داواکارییەکانی شاندەکەی پارتی لە بەغدا چییە؟

هاوڵاتی میدیا جیهانییەکان بڵاویانکردەوە، تورکیا لە دادگایەکی ئەمەریکا سکاڵایەکی لە دژی عێراق تۆمارکردوە و داوای 950 ملیۆن دۆلار قەرەبوو لە عێراق دەکات. ماڵپەڕی میدڵ ئیست ئای کە بارەگاکەی لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیایە راپۆرتێکی لەبارەی کێشەکانی نێوان حکومەتی تورکیا و حکومەتی عێراق پەیوەست بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە بڵاوکردوەتەوە و تێیدا هاتووە، حکومەتی تورکیا لە دادگەی ناوچەی کۆڵۆمبیا لە واشنتن دی سی پایتەختی ئەمریکا سکاڵای دژی حکومەتی عێراق تۆمارکردووە و تێیدا داوا دەکات، نەک تەنیا هیچ پارە بە عێراق نەدات، بەڵکو دەڵێت، پێویستە بەغدا 950 ملیۆن دۆلاری پێ بدات. بەپێی بڕیارەکەی دادگای ناوبژیوانی پاریس تورکیا دەبێت نزیکەی2.6 ملیار دۆلار قەرەبوو بداتە عێراق لەسەر ھەناردەی نەوتی کوردستان و چەند گرێبەستێک کە نزیکەی30 ساڵ لەمەوبەر لەنێوان ھەردوو وڵات ئەنجامدراوە، تورکیاش پێی وایە ئەو بڕیارە نادادپەروەرانەیە و دەبوو دادگا لە بەرژەوەندی تورکیا بڕیار بدات نەک عێراق. پارێزەرانی تورکیا عێراق تۆمەتباردەکەن بەوەی دادگاکانی ئەمریکا وەک ئامڕازێک بۆ سکاڵاکانی دژی تورکیا بەرکاردەھێنێت، بۆیە بڕیاریانداوە ئەمجارە ئەوانیش لە دادگاکانی ئەمریکاوە سکاڵا دژی عێراق تۆماربکەن و داوای قەرەبوو بکەن. بەگوێرە ئەو راپۆرتە، تورکیا دەڵێت، بە هەژمارکردنی رێژەی ئەو سوودەی کە دادگەی نێوبژیوانیی پاریس لەسەر ئەو قەرەبووە دیاریکردووە کە هەریەکەیان دەبێت بەوی دیکەی بدات، ئەو پارەیەی عێراق قەرزداری تورکیایە زیاترە لەو بڕەی کە دەبێت ئەنقەرە بە بەغدای بدات.  تورکیا دەڵێت، دوای هەژمارکردنی سوودی سەر قەرزەکان بە پێی بڕیاری دادگەی نێوبژیوانیی پاریس، عێراق 2.6 ملیار دۆلار قەرەبووی بەردەکەوێت و تورکیاش 3.5 ملیار دۆلار. جێگەیباسە مانگی ڕابردوو، وەزیری وزەی تورکیا و وەزیری نەوتی عێراق کۆبونەوەیەکییان بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم لە ئەنقەرە ئەنجامدا و جەختییان لە هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان کردەوە دوای تەواوبونی نۆژەنکردنەوەی بۆری نەوتەکان. 

هاوڵاتی ھەسەدە کۆتایھاتنی ئۆپراسیۆنی پتەوکردنی ئاسایشی لە دێرەزۆر ڕاگەیاند و دەڵێت لە ئۆپراسیۆنەکەدا ٢٩ چەکداری گروپە تیرۆریستییەکان کوژراون و ٢٥ شەڕڤانیش شەھیدبوون. ناوەندی ڕاگەیاندنی ھێزەکانی سوریای دیموکرات"ھەسەدە" لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردوە، لەئۆپەراسیۆنی پتەوکردنی ئاسایش، لە ٢٧ی ئابی ڕابردوودا دەستیپێکرد، لە گوندەکانی دێرەزۆر، دژی شانەکانی داعش و بازرگانانی ماددە ھۆشبەرەکان و تاوانکارەکان، بەپلەی یەکەمیش شانەکانی ڕێکخراوی تیرۆریستی “داعش”یان کردە ئامانج. دەشڵێت، لە ئەنجامی ئۆپراسیۆنەکەشدا ٢٩ چەکداری گروپە تیرۆریستییەکان کوژراون و ١٥ چەکداریش دەستگیرکراون، ٢٥ شەڕڤانیش شەھیدبوون و ٩ ھاووڵاتیش بە تەقەی گروپە چەکدارەکان برینداربوون، ھەروەھا ٤ ئەندامی ھێزەکانی پاراستنی نەتەوەیی سوریاش دەستگیرکراون، بڕێکی زۆر چەک و تەقەمەنیش دەستی بەسەرداگیراوە. هاوکات فەرماندەی “هەسەدە” پابەندبوونیانی بە دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ کێشەکانی دێرەزوور لە رێگەی دیالۆگەوە دەربڕی و گوتی ” دەبێت ئاشتی و سەقامگیری و گەشەپێدان ئامانجی کۆتاییمان بێت”. مەزلوم عەبدی داوای لە دانیشتوانی ناوچەکە کرد “وریا بن و خۆیان بەدووربگرن لە کێشکردنیان بۆ ناو ئاژاوەگێڕی و رەگەزپەرستی”. لە بەشێکی تری راگەیەنراوەکەدا ھاتووە، ھەندێک ھێزی سەربە رژێمی سوریا و تورکیا ھەوڵیانداوە ناکۆکی دروست بکەن، بەڵام پەیوەندی بەردەوامی نێوان ھێزەکانی ھەسەدە و خەڵکی ناوچەکە و ھۆشیاری بەردەوامیان لە پێشھاتەکانی ئۆپەراسیۆنەکە ھەوڵەکانی پوچەڵکردەوە. ھەسەدە راشیگەیاندووە، ناوچەی دێرەزور لە ١٢٥ گوندی ژێر دەسەڵاتی ئەنجوومەنی سەربازی دێرەزۆری سەر بە ھەسەدە پێکدێت، تەنیا لە ٥ گوند گرژی لە نێوان شەڕڤانان و گروپە چەکدارەکان دروستبووە.

هاوڵاتی ده‌سته‌ی سه‌ربه‌خۆی مافی مرۆڤ له‌ هه‌رێمی كوردستان له‌ په‌یامێكدا داوا له‌حكومه‌تی فیدڕاڵی ده‌كات، موچه‌ و شایسته‌ داراییه‌كانی هه‌رێم بنێرێت و رایده‌گه‌یه‌نێت، "ناكرێت هاوڵاتیان و موچه‌خۆران ببنه‌ به‌شێك له‌ ململانێی سیاسیه‌كان و بابه‌ته‌كانی په‌یوه‌ست به‌ ڕێكنه‌كه‌وتنی لایه‌نه‌كان و جیاوازیه‌كان". ده‌سته‌كه‌ له‌ راگه‌یه‌ندراوێكدا ده‌ڵێت: ماوەی دوو مانگە مووچەی فەرمانبەران دابەش نەکراوە، كه‌ ئەوەش کاریگەری گەورەی لەسەر ژیانی خەڵک و بازاڕ دروست کردووە و ژیانی مووچەخۆرانی قورس کردووە، کە مافێکی ئاسایی خۆیانە لە بەرامبەر ئەو ئەرک و خزمەتەی پێشکەشی دەکەن. دەستەكه‌ پێی وایه‌ پابەندبوون بە دەستوور و رێكکەوتنەکان سەرچاوەی گرنگن بۆ گەیشتن بە رێكکەوتن و دابینکردنی ماف و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان و به‌ پێویستی ده‌زانێت، دادپەروەری بەرامبەر هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان پەیڕەو بکرێت و ناکرێت هاوڵاتیان و مووچەخۆران ببنە بەشێک لە ململانێ سیاسییەکان و بابەتەکانی پەیوەست بە رێکنەکەوتنی لایەنەکان و جیاوازییەکان. دەقی پەیامەکەی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ لە ھەرێمی کوردستان... بەداخەوە وەک دەبینین ماوەی دوو مانگە موچەی فەرمانبەران دابەش نەکراوە ئەوەش کاریگەری گەورەی لەسەر ژیانی خەڵک و بازاڕ دروست کردوەو ژیانی موچەخۆرانی قوڕس کردوە کەمافێکی ئاسایی خۆیانە لەبەرامبەر ئەو ئەرک و خزمەتەی پێشکەشی دەکەن. ئێمە پێمان وایە پابەندبوون بە دەستور و ڕێکەوتنەکان سەرچاوەی گرنگن بۆ گەیشتن بەڕێکەوتن و دابین کردنی ماف و شایستە داراییەکانی ھەرێمی کوردستان و پێویستە دادپەروەری پەیڕەو بکرێ بەرامبەر ھاوڵاتیانی ھەرێمی کوردستان، ناکرێت ھاوڵاتیان و موچە خۆران ببنە بەشێک لە ململانێی سیاسیەکان و بابەتەکانی پەیوەست بە ڕێکنەکەوتنی لایەنەکان و جیاوازییەکان. موچەو شایستە داراییەکان مافێکی دەستوری و یاسایی خەڵکی ھەرێمی کوردستانە، بەڕونی لەماددەی ١٤ی دەستوری ھەمیشەیی عێراق باسی لە یەکسانی ھەموو ھاوڵاتیانی عێراقی کردووە کە ھەرێمی کوردستانیش دەگرێتەوە. ناکرێت بەو جۆرە ژیانی خەڵک زیاتر قوڕستر بکرێت کە ئاکامەکانی رۆژانە خراپترو کاریگەتر دەبن. ھیوادارین حکومەتی عێراق ماف و شایستە داراییەکانی ھەرێم بنێرن وەک چون لەیاسای بودجەی گشتیدا ھاتووە. ئێمە وەک دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ پشتگری لە گفتوگۆو دانیشتن و پشت بەستن بەدەستورو لێک تێگەیشتن دەکەین بۆ چارەسەری سەرجەم کێشە و ناکۆکیەکانی لەبەینی ھەردوو حکومەتی عێراق و ھەرێمی کوردستان.       

هاوڵاتی وته‌بێژی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی به‌رگری شارستانی پارێزگای هه‌ولێر رایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ هه‌ینی له‌ زێی گه‌وره‌ له‌ سنوری قه‌زای خه‌بات سێ كه‌س له‌كاتی جیاجیادا خنكان و ته‌رمی یه‌كێكیان دۆزراوه‌ته‌وه‌ و گه‌ڕان به‌دوای ته‌رمی دو كه‌سه‌كه‌ی دیكه‌ به‌رده‌وامه‌. سەرکەوت کارەش، بەرپرسی ڕاگەیاندنی بەرگری شارستانی هەولێر بە هاوڵاتی ڕاگەیاند، ئێوارەی ئەمرۆ لەزێی گەورە سێ کەس خنکاون بەناوەکانی عبدولسەلام سەباح لەدایک بووی ٢٠١٠ دانیشتووی هەولێر مامزاوە ، دووەم ڕۆکان عەبدوالباقی تەمەن ١٧ سال دانیشتووی دارە شەکران،  سێ یەم نامیق جەبار تەمەن 40ساڵ و پیشەی پێشمەرگەیە" سەرکەوت کارەش ووتیشی" تا ئەم خولەکە تەنها تەرمی روکان عەبدولسەلام دۆزراوەتەوە، گەڕان بەدوای تەرمی هەردوو کەسەکەی تر بەردەوامە" هاوکات بەگوێرەی ئامارەکانی  وەزارەتی ناوخۆ، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو سەرەتای مانگی ئاب، 61 کەس لە سنووری هەر چوار پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان لە ئاودا خنکاون. بەگوێرەی ئامارەکە تاوەکو ئەو رێککەوتە، 27 کەس لە سنووری پارێزگای هەولێر، 19 لە پارێزگای دهۆک، 14 لە پارێزگای سلێمانی و یەک کەسیش لە پارێزگای هەڵەبجە خنکاوە.

هاوڵاتی وه‌زاره‌تی كشتوكاڵی عێراق ئه‌مڕۆ هه‌ینی رایگه‌یاند، ده‌رگای هاورده‌كردن به‌ڕوی ژماره‌یه‌ك به‌روبومی كشتوكاڵی ده‌كه‌نه‌وه‌ له‌وانه‌ش په‌تاته‌ و ته‌ماته‌ و خه‌یار، ئه‌وه‌ش به‌ئامانجی راگرتنی هاوسه‌نگی نرخه‌كه‌یانه‌ له‌بازاڕه‌ ناوخۆییه‌كان. محمد خوزاعی وته‌بێژی وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ ڕایگه‌یاند، به‌هۆی زیادبونی خواست و نه‌بونی به‌رهه‌می ناوخۆیی، وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ ڕێگه‌ی به‌ كردنه‌وه‌ی هاورده‌كردنی به‌رهه‌می په‌تاته‌ داوه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی وه‌رزه‌كه‌ی نزیكه‌ له‌ كۆتایی هاتنی، كردنه‌وه‌ی ده‌رگای هاورده‌كردنیش كاریگه‌ری له‌سه‌ر به‌رهه‌می ناوخۆیی نابێت، به‌و پێیه‌ی بازاڕه‌ ناوخۆییه‌كان چاودێری ده‌كرێن له‌ ئه‌گه‌ری به‌رزبونه‌وه‌ی نرخه‌كان. باسی لەوەشکرد، پرۆسەی کردنەوەی هاوردەی بەروبومی کشتوکاڵی، پەتاتە و تەماتە و خەیار و باینجان و بامێ و چەند بەرهەمێکی دیکە لەخۆدەگرێت. ئەوەشی خستەڕوو، کردنەوە و داخستنی دەرگای هاوردەکردن بەگوێرەی بەرنامەی ساڵنامەی کشتوکاڵی بەڕێوەدەچێت و تێیدا کۆنتڕۆڵی سەقامگیری بازاڕی ناوخۆ دەکرێت.

نیگار عومەر ماوەی نۆ مانگە کێشەی کەمی پاسپۆرتی خام بۆ تازەکردنەوەو دەرهێنانی پاسپۆرتی نوێ لەگەرمیان دروست بووە، ئەمەش کێشەو گرفتی بۆ هاووڵاتیانی سنورەکە دروستکردووە و بووەتە رێگر لەئەنجامدانی گەشت و ناتوانن لەکاتی خۆیدا ئەنجامی بدەن، هاووڵاتیان بەنیگەرانیەوە لەبابەتەکە دەڕوانن و حکومەت بەوە تۆمەتبار دەکەن کەکارئاسانییان بۆ ناکات بەڵکو گرفت بۆ کارەکانیان دروست نەکات. بەڕێوەبەری پاسۆرتی گەرمیانیش هۆکاری کەمی بڕی ناردنی پاسپۆرتی خام دەگەڕێنێتەوە بۆ کەمی ناردنی پاسپۆرت لەلایەن پاسپۆرتی بەغدادەوەو بەهۆی ئەوەی دەیانەوێ سیستەمەکە بکەن بەئەلکترۆنی. هەر هاووڵاتیەکی سنورەکە داواکاری ئەوە بکات کەڕێکاری ئەنجامدانی پاسپۆرتی بۆ بکرێت دەبێت نزیکەی ساڵێک چاوەڕێی ئەوە بکات کەکارەکەی بۆ تەواوبکرێت، تەنها بۆ حاڵەتی نەخۆشی کەڕاپۆرتی پزیشکی پێ بێت لەگەڵ ئەو کەسانەی کە بۆ خوێندن دەچنە دەرەوەی وڵات قبوڵیان بۆ هاتووەتەوە کارئاسانی دەکرێت زووتر پاسپۆرتی نوێی بۆ دەگەڕێتەوە. مقەدەم ریاز محەمەد بەڕێوەبەری نووسینگەی پاسپۆرتی گەرمیان بۆ هاوڵاتی وتی، «هۆکاری ئەم گرفتە بۆ چەند شتێک دەگەڕێتەوە بەڵام هۆکارە سەرەکیەکەی ئەوەیە کە لەلایەن پاسپۆرتی بەغدادەوە رێژەیەکی کەمی دەفتەری خامی پاسپۆرت بۆ تازەکردنەوەو دەرهێنانی پاسپۆرتی نوێ دێتە گەرمیانەوە، هۆکارێکی دیکە ئەوەیە کەپەیوەندی بەڕێژەی زۆری داواکاریەوە هەیە لەلایەن هاووڵاتیانەوە چونکە وەرزی هاوین داواکاری پاسپۆرت زۆر دەبێت بەحوکمی ئەوەی وەرزی پشووەو هۆکاری دیکەی ئەوەیە خەڵک دەیەوێت پاسپۆرتەکەی زووتر بگۆڕێت چونکە نرخی ئەم پاسپۆرتە ئێستا هەرزان ترە لەپاسپۆرتی ئەلکترۆنی هەربۆیە ئەو رێژەیەی دەنێردرێت بەشی داخوازی سنورەکە ناکات، بۆیە گرفتی بۆ دروستکردووین». سیستەمی ئەلکترۆنی پاسپۆرت بووەتە هۆی ئەوەی کەکارەکانی هاووڵاتیان ماوەیەکی زۆر بخایەنێت لەکاتێکدا ئەو سیستەمە لەگەرمیان بەگەڕ نەکەوتووە. مقەدەم ریاز محەمەد دەڵێت، « کەمی ناردنی پاسپۆرتی خام لەلایەن بەغدادەوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە  کەدەیانەوێ سیستەمەکە بکرێت بەئەلکترۆنی ئەگەرچی هێشتا لەگەرمیان سیستەمەکە بەکار نەکەوتوەو دەستبەکاربوونی سیستەمەلە وادەکات ئەم لۆدە لەسەر ئێمە کەمبێتەوە بەڵام دیار نیە کەی دەستبەکاردەبێت «. ئەوەش دەڵێت،» بۆ نموونە ئێمە لەمانگێکدا 500 پاسپۆرتمان بۆ دێت بەڵام لەڕۆژێکدا 500 کەس زیاتردێن بۆ داواکاری پاسپۆرت، بۆیە ناچارین تەنها پێویستیەکان جێبەجێ بکەین وەک کەسێک کە نەخۆش بێت و زۆر زەزور بێت یان کەسێک مۆڵەتی خوێندنی هەبێ لەدەرەوەی وڵات جگە لەو حاڵەتانە ناتوانین بۆ کەس پاسپۆرت دەربکەین هاووڵاتیانی دیکە دەبێت چاوەڕێ بن». کاروان محەمەد کە هاووڵاتییەکی سنوری گەرمیانە دەڵێت بەهۆی مامەڵەی پاسپۆرتەوە گەشتی عومرەی بۆ نەکراوەو نەیتوانیوە لەکاتی خۆیدا ئەنجامی بدات. کاروان محەمەد دەڵێت،» ماوەی نزیکەی هەشت مانگ دەبێت مامەڵەی پاسپۆرتمان کردووە بۆ تازەکردنەوەی، بەڵام هەتاوەکو ئێستاش بۆمان دەرنەچوە، کاتێک کە مامەڵەکەم دا بەناو من دەرفەتێکی عەمرەم بەهەدیە وەرگرتبو پێویست بوو لەماوەی دوو مانگدا سەفەرەکەم ئەنجامبدەم، بەڵام بەهۆی ئەوەی پاسپۆرتەکەم بۆ تازە نەکرایەوە بۆیە سەفەری عەمرەکەم ئەنجام نەداو ئەو دەرفەتەشم لەدەستدەرچوو کە بەهەدیە بۆم دەرچوبوو «. ئەوەشی وت،» من پێم سەیرە تازەکردنەوەی پاسپۆرتێک ئەوندە کاتی بوێت یان بۆمان بکەن بەئەلکترۆنی بۆ ئەوەی زووتر کارەکانمان تەواو بکەین نەک بەم شێوازە بێت و هیچ کەسێک بۆ خۆشی نایەت پاسپۆرت دەربکات، بۆیە کاری گرنگی پێیەتی ناکرێت بۆ هەموو شتێک چاوەڕێی دەستی بەغدا بیت تاوەکو بەدڵی خۆی کەی بیەوێ پاسپۆرت بنێریت کەی نەبێت بڵێت نیە پێویستە لایەنی پەیوەندیدار فشاریان هەبێت و دەنگی هاووڵاتی بگەیەنن بەم شێوازە چۆن دەبێت». هاووڵاتیانی گەرمیان بۆ مامەڵەی نەخۆشیش کیشەیان بۆ دروست دەبێت لەوەرگرتنی پاسپۆرت و ناتوانن وەک هاوەڵی نەخۆش بەشیوەیەکی خێرا پاسپۆرتەکانیان وەربگرنەوە. سومەیە رەزا هاووڵاتی گەرمیان بۆ هاوڵاتی وتی،» من دایکم نەخۆش بوو پێویست بوو بیبەینە ئێران خۆم و برایەکم و دایکم داوای پاسپۆرتمان کرد کە بۆمان دەرچێت ئەوەی دایکم تەواو کرا، چونکە راپۆرتی پزیشکی هەبوو زۆر بەزەحمەت ئەوەی براکەمیان بۆ تەواوکرد منیش دەمویست لەگەڵ دایکم بم و ئاگام لێی بێت بەڵام ئەوەی من تەواو نەکرا». ئەوەش دەڵێ،» پێمانیان وتووە لەبەڕێوبەرایەتی پاسپۆرت تەنها دەتوانین هی دوو کەس تەواو بکەین، چونکە پاسپۆرتمان کەمە، ئێمە داوا دەکەین ئەم گرفتە چارەسەر بکرێت و خەڵک بەئاسانتر بتوانێت کارەکانی بکات نەک ماوەی نزیکەی ساڵێ چاوەڕێ بکات «. ئەندامێکی پەرلەمانی عێراق باس لەوە دەکات هەوڵیانداوە رێژەی دەفتەری پاسپۆرت زیاتر بکەن تاوەکو ئەو کێشەیە کەمێک چارەسەربکرێت. سروە محەمەد ئەندام پەرلەمانی بەغداد بۆ هاوڵاتی وتی،» ئێمە بەدواداچوونمان کردووە بۆ ئەم گرفتە، لەبەغدادەوە ئەو رێژەیەی دێتە گەرمیانەوە زۆر کەمەو بەشی داواکاری هاووڵاتیانی سنورەکە ناکات، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە ئەو کۆمپانیایەی کە کاری دەرکردنی دەفتەری خامە ئێستا ناتوانێت ئەو رێژە دەفتەرە دەبکات، حکومەتی عێراق دەیەوێ بیکات بەئەلکترۆنی کە دەبی لە 2024  ئەو سیستەمە جێبەجێ بکرێت «. ئەوەشی وت،»ئێمە هەوڵمانداوە کە بتوانین ئەو رێژەیەی دێتە گەرمیان زیاتر بکرێت و بتوانرێت حاڵەتی زەرورەکان کارەکانیان بەڕێ بکریت، بۆ ئەم مەبەستەش من قسەم لەگەڵ لایەنی پەیوەندیداری بەغدادا کردووەو هەوڵدەدەین ئەو گرفتە گەر چارەسەریش نەبێت کەمتر بێتەوە تاوەکو پاسپۆرتە ئەلکترۆنیەکە دەکەوێتە کار».

هاوڵاتی  منداڵێکی شیرەخۆرە بەهۆی کەوتنەوەی ئاگر لە خێمەیەکی بەنابەرانی رۆژئاوا لە بەردەرەش گیانی لەدەستدا. دوانیوەرۆی ئەمرۆ هەیینی 8ی ئەیلولی 2023، ئاگر لە کەمپی بەنابەرانی رۆژئاوا لە بەردەرەش لە پارێزگای دهۆک کەوتەوە و موقەدم ئیبراهیم فەریق، بەڕێوەبەری بەرگری شارستانی ئاکرێ بە هاوڵاتی راگەیاند، لە ئەنجامی روداوەکە "منداڵێکی کچ بەناوی دونیا حەسەن موسا، کە تەمەنی تەنها  ساڵ و نیوێکە و خەڵکی رۆژئاوای کوردستانە، گیانی لەدەستدا." بەریوبەری بەرگری شارستانی ئاکرێ وتیشی، "سەرەتا منداڵەکە بەهۆی ئاگرەکەوە دۆخی تێکچووە و نازانرێت کە جەستەی سوتاوە یان تەنگەنەفەس بووە، بەڵام دوای ئەوەی دایک و باوکی دەیبەن بۆ نەخۆشخانە، لەوێ گیانی لەدەست دەدات." ئیبراهیم فەریق لەسەر هۆکار و زیانەکانی روداوەکە باسی لەوە کرد، "بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان تەنها یەک خێوەت لەکەمپی پەنابەرانی رۆژئاوا سووتاوە و زیانێکی زۆری بەرکەوتووە، بەڵام ئاگرەکە کونتروڵکراوە، هۆکاری ئاگرەکەش شۆرتی کارەبا بووە."  

هاوڵاتی  وتەبێژی حکومەتی عێراق رایگەیاند، حکومەتی هەرێم داهاتی رادەستی حکومەتی فیدڕاڵی نەکردووە و ئەو پارانەی لە مانگی حوزەیرانەوە لای هەرێمی کوردستان بووە سێ هێندەی پشکی حکومەتی هەرێم بووە. باسم عەوادی، وتەبێژی حکومەتی عێراق رایگەیاند، حکومەتی عێراق سەرجەم پابەندییە داراییەکانی بەرامبەر ھەرێم جێبەجێکردووە، تا کۆتایی مانگی حوزەیران ئەو پارانەی لە ئەستۆی ھەرێمە سێ ھێندەی پشکەکەیەتی. باسم عەوادی دەڵێت، "حکومەتی فیدراڵی تەواوی پابەندبوونەکانی بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان جێبەجێکردووە و هەوڵێکی زۆری داوە بۆ پێشکەشکردنی چارەسەرییەکان، تاوەکو کۆتایی مانگی حوزەیران بڕی ئەو پارانەی لە لای هەرێمی کوردستان بووە زیاتر لە سێ هێندەی پشکی هەرێمی کوردستان بووە بەپێی خەرجی راستەقینەی دەوڵەت، لەکاتێکدا هەرێمی کوردستان هیچ داهاتێکی نەوتی و نانەوتیی رادەست نەکردووە." وتەبێژی حکومەتی عێراق وتیشی، سەرەڕای ئەوەی حکومەتی ھەرێم داھاتی نەوتی و نانەوتی رادەستنەکردووە، بەڵام حکومەتی عێراق بڕیاریداوە لێکەوتەکانی پابەندنەبوونی ھەرێم نەخاتە ئەستۆی ھاوڵاتییان و قەرز بدەنە ھەرێم تا کێشە داراییەکان چارەسەر دەبن.

هاوڵاتی بەریوبەرایەتی ئاوی سلێمانی لەسەر پاکژی سەرچاوەی ئاوی سلێمانی رونکردنەوەیەکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، ئاوی پرۆژەکانی ئەوان پاکە و بەرپرس نین لە پێدانی ئاوی پیس بە هاوڵاتیان و سەرچاوەکانی ئاویان هۆکارێک نییە بۆ بڵاوکردنەوەی نەخۆشی کۆلیرا.  بەرێوبەرایەتی ئاوی سلێمانی لە روونکردنەوەکەدا دەڵێت، سەرچاوەی پرۆژەی ئاوی دوکانی یەک و دوو لە بەنداوی دوکانەوە دێن و دوای پاکژکردن و فلتەر کردن و بەکلۆر کردنیان دابەشی گەڕەکەکانی سلێمانی دەکرێن، رۆژانەش چەندین جار لە تاقیگەکاندا نمونەی وەردەگیرێت بۆ پشکنین، بۆیە ئاوێکی پاک و خاوێن و تەندروستە بۆ خواردنەوە.  لە روونکردنەوەکەدا ئەوەش هاتووە، "ئێمە بەرپرس نین لە چەند شەمعەیەکی نایاسایی لەسەر چەمی قلیاسان و چەمی تابجەرۆ یان بیری سەتحی ماڵەکان و شوێنە گشتییەکان" کە ئاوەکانیان شیاوی خواردنەوە نییە و تەنانەت هەندێک "شەمعە هەیە کە بەبێ چاودێری ئاوی لێ دەفرۆشرێت بەبیانوی باخداری یان بۆ کاری بیناسازی بەڵام بە هاوڵاتیان دەفرۆشرێت."  بەرێوبەرایەتی ئاوی سلێمانی دەشڵێت، بەرپرس نین لە سەرچاوەی ئەم ئاوە بێ چاودێریانە کە هۆکارێکە بۆ تووشبونی هاوڵاتیان بە پەتای سکچون و نەخۆشی کۆلیرا و هۆکاری ئەو نەخۆشیەش "ئاوی بەرهەمهاتووی پرۆژەکانی ئاوی سلێمانی نییە."  ئەمە لەکاتێکدایە کە دوێنێ پێنجشەممە سامان بەرزنجی، وەزیری تەندروستی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، 117 حاڵەتی پشتڕاستکراوەی نەخۆشی کۆلێرا لە سلێمانی تۆمارکراون و هۆکاری سەرەکی گەڕاندەوە بۆ ئاوی پیس و وتی کە %20 دانیشتوانی سلێمانی سەرچاوەی ئاوی فەرمییان نییە.

هاوڵاتی هێزەکانی پاراستنی گەل-هەپەگە ڕایگەیاند، گەریلاکانیان بۆ تۆڵەکردنەوەی شەهیدانی خەرزان هێرشیان کردووەتە سەر سوپی تورکیا لە شاخى جوودى و سێ سەربازی تورکیا کوژراون. ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنی هێزەکانى پاراستنى گەل- هەپەگە بڵاویکردەوە، گەریلاکان بۆ تۆڵەکردنەوەی شەهیدانی خەرزان لە شاخى جوودى هێرشیان کردە سەر سوپای تورکیا و سێ سەربازی تورکیا کوژران. وەک لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، لە بەرامبەر هێرشەکانی گەریلادا، سوپای تورکیا ٢١ جار سەنگەرەکانى گەریلایان بۆردوومان کردووە.

هاوڵاتی لە قەزای قەڵادزێی سەر بە ئیدارەی ڕاپەڕین شەڕ لەنێوان چەند گەنجێکدا دروستبووە و لە ئەنجامدا سێ گەنج کوژران. بە گوێرەی زانیاریەکان تەرمی هەر سێ کەسەکە ڕەوانەی نەخۆشخانەی شەهیدانی قەڵادزێ کراون و پۆلیس سەرقاڵی کۆکردنەوەی زانیارییە و لە ڕوداوەکە دەکۆڵێتەوە. تا ئێستا هۆکاری کوژرانی ئەو سێ کەسە نەزانراوە و پۆلیس بەداواچون دەکات بۆ دۆزینەوەی هۆکارەکەی و تۆمەتبارەکان. هاوکات بەپێی زانیارییە میدیاییەکان، ئەو سێ کەسە، یەکێکیان کارمەندی ئاسایش بوە و دوو کەسەکەی دیکە پیشەیان کاسب بوە.  

ڤانە حەمە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان ماوەی ٢١ مانگە هیچ ئامارێکی لەسەر ئەو توندوتیژیانە بڵاونەکردۆتەوە کە بەرامبەر ژنان دەکرێن، ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی باڵای کاروباری خانمانیش لەسەر ئەو پرسە داوادەکات راستەوخۆ تەلەفۆنی بۆ نەکرێت، چاودرێرانیش دەڵێن پاشەکشەی ئاشکرا لەپرسی ژندا دەبینرێت لەم کابینەیەداو «گومانیان» هەیە لەوەی حکومەت خۆی بێدەنگ کردووە. میدیاکانی هەرێمی کوردستان پڕن لەو هەواڵانەی کەتاوان و توندوتیژیان تێدایە کە بەشێکیان پەیوەندیان بەژنانەوە هەیە، بەڵام کابینەی نۆیەمی حکومەت ماوەی نزیکەی دوو ساڵە هیچ ئامێرێکی فەرمی ناخاتە بەردەست، ئەوەش لەکاتێکدایە لەپیشتردا هەموو مانگێک ئامارەکان بەشێوەیەکی فەرمی بڵاودەکرانەوە لەسەر ماڵپەڕی تایبەت بە بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاری توندوتیژیی  دژی ژنان. لەماوەکانی ردابردوودا خوێنەران چەندین هەواڵی تاساویان بەرچاوکەوتووە لەماڵپەڕو کەناڵەکانی راگەیاندن، هەندێک لەو هەواڵانە جەرگبڕن. بۆ نموونە؛ هەواڵی کوشتنی ژنێک بە ١٧ فیشەک، هەواڵی کوشتنی ژنێکی تر بەچەقۆ، یەکێکی تر بەخنکاندن لەشوقەیەکدا، لەگەڵ جۆرەکانی تری کوشتن و ئازاردانی جەستەیی و دەرونی، بەبێ ئەوەی هیچ کام لەو کوشتنانە لەو ٢١ مانگەی رابردوودا لەلایەن حکومەتەوە تۆمارکرابن و بڵاویبکەنەوە. لەوبارەیەوە هاوڵاتی پەیوەندی کرد بە خانزاد ئەحمەد ئەمینداری گشتیی ئەنجومەنی باڵای خانمان و گەشەپێدان بەڵام بەتوڕەییەوە وتی کەدەبێت «پێشوەخت» تەلەفون بۆ ئۆفیسەکەی بکرێت و داوای مۆڵەت بکرێت هەرەوەها وتی کەڕۆژنامەنوس نابێت راستەوخۆ تەلەفۆن بۆ خۆی بکات لەسەر پرسەکانی ژنان. تەنیا وتی رای «زۆرباشە» لەسەر کابینەی نۆیەم سەبارەت بەپرسەکانی ژنان، بەبێ ئەوەی هۆکاری نەبوونی ئامارەکانی توندوتیژیی بەرامبەر بەژنان بەشێوەی فەرمی روونبکاتەوە. خانزاد ئەحمەد رۆژانە ئەو هەواڵ و چالاکیانەی خۆی لەپەیجی فەیسبوکی ئەنجومەنی باڵای خانمان بڵاودەکاتەوە کەچۆن بۆ شاندە بیانەکانی رووندەکاتەوە کەپرسەکانی ژنان «پێشکەوتوون »لەهەرێمی کوردستان، بەڵام ریکخراوەکانی ژنان بەپێچەوانەوە پێیان وایە پاشەکشەی کردووە. بەپێی یەکێک لەو هەواڵانەی کە لەپەیجی ئەنجومەنەکە هەفتەی رابردوو بڵاوبووەتەوە، خانزاد ئه‌حمه‌د له‌گەڵ شاندێكی باڵای كه‌نه‌دا کۆبووەتەوە، كه‌پێكهاتووە له‌ ژماره‌یه‌ك په‌رله‌مانتار و سیاسه‌تمه‌دارو نوێنه‌ری پارته‌ سیاسییه‌كانی كه‌نه‌دا. لەهەواڵەکەدا هاتووە کەوا باسیان «لەو پێشکەوتنانە» کردوە حکوومەتی هەرێمی کوردستان بە هاوکاری لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان بۆ تاکەکانی کۆمەڵگا و بەتایبەت بۆ ئافرەتانی رەخساندوویەتی. بەڵام چاودێرانی مافەکانی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم «کەمتەرخەمە» لەوەی کەتوندوتیژیی بەرامبەر ژنان کەمبکاتەوە بەوپێیەی نەیتوانیوە بازرگانیکردن بەچەکی بێمۆڵەت کۆنترۆڵ بکات کەئەو چەکانە هۆکارێکی دیاری کوشتنی ژنانن. شەدە بەشیر، چالاکوانی بواری ژنان و راگەیاندکار، بڵاونەکردنەوەی ئامارەکانی کوشتنی لەلایەن حکومەتەوە بە «جێگەی گومان» ناوبرد، هەروەها وتی بەپێی بەدواداچوونی ئەوان ئامارەکانی کوشتنی ژنان لەم کابینەیەدا روو لەبەرزبوونەوەیە. شەدە بەشیر  بەهاوڵاتی وت «بۆ ئێمە وەک چالاکوانی بواری ژنان پرسیارە کە بۆچی  حکومەتی هەرێم ئامارەکان بڵاوناکاتەوە، لەگەڵ ئەوەی لەساڵانی رابردووشدا کە حکومەت بڵاویان دەکردەوە رەخنەمان لەسەر ئەو ژمارەیەش هەبوو چونکە ئەگەر تەنها بەراوردێکی ئەو ئامارەت بکردایە لەگەڵ هەموو ئەو ژمارەیەی کە لەتۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و هەواڵەکان دەمانبیست، ئەوا جیاوازیەکەی زۆر بوو». وتیشی «حکومەت بۆیە ئامارەکان بڵاوناکاتەوە، چونکە حکومەت خۆی بەرپرسە لەوەی کەتاوەکو ئێستا دیاردەی بازرگانیکردن بەچەکی بێمۆڵەت هەیە، لەبەر کەمتەرخەمی خۆیەتی». جگە لەوەی نزیکەی دوو ساڵە حکومەت هیچ ئامارێکی بڵاو نەکردووەتەوە، هەروەها لەڕابردووشدا زۆرجار بەرپرسانی دازمەزراوە فەرمیەکانی حکومەت دوو داتای جیاوازیان بڵاوکردووەتەوە بۆ میدیا ناوخۆییەکان و میدیا جیهانییەکان. بەپێی دواین ئاماری حکومەت کە بۆ ساڵی ٢٠٢١ بڵاویکردووەتەوە لەماڵپەڕی  بەڕێوبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، تەنها «١٢» ژنکوشتن و خۆسوتاندن لەسەرجەم هەرێمی کوردستان تۆماکراون، بەڵام هەر بۆ هەمان ساڵ بەپێی لێدوانی هیوا کەریم جوامێر لەهەمان بەڕێوەبەرایەتی بۆ ئاژانسی فرانس پرێس کەئاژانسیکی جیهانیە تەنها « ٤٥ « ژن کوژراون. لەم بارەیەشەوە ئاری رەفیق، جێگری بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ژنان، ئاگاداری لێدوانی ئەو بەڕێزە نیم و نازانم لەسەر چ بنەمایەکیش ئەو قسەیەی کردووە. هاوڵاتی لەبارەی بڵاونەکردنەوەی ئامارەکانی توندوتیژی دژ بەژنان  و حاڵەتەکانی کوشتنی ژنانەوە ئاری رەفیق وتی» ئەو ئامارانە لای ئێمە نەماون و لەلایەن ئێمەوە بڵاو ناکرێنەوە». بەڵام بەپێی لێدوانی ئاڤان جاف، چالاکوانی بواری ژنان بۆ دەنگی ئەمریکا لەساڵی ٢٠٢٢ دا ٤٤ ژن کوژراون، لەبەرامبەردا ئاژانسی هەواڵی ژن، کە تایبەتە بەکێشەکانی ژنان لەساڵی ٢٠٢٢دا ٢٩ ژن کوژراون کە پشکی شێر بەر هەولێرو دهۆک کەوتووە. هاوکات لەبارەی کارەکانی کابینەی نۆ بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان  و گۆڕانکاری لەبەرزبوونەوەی حاڵەتەکانی کوشتنی ژنان ئاری رەفیق وتیشی، بابەتی بەردەوامی حاڵەتەکانی توندوتیژی و تاوانەکان و تاوانی کوشتنیش لەپاڵیدا پەیوەندی بەکابینەیەک و کابینەکانی رابردوو نیە، بەڵکو پەیوەندی بەبارودۆخ و رەوشی کۆمەڵایەتی و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان، ئەو گۆڕانکاریە کۆمەڵایەتیەوە هەیە کە لەکوردستان هاتووەتە ئاراوە. ئاماژەی بەوەشکرد کە بابەتی کوشتنی ژنان لەهەموو ساڵەکان وەک یەک نیە، هەر ساڵێک بەجۆرێکە، گەر لە ٢0١٠ تاوەکو ساڵەکانی دواتر سەیری بکەیت، بەوجۆرە نیە کە بڵێی ساڵ بە ساڵ بەرزبووەتەوە. ساڵی وا هەبووە ٥٠ حاڵەتی کوشتنی ژنان هەبووە، بەڵام ساڵی واش هەبووە ٣٣-٣٤ حاڵەتی کوشتنی ژنان هەبووە. ژمارەکان بەرزونزمی دەکەن، پێموایە هەڵەیەکی داتاییە کە بڵێی ساڵ بەساڵ زیادی کردووە، حاڵەتەکانی کوشتنی ژنان ساڵ بەساڵ زیاد ناکات، بەڵکو لەساڵێک بۆ ساڵێكی دیکە بەرزونزم دەبنەوەو جیاوازە. لەبەرامبەریشدا شەدە بەشیر، چالاکوانی بواری ژنان و راگەیاندکار، لەبارەی بڵاونەکردنەوەی  ئامارەکانی کوشتن لەم ماوەی ئەم دوو ساڵەدا وتی «خۆی لەخۆیدا جێگای گومانە بۆ ئێمەش وەک چالاکوانی بواری ژنان پرسیارە کە بۆچی  حکومەتی هەرێم ئامارەکان بڵاوناکاتەوە ...  بەڕای من وەک چالاکوانێک، ئامارەکانی کوشتنی ژنان بەپێی ئەو بەدواداچوونانەی ئێمە کردوومانە ئامارەکە لە بەرزبوونەوەدایە.»  

هاوڵاتی مەکتەبی سیاسیی پارتی  بە سەرپەرشتیی  مەسعود بارزانی کۆبووەوە. بەگوێرەی راگەیێندراوی کۆبوونەوەکە، لەبارەی دۆخی کەرکووک، یاسای بودجە، پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا و چەند پرسێکی دیکەیش گفتوگۆ کراوە. لە راگەیەندراوێكدا مەكتەبی سیاسی پارتی داوای لێكۆڵینەوە لەرووداوەكانی كەركووك و هەروەها پابەندبوونی بەغدا بەرێككەوتنەكان دەكات. به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوێكی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی، ئه‌مڕۆ له‌كۆبونه‌وه‌ی مه‌كته‌بی سیاسیدا داواكرا، لیژنه‌یه‌كی بێ لایه‌ن له‌ نوێنه‌رانی حكومه‌تی فیدراڵی و حكومه‌تی هه‌رێم بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ پێكبهێندرێت به‌مه‌به‌ستی دیاریكردنی هۆكاری ئاسته‌نگ دروستكردن بۆ جێبه‌جێنه‌كردنی بڕیاری سه‌رۆك وه‌زیران له‌ راده‌ستكردنه‌وه‌ی باره‌گاكانی پارتی له‌ كه‌ركوك و نه‌ینه‌وا. هه‌روه‌ها لێكۆڵینه‌وه‌ بكرێت له‌" هانده‌رانی ئاڵۆزیی و ڕێگه‌گرتن له‌ جێبه‌جێكردنی بڕیاری سه‌رۆك وه‌زیران كه‌ هه‌ندێكیان په‌رله‌مانتار و به‌شێكیشیان له‌ ئیداره‌ی كه‌ركوك به‌رپرسیارییه‌تیان هه‌یه‌،‌ دیاریبكرێن و بدرێنه‌ دادگا." لەبارەی یاسی بودجەش پارتی دەڵێت، "كاتێك كە حكومەتی فیدراڵی پڕۆژەیاساكەی ئامادەكرد بەرێكەوتن لەگەڵ حكومەتی هەرێم، پشكی هەرێم دیاری كرابوو، بەڵام لە ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌ران سەرلەبەری ئەم پڕۆژە یاسایه‌ گۆڕانكاری بەسەرداهات و غەدرێكی زۆر لە هەرێمی كوردستان كرا، ئێستاش ئەوەی كە لە یاساكەشدا هاتووە جێبەجێناكرێت بەشێوەیەكی گونجاو كە ئه‌مه‌ش غەدرێكی گەورەیە لە مووچەخۆرانی كوردستان بە تایبەتی و خەڵكی كوردستان بەگشتی." دەقی راگەیەندراوەكە:  ڕاگەیاندراوی كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان   ئەمڕۆ، ڕێككەوتی 7/9/2023، بەسەرپەرشتی جەنابی سەرۆك مسعود بارزانی كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی ئەنجامدرا، دوای دەقیقەیەك وەستان بۆ ڕێزگرتن لە گیانی پاكی شەهیدانی ڕووداوەكانی ئەم چەند ڕۆژەی دوایی كە لە شاری كەركوك شەهیدبوون، كۆبوونەوە چەند تەوەرێكی خستەبەر وتووێژ و گەنگەشەكردن و، لەسەر چەند بابەتێكی گرنگ و هەنووكەیی هەڵوێستەی كرد: 1- رووداوەكانی كەركوك: دوای ئەوەی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەڕێز محمد شیاع سودانی بەگوێرەی مافی دەستووری و ڕێككەوتنی ئیدارەی ئیئتلافی دەوڵەت و كارنامەی كابینە، بڕیاری ڕادەستكردنەوەی بارەگاكانی پارتیمانی دەركرد، بەڵام دەسەڵاتدار و كاربەدەستانی كەركوك بۆ جێبەجێنەكردنی ئەم بڕیارە هانی كۆمەڵێك خەڵكی گێرەشێوین و تێكدەریاندا و ئاستەنگیان بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكە دروستكرد و ڕێگای هاتوچۆی خەڵكیان داخست بێئەوەی بەرپرسانی حكومەت ڕێگایان لێبگرن، بەڵام كە ژمارەیەك خەڵكی دیكەی كەركوك لە هاووڵاتیانی كورد بەشێوەیەكی ئاشتییانە داوای كردنەوەی ڕێگاكەیان كرد كۆمەڵێك چەكدار لە پەنای دەزگا ئەمنیەكانی كەركوك بەبێ لەبەرچاوگرتنی داوای ڕەوای خەڵكەكە تەقەیان لێكردن و ژمارەیەك لاوی كورد شەهیدبوون و ژمارەیەكی دیكەش برینداربوون ئەمە لە كاتێكدا كە چەندین ڕۆژ ئەوانەی خۆیان هانیاندابوون لەو سەر جادە بوون هەتا داوای چۆڵكردنی ڕێگاكەشیان لێنەكردن. نەمری و سەربەرزی بۆ شەهیدەكان و داوای شیفای بە پەلە دەكەین بۆ بریندارەكان. كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی داوا دەكات لیژنەیەكی بێ لایەن لە نوێنەرانی حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێم بۆ لێكۆڵینەوە لەم بابەتانەی خوارەوە پێك بێت: • دیاریكردنی هۆكاری ئاستەنگ دروستكردن بۆ جێبەجێنەكردنی بڕیاری سەرۆك وەزیران. • هاندەرانی ئاڵۆزیی و ڕێگەگرتن لە جێبەجێكردنی بڕیاری سەرۆك وەزیران كە هەندێكیان پەرلەمانتار و بەشێكیشیان لە ئیدارەی كەركوك بەرپرسیارییەتیان هەیه،‌ دیاریبكرێن و بدرێنە دادگا. • ئەو كەسانەی فەرمانی تەقەكردنیان دەركردووە كە بووە هۆی شەهیدكردنی ئەو هاووڵاتیانەی بە ئاشتیانە داوای كردنەوەی ڕێگایەكەیان كرد دەست نیشان بكرێن و بدرێنە دادگا. • ئەو كەسانەی تەقەیان كردووە و بوونە هۆی شەهیدبوون و برینداركردنی هاوڵاتیانی بێ چەك، دیاری بكرێن و بدرێنە دادگا. • لەسەر بنەمای ئەو لێكۆڵینەوانە بڕیاری قەرەبووكردنەوەی خانەوادەی شەهیدان و بریندارەكان بدرێت و، هەروەها ئەو هاوڵاتیانەی زەرەر و زیانی ماددیان بەركەوتووە.   2- سەبارەت بە پەیوەندی هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵ، دوای ئەوەی ئیئتلافی ئیدارەی دەوڵەت پێكهات و لەسەر بنەمای كۆمەڵێك بابەتی سیاسی و ئابووری ڕێككەوتن كرا، هەروەها كە ڕێككەوتن لەسەر كارنامەی كابینەی بەڕێز محەمەد شیاع سودانی كرا و لە ئەنجومەنی نوێنەران دەنگی لەسەردرا بۆ جێبەجێكردن، بەڵام بەداخەوە ماوەی (9) مانگ بەسەر ئەم ڕێككەوتن و پێكهێنانی ئەم كابینەیە تێپەڕیوە، خاڵەكانی پەیوەندییان بە هەرێمی كوردستانەوە هەیە جێبەجێنەكراون و ڕێگری لە جێبەجیكردنیان دەكرێت، له ‌نێو خاڵەكانی ئەم ڕێككەوتنانەش ئەم بابەتانەی خوارەوە بەپێچەوانەوە جێبەجێكراون یان هەر جێبەجێنەكراون، وەكو نموونە:   • یاسای بودجە، كاتێك كە حكومەتی فیدراڵی پڕۆژە یاساكەی ئامادەكرد بەرێكەوتن لەگەڵ حكومەتی هەرێم، پشكی هەرێم دیاری كرابوو، بەڵام لە ئەنجوومەنی نوێنەران سەرلەبەری ئەم پڕۆژە یاسایە گۆڕانكاری بەسەرداهات و غەدرێكی زۆر لە هەرێمی كوردستان كرا، ئێستاش ئەوەی كە لە یاساكەشدا هاتووە جێبەجێناكرێت بەشێوەیەكی گونجاو كە ئەمەش غەدرێكی گەورەیە لە مووچەخۆرانی كوردستان بە تایبەتی و خەڵكی كوردستان بەگشتی. • ڕادەستكردنەوەی بارەگاكانی پارتیمان دوای دەركردنی بڕیارەكە ڕێگای لێگیرا و ئاڵۆزییان دروستكرد.   3- ‌ كۆبوونەوە لەسەر بنەمای ڕێككەوتنەكان داوا دەكات ئەم خاڵانەی خوارەوە جێبەجێبكرێن: • ئیدارەدانی حكومەت و بڕیار وەرگرتن، لەسەر بنەمای پڕەنسیپی (شەراكەت، تەوافوق و تەوازن) بێت و، ڕۆڵی نوێنەری پێكهاتە سیاسییەكان بنەڕەتی بێت لە بڕیارە چارەنوسسازەكاندا. • یاسای ئەنجوومەنی فیدراڵی وەك ئەوەی لە دەستووردا هاتووە و هەروەها لە بەرنامەی ئیئتلافی  ئیدارەی دەوڵەتدا هاتووە، بخرێتە بواری جێبەجێكردن و یاساكە لە ئەنجوومەنی نوێنەران دەربچێت. • پەلەكردن لە ئامادەكردنی پرۆژە یاسای نەوت و گاز بەگوێرەی ئەو ڕێككەوتنەی بەهاوبەشی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ كراوە بۆ ئامادەكردنی پرۆژە یاساكە و، بۆ كۆتایی هێنان بەكاركردن بە یاسای پێشوو. • بابەتی مووچەی فەرمانبەرانی كوردستان جیا بكرێتەوە و وەكو هەموو فەرمانبەرانی عێراق مانگانە مووچەی خۆیان وەربگرن،  ئەم بابەتە تێكەڵاو نەكرێت لەگەڵ كێشەكانی دیكە و بە سیاسی نەكرێت. • هەمواركردنی یاسای دادگای باڵای فیدراڵی وەكو ئەوەی لە دەستووردا هاتووە و، جێبەجێكردنی. • پەلەكردن لە جێبەجێكردنی رێككەوتنی شەنگال وەكو بەرنامەی بۆ دیاری كرابوو بەپێی رێككەوتنی حكومەتی فیدراڵ و حكومەتی هەرێم، هەر وەكو لە بەرنامەی ئیدارەی ئیئتلافی دەوڵەت و كارنامەی كابینەی بەرێز محمد شیاع سودانیشدا هاتووە. • گەڕانەوەی بارەگای پارتیمان و هێزە سیاسییەكانی دیكە لە پارێزگاكانی نەینەوا و كەركوك و دیالە بۆ ئەوەی لایەنە سیاسییەكان بە ئازادی چالاكی سیاسی خۆیان ئەنجامبدەن.   4- عێراق و ناوچەكە بە بارودۆخێكی هەستیاردا تێدەپەڕێ لە عێراق قەیران لە دوای قەیران لە سەر یەك كەڵەكەبوون و، لە ڕاستیدا قەیران دەخولقێندرێ بۆ ئەوەی قەیرانێكی دیكەی پێ داپۆشرێ. بۆیە دەتوانین بەڕاشكاوی بڵێین لەم وڵاتەدا چارەسەری قەیران ناكرێ، بەڵكو ئیدارەی قەیران و كێشەكان دەدرێ، بۆیە كوردستانیش لە بارودۆخێكی لەمشێوەیەی‌ عێراق و ناوچەكە بە قۆناغێكی هەستیار و گرنگدا تێدەپەڕێ. لە جیهاندا گۆڕانكاری زۆر و خێرا لە ئارادان  كە مەترسی و نیگەرانی بۆ قەوارەی هەرێم و مافەكانی خەڵكی كوردستان لەناو هەناوی ئەو قەیران و كێشانەی عێراق و گۆڕانكاری و پێشهاتەكانی ناوچەكە و جیهاندا هەیە، ئەم بارودۆخە خەمخۆریی پێویستە بۆ پاراستنی یەك پارچەیی قەوارەی هەرێم و دەستكەوتەكانی گەلەكەمان كە بە خوێن و خەبات  بەدەست هاتوون، بەرپرسیاریەتی سەرشانی پارتیمان و تەواوی لایەنەكانی دیكەی كوردستان گرانتر دەكات و بارودۆخەكە لێماندەخوازێ بۆ بەرەنگاربوونەوەی قەیران و ئاڵنگاریەكان و چارەسەركردنیان، پێداچوونەوە بە هەنگاو و بەرنامەكاندا بكرێت و بەرپەرچی سیاسەتی دابیننەكردنی مووچە و ئاستەنگ خستنە بەردەم پێشكەوتنی كوردستان بدرێتەوە و دەستوور جێبەجێبكرێت بە مادەی (140)یشەوە. لە كۆتایدا، جەماوەری تێكۆشەری كوردستان، یەك هەڵوێستی و یەكڕیزی هەموو لایەنە سیاسییەكان بەتایبەتی و خەڵكی كوردستان بەگشتی پێویستە بۆ دەربازبوون لەم قەیران و كێشانەدا بۆ دابینكردنی ژیانێكی شایستە بۆ گشت لایەك لە هەموو ڕوویەكەوە. هەروەها داوا دەكەین خەڵكی بەشەرەفی كەركوك بە هەموو پێكهاتەكانییەوە پشوودرێژ و ئارام بن، ئەم بابەتانە پێویست دەكات لە رێگای یاسا و دادگاكانەوە چارەسەر بكرێن، ئاڵۆزی دروست نەكرێت و ڕێگا نەدەن تێكدەر و ئاژاوەگێڕ بارودۆخی شارەكە بشێوێنن و، پێكەوەژیان پارێزراوبێت و ئاشتی كۆمەڵایەتی و سەقامگیری لە ئەولەویاتی هەموو كارەكاندا بێت.                          مەكتەبی سیاسی                     پارتی دیموكراتی كوردستان                                                  ٧ـی ئەیلولی 2023

هاوڵاتی لیژنه‌ی باڵای ئه‌منی كه‌ركوك رایگه‌یاند، به‌ده‌ستپێشخه‌ری خه‌میس خه‌نجه‌ر سه‌رۆكی هاوپه‌یمانی سیاده‌، سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌تی هه‌رێم و یه‌كێتی و پارتی خۆپیشاندان و تێكدانی ئاسایشی هاوڵاتیانی كه‌ركوك ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌ و بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌كانیش گفتوگۆ به‌ گونجاو ده‌زانن. ئەمڕۆ پێنجشەممە 7ـی ئەیلوولی 2023، مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان و خەمیس خەنجەر، سەرۆکی هاوپەیمانی سیادە لە هەولێر کۆبوونەوە. بە گوێرەی راگەیەندراوێکی ماڵپەری فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە دیدارەکەدا گفتوگۆ لەبارەی دۆخی گشتیی عێراق و  رووداوەکانی ئەم دواییەی کەرکووک کراوە. هاوکات لیژنه‌ی باڵای ئه‌منی كه‌ركوك له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه‌، "ده‌ستپێشخه‌رییه‌كی خه‌می خه‌نجه‌ر سه‌رۆكی هاوپه‌یمانی سیاده‌ كه‌ هه‌وڵی زۆریدا و به‌رده‌وامه‌ له‌هه‌وڵه‌كانی بۆ پاراستنی ئاسایشی پارێزگای كه‌ركوك و له‌یه‌كتر نزیككردنه‌وه‌ی تێڕوانینی هه‌مو لایه‌نه‌كان، دوای دیداره‌كه‌ی له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ئاگاداری كردینه‌وه‌ كه‌ سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌تی هه‌رێم و سه‌ركردایه‌تی پارتی هه‌ر كارێكی خۆپیشاندان و گردبونه‌وه‌ یان تێكدانی ئاسایشی هاوڵاتیان ڕه‌تده‌كه‌نه‌وه‌، پشتڕاستیانكردۆته‌وه‌، ناكۆكیه‌كان ده‌توانرێت به‌ گفتوگۆ و ڕێگه‌ی ئاشتیانه‌ چاره‌سه‌ر بكرێن". هه‌ر به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌، "خه‌میس خه‌نجه‌ر دوای كۆبوونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ئاگاداری كردینه‌وه‌ كه‌ هه‌ر گروپێك خۆپیشاندان و گردبونه‌وه‌ و ئاژاوه‌گێڕی له‌ كه‌ركوك بكات نوێنه‌رایه‌تی ڕێكخراوه‌ حزبییه‌كان ناكات، نوێنه‌ری یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستانیش په‌یوه‌ندی پێوه‌كردین و له‌ هه‌مان بابه‌ت ئاگاداری كردوینه‌ته‌وه‌". ئەوە لەكاتێكدایە لەنێو شاری كەركووك و لەنزیك قەڵای شارەكە هێزی ئەمنی بڵاوەی پێكراوە و رێوشوێنی ئەمنی گیرایەبەر و دەنگۆی دەستپێكردنەوەی خۆپیشاندان هەیە، هاوكات دوو فەرماندەی باڵای سوپای عێراق گەیشتنە كەركووك.   هێزە ئەمنییەكان لە دەوروبەری قەڵای دێرینی كەركووك بڵاوەیان پێكرا دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵی دەستپێكردنەوەی خۆپیشاندانی نوێ لەئێوارەی ئەمڕۆ و هەوڵدان بۆ هەڵكردنی ئاڵای كوردستان و داگرتنی ئاڵای عێراق. لای خۆیەوە، بەڕێوەبەری پۆلیسی فریاكەوتنی كەركووك، مازن غەریب، بە میدیاكانی ڕاگەیاند،" بڵاوەپێكردنی هێزی ئەمنی لە دەوروبەری قەڵا و بازاڕی حەسیر ڕێكارێكی سروشتییە، دوای ئەوەی دەنگۆی ئەوە بڵاوبووەوە كە خۆپیشاندان هەیە و هەوڵی تێكدانی دۆخی سەقامگیری كەركووك لە ناوچەكەدا هەیە".

هاوڵاتی  تەرمی پیاوێک کە خەڵکی باکوری کوردستانە لە گەڕەکێکی شاری دهۆک دۆزرایەوە و بەپێی زانیارییەکان کارەبا لێی داوە. دوای نیوەرۆی ئەمرۆ پێنجشەممە 7ی ئەیلولی 2023، تەرمی پیاوێکی تەمەن 50 ساڵ لەگەرەکی زرکای دهۆک لەناو شوقەیەکدا دۆزرایەوە و بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی ئەو پیاوە کارەباچی بووە  خەڵکی باکوری کوردستانیشە.  زانیارییە سەرەتاییەکان ئەوەدەخەنەڕوو کە ئەو پیاوە تەمەن 50 سالە کارەبا لێیداوە. پۆلیسی دهۆک گەشتوونەتە شوێنی روداوەکە و تەرمەکەش رەوانەی پزیشکی داد کراوە بۆ لێکۆڵینەوە تا پشتڕاستربکرێتەوە کە هۆکاری مردنەکەی بە کارەبا بووە.