتەوە "حکوومەتی هەرێمی كوردستان بەردەوامە لە هەوڵ و کارکردنی بۆ ئازادکردن و گەڕاندنەوەی هەموو ئەو ڕفێندراوانەی کە تا ئێستا ئازاد نەکراون و دۆزینەوە و دیاریکردنی چارەنووسی بێسەروشوێنکراوان. هەروەها درێژەدان بە پاڵپشتیی داراییی ڕزگاربووان و هاوکاریکردن و یارمەتیدانی خوشک و برا ئێزدییەکانمان ئەوانەی بەهۆی ئاسایینەبوونەوەی دۆخی شنگال و دەوروبەری، هێشتا هەر لە کەمپەکاندا دەژین و نەیانتوانیوە بگەڕینەوە ناوچەکانیان." سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان دووپاتی دەکاتەوە "پێویستە حکوومەتی فیدراڵ ئەرک و بەرپرسیاریەتیی خۆی جێبەجێ بکات و خوشک و برا ئێزدییەکانمان قەرەبوو بکاتەوە و یارمەتی ئاوارەکان بدات و زەمینە خۆش بکات بۆ ئەوەی بە سەربەرزی بگەڕێنەوە بۆ ناوچەکانیان، ئەویش لە ڕێگەی جێبەجێکردنی ڕێککەوتننامەی شنگال و دەرچوونی هێزە چەکدار و ملیشیاکان لە دەڤەرەکە و گەڕانەوەی ئاشتی و ئاسایش بۆ ناوچەکە." مەسرور بارزانی باسی لەوەش کردووە "بە داخەوە بەهۆی جێبەجێنەکردنی ڕێککەوتننامەی شنگال و بەهۆی ئەو دۆخە نەخوازراوەی لە دوای ئازادکردنیەوە بەسەر شنگالدا سەپێنراوە، نەتوانراوە ئاوەدان بکرێتەوە و خزمەتگوزاریی پێویست پێشکەشی خەڵکی ئەو دەڤەرە بکرێت." ئەمڕۆ 11 ساڵ بەسەر کۆمەڵکوژیی ئێزدییەکان تێ دەپەڕێت؛ لە هێرشی ڕێکخراوی تیرۆریستیی داعشدا بۆ سەر شنگال لە 3ـی ئابی ساڵی 2014، داعش کوردانی ئێزدیی کۆمەڵکوژ کرد و شەش هەزار و 417 کەسیشی ڕفاند. تا ئێستا سێ هەزار و 591 کوردی ئێزدی لە دەست داعش ڕزگارکراون و چارەنووسی دوو هەزار و 500ـی دیکەش نادیارە و هەوڵی ڕزگارکردنیان دەدرێت.
ناوەندی راگەیاندنی هێزەکانی سوریای دیموکرات لە بەیاننامەیەكدا، ئەو بانگەشانە رەتدەکاتەوە کە لەلایەن كارگێڕی راگەیاندن و پەیوەندییەکانی وەزارەتی بەرگری حکومەتی سوریا بڵاوكراوەتەوە، سەبارەت بەوەی گوایە پێگەکانی لەلایەن هێزەکانمانەوە روبەڕوی هێرش بووەتەوە، بەپێچەوانەوە گروپە نا ڕێخراوەكان (بێ دیسپلینەکان) کە لە چوارچێوەی ریزەکانی هێزەکانی حکومەتی سوریادا کاردەکەن، ئەوانەن بەردەوامن لە دوژمنكارییە دووبارەکانیان لەشوێنەكانی بەرکەوتن لە ناوچەی دێرحافر، هەروەك ئەوەی ئێوارەی دوێنێ شەممە روویدا، کاتێک ئەم گروپانە بەبێ پاساو زیاتر لە دە گولە تۆپیان ئاڕاستەی شوێنی نیشتەجێبونی هاوڵاتیانیان كرد، لە بەرامبەردا هێزەکانمان مافی تەواوی خۆیان لە بەرگریکردن و وەڵامدانەوەی سەرچاوەی هێرشەكان بەکارهێناوە. لە بەشێكی تری بەیاننامەكەی هەسەدەدا هاتووە: هەوڵەکانی وەزارەتی بەرگری بۆ شێواندنی راستییەکان و چەواشەکردنی رای گشتی خزمەت بە ئاسایش و سەقامگیری ناکات، لەكاتێكدا هێزەکانمان لە بەرامبەر هێرش و ئیستفزازە دووبارەبووەکانی ئەو گروپان ئەوپەڕی دانبەخۆگرتنی نیشانداوە، بەتایبەت كە ئەم گروپانە لە ماوەی رابردوودا بەردەوام بوون لە هەڵکەندنی خەندەق و گواستنەوەی چەکدارەکان، بەمەش نیازی خۆیان بۆ هەڵكشاندنی دۆخەكە سەلەماندووە. هەسەدە دەشڵێت: لە کاتێکدا ئێمە جەخت لەسەر پێویستی رێزگرتن لە هێوربونەوەی دۆخەكە دەکەینەوە، داوا لە دەزگا پەیوەندیدارەکانی حکومەتی سوریا دەکەین بەرپرسیارێتی خۆیان لە ئەستۆ بگرن و، کۆنترۆڵی ئەو گروپە بێ دیسپلینانە بكەن کە لە ژێر کۆنترۆڵیاندا کاردەکەن. بەیاننامەكەی هەسەدە دوای ئەوەدێت، وەزارەتی بەرگری سوریا لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند: هێزەکانی سوریای دیموكرات بە شێوەیەکی نابەرپرسیارانە و بە هۆکارێکی نادیار، هێرشی موشەکیان ئەنجامداوە، كە ماڵی هاوڵاتیانی لە گوندی "ئەلکەیاریە" و دەوروبەری گوندەواری منبج کردووەتە ئامانج، کە بووەتە هۆی برینداربوونی 4 ئەندامی سوپا و 3 هاوڵاتی مەدەنی و هێزەکانی سوپا وەڵامی سەرچاوەی ئەو هێرشانەیان داوەتەوە.
پەیمانگەی کوردی بۆ هەڵبژاردن، لەڕروانگەی هەستکردن بە بەرپرسیارێتی، دە ژمارەی لە پەیڕەوەکانی هەڵبژاردنەکەی لە زمانی عەرەبییەوە وەرگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی، بە ئامانجی بڵاوکردنەوەی فەرهەنگ و رۆشنبیریی هەڵبژاردن لە کۆمەڵگەی کوردیدا و هاوکات هاندانێکیش بێت بۆ کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان بەوەی لەمەودوا گرنگی زیاتر بە زمانی کوردی بدات لە بڵاوکراوەکانی خۆیدا. کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان بەرمەبنای چێوەی یاسایی هەڵبژاردنەکە و بە مەبەستی رێکخستن و رووماڵکردنی رەهەندەکانی پرۆسەی هەڵبژاردنەکە ژمارەیەک پەیڕەوی تایبەت بە نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەرانی بایۆمەتری و هاوبەشەکانی پرۆسەی هەڵبژاردن دەرچوواندووە. وا بڕیارە رۆژی 11ی تشرینی دووەمی 2025 هەڵبژاردنی شەشەمین خولی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە هەژدە بازنەی هەڵبژاردن (پارێزگا)دا بەڕێوەبچێت بە سیستمی هەڵبژاردنی لیستی کراوەی نوێنەرایەتی رێژەیی و کردەی گۆڕینی دەنگ بۆ کورسی بە شێوازی سانتلیگۆی هەموارکراو دەبێت بە پلەی (1,7). بۆ زانیارى زیاتر لەسەر ئەم بایەتە سەردانى ئەم ئەم لینکە بکە... https://kielection.wordpress.com/2025/07/31/%d9%be%db%95%db%8c%d9%85%d8%a7%d9%86%da%af%db%95-%d9%be%db%95%db%8c%da%95%db%95%d9%88%db%95%da%a9%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%a6%db%95%d9%86%d8%ac%d9%88%d9%85%db%95%d9%86%db%8c-%da%a9%db%86%d9%85%d8%b3/
