یەکەمین بارەنەوتی هەرێم دەگاتە بازاڕەکانی جیهان

 سەرۆك وەزیرانی عێراق،  دەڵێت: عێراق نوێنەرایەتی مۆدێلێکی ناوازەی دیموکراسی دەکات، دیموکراسی لە عێراق سەرکەوتوو بووە، هەموو وڵاتانی جیهان دانیان پێدا ناوە. لە میانى كۆنفرانسی چاودێری دیموكراسی  لە بەغدا، محمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق، وتارێکى پێشکەشکردو وتى: عێراق سەدان هەزار شەهیدی پێشکەش کردووە، ئەمە جگە لە تەسفیەکردنی چەندین کەسایەتی دیار و باجی شەڕە بێماناکانی داوە". جەختیشی لەوە کردەوە، "ئەگەر وڵاتێک هەبێت شایەنی ئاهەنگی دیموکراسی بێت، ئەوا عێراقە". ناوبراو ئەوەشى باسکرد کە هیچ بەدیلێک بۆ رێبازی دەستووری نییە، ناشگەڕینەوە بۆ دواوە. وازهێنان لە دەنگی هەڵبژاردن واتە بوونی جێگرەوەیەكی گەندەڵ، رێگای دیموکراسی هەمیشە پێویستی بە کاری زیاتر دەبێت. لەبەشێکى دیکەى وتارەکەیدا  سەرۆك وەزیرانی عێراق جەختى کردەوە کە ئەگەر وڵاتێک هەبێت مافی ئەوە هەبێت ئاهەنگی دیموکراسی بگێڕێت، ئەوە عێراقەو سەدان هەزار شەهیدی پێشکەش کردووە، هاوشانی لەناوچونی چەندین کەسایەتی دیار و باجی گەورە  شەڕە بێهودەكانی داوە.   سودانى وتیشى: حکومەتەکەمان کاری کردووە بۆ پشتگیریکردنی هەموو ئەو ئازادییانەی دەستور گەرەنتی کردووە، هەڵبژاردن میکانیزمی بنەڕەتی سیستەمی دیموکراسیەو لە کاتی خۆیدا بەڕێوەدەچێت و پاڵپشتی تەواومان پێشکەش کردووە.

بەیانی ئەمڕۆ سێشەممە، لەکاتی وەرزشکردندا، سەگی بێلانە پەلاماری دکتۆر هێرش سەید سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی پارێزگاری سلێمانیدا و برینداری کرد. ئەمڕۆ سێشەممە 16ـی ئەیلوولی 2025، دکتۆر هێرش سەید سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی ڕاگەیاند: کاتژمێر 5 و 45 خوولەکی بەیانی لەنزیک باڵەخانەی پارێزگای سلێمانی خەریکی وەرزشکردن بووە، سێ سەگ پەلاماریان داوەو قاچیان بریندارکردووە، دوای ئەوە خۆی گەیاندووەتە نەخۆشخانە و چارەسەریی پێویستی بۆ کراوە. دکتۆر هێرش سەید سەلیم لەبارەی ڕووداوەکە، پەیامێکی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک بڵاوکردووەتەوە و دەڵێت: لە کاتێکدا لەناوجەرگەی شار و نێو پرۆژەیەکی نیشتەجێبوون، بەو هەموو پیاوەی پاراستنی ئاسایشی لەناو پرۆژەکە هەن، سەگ پەلاماریان دام و کەس بەهانامەوە نەهات، دەپرسێت: کە دەرگای قوتابخانە دەکرێتەوە کێ پارێزگاری لە منداڵان دەکات؟ جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی پەیامەکەی ئاڕاستەی پارێزگاری شارەکەی، هەڤاڵ ئەبوبەکر کردووە و دەڵێت: لە پەنای بارەگاکەی تۆ، سەگ پەلاماری دام، پێویستە چارەسەرێکی گونجاو بۆ ئەو پرسە بدۆزرێتەوە.

سەرۆک وەزیرانى ئیسرائیل ڕایدەگەیەنێت دەوڵەتی ئیسرائیل لە قۆناغێکی چارەنووسسازدایە و ئاماژەى بەوەکرد ئۆپەراسیۆنێکی بەهێزمان لەغەززە دەستپێکردووە. ئەمڕۆ سێشەممە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، بۆ جاری ٤٤هەمین لە دادگاییکردنیدا ئیفادە دەدات، لێکۆڵینەوە چەقبەستووەکانی نەتانیاهۆ لە کاتێکدایە سوپاى ئیسرائیل لەشەوى ڕابردووە هێرشەکانی لە غەززە دەستپێکردوەتەوەو  ماوەى دادگاییکردنەکەشى ٨ کاتژمێر و نیو دەخایەنێت، تا کاتژمێر ٦:٠٠ی ئێوارە.  لە سەرەتای دانیشتنەکەدا، سەرۆکوەزیران گلەیی لە درێژایی چاوەڕوانکراوەکەی کرد و پشتڕاستیکردەوە کە ئیسرائیل "ئۆپەراسیۆنێکی بەهێز لە غەززە" دەستیپێکردووە. دوو بەرپرسی ئیسرائیلی پێشتر بۆ سی ئێن ئێن پشتڕاستیان کردبووەوە کە سوپای ئیسرائیل لە ئێستاوە دەستی بە لەشکرکێشی زەمینی بۆ سەر شاری غەززە کردووە. کەناڵەکە لە زاری یەکێک لە بەرپرسانەوە بڵاویکردووەتەوە، ئۆپەراسیۆنی زەمینی لە شاری غەززە لە سەرەتادا "بە هێواشى و وردە وردە" دەبێت. بە گوێرەی ئەو شایەتحاڵانەی کە لەگەڵ ئاژانسی فرانس پرێس قسەیان کردووە، شاری غەززە بەرەبەیانی ئەمڕۆ سێشەممە تووشی بۆردومانی قورسی ئیسرائیل بووە. ئەمەش دوای ڕۆژێک هات لە سەردانی مارکۆ ڕوبیو وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل و  بە مەبەستی دەربڕینی پاڵپشتی. تەلەفزیۆنی فەلەستینی ڕایگەیاند کە لە بەرەبەیانی ئەمڕۆوە ٣٨ کەس لە هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە کوژراون. وەزارەتی دەرەوەی فەڵەستین ڕۆژی سێشەممە داوای دەستێوەردانی نێودەوڵەتی "ناوازە و بەپەلە"ی کرد بۆ پاراستنی خەڵکی مەدەنی و ڕاگرتنی "تاوانە گەورەکان" لە شاری غەززە، لە کاتێکدا سوپای ئیسرائیل دەستپێکردنی هێرشی زەمینی خۆی بۆ سەر ئەو شارە ڕاگەیاند. وەزارەتەکە لە بەیاننامەیەکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ئەوەی ڕوودەدات پێداگرییە لەسەر بەئامانجگرتنی خەڵکی سڤیل و گۆڕینی شاری غەززە بۆ گۆڕێکی بەکۆمەڵ و زەوییەکی ناجێگیری نیشتەجێبوون، هەروەک چۆن ڕووبەری فراوانتری کەرتی غەززە، نزیکەی یەک ملیۆن فەڵەستینی ناچاردەکات هەڵبێن و لە بازنەیەکی توندی مردندا بجوڵێن، بەگوێرەی ئاژانسی هەواڵ و زانیاریی فەلەستین (وافا). لەلایەکی دیکەوە، وتەبێژی ئیسرائیل بە زمانی عەرەبی، عەقید ئەڤیخای ئەدرەعی، ڕایگەیاند کە ئیسرائیل "دەستیکردووە بە لەناوبردنی ژێرخانی حەماس لە شاری غەززە"، بەمەش دەستپێکردنی هێرشە سەرەکییەکانی ناوچەکە پشتڕاستکردەوە.  

بودجەی ساڵی (2026)ی وەزارەتی جەنگی ئەمەریکا پێشکەوتنێكی روونى لە هاوکاری دارایی بۆ هێزی پێشمەرگەی کوردستان (هێزی پاراستنی هەرێمی کوردستان) دەرخستووە، لە بەرمبەردا ئەم هاوکارییەى بۆ هێزە عێراقییە فیدراڵییەکان كەمكردووەتەوە، ئەمەش رەنگە ئاماژەیەک بێت بۆ ئەوەی بایەخی واشنتۆن و حیساباتی سەربازی لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستان لەسەر حیسابی بەغداد گۆڕانی بەسەرهاتبێت. بەگوێرەی بودجەی نوێی ئەمەریکا، (61) ملیۆن و (140) هەزار دۆلار بۆ پاڵپشتی  هێزی پێشمەرگە لە ساڵی 2026 تەرخانکراوە، کە بە بەراورد بە بودجەی ساڵی 2025, (4.7) ملیۆن دۆلار زیادیکردووە. لەكاتێكدا پاڵپشتی دارایی بۆ وەزارەتی بەرگری عێراق لە  (189.1) ملیۆن دۆلار لە بودجەی 2025 بۆ تەنها (48.2) ملیۆن دۆلار لە بودجەی 2026 کەم دەکرێتەوە. بە وتەی چاودێران، زیادبوونی هاوکارییەکان بۆ هێزی پێشمەرگە، گوزارشت لە متمانەی واشنتۆن و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە هەرێمی کوردستان و توانای هێزە ئەمنییەکانی بۆ روبەڕوبوونەوەی ئاستەنگە ئەمنییەکان دەکات، هەندێک سەرچاوەش باس لە خواستێکی ئەمریکی دەکەن بۆ گۆڕینی هەرێمی كوردستان بۆ ناوەندێکی سەرەكی لە ناوەندەكانی دژە تیرۆر لە ناوچەکەدا. کیفاح مەحمود،  راوێژکاری راگەیاندنی مەسعود بارزانی، سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان، پێی وایە، گرنگیدانی ئەمریکا بۆ پەرەپێدان و هاوکاریکردنی هێزە کوردییەکان، رەنگە بەشێکی بگەڕێتەوە بۆ بێ متمانەیی و ترسی واشنتۆن لە بەغداد بەهۆی پەرشوبڵاوی ئەمنی و فرەیی ناوەندەکانی بڕیاردان لەناو هێزە ئەمنییەکان و هەژموونی گروپە چەکدارەکان. کیفاح مەحمود بە رۆژنامەی "الشرق الاوسط"ی راگەیاندووە: رەنگە کشانەوەی بەشێک لە هێزەکانی ئەمریکا بۆ هەرێمی کوردستان، پەیامێکی زۆر روونیش بێت لە لایەن ئەمریکاوە بۆ حکومەتی فیدراڵی عێراق و ئێرانییەکان، بەوەی کشانەوەی لە بەغداد ئاسایی نییە، بەڵکو پلانی بۆ دانراوە، لە چوارچێوەی ئامادەكارییەكانە بۆ ئەگەری پێکدادانی سەربازی نوێ لەگەڵ تاران.

بڕیارە ئەمڕۆ دوو کۆبوونەوەی گرنگ لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق و ئەنجوومەنی دەوڵەت تایبەت بە یەکلاکردنەوەی مووچە و شایستە داراییەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و پرسی داهاتی نا نەوتی بکرێن. رۆژى سێشەممە کاتژمێر 09:00 بەیانی کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی دەوڵەت دەکرێت، کە دوو ڕاوێژکاری هەرێمی کوردستان لە وەزارەتەکانی دارایی و داد بەشداری کۆبوونەوەکە دەکەن، کە تێیدا لەگەڵ 23 ڕاوێژکاری و دادوەر تاوتوێ ڕەشنووسەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی عێراق دەکەن، دواتر ڕاوێژی یاسایی خۆیان دەدەنە ئەنجوومەنی وەزیران.  هەر ئەمڕۆ پاشنیوەڕۆ کۆبوونەوەی ئاسایی هەفتانەى ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە کاتژمێر یەک دەکرێت و تێیدا باس لە پرسی داهاتی نا نەوتی، مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان و ناردنی مووچەی مانگەکانی تەممووز، ئاب و ئەیلوول دەکرێت؛ هەرچەندە لە کارنامەی کۆبوونەوەکەشدا نییە، بەڵام لەگەڵ وەڵامدانەوەی ئەنجوومەنی دەوڵەت، ئەو پرسانە دەخرێنە نێو کارنامەی کۆبوونەوەکە. لەبارەی هۆکاری ئەوەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان داوای کردبوو ئەو پرسە لەلایەن دادگای فیدراڵی یەکلا بکرێتەوە  شاندی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لەبەر ئەوا داوای کردووە، چونکە ئەنجوومەنی دەوڵەت ناتوانێت بڕیار لەسەر پرسەکە بدات، بەڵام دادگای فیدراڵی دەتوانێت پێداچوونەوە بە ڕەشنووسەکان بکات و بڕیاریش بدات؛ شاندەکە باسیان لەوەش کردووە کە دەبێت بەگوێرەی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی و بوودجە بڕیار بدرێت. لەلایەکى دیکەوە دوێنێ وەزیری سامانە سروشتییەکان لەگەڵ کونسوڵی چین کۆبوویەوەو باسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان کراوە، وەزیری سامانە سروشتییەکان دەڵێت: بەمنزیکانە ئاستەنگەکانی بەردەم هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان چارەسەر دەبن.

بارەگای بارزانی دەڵێت، "بەداخێكی زۆرەوە هەواڵی كۆچی دوایی تێكۆشەر و خەباتگێڕی كورد (ئیبراهیم گاباری)ـمان پێ گەییشت. خوالێخۆشبوو ئیبراهیم گاباری كەسایەتییەكی كوردپەروەری رۆژئاوای كوردستان بوو كە تەمەنێكی دورودرێژی بۆ خەباتی كوردایەتی لە شۆڕشی ئەیلوول و قۆناخەكانی دیکەی خەباتی گەلەكەمان تەرخان كردبوو". بارەگای بارزانی باس لەوە دەکات، ئیبراهیم گاباری "لەو رێگەیەدا ئاوارەیی و ماوەیەكی زۆری زیندان و كوێرەوەری بینیوە و خۆی و خانەوادەكەی كاریگەرییەكی زۆریان لەسەر بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد لە سوریا هەبووە و نموونەی خەباتگێڕێكی راستەقینە و وەفادار بووە". بارەگای بارزانی باس لەوە دەکات، "جەنابی سەرۆك مەسعود بارزانی كە خوالێخۆشبوو ئیبراهیم گاباری لە چەندین قۆناخی سەختدا لە نزیكەوە ناسیوە، بە بیستنی هەواڵی كۆچی دوایی ئیبراهیم گاباری خەمبار بووە و سەرەخۆشی لە خانەوادە و كەسوكاری دەكات". دەشڵێت، "بەم بۆنەوە پرسە و هاوخەمیی خۆمان ئاراستەی خانەوادە و دۆستان و ئاشنایانی خوالێخۆشبوو ئیراهیم گاباری و هەموو تێكۆشەر و خەباتگێڕانی رۆژئاوای كوردستان دەكەین و خۆمان بە هاوبەشی خەمیان دەزانین".

حکومەتی هەرێمی کوردستان بەسەرپەرشتیی مەسرور بارزانی کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە بەدواداچوونی رێکار و هەنگاوەکانی یەکخستنی هێزەکانی پێشمەرگە کرد. لە کۆبوونەوەکەدا داوا لە حکومەتی فیدراڵ کرا "مووچە و شایستە داراییەکانی پێشمەرگە لەگەڵ هاوتاکانیان لە سوپای عێراق یەک بخات." رۆژی دووشەممە، 15-09-2025، حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، ژمارەیەک بڕیاری گرنگ بۆ خێراترکردنی چاکسازییەکانی هێزەکانی پێشمەرگە دران. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەستخۆشی لەو پێشکەوتنانە کرد کە تا ئێستا لە پرۆسەی چاکسازییەکانی پێشمەرگە کراون؛ جەختیشی لە پێویستیی تەواوکردن و سەرخستنی پرۆسەکە کردەوە. هاوکات لەمبارەیەوە ژمارەیەک بڕیاری گرنگ بۆ خێراترکردنی چاکسازییەکان دران لەوانە: یەکخستنی یەکە ژمێریارییەکان کە پێویستە هەموو پێکهاتەکانی پێشمەرگە، تەنیا یەک یەکەی ژمێریاری هەبێت لە چوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگە و لە ژێر سەرپەرشتیی وەزارەتی دارایی و ئابووری حکوومەتی هەرێمی کوردستان بێت لە ڕووی ژمێریاریی و داراییەوە، بە گوێرەی یاسا و ڕێنماییە داراییەکان. هەروەها بڕیاری ڕێکخستنەوەی پێکهاتە و بەیکەربەندیی دابەشبوونی هێزەکانی پێشمەرگە درا بە جۆرێک کە لەگەڵ چاکسازییەکانی حکوومەت بگونجێت. بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، تەوەرێکی دیکەی کۆبوونەوەکە، تایبەت بوو بە ئاسانکاریی لە ڕاییکردنی مامەڵەی خانەنشینی هێزەکانی پێشمەرگە کە پێویستە بەرژەوەندی پێشمەرگە لەبەرچاو بگیرێت ، لەمبارەیەوە سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لایەنە پەیوەندیدارەکانی ڕاسپارد پەلە بکەن لە ڕاییکردنی مامەڵەکان و جەختی کردەوە کە نابێت کێشە یاسایی و تەکنیکیەکان ببنە ڕێگر لەبەردەم خەرجکردنی مووچە و شایستەکانیان. هاوکات لە کۆبوونەوەکە داواش لە حکوومەتی فیدراڵ کرا ، مووچە و شایستە داراییەکانی پێشمەرگە لەگەڵ هاوتاکانیان لە سوپای عێراق یەک بخات، چونکە بە پێی دەستوور، پێشمەرگە بەشێکە لە سیستەمی بەرگری عێراق و پێویستە مافە دەستووری و شایستە داراییەکانیان لەم چوارچێوەیەدا بێت.

ڕۆژی دووشەممە 15ی ئەیلوولی 2025 سەرۆک مەسعود بارزانی پێشوازی لە ژمارەیەک کەسایەتیی ئاشوریی نیشتەجێی ئەمریکا بە سەرۆکایەتی بەڕێز سام دەرمۆ سەرۆکی دامەزراوەی ئاشورییەکان لە پێناو دادوەریدا کرد. بەپێى ڕاگەیەندراوێکى ڕۆژنامەوانى لە دیدارەکەدا باس لە پەیوەندیی دێرینی نێوان ئاشورییەکان و گەلی کوردستان کرا و سەرۆک بارزانی دڵنیایی دا کە کۆمەڵگەی ئاشوری و تەواوی پێکهاتەکانی دیکەی کوردستان خەڵکی رەسەنی ئەو وڵاتەن و چارەنووسیان بەیەکەوە بەستراوە، هەم لە ڕابردوو و هەمیش لە داهاتوودا بەیەکەوە و بە ئازادی و سەرفرازی دەژین.  سەرۆک بارزانی جەختیشی کردەوە کە تەواوی دام و دەزگاکان لە هەرێمی کوردستان هاوکار و پاڵپشت دەبن بۆ تەواوی ئەو ئاوارانەی کە دەربەردەربوونە و ئێستا لە هەرێمی کوردستان نیشتەجێن و دەبێ هەست بە هەبوون و مانەوە و ئاشتی و سەقامگیری و داهاتووی پڕشنگداری خۆیان بکەن لە هەرێمی کوردستان. لای خۆیانەوە شاندی میوان خۆشحاڵیی خۆیان بە دیداری سەرۆک بارزانی و  پێشکەوتنەکانی هەرێمی کوردستان دا و ئاماژەیان بەوەدا کە ئێستا هەست بە خۆشحاڵییەکی زۆر دەکەن کە لە وڵاتی خۆیان و لەنێو کەسوکاری خۆیاندان و خۆیان بە جیا لە خەڵکی هەرێمی کوردستان نازانن. بارودۆخ و دوایین گۆڕانکارییەکانی ناوچەکە تەوەری تری ئەو دیدارە بوون.

وەزیری سامانە سروشتییەکان لەگەڵ کونسوڵی چین کۆبووەتەوە و باسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان کراوە، وەزیری سامانە سروشتییەکان دەڵێت: بەمنزیکانە ئاستەنگەکانی بەردەم هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان چارەسەر دەبن. وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ڕاگەیاند، ئەمڕۆ دووشەممە، کەمال محەممەد، وەزیری سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشوازی کردووە لە لیوجیون، کونسوڵی گشتیی کۆماری میللی چین لە هەرێمی کوردستان. لە دیدارەکە کونسولی چین نزیکبوونەوە لە چارەسەری دۆسیەی نەوتی نێوان هەرێمی کورستان و عێراقی بەرز نرخاندووە و پاڵپشتی چینیشی بۆ ئەم هەنگاوانە نیشانداوە. ئەگەرچی لە یەکنزیبوونەوەی زۆر لەسەر دۆسیەی نەوتی کوردستان هەیە، بەڵام هێشتا چەند خاڵێک ماون بۆ چارەسەر، چاوەڕوان دەکرێت ئەم هەفتەیە کۆتایی بەم چەند گرفتەش بێت. وەزیری سامانە سروشتییەکان لە دانیشتنەکە وتویەتی، کێشە و ئاستەنگەکانی بەردەم هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بەمنزیکانە ڕوو لە چارەسەرکردن دەچێت.  لە 25ـی ئاداری 2023ـەوە بەهۆی سکاڵایەکی حکومەتی عێراق لە دادگای ناوبژیوانی پاریس، هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بەندەری جیهان وەستاوە. دوای هەموارکردنەوەی بودجە و دیاریکردنی شایستەی کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکان چەندین کۆبوونەوە کراون بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت.

پاش نیوەڕۆی ئەمڕۆ دووشەممە  بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل و مارکۆ ڕوبیو، وەزیرى دەرەوەى ئەمەریکا، لە نووسینگەی سەرۆکوەزیرانی لە قودس کۆبوونەوەو دواتر لێدوانێکی هاوبەشیان پێشکەش کرد وپرسەکانی شەڕی غەززە، بارمتەکان و شەڕ دژی ئێران قسەى لەسەر کرا. سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لەقسەکانیدا وتى: لەلایەن ئێران و باڵەكانییەوە روبەڕووی ئاڵنگاری زۆر دەبینەوە، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هاوپەیمانی باشتری ئیسرائیل نییەو كار بۆ پاراستنی هاوپەیمانەكانی دەكات، سەرۆك ترەمپ باشترین هاوڕێیە كە تائێستا ئیسرائیل هەیبووبێت.  نەتانیاهۆ جەختی لەوە کردەوە: سەرۆک ترامپ پێی وتم: ٧ی ئۆکتۆبەر لەبیرتان بێت، ئێمەش لەبیرمانە، پابەندین بە گەڕاندنەوەی بارمتەكان لە غەززە، وتیشى: ناكرێت رێگە بە غەززە بدرێت ببێت بە هەڕەشە بۆمان، بڕیارەكەمان بۆ لێدانی سەركردەكانی حەماس لە قەتەر بڕیارێكی سەربەخۆ بوو، بەرپرسیارێتییەكەشی هەڵدەگرین.  هەروەها ئاماژەی بەوەشکرد، بڕیاری لێدان لە دەوحە بەتەواوی لەلایەن ئیسرائیلەوە دراوە باسى لەوەکرد ئەنجامی هێرشەكەیان بۆسەر حەماس لە دەوحە پەیام بوو بۆ تیرۆریستان كە ناتوانن هەڵبێن. وتى: هێرشەكەمان بۆسەر سەركردەكانی حەماس لە دەوحە شكستی نەهێنا، پەیامێكمان نارد كە هیچ پارێزبەندییەكیان نییە.  سەبارەت بە بۆردومانکردنى باڵەخانەکانى غەززە جەختى کردەوە، ئەو بینایانەی لە غەززە وێرانیان دەكەن، وەكو پەناگەی حەماس بەكاردەهێنرێن.  ناتانیاهۆ وتى: دانیشتووانی غەززە هاندەدەن بۆ ئەوەی ناوچەكە چۆڵ بكەن، هەوڵدەدەین ناوچەكانی شەڕ لە غەززە لە دانیشتووان چۆڵ بكەین بەمەبەستی ئازادكردنی رفێندراوان و لەناوبردنی حەماس، دەبێت چەكی حەماس دابماڵرێت و گەرەنتی ئەوە بكرێت چەك ئاودیوی غەززە ناكرێت.   سەبارەت بە شەڕی غەززە، نەتانیاهۆ وتی: ئێمە باڵەخانەکان بۆ ترساندنی خەڵک ناڕوخێنین؛ ئەمانە قەڵای حەماسن، ئێمە بە خەڵکی سڤیل دەڵێین چۆڵ بکەن، بەڵام حەماس تەقە لە قاچەکانیان دەکات بۆ ئەوەی وەک قەڵغانی مرۆیی لەوێ بمێننەوە، جیهان بە هەڵە ئیدانەی ئیسرائیل دەکات. هەر لەو کۆنگرە ڕۆژنامەوانیەدا ماركۆ رۆبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا، باسی لە دۆخی غەززە و قەیران لەگەڵ قەتەر کرد و وتی: ئێمە سەرنجمان لەسەر ئەو ڕۆڵەیە کە قەتەر دەتوانێت لە ئێستادا بیگێڕێت بۆ یارمەتیدانی ئازادکردنی بارمتەکان و دروستکردنی ئایندەیەکی باشتر بۆ دانیشتوانی غەززە، بە مەرجێک حەماس و بارمتەکان لەوێ بمێننەوە قسەکردن لەگەڵیان”. ئەو وتیشى: دەبێت هەموو بارمتە ئیسرائیلییەكان ئازادبكرێن؛ حەماس ناتوانێت بەردەوامی بەكاری چەكداریی بدات، لەگەڵ ئیسرائیل بەبارەی ئێرانەوە هاوكاریمان كرد، كە موشەكەكانی هەڕەشە لە وڵاتانی كەنداو و ئەوروپا دەكات.  مارک رۆبیۆ جەختى کردەوە هاوپەیمانەكانمان لە ئەوروپا هاندەدەین بۆ سەپاندنی سزا بەسەر ئێراندا، ئەو وتیشى: دەبێت كۆتایی بە حەماس بهێنرێت وەكو لایەنێكی چەكدار كە هەڕەشە لە سەقامگیریی ناوچەكە دەكات هیچ دەرفەتێك بۆ ئاشتیی نییە تاوەكو گەڕانەوەی بارمتە ئیسرائیلییەكان لە عەززەوە، پاڵپشتییەكی بێسنور بۆ ئیسرائیل هەیە.  سەبارەت بە هەڕەشەی ئێران، ڕوبیۆ وتی: ئێمە باسمان لە ئێران و خواستی بەدەستهێنانی چەک و مووشەکی ئەتۆمی کرد، کە مەترسی بۆ سەر ئیسرائیل، ئەمریکا، دەوڵەتانی کەنداو و ئەوروپا دروست دەکەن، ئێرانێکی ئەتۆمی بە مووشەکەوە مەترسییەکی قبوڵنەکراوە بۆ سەر هەموو جیهان. ئێمە هانی پڕۆسەی سناپ باک دەدەین کە ئەوروپییەکان دەستیپێکردووە و داوایان لێدەکەین بەردەوام بن.

لە هەنگاوێکدا بۆ کۆنترۆڵکردنی تیژڕەویی شۆفێران و کەمکردنەوەی رووداوەکانی هاتوچۆ، کامێرای خاڵ بۆ خاڵ لە دوو رێگەی سەرەکیی ئیدارەی گەرمیان دادەنرێن. گوتەبێژی هاتوچۆی گەرمیانیش ئاماژە بەوە دەکات، کە تاوەکو ئێستا هیچ کامێرایەکی جێگیر لەم ئیدارەیەدا نییە. سامان عەلی داود، وتەبێژی هاتوچۆی گەرمیان، ڕاگەیاند، کە لە ئایندەیەکی نزیکدا کامێرای خاڵ بۆ خاڵ لە رێگەی کەلار- کفری و رێگەی کەلار- گردەگۆزینە دادەنرێن. ناوبراو گوتیشی، کۆمپانیای جێبەجێکاری دانانی کامێراکانی خاڵ بۆ خاڵ سەرجەم ئەو شوێنانەی لە رێگەی کەلار- کفری و رێگەی کەلار- گردەگۆزینە، لە فولکەی مستەفا بەگەوە تاوەکو فولکەی گردەگۆزینە دیارییان کردووە. لەبارەی دانانی کامێرای خاڵ بۆ خاڵ لە رێگەی کەلار- دەربەندیخان کە ماوەیەکی کەمە کارکردن تێیدا تەواو بووە، گوتەبێژی هاتوچۆی گەرمیان رایگەیاند، کە کۆمپانیای جێبەجێکار چاوەڕوانی تەواوبوونی پڕۆژەی رێگەکە بووە و لەو رێگەیەش کامێرای چاودێریی تیژڕەوی جێگیر دەکرێت. کامێرای خاڵ بۆ خاڵ لە ئێستادا لە سنووری پارێزگای سلێمانی لە رێگەکانی سلێمانی- دوکان، سلێمانی- چەمچەماڵ و سلێمانی - وارماوا دانراون. ئەم کامێرایانە بە جۆرێک کار دەکەن، کە شۆفێر پێویستە لەسەرجەم رێگەکە پابەندی خێرایی دیاریکراو بێت، نەک تەنیا لە نزیک کامێراکان. ئەم سیستەمە مەودایەکی زیاتر لە رێگەکە دەگرێتەوە و تیژڕەوی لە نێوان دوو خاڵی دیاریکراودا دەپشکنێت.

ئەمڕۆ دووشەممە، 15ـی ئەیلوولی 2025، وەزارەتی پەروەردە بە فەرمی ساڵنامەی خوێندن و تاقیکردنەوەکانی بۆ ساڵی خوێندنی 2025-2026 بڵاوکردەوە. ئەم ساڵنامەیە قوتابخانە و خوێندنگە حکوومی و ناحکومییەکانی سەر بە وەزارەتی پەروەردە دەگرێتەوە. لەلایەکى دیکەوە لە چوارچێوەی ئامادەکاری بۆ ساڵی نوێی خوێندن، هەڵمەتی شوشتنی قوتابخانەکانی هەولێر دەستی پێکرد، هەڵمەتەکە لەلایەن شەش تیمەوە جێبەجێ دەکرێت. ساڵانە هەفتەی یەکەمی پێش دەستپێکی ساڵی خوێندن لە سەرانسەری هەرێمی کوردستان ئامادەکاری دەکرێت بۆ پێشوازی لە قوتابیان. بەپێی نووسراوەکەی وەزارەتی پەروەردە، دەستپێکی پرۆسەی خوێندن لە 21ـی ئەیلوولی 2025 دەبێت و هەفتانە پێنج ڕۆژ خوێندن بەردەوام دەبێت. خشتەی تاقیکردنەوە و پشووەکان بەم شێوەیەیە:  خوێندنی تاقیکردنەوەی نیوەی وەرز لە 16ـی تشرینی دووەمی 2025 دەستپێدەکات و تاقیکردنەوەکان لە 23ـی تشرینی دووەمی 2025 ئەنجام دەدرێن. تاقیکردنەوەی وەرزی یەکەم لە 15ـی کانوونی یەکەمی 2025 دەستپێدەکات و تاوەکوو 24ـی کانوونی یەکەمی 2025 بەردەوام دەبێت. پشووی وەرزی یەکەمیش لە 25ـی کانوونی یەکەم 2025 دەستپێدەکات و تا 3ـی کانوونی دووەمی 2026 کۆتایی دێت. کۆی گشتیی ڕۆژانی خوێندن لە وەرزی یەکەمدا 67 ڕۆژ دەبێت.  تاقیکردنەوەی کۆتایی وەرزی دووەم لە 12ـی نیسانی 2026 دەستپێدەکات و تا 23ـی نیسانی 2026 بەردەوام دەبێت، کە تێیدا چوار ڕۆژ پشوو دەبێت.  تاقیکردنەوەی وەرزی دووەم لە 9ـی ئایاری 2026 دەستپێدەکات و تا 21ـی ئایاری 2026 بەردەوام دەبێت. کۆی گشتیی ڕۆژانی خوێندن لەم وەرزەدا 96 ڕۆژ دەبێت.  ژیار جەلال، بەڕێوەبەری خزمەتگوزاریی ژینگەپارێزیی هەولێر وتى: شەش تیممان ئامادەکردووە لە سنووری هەر شەش شارەوانیی هەولێر، ئەو تیمانە ڕۆژانە 12 بۆ 15 باڵەخانەی قوتابخانەکانی سەنتەری شاری هەولێر خاوێن دەکەنەوە.  لە سەنتەری شاری هەولێر نزیکەی 200 باڵەخانەی قوتابخانە هەیە و بەشی زۆری ئەو باڵەخانانە لە هەڵمەتەکەدا خاوێن دەکرێنەوە. بەپێی ئامارەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان حەوت هەزار و 531 قوتابخانە هەن، ساڵانەش پێش دەستپێکردنەوەی ساڵی نوێی خوێندن ئەو قوتابخانانە ئامادەکاری پێویستیان بۆ دەکرێت وەک شوشتن و خاوێنکردنەوە و ڕێکخستنەوەی پۆل و هۆبەکان.    

سەرچاوەیەکی ئاگادار ڕێککەوتنی بەرایی نێوان عێراق و سوریای ئاشکرا کرد بۆ کاراکردنەوەی دەروازەی سنووری ئەلوەلید بەمەبەستی پەرەپێدانی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەردوو وڵات.  ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد ئەگەری کۆبوونەوەی هاوبەشی نێوان محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق و ئەحمەد شەرع، سەرۆک کۆماری سوریا کرد بۆ تاوتوێکردنی ئەو بابەتە لە پەراوێزی لوتکەی بەپەلەی دۆحە کە بڕیارە ئەمڕۆ دووشەممە بەڕێوە بچێت. بەوتەى ئەو سەرچاوە باڵا دیپلۆماسیە چاوەڕوان دەکرێت هەر لەو کۆبونەوەیەدا گفتوگۆ لەسەر هەماهەنگی ئاسایش و ئابوری لەنێوان هەردوو وڵات، بەتایبەتی ئاسایی کردنەوەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە دەروازەی وەلید و پاراستنی سنورەکانی نێوان هەردوو وڵات بکرێت و هەروەها دوای کۆبونەوەی نێوانیان، رێککەوتنی دەستپێکردنەوەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی رادەگەیەندرێت.  بابەتێکی دیکەش، دەستپێکردنی هەنگاوی کردەییە بۆ بەگەڕخستنەوەی بۆری گواستنەوەی نەوتی کەرکوک بۆ بەندەری بانیاسی سوریا و دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت لەو بۆریەوە. بەپێی ئەو سەرچاوەیەی کە بۆ ئاژانسی شەفەق نیوز قسەی کردووە، سوریا پێشتر داوای کردبوو عێراق ئاڵوگۆڕی بازرگانی زیاد بکات لەڕێگەی کاراکردنەوەی دەروازە سنوورییەکانی نێوان هەردوو وڵات بۆ ئاسانکاری تێپەڕاندنی بارهەڵگرەکان و زیادکردنی ئاڵوگۆڕی بازرگانی. بەگوێرەی ئەو سەرچاوەیە، دەسەڵاتدارانی بەرپرسی ئاسایش لە دەروازەی سنووری ئەلوەلید دەستیان کردووە بە لابردنی پاشماوەی نزیکبوونەوەی دەروازە سنوورییەکان کە مەودای 100 مەتر یان زیاترە، بۆ ئەوەی وەک ئامادەکارییەک بۆ ئۆپەراسیۆنی داهاتووی ئەو دەروازە نۆژەن بکەنەوە.  پەیوەندییەکانی عێراق و سوریا شایەتی گۆڕانکارییەکی وردە وردەن، ئاماژەیەکی بەهێزی باشتربوونی کەشوهەوای هاوکاری نێوان هەردوو وڵات دوای چەندین ساڵ لە بێباکی سیاسی و زەوتکردنی یەکتر.  رۆژی (17ـی نیسانی 2025) دوو لە چاوی میدیاکان محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق سەردانێكی بەپەلەی بۆ قەتەر ئەنجامدا بۆ ئەنجامدانی دیدار لەگەڵ شێخ تەمیم حەمەد ئالسانی میری قەتەر و دواتر چاوی بە ئەحمەد شەرع سەرۆكی كاتیی سوریا كەوتووە. ئاژانسی هەواڵی فەرمی عێراق بڵاوی کردەوە، دیدارە سێقۆڵییەكە بەهۆی ڕووداوە خێراكانی ناوچەكە و بەتایبەتیش سوریا بووە، سەرۆك وەزیرانی عێراق جەختیكردووەتەوە عێراق لە نزیكەوە چاودێری گۆڕانكارییەكانی سوریا دەكات، لەگەڵ بوونی سەربازیی كیانی داگیركەر لەخاكەكەی.

دوای پێدانی زانیاری لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی بەرەنگاربوونەوەی مادە هۆشبەرەکانی سەر بە دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستان (سلێمانی)، وەزارەتی ناوخۆی عێراق و لایەنی ئەمنیی سعودیە توانیان "دوو گەورە بازرگانی نێودەوڵەتیی مادەی هۆشبەر" بە 142 کیلۆگرام کریستاڵەوە لە سعودیە دەستگیربکەن. گوتەبێژی دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستان (سلێمانی) گوتی: "ئۆپەراسیۆنەکە لەسەر بنەمای زانیاریی وردی ئێمە بووە."   عەباس بەهادلی، گوتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی عێراق لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانیدا رایگەیاند: "بە سەرپەرشتی راستەوخۆی وەزیری ناوخۆ و دوای هاوکاری و هەوڵی بەڕێوەبەرایەتی گشتیی بەرەنگاربوونەوەی مادە هۆشبەرەکان لە پارێزگای سلێمانی، توانرا دوو گەورە بازرگانیی نێودەوڵەتی لە شاری مەدینەی سعودیە دەستگیر بکرێن."   عەباس بەهادلی گوتی: "دوای هاوئاهەنگییەکی باڵا لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی بەرەنگاربوونەوەی مادەی هۆشبەری سعودیە، توانرا دەست بەسەر 142 کیلۆگرام مادەی کریستاڵی شل لەناو ئۆتۆمبێلی تۆمەتبارەکاندا بگیرێ."   عەقید سەلام عەبدولخالق، گوتەبێژی دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستان (سلێمانی) راگەیاند: "ئەم ئۆپەراسیۆنە لەسەر بنەمای زانیارییەکانی ئێمە بوو لە بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربوونەوەی مادەهۆشبەرەکان."   عەقید سەلام عەبدولخالق گوتی: "ئەو دوو کەسە خەڵکی پارێزگای سەلاحەدینن، پێکەوە خاوەنی کۆمپانیای تایبەت بە حەج و عومرەن و نزیکەی شەش ساڵە خەریکی بازرگانیی مادەی هۆشبەرن لە نێوان عێراق، سعودیە، تورکیا و چەند وڵاتێکی کەنداو کە لە رێگەی پاسەکانی تایبەت بە حەج و عومرەوە مادەکانیان گواستووەتەوە بۆ سعودیە."   بە گوتەی عەقید سەلام، ئەو بڕە کریستاڵە شلەی دەستی بەسەردا گیراوە لە نێو یەکێک لە پاسەکاندا بووە و "بایی ملیۆنێک و 270 هەزار دۆلارە."   گوتەبێژی دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستان دەڵێت: "لە وڵاتی سعودیەوە داوایان کرد نوێنەرێک لە بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی بەرەنگاربوونەوەی مادە هۆشبەرەکانی سەر بە دەزگاکەمان بچێتە ئەو وڵاتە، بۆ هاوکاریکردنیان لە لێکۆڵینەوە لەو دۆسیەیە و دۆسیەکانی دیکەی پەیوەست بەو بازرگانییانە."   گوتەبێژی دەزگای ئاسایش دڵنیایی دەدات لەوەی، بەڕێوەبەرایەتییەکەیان بەردەوامە لە هاوئاهەنگی و هاوکاری لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بۆ بنبڕکردنی بازرگانیکردن بە مادە هۆشبەرەکان و دەستگیرکردنی بازرگانان.

ڕۆژنامەى شەرق ئەلئەوسەت بڵاویکردەوە لە کۆبونەوە چاوەڕوانکراوەى ئەمڕۆى لوتکەى دەوحە لەبەیاننامەی کۆتاییدا هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر قەتەر بە توندی شەرمەزارو ئیدانەى دەکات، بەڵام ڕێوشوێنی سزای دژ بە تەلئەبیب ناگرێتەوە. ئەمڕۆ رۆژی دووشەممە، لوتکەی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی، بۆ سەرکۆنەکردنی هێرشەکەی ئیسرائیل بۆسەر دەوحە، لە قەتەڕ بەڕێوەدەچێت. چەندین سەرکردەى وەک ئەردۆغان و سودانی و پزیشکیان بەشداریی تیادا دەکەن. داواش دەکرێت، "ژوورێکی ئۆپراسیۆنی هاوبەش لە دژی ئیسرائیل دروست بکرێت". سەرچاوە ئاگادارەکان بەڕۆژنامەى شەرق ئەلئەوسەتیان ڕایانگەیاندووە، ئەو ڕەشنووسی بەیاننامەی کۆتایی کە لەلایەن سەرکردە عەرەبی و ئیسلامییەکانەوە لە کۆبوونەوە نائاساییەکەیاندا لە دەوحە تاوتوێی دەکرێت، هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر قەتەر سێشەممەی ڕابردوو بە توندی شەرمەزار دەکات، بەڵام ڕێوشوێنی سزای دژ بە تەلئەبیب ناگرێتەوە. هەروەها لە بەیاننامەکەدا جەخت لەوە دەکرێتەوە کە هێرشەکانی ئیسرائیل پەرەسەندنێک پێکدەهێنن کە هەڕەشە لە ئاشتی و ئاسایشی ناوچەیی و نێودەوڵەتی دەکات و دەستدرێژییەکە نوێنەرایەتی هێرشکردنە سەر هەموو وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی دەکات. ماجید بن حەمەد، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی قەتەڕ رایگەیاند، "لوتکە نائاساییەکە گفتوگۆ سەبارەت بە رەشنووسی راگەیەندراوێک دەکات، لەبارەى ئەو هێرشەی کرایەسەر قەتەڕ، کە رۆژی یەکشەممە لە لوتکەی وەزیرانی دەرەوەی عەرەبی و ئیسلامی گفتوگۆی لەبارەوە دەکرێت". سەبارەت بە پرسی فەلەستین و شەڕی غەززە، بەیاننامەکە کە بڕیارە ڕۆژی دووشەممە پەسەند بکرێت، هۆشداری دەدات لە هەوڵەکانی ئیسرائیل بۆ سەپاندنی فایت ئەکۆمپلی نوێ لە ناوچەکە یان ئاوارەبوونی فەلەستینییەکان، بەو جۆرە کارانە بە تاوانی جەنگ و پاکتاوی نەتەوەیی دەزانێت. لە بەیاننامەکەدا داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات کە ڕێوشوێنی بەپەلە بگرێتەبەر بۆ ڕاگرتنی ئەو دەستدرێژییە، هاوکات پابەندبوون بە دەستپێشخەریی ئاشتی عەرەبی دووپات دەکاتەوە. ستایشی ڕۆڵی قەتەر، میسر و ئەمریکا دەکات لە هەوڵەکانی نێوەندگیری، هەروەها هەوڵەکانی سعودیە و فەرەنسا بۆ دامەزراندنی "چارەسەری دوو دەوڵەت"، هاوکات ئاماژە بە "جاڕنامەی نیویۆرک" دەکات کە پشتیوانی لە چارەسەری دوو دەوڵەتی دەکات. بەگوتەی ماجید بن حەمەد، بەڕێوەچوونی لوتکەکە رەنگدانەوەی پشتیوانیی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی بۆ قەتەڕ پیشاندەدات، بەرامبەر دەستدرێژییەکانی ئیسرائیل کە شوێنی نیشتەجێبوونی ژمارەیەک لە سەرکردەکانی حەماسی لە دەوحە کردە ئامانج. دۆحە رۆژى یەکشەممە میوانداری کۆبوونەوەیەکی ئامادەکاری بۆ وەزیرانی دەرەوە و نوێنەرانی ٥٧ وڵاتی عەرەبی و ئیسلامی کرد. لە کۆبوونەوەکەدا تاوتوێی ڕەشنووسی بەیاننامەیەک کرا سەبارەت بە هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر قەتەر کە بارەگای نیشتەجێبوونی چەند سەرکردەیەکی بزووتنەوەی حەماسی لە دۆحە کردە ئامانج. وه زاره تی ده ڕه وه ی قه ته ڕ دووپاتی کرده وه که لوتکه ی به په له ی عه ڕه ب و ئیسلامی گوزارشت له هاوپه یمانی عه ڕه ب و ئیسلامی ده کات له به ڕامبه ڕ ده ستدرێژییه کانی ئیسرائیل.