ڤیدیۆ.. لەیلا زانا، گەیشتە یاریگای ئامەد سپۆر بزانە چۆن پێشوازیی لێدەکەن

هاوڵاتی کاتالین نۆڤاک، سەرۆکی هەنگاریا لەمیانی کردنەوەی قوتابخانەی مێلتۆن لە عەنکاوە گوتارێکی پێشکێش کرد و رایگەیاند، دەیانەوێ هاوکاریی زیاتر پێشکیشی هەرێمی کوردستان بکەن. گوتیشی، "ئێوە بە تەنیا نین." ئەمڕۆ شەممە، 10-12-2022، مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان و کاتالین نۆڤاک، سەرۆکی هەنگاریا لە عەنکاوە قوتابخانەی مێلتۆیان بە فەرمی کردەوە کە لەسەر ئەرکی حکومەتی هەنگاریا بە بەهای چوار ملیۆن و 500 هەزار دۆلار دروستکراوە. کاتالین نۆڤاک، سەرۆکی هەنگاریا رایگەیاند، هەرێمی کوردستان تەنیا نییە و ئەوان بەردەوام دەبن لە هاوکاریکردنی هەرێمی کوردستان. گوتیشی، "دەمانەوێت هاوکاریی زیاتر پێکێش بکەین." سەرۆکی هەنگاریا لە گوتارەکەیدا رووی لە ئامادەبووان کرد و گوتی، "پێموایە هەمووتان ئاشناییتان لەگەڵ ئاڵای هەنگاریا هەیە. ئاڵاکەمان هاوشێوەی ئاڵاکەتانە. ئەویش سوور، سپی و سەوزە، بەڵام بەداخەوە خۆری تێدا نییە. ئەوەش واتای ئەوەیە کە ئێستا ئێمە خۆرمان لە هەنگاریا نییە، بەڵام دەشتوانن ئاڵای هەنگاریا لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان لە بەشێکی زۆری شارەکان ببینن. جێگەی شانازیمانە کە دەبینین ئاڵای هەنگاریا لێرەیە، چونکە ئەوە نیازچاکیی گەلی هەنگاریا پیشاندەدات."  هاوکات سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان وتارێکی پێشکەشکرد ورایگه‌یاند، ده‌یانه‌وێت گه‌لێكی پڕ له‌ زانست دروستبكه‌ن، به‌ره‌وپێشچونی ئه‌كادیمی و گواستنه‌وه‌ به‌ره‌و زانست و بونیاتنان له‌سه‌ر زانست و له‌سه‌ر زیاتركردنی تواناكان ده‌بێته‌ بنه‌مایه‌ك بۆ به‌ره‌پێشچون، ئه‌مه‌ باشترین وه‌به‌رهێنانه‌ له‌ گه‌نجه‌كان. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، سوپاسی حكومه‌تی هه‌نگاریا ده‌كات كه‌ قوتابخانه‌یه‌كی له‌ عه‌ینكاوه‌ دروستكردوه‌، ئه‌وان گرنگی به‌وكاره‌ ده‌ده‌ن چونكه‌ بڕبڕه‌ی پشتی به‌ره‌وپێشچونی كوردستانه‌ و شانازی به‌ كردنه‌وه‌ی زانكۆی بریتانی- كوردستان له‌ هه‌ولێر ده‌كه‌ن و پاڵپشتی ته‌واو له‌و پڕۆژانه‌ ده‌كه‌ن.

كاوە ڕەش ڕۆژی هەینی ٩ی دیسەمبەر، دادگای شاهانە لەشاری مانچەستەری بەریتانیا، سزای ٢٤ ساڵ زیندانی بەسەر پێنج قاچاغچی كوردا سەپاند، بەتاوانی هێنانی كۆچبەری كورد لەڕێگای شاردنەوەیان لەپشتی لۆریی و بارهەڵگرەكانەوە بۆ بەریتانیا، و بەڕێوەبردنی تۆڕێكی قاچاخچێتیكردن بەكۆچبەرانەوە لەئەوروپا. ئەو باندە كوردە، پێك هاتوون لەپێنج قاچاخچی، كەسەرۆكەكەیان ناوی (ت، ن)، تەمەن ٤٥ ساڵ و دانیشتوی شارۆچكەی ئۆڵدهامە، لەنزیك مانچەستەر. دادگای شاهانەی مانچستەر، گوێبیستی كەیسی لێكۆڵینەوەو بەڵگەكانی ئەو گروپەی بوو كەكاری بەدواداچوونی لەسەر كراوە ”، لەساڵی ٢٠١٧وە لەلایەن ئەفسەرانی لێكۆڵینەوەی ئاژانسی بەرنگاربونەوەی تاوانی نیشتمانی بەریتانیا. (ت، ن) تۆڕێكی ئاڵۆزی قاچاخچێتی و پڕ قازانجی بەڕێوەدەبردوە كە كۆچبەرانی لە عێراق و ئێرانەوە گواستوەتەوەو پەیوەندی لەگەڵ چەندین قاچاخچی دیكەی دەرەوەی وڵات هەبووە. كارەكانی بەهاوكاری هەریەكە لە (ه، د) تەمەن ٣٩ ساڵ، دانیشتوی مانچستەرو (س، س)، تەمەن ٣٢ ساڵ دانیشتوی ستۆكۆنتری بوون، كەئەوان یارمەتیدەر بوون لەقۆناغی كارەكانی لەناو بەریتانیادا. (ه، ح) تەمەن 54 ساڵ دانیشتوی شاری ستۆك، ئەویش ڕۆڵ و ئەركی لەگواستنەوەی كۆچبەراندا گێڕاوە، و (ه، ع، ز) تەمەن 32 ساڵ، دانیشتوی شاری نۆتینگام، ئەو گەشتی كردوە بۆ وڵاتانی دیكەی ئەوروپا، تالەوێوە چاوساغی بكات بۆ هێنانی كۆچبەری نایاسای. ئەو باندە ڕێكخراوە، پەیوەندیان لەگەڵ چەندین شوفێری تورك و پۆڵۆنی هەبووە بۆ بەچاغبردنی دەیان كۆچبەر، لەتوركیاو وڵاتانی دیكەی ئەوروپاوە بۆ ناو خاكی بەریتانیا. بەپێی ئەو تۆمارانەی لەتەلەفۆنی (ت، ن) دۆزراونەتەوە، ئەوە دەردەخەن، كەڕەنگە لەماوەی ٥٠ ڕۆژدا لانیكەم ١٩٠٠ كۆچبەری لە وڵاتانی بەڵكانەوە بۆ فەرەنساو ئەڵمانیا گوستبێتەوە بەهاوكاری تۆڕەكەی كەبۆ هەر كۆچبەرێك نزیكەی ١٨٠٠ یۆرۆی وەرگرتوە. دواتریش ئەگەر كۆچبەرەكان بیانویستایە بێن بۆ بەریتانیا ئەوە پارەی زۆرتریان لێ وەرگرتوون. ئەو گروپە كارەكانیان دابەشكردوە بەشێكیان لەناو فەرەنساو بەلجیكاوە لەگەڵ ژمارەیەك شوفێری بارهەڵگر ڕێكەوتون كەكۆچبەرەكان لەناو كڵاوەی لۆری و هێندێك جاریش لەناو باری لۆریەكان بشارنەوە، تالەكۆنتڕۆڵ دەردەچن و دواتر لەناو بەریتانیا بەئۆتۆمبیل دەیان گوازنەوە شوێنی مەبەست. (ه، ح)، لەسەر ڕێگای ئێم ٢٦ لەلایەن ئەفسەرانی ئاژانسی بەرنگاربونەوەی تاوانی نیشتیمانی بەریتانیا ڕاگیراوە كەلەپشتەوەی سەیارەكەی ئافرەتێكی كوردی عێڕاقی گواستۆتەوە كەلەدۆڤەر لەلۆری دابەزیوە. هەر هەمان ڕۆژیش (س، س) دەستگیركراوە كەپێكەوە ئەو ڕۆژە پەیوەندیان هەبووە. دواجار لە ئۆپەراسیۆنێكدا گروپەكەی (ت، ن) ، لەمانگی نیسانی ٢٠١٨ هەڵوەشایەوە، كاتێك ئەو و دوو كەسی تری گروپەكەی لەلایەن ئەفسەرانی ئاژانسی بەرنگاربونەوەی تاوانی نیشتیمانی دەستگیركران. ڕۆژی ٩ی دیسەمبەریش بە٢٣ساڵ و ١١مانگ زیندانی سزا دران. هەرچەندە لەڕۆژی دادگای كردندا (ت، ن)، ئامادەی دادگای كردنەكەی نەبوو، بەهۆی خۆشاردنەوە، بەڵام دادوەر بەغیابی سزاكەی بەسەردا سەپاندوە. ئاژانشی بەرەنگاربونەوەی تاوانی نیشتیمانی داوا دەكات، هەركەسێك زانیار لەسەر شوێنی خۆ حەشاردانی (ت، ن) هەیە پەیوەنیان پێوە بكات.

خوشکەزای رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بە هۆی رەخنە لە دەسەڵاتی وڵاتەکە سزای 15 ساڵ زیندانی بەسەردا دەسەپێنرێت. فەریدە مورادخانی، چالاکی مەدەنی دوای ئەوەی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێرانی بە خوێنڕێژ و بکوژ ناوبرد دەستبەسەر کرا لە لایەن دادگاوە 15 ساڵ زیندایی بەسەردا سەپێنرا. پارێزەری مورادخانی رایگەیاندوە دوای پێداچونەوە بە دۆسیەکەی بڕیاری زیندانییەکەی لە 15 ساڵەوە بوە بە سێ ساڵ. فەریدە مورادخانی کە خوشکەزای عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان داوای لە وڵاتانی جیهان و نەتەوەیەکگرتوەکان کرد لە ئاست کوشتاری خەڵک و توندوتیژیی لە لایەن دەسەڵاتی ئێرانەوە بێدەنگ نەبن. پێشتر بەدریە خامنەیی، خوشکی رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێرانیش لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند؛ بەهۆی توندوتیژیی دەسەڵاتی ئێران بە رێبەرایەتیی وڵاتەکەی بێبەریبونی لە عەلی خامنەیی راگەیاند.  

هەدەپە لە پەرلەمانى تورکیا داواى لێکۆڵینەوە لەسەر بەکارهێنانى چەکى کیمیایی دەکات و وەزیرى بەرگریى وڵاتەکەش رایگەیان رێگە نادەن هیچ لێکۆڵینەوەیەک لەسەر ئەو بابەتە بکرێت. خلوسى ئاکار، وەزیرى بەرگریی تورکیا لە کاتى گفتوگۆ لەبارەى پشکی وەزارەتەکەى لە پڕۆژەیاساى بودجەى ساڵى 2023 لە پەرلەمانى تورکیا وتارێکى پێشکەش کردو و وەڵامى هەندێک لە پرسیارەکانی دایەوە. لە کۆبونەوەکەى پەرلەماندا و لەبارەى بەکارهێنانى چەکى کیمیاییەوە پەرلەمانتارانى هەدەپە بەڵگەى بەکارهێنانى چەکى کیمیاییان لە سنورەکانى هەرێمى کوردستان دژى گەریلاکانى پەکەکە خستە بەردەم وەزیرى بەرگریی تورکیا و داوایان کرد لەوبارەیەوە لێکۆڵینەوە ئەنجام بدرێت. لە وەڵامى پرسیار و داوکاریی هەدەپە، خلوسى ئاکار رایگەیاند؛ جگە لە گازى فرمێسکڕێژ هیچ جۆرە چەکێکى کیمیایی لەناو سوپاى تورکیادا نییە و وتیشى: دەوڵەتى تورکیا رێگە نادات هیچ لێکۆڵینەوەیەک لەوبارەیەوە ئەنجام بدرێت. ئەمەش لەکاتێکدایە، پارتی کرێکارانی کوردستان(پەکەکە) رایگەیاندوە کە سوپاى تورکیا لە ئەمساڵدا هەزاران جار چەکى کیمیایی دژى هێزەکانیان بەکارهێناوە و وەک بەڵگەیەکیش چەندین وێنە و تۆماری ڤیدیۆییان بۆ رای گشتى بڵاو کردوەتەوە.  

سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە دەزگای دادی ئێران مەرگی گەنجێکی شاری دێولان لە پارێزگای سنە دوای یەک رۆژ دەستبەسەریی راگەیاندوە. ئەو سەرچاوانە ئاماژەیان بەوە کردوە شادمان ئەحمەدی لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە رفێنراوە و لە ژێر ئەشکەنجەدا گیانی لەدەستداوە. هاوکات لانیکەم پێنج گەنجی شاری شنۆ بە بیانویی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە لایەن دەزگای دادی ئێرانەوە سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوە. تا ئێستا نزیکەی 10 گەنجی کورد بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکاندا سزای سێدارایان بەسەردا سەپێنراوە و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتیش ئاماژەیان بەوە کردوە لانیکەم شەش هەزار کەس لەو بەشەی کوردستان دەستگیر و دەستبەسەر کراون و مەترسیی لەسەر ژیانیان هەیە. وەزارەت دەرەوەی ئۆسترالیا رۆژی شەممە رایگەیاند وڵاتەکەی لە بەرامبەر سەرکوت و سێدارە، لە ئێران سزا بەسەر پۆلیسی ئەخلاق و 26 بەرپرسی کۆماری ئیسلامی ئێراندا سەپاندوە. رۆژی رابردوش، جۆزێپ بۆڕێڵ، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لە پەیامێکدا بڵاوی کردەوە؛ لە رێگەی وەزیری دەرەوەی ئێرانەوە داوا لە دەسەڵاتی ئێران کراوە سزای سێدارە و سەرکوتی خۆپیشاندەران رابگیرێت. بە پێی دوایین ئامار لە 84 رۆژی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران لانیکەم 478 کەس کوژراون کە 125 کەسیان لە رۆژهەڵاتی کوردستان بون.

هاوڵاتی  کۆمیته‌ی ئازادی ئۆجه‌لان ڕایده‌گه‌یه‌نێت دەوڵەتی داگیرکاری تورکیا لە هێرش و پەلامارەکانی بۆ سەر گەلی کورد و هێرشە دڕندانەکانی بە چەکی قەدەغەکراو و کیمیاوی بۆ سەر گەریلاکانی ئازادیی و بۆردومانی بەردەوامی بۆ رۆژئاوای کوردستاندا شکستی مەزنی خواردووە و بێ ئەنجام ماوە، لە دۆخێکی وەهادا بۆ مانەوەی خۆی دۆخێکی نائاسایی لە زیندانی ئیمڕاڵی درووست کردووە و ئەمەش بە هاوکاریی و بێدەنگیی (CPT) و کۆنسەی ئەوروپا و ناتۆ بەڕێوە دەبات. بۆیە پێویستە گەلەکەمان و تەواوی ئازادیخوازانی دونیا و دامودەزگا نێودەوڵەتییەکان لەم دۆخە نائاساییەدا ئاگادار بن و هەڵوێستی پێویست وەربگرن. راگەیەندراوی کۆمیتەی ئازادی ئۆجەلانە سەبارەت بە بارودۆخی مەترسیداری زیندانی ئیمرالی بۆ رای گشتی بیرمەند و رێبەری ئازادیی بەڕێز عەبدوڵڵا ئۆجەلان، کە لەمیانەی پیلانگێڕییەکی نێودەوڵەتی قێزەوندا بەدیلگیرا، ٢٤ ساڵە لەدژوارترین دۆخدا لە زیندانی ئیمڕاڵی دایە. بچووکترین مافی زیندانییەکی پێ رەوا نابینرێت. گۆشەگیرییەکی توند، رێگەنەدان بە سەردانیکردنی خانەوادە و پارێزەرەکان و دونیای دەرەوەی زیندان، رێگەنەدان بە نووسین و خوێندنەوە و لێسەندنەوەی پێنووس و دەفتەر و پەرتووک و رادیۆ، سزادانی بەردەوام بەناوی سزای دیسلپینی و دەیان پێشێلکاریی دیکە دژ بە بەڕێز ئۆجەلان و زیندانیانی دیکەی ئیمڕاڵی پەیڕەو دەکرێت. لەکاتێکدا زیاتر لە ٢١ مانگە هیچ هەواڵێک لەبارەی ژیان و تەندرووستی بەڕێز ئۆجەلان و زیندانیانی دیکەی ئیمڕاڵی نییە و نازانرێت چی لە ئیمڕاڵی گوزەراوە و دەگوزەرێت، لە دۆخێکی وەهادا؛ کۆمیتەی دژبەئەشکەنجەی کۆنسەی ئەوڕوپا(CPT) لەم ماوەیەدا دووجار چۆتە ئیمڕاڵی، بەڵام بەگوێرەی زانیاریی "پارێزەرانی دۆزی سەدە" هەردوو جاریش چاوپێکەوتن لەگەڵ رێبەر ئۆجەلان و زیندانیانی دیکە ئەنجام نەدراوە. بەڵام نازانرێ بۆ ئەنجام نەدراوە. (CPT)یش هیچ لێدوانێک لەم بارەیەوە نادات و راستییەکان ئاشکرا ناکات و راپۆرتی خۆی لەم بارەیەوە بڵاوناکاتەوە. ئەمەش دۆخێکی نائاسایی و مەترسیداری جددییە. بێگومان سیستەمی زیندانی ئیمڕاڵی هەر تەنیا زیندانێک نییە، بەڵکو سیستەمێکی تاوان و ئەشکەنجەی نێودەوڵەتییە، ئەم سیستەمەی ئیمڕاڵی ٢٤ ساڵە بۆتە ئەڵقەیەک لەسیستەمی نکۆڵی و قڕکردن و تواندنەوە و چەوسانەوەی گەلی کورد و دەخوازن بەسەر تەواوی گەلی کورددا بیسەپێنن، لەهەمانکاتدا بۆتە درێژکراوەی پیلانگێڕییە نێودەوڵەتییەکەی ١٥ی شوباتی ١٩٩٩. بۆیە لێرەدا حکومەت و دەوڵەتی تورکیا و (CPT)و ناتۆ و هەموو دەزگاکانی یەکێتی ئەوروپا بەرپرس دەبینین لە ژیان و تەندرووستی رێبەر ئۆجەلان و زیندانیانی دیکە. لەکاتێکدا (CPT) ئەرکی یاسایی و ئەخلاقی خۆی جێبەجێ ناکات و دژ بە هەموو جۆرە ئەشکەنجەکانی سیستەمی ئیمڕاڵی هەڵوێست وەرناگرێت و پەیڕەوی رێسای "مافی هیوا" ناکات کە دەبێت دەستبەجێ بەڕێز ئۆجەلان لە زیندان ئازاد بکرێت، کەچی بۆتە بەشیک لە سیاسەتی دژەکورد و دژە ئازادییانەی دەوڵەتی تورکیا و ناتۆ و گوێ بە هیچ پێوەرێکی یاسایی و مافەکانی مرۆڤ و ئەرکە ئەخلاقییەکانی نادات، بەهیچ شێوەیەک هەستیارێتی گەلی کورد لەبەرچاو ناگرن و گوێ بەوە نادەن کە ژیان و تەندرووستی رێبەر ئاپۆ بۆ گەلی کورد و بزووتنەوە ئازادیخوازەکەی هۆکاری شەڕ و ئاشتیی، ژیان و ئازادیی و کۆی بەهاکانیەتی. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە (CPT) بۆتە بەشێک لەجێبەجێکردنی ئەڵقەیەکی تری پیلانگێڕییەکی نێودەوڵەتی دژ بە رێبەر ئۆجەلان و گەلی کورد و بزووتنەوە ئازادیخوازییەکەی. بۆیە ئێمە وەک کۆمیتەی ئازادیی عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە باشووری کوردستان، لەبارەی ئەم دۆخە نائاسایی و مەترسیدارەدا ئەوە دەخەینەڕوو کە دەوڵەتی داگیرکاری تورکیا لە هێرش و پەلامارەکانی بۆ سەر گەلی کورد و هێرشە دڕندانەکانی بە چەکی قەدەغەکراو و کیمیاوی بۆ سەر گەریلاکانی ئازادیی و بۆردومانی بەردەوامی بۆ رۆژئاوای کوردستاندا شکستی مەزنی خواردووە و بێ ئەنجام ماوە، لە دۆخێکی وەهادا بۆ مانەوەی خۆی دۆخێکی نائاسایی لە زیندانی ئیمڕاڵی درووست کردووە و ئەمەش بە هاوکاریی و بێدەنگیی (CPT) و کۆنسەی ئەوروپا و ناتۆ بەڕێوە دەبات. بۆیە پێویستە گەلەکەمان و تەواوی ئازادیخوازانی دونیا و دامودەزگا نێودەوڵەتییەکان لەم دۆخە نائاساییەدا ئاگادار بن و هەڵوێستی پێویست وەربگرن، لەم دۆخەدا هەڵوێستی جددیانەی گەلەکەمان دەتوانێت رۆڵێکی گرنگ و یەکلاییکەرەوە ببینێت لە تێپەڕاندنی ئەم دۆخە نائاساییەدا. بۆیە بانگەوازی لەهەموو چین و توێژەکانی گەلەکەمان، پارت و لایەنە سیاسییەکان، رێکخراوە مەدەنییەکان، رۆشنبیران، پارێزەران، چالاکوانان دەکەین کە لە هەر چوار لای کوردستان و دەرەوەی وڵات، بە چالاکی جۆراوجۆر و بەکاریگەر، لە شەقامەکان و گۆڕەپانەکاندا، لەبەردەم نووسینگەکانی (CPT) و کۆنسەی ئەوڕوپا و پەرلەمانی ئەوروپا و ناتۆ و دامودەزگا نێودەوڵەتییەکان، بە رۆحی سەفەربەریی و بەیەکگرتوویی هەڵوێستی وڵاتپارێزیی و ئازادیخوازیی خۆیان دەرببڕن.   کۆمیتەی ئازادیی ئۆجەلان - باشووری کوردستان  8.12.2022

داواکاری کۆماری تورکیا، سێ دۆسیەی بە مەبەستی لێسەندنەوەی مافی پارێزبەندی لە فەلەکناس ئوجا پەرلەمانتاری هەدەپە بۆ پەرلەمانی ئەو وڵاتە نارد. یەکێک لە دۆسیەکان ٤ی شوبات ئامادەکراوە و تێدا فەلەکناس ئوجا بەوە تاوانبار دەکرێت کە هەوڵی هاندانی هاوڵاتیانی لەدژی دەوڵەتی تورکیا داوە. هەروەها قسەکانیی، لە میدیاکاندا لەبارەی هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیا لەدژی رۆژئاوای کوردستان وەک بیانوی دۆسیەکی دیکە لەدژی پەرلەمانتارەکەی هەدەپە جووڵێنراوە. لە دۆسیەی سێیەمدا فەلەکناس ئوجا بەوە تۆمەتبار کراوە کە بانگەشەی بۆ پەکەکە کردووە و بەشداری لە کۆبونەوە نەیاساییەکاندا کردووە.

هاوڵاتی كەڤین لەكوردستان لەدایكبووەو لەهۆڵەندا گەورە بووە، دایك و باوكی لەجینۆسایدی عێراق و شەڕی ناوخۆ هەڵاتن، كاتێك كەڤین تەمەنی سێ ساڵ بوو، ئەو ژیانی خۆی بۆ ئاشتی و دادپەروەری تەرخان كرد، لەڕێكخراوەكانی پشتیوانی مافی مرۆڤ و ئاوارەكان كاریكردووە و لەزانكۆی لایدن لەلاهای خوێندوویەتی. كەڤین بەگیخانی لەنۆی تشرینی دووەمی ساڵی 1994 لەشاری كۆیە لەهەرێمی كوردستان لەدایكبووە. بەوتەی نەزەند بەگیخانی پوری كەڤین، خێزانەكەیان بۆ رزگاربوون لەشەڕی ناوخۆو شەڕەكانی دیكە كەبەرۆكی هەرێمی كوردستانیان گرتبوو، لەساڵی 1997 روویان كردووەتە هەندەران. وەك نەزەند بەگیخانی دەڵێت لەتەمەنی سێ ساڵ و نیوەوە كەڤین لەگەڵ دایك و باوك و نەنكە رێحانی لەهۆڵەندا نیشتەجێبووە. بەوتەی نەزەند بەگیخانی، دوای تێپەڕاندنی تەمەنی هەرزەكاری كەڤین بووە بەمرۆڤێكی كامڵ و تێگەیشتوو كەچالاكی و كارەكانی هەرزوو تەمەنی خۆی تێپەڕاندووە، ئەو جگە لەخوێندنەكەی لەیەكێك لەزانكۆ بەناوبانگەكانی هۆڵەندا كەزانكۆی لایدنە، چالاكوانێكی مافەكانی مرۆڤ و پەنابەران و بەتایبەتیش پەنابەرانی كورد بووە. «دژی كوشتن بەبیانووی شەرەف و تووندوتیژی جێندەری بوو، دژی سیستەمی سەرمایەداری بوو، بۆ یەكسانی و ئازادی بەرەنگاری هەموو جۆرە چەوساندنەوەو تووندوتیژییەك دژ بەمرۆڤ كەمپینی دەكرد، بەتایبەت بۆ ناساندنی جینۆسایدی ئەنفال و ئێزدیەكان، تەنانەت دژی سیاسەتی ئەنتی سێمیتیزم (واتە سیاسەتی دژە جولەكە)ی راستڕەوەكانیش بوو». نەزەند بەگیخانی وادەڵێت. كەنداڵ نەزان، سەرۆكی ئەنستیوتی كوردیی پاریس لەیادی كەڤین-دا نووسیویەتی: «كەڤین كەسێكی ئایدیالیست و نیشتمانپەروەر بوو، خەونی بەیەكێتی كوردەوە دەبینی بەجۆرێ كە بۆ دواجار لەسەر ئاستی جیهان كێشەی كورد پێش بخات». دەڵێت: «ماوەیەك دواتر كە لەلاهای لەكاتی كۆڕێكی نێودەوڵەتی بینیمەوە، پێدەچوو لەگەڵ هاوڕێیەكی كچی كەكوردی توركیا بوو بەختەوەر بێ و پڕۆژەیان بۆ ئاییندە هەبێت، ئەو لەلایەن رێكخراوی ناحكومی ئەمریكایی ‹دادوەری بۆ كورد› وەك «باڵیۆزی لاوی كورد» دەستنیشانكرابوو، ئامانجی ئەم رێكخراوە بەرگری و دابینكردنی دادپەروەری بوو بۆ كوردو بنكەكەیان لەنیۆیۆركە». كەڤین لەمانگی نۆڤەمبەری ٢٠٢١ لەتەمەنی ٢٧ ساڵیدا لەهۆڵەندا كۆچی دوایی كرد. دوای مەرگی كەڤین، سیمۆن مینكس داواكاری گشتی لەدادگای تاوانی نێودەوڵەتی، كەیەكێك بوو لەوانەی ڤان ئانرات گەورە بازرگانی هۆڵەندی لەسەر فرۆشتنی چەكی كیمیایی بەسەدام حسێن بردە بەردەم دادگا، دەستپێشخەری كرد لەدامەزراندنی رێكخراوێك بەناوی فۆنداسیۆنی دادوەری كەڤین، دوای پێشنیازكردنی بیرۆكەی فۆنداسیۆنەكە لەگەڵ خانەوادەكەی كەڤین دەستیانكرد بەڕێوشوێنەكانی دامەزراندنی لەهۆڵەندا. ئامانجەكانی ئەم فۆنداسیۆنە بریتییە لەدرێژەدان بەو رێبازەی كەڤین بڕوای پێی هەبوو بۆ دادوەری و ئاشتی بەتایبەت لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەو زانكۆیەی كەڤین بەگیخانی لێبوو (زانكۆی لایدنی هۆڵەندا) زیاتر لە 16 جار پرۆفیسۆرو قوتابییەكانی بەكارەكانیان خەڵاتی نۆبڵیان لەبواری جیاجیادا بردووەتەوە. جیل هەیگ پرۆفیسۆرێكی بەریتانیە كە كەڤینی ناسیوە، لەبارەی كەڤینەوە دەڵێت: ئەستێرەیەكی رژاوبوو هات و هەموومانی رۆشنكردەوە، بەڵام بەخێرایی ئاوابوو.  هەروەها پرۆفیسۆر لۆرێنس فایجسیش كە كەڤینی لەنزیكەوە ناسیوە دەڵێت: «كەسێكی رۆمانسی بوو، شیعرناس بوو، فۆتۆگرافی و هونەردۆست بوو، ناخی جوان بوو».

هاوڵاتی دوای ئه‌وه‌ی هه‌ردوو لیژنه‌ی كۆنفرانس كه‌ ئه‌ندامه‌كانی له‌ هه‌ریه‌كه‌ له‌ ئه‌نجوومه‌نی پیران و ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌ران پێكهاتوون، ره‌شنووسی كۆتایی پڕۆژه‌ یاسای رێگه‌پێدانی به‌رگریی نیشتمانییان پێشكه‌ش كرد، ره‌شنووسه‌كه‌ له‌ دانیشتنی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌راندا خرایه‌ ده‌نگدانه‌وه‌ و به‌ زۆرینه‌ی ده‌نگ په‌سه‌ندكرا کە 858 ملیار دۆلارە. رۆژی پێنجشەممە 8ـی کانوونی یەکەمی 2022، پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵی 2023ـی بەرگریی ئەمریکا لەلایەن دیموکرات و کۆمارییەکانەوە لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریکا پەسندکرا ، به‌ ده‌نگی به‌ڵێی 350 ئه‌ندام له‌ به‌رانبه‌ر نه‌خێری 80 ئه‌ندام  كه‌ بڕی 858 ملیار دۆلار له‌خۆده‌گرێت،بەڵام بۆ ئەوەی ببێتە یاسا و کاری پێبکرێت، دەبێت لەلایەن ئەنجوومەنی پیرانیشەوە دەنگی لەسەر بدرێت و دواتر لەلایەن بایدنەوە واژۆی لەسەر بکرێت. بەگوێرەی پڕۆژەیاساکە، 487 هەزار دۆلار بۆ چالاکییەکانی بەرەنگاربوونەوەی داعش لە عێراق و سووریا تەرخانکراوە کە بڕی 322 ملیۆن و 204 هەزار دۆلار لە چوارچێوەی بەرەنگاربوونەوەی داعش بۆ ‌هێزەکانی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکانی عێراق لەخۆ دەگرێت.    

عەمار عەزیز كۆمەڵگایەكی نوێی پیشەسازیی لەدهۆك بۆ ئەو خاوەنكارانەی لەپیشەسازی كۆن كاردەكەن دروستكراوە، خاوەنكارەكان ئامادەنین بچنە كۆمەڵگا نوێیەكەو  دەڵێن: شوێنەكە دوورەو پرۆژەكە كەموكورتی تێدایەو كۆمپانیای سەرپەرشتیاری پرۆژەكە راستی لەگەڵا نەكردووین، جگە لەپارەی شوێنەكان پارەی خزمەتگوزاریەكانیشیان لەسەر ئەژماركردووین، خەڵكی  دەرەوەی شارەكەش بەتابیەت ئاوارەكان و خەڵكی عەرەب و رۆژئاوا شوێنیان لەو پیشازییە كڕیوە، لەبەرامبەردا شارەوانی دەڵێت: هەركەسێك پابەند نەبێت رێوشوێنی یاسایی لەدژی دەگیرێتەبەر، هاوكات ئەو مۆڵەتەی شارەوانی بۆ گواستنەوەی پیشەوەرەكان دەستنیشانی كردووە، كەمتر لە سێ هەفتەی ماوە، تائێستاش كەس شوێنەكەی نەگواستووەتەوە. 45 رۆژە مۆڵەت دراوەتە ئەو كەسانەی لەپیشەسازی دهۆك كاردەكەن، شوێنەكە چوڵبكەن و كەلوپەلەكانی خۆیان بگوازنەوە بۆ شوێنە تازەكە لە ئاڵوكا كە  دوو بۆ سێ  كێلومەتر دوورە لەپیشەسازی كۆن، پیشەوەرانی دهۆك مۆڵەتەكەیان 20 رۆژی ماوە. شوێنە تازەكەیان لەناوچەی ئاڵوكا كەدەكەوێتە باشوری شاری دهۆك پێی دووترێت كۆمەڵگای پێشەسازی نوێی ئۆتۆمبێلان، لەمانگی 10ی ساڵی 2019 دەستكراوە بەجێبەجێكردنی، پرۆژكە لەسەر رووبەری زیاتر  لە 360 دۆنم زەوی دروستكراوە، زیاتر لەدوو هەزار دوكان و شوێنكار لەپرۆژەكەدا هەن، رووبەری هەریەكێكیان لە 40 مەترەوە دەستپێدەكات تاوەكو 1000 مەتر، بودجەی پرۆژەكە 70 ملیۆن دۆلارە. زانا ئیبراهیم، ئەندازیاری سەرپەشتیاری پرۆژەكە بەهاوڵاتی رایگەیاند:»تەواوی پرۆژەكە لەسەر ستانداردی نێودەوڵەتی دروستكراوە، سیستەمی ئاو، كارەبا، ئاگركوژێنەوە هەموو لەژێرزەوی دروستكراوە، لەتشرینی یەكەمی 2019 دەستمانپێكردو لەئاداری ئەمساڵ تەواوبوو، رادەستی حكومەتیش كراوە، تەنیا ئەوە ماوە بەفەرمی بكرێتەوە». وتیشی:» شارەوانی دهۆك مۆڵەتی 45 رۆژی داوەتە ئەو كەسانەی كەئێستا لەپیشەسازی كۆنی دهۆك كاردەكەن كەلوپەلی خۆیان بگوزانەوە بۆ شوێنە تازەكەیان، ئەو شوێنەی ئێستا دەبێت چوڵبكەن و پێشتر بۆ هەر كەسێك كە لەو شوێنە ئیشدەكات قەرەبووكراوەتەوە بەدوكانێك لەپرۆژە تازەكە، ئەو كەسانە تەنیا كرێی دروستكردنی دوكانەكەی دەدات، ئەویش كراوەتە قیست بۆ ماوەی چوار ساڵ، مانگانە 200 دولار دەدات». «ئەوانەی ئێستا لەپیشەسازی كۆن كاردەكەن نزیكەی هەزارو 60  كەس دەبن، لەپرۆژە تازەكە، هەلی كار بۆ شەش تا 10هەزار كەس رەخسێنراوە، زیاتر لە19 كاری نوێی تێدان وەكو ئاسنگەری، وایەرمەن، گێچ و بڵانس، بۆیاغی ئۆتۆمبێل، پێشانگای ئۆتۆمبێل لەگەڵ زۆر كاری نوێ، هیج دەستكاری پرۆژەكە نەكراوە، رووبەری هەر دوكانێك لە40 مەترەوە دەستپێدەكات تاوەكو 1000مەتر، هەر پیشەوەرێك بەپێی ئەو گرێبەستەی لەنێوان خۆی و كۆمپانیاكە واژۆكراوە دەگاتە مافی خۆی، ئێمەش ئاسانكاریمان كردووەو پارەكەمان كردووە بەقیست مانگانە تەنها 200 دۆلار دەدرێتە كۆمپانیاكە» زانا ئیبراهیم وای وت. بەڵام حاجی ئیبراهیم حەجی، كە 35 ساڵە دوكانی فرۆشتنی كەلوپەلی ئۆتۆمبێل لەپیشەسازی كۆن لەگەڕەكی بەرۆشكی هەیە، ئامادەنیە بڕیارەكەی شارەوانی جێبەجێ بكات و بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت:» ئەو شوێنەی ئێستا دروستكراوە لەناوچەی ئاڵوكا بۆ ئێمەو هەموو خەڵكی دهۆك زۆر دوورە، هەروەها پرۆژەكە زۆر كەموكورتی هەیە، بەنموونە لەدوكانەكەی مندا توالێت دروست نەكراوە، هەروەها خاوەن كۆمپانیاكە درۆیان لەگەڵ من كرد، سەرەتا وتیان 60 مەترە، دواتر دەركەوت 58 مەترە، لەهەمووشی ناخۆشتر خەڵكی بیانی بەتابیەت ئاوارەكانی شنگال و خەڵكی عەرەب و رۆژئاوا شوێنیان لەو  پیشازییە كڕیوە». وتیشی:»ئێمە گرێبەستمان ئیمزاكردووە بەڵام زورینەمان نەخوێندەوارین نەمانزانی لەگرێبەستەكەدا چی نووسراوە، تەواوی پارەی دروستكردنی دوكانەكەم داوە، كەئەویش دەفتەرێك و 22 وەرەقە بوو. عادل حەسەن، كەپیشەوەرێكی ترەو شوێنی بۆیاغكردنی ئۆتۆمبێلی هەیە لەپیشەسازی كۆن بەهاوڵاتی وت:»راستە ئەو پرۆژەیە جوان دروستكراوە بەڵام لەناوەڕۆكدا كۆمەڵێك كەموكورتی و كێشەی هەیە، بۆ ئەوانەی سەردانمان دەكەن دوورە، دوو سێ جار باران باریوە ئاو چووەتە ناو دوكانەكان، لەكۆی دوو هەزار پیشەوەر تەنها چەند كەسێك رازیین، ئەوانەش ئەو كەسانەن كە جگە لەوەرگرتنی دوكانێك پارچە زەویەكیشیان وەرگرتووە، سەرووی 98 لەسەدی رازی نین بچنە شوێنە تازەكە». وتیشی:»زیاتر لە30 ساڵە ئێمە لەپیشەسازی كۆن ئیشی خۆمان دەكەین و خەڵك بەئاسانی و لەكەمترین كات دێنەلای ئێمە هیچ كێشەیەكمان نیە، ئەو پرۆژەیەی ئێستا دروستكراوە زیاتر مەبەستێكی بازرگانی لەپشتەوەیە، تەنها لەبەرژەوەندی خاوەن كۆمپانیاكەیە». عادل حەسەن زیاتر دواو وتی: «ئەو پارەیەی كەئێمە مانگانە دەیدەین تەنها كرێی دوكانەكە نیە چونكە بۆ دروستكردنی دوكانێك پارەیەكی كەمی تێدەچێت، بەڵام ئەوان تێچووی شەقامە ناوخۆییەكان و خزمەتگوزاری تر وەكو دروستكردنی مزگەوت و زۆر شتی تریان لەسەر ئێمە ئەژماكردووە، ئەوەش ستەمێكی گەورەیە». بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست هاوڵاتی كەوتوون، لەناو خەڵكدا باس لەوەدەكرێت شوێنی پیشەسازیە كۆنەكە دەكرێتە پاركێكی گەورە، دەنگۆیەكی تریش هەیە كەدەكرێتە پرۆژیەكی نیشتەجێبوون. ئیسماعیل مستەفا، بەرپرسی راگەیاندنی سەروكایەتی شارەوانی دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند:»پێش دەستپێكردنی پرۆژەكە هەموو خاوەن پیشەوەرانی بەرۆشكی ئیمزایان لەسەر گرێبەستەكە كردووە، شارەوانی دهۆك فەرمانێكی دەركردووە بەپێی ژمارە(6621) دەبێت خاوەن پیشەوەرانی بەرۆشكی لەماوەی 45 رۆژ شوێنەكانی خۆیان چوڵبكەن، هەر كەسێك پابەند نەبێت رێكاریی یاسایی لەدژی دەگرینەبەر ئەوەش بەپێی ئەو گرێبەستەی كە لەنێوان خۆی و خاوەن كۆمپانیاكەدا كراوە كەپێشتر هەردوولا ئیمزایان لەسەركردووە». وتیشی:»تەنها 20 رۆژ ماوەو موڵەتەكە تەواو دەبێت، پرۆژەكە لەمێژە تەواو بووە، تائێستا بڕیارنەدراوە كە ئایا موڵەتەكە درێژ دەكرێتەوە یان وەكو خۆی دەمێنێتەوە، بڕیاری كوتایی لەلایەن سەروكایەتی شارەوانی دهۆك و كۆمپانیای جێبەجێكارەوە دەدرێت». ئیسماعیل مستەفا دەڵێت: «تائێستا هیچ پیشەوەرێك كەلوپەلی خۆیان نەگواستووەتەوە شوێنە تازەكە، پیشەوەران دڵنیادەكەینەوە كەهیچ كێشەیەك لەپرۆژەكەدا نیە، ئەگەر كێشەیەكیش دروستبێت ئەوا كۆمپانیاكە چارەسەری دەكات، پێمان سەیرە ئێستا پشەوەران دەڵێن شوێنەكەی خۆمان چوڵناكەین، چونكە پێش دەستپێكردنی پرۆژەكە ئەوان رازیبوونی خۆیان نیشانداوەو گرێبەستیان ئیمزاكردووە».  

بەهۆی هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیاوە، نزیکەی ٤٠٠ ماڵ لە شاروچکەی زرگانی حەسەکە رووخاون. هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیا بۆسەر رۆژئاوای کوردستان بەردەوامە و بووەتە هۆی وێرانکاریەکی زۆر و ژێرخانی ئابوری و خزمەتگوزاری دەکاتە ئامانج. ساڵح سمۆ هاوسەرۆکی ئەنجومەنی شاروچکەی زرگانی سەر بە حەسەکە بە ئاژانسی هەواڵی هاواری راگەیاند، هێرشی زۆر قورس لەسەر شاروچکەکەیان هەیە و هەوڵ دەدرێت ژێرخان و ناوەندە خزمەتگوزاریەکانی وەک خوێندنگا، شارەوانی، ناوەندی ئەنجومەنی شاروچکەکە و بارەگای هێزەکانی ناوخۆ وێران بکرێت. ساڵح سمۆ  ئاماژەی بەوەکرد، دەوڵەتی تورکیا بە مەبەستی چۆڵکردنی ناوچەکە هێرش دەکات و وتی، " دەوڵەتی تورکیا فڕنێکی وێران کردووە کە نانی بۆ ٢٠ گوندی سەر بە شاروچکەکە دابین دەکرد. هەروەها ناوەندی هێزەکانی ناوخۆی کردووتە ئامانج کە ئاسایشی ناوچەکەکە دەپارێزن. هاوسەرۆکی ئەنجومەنی شاروچکەی زرگان دەڵێت، بەهۆی هێرشەکانەوە یەک لەسەر سێی ناوچەکە وێران بووە و نزیکەی ٤٠٠ ماڵ رووخاون. ناوبراو ئەوەی خستەڕوو، هەموو دەزگاکانی شاروچکەکە لە دۆخی نائاساییدان و هەوڵ دەدەن لە وەرزی زستاندا پێداویستی هاوڵاتیان دابین بکەن. بەشێک لە خەڵکی ناوچەکەش لە کاتی تۆپباراندا لە شارەکە دەچنە دەرەوە و کاتێک هێرشەکان دەوەستن، دەگەڕێنەوە.  

هاوڵاتی کەشناسی هەرێم رایگەیاند، ئەمڕۆ ئاسمانی ناوچەکانی هەرێم ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت و سبەی لە نێوان پەڵە هەور و نیمچە هەور دەبێت و پلەکانی گەرما بە جێگیری دەمێننەوە. بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ هەینی لەراگەیەنراوێکدا باسی لەوەشکردوە، ئەمڕۆ ئاسمان بە گشتی ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت و خێرایی باش لەسەرخۆ و ( 10  -  15 ) کیلۆمەتر لەکاتژمێرێکدا دەبێت. ئەوەشی خستوەتەڕو، هەروەها سبەی شەممە ئاسمان لە نێوان پەڵە هەور و نیمچە هەور دەبێت و پلەکانی گەرماش نزیک دەبێتەوە لە تۆمارکراوەکانی ڕۆژی پێشو. بەپێی بەشی پێشبینی لە بەڕێوەبەرایەتی کەشناسی هەرێم بەرزترین پلەی گەرمی ناوچەکانی هەرێم بەم شیوەیە دەبێت: هەولێر ١٧ سلێمانی ١٦ دهۆک ١٦ کەرکوک ٢١ هەڵەبجە ١٦ زاخۆ ١٨ سۆران ١٤ گەرمیان ٢١

هاوڵاتی بڕیاره‌ پێش نیوه‌ڕۆی ئه‌مڕۆ هه‌ینی (9ـی كانوونی یه‌كه‌م/ دیسه‌مبه‌ری 2022)، سه‌رۆكی هه‌نگاریا، كاتالین نۆڤاك له‌ چوارچێوه‌ی سه‌ردانه‌كه‌ی بۆ عێراق، بگاته‌ هه‌ولێری پایته‌خت. نووسینگەی سەرۆکایەتیی هەنگاریا لەبارەی بەرنامەی سەردانەکەوە ئاماژەی بەوە کردووە، خانمە سەرۆکەکە تاوەکو شەممە لە عێراق دەمێنێتەوە؛ بڕیارە لەو ماوەیەدا سەردانی هێزەکانی هەنگاریا بکات کە لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش لە هەرێمی کوردستان و عێراق جێگیرکراون.  به‌ گوێره‌ی زانیارییه‌كان، له‌ فڕۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی هه‌ولێر، نۆڤاك له‌ لایه‌ن نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان پێشوازی لێ دەکات. کاتالین نۆڤاک کە یەکەمین خانمە پۆستی سەرۆکایەتیی هەنگاریای وەرگرتبێت، دەبێتە یەکەمین سەرۆکی ئەو وڵاتە لە مێژوودا سەردانی عێراق و هەرێمی کوردستان بکات.    

نیگار عومەر زبڵ و خۆڵ و خاشاك پارێزگای كەركوكی تەنیوەو گەر بەڕێبواریش بەسەر شەقامەكانی ئەو پارێزگا پڕ لەنەوتەدا تێپەڕیت دیمەنێكی زۆری زبڵ و خۆڵ و خاشاكی ماڵان بەدیدەكرێت، بەڕێوەبەری شارەوانی كەركوك دەڵێت: پێش ساڵی 2020 مانگانە بڕی ملیارێك و دووسەد ملیۆن دینار تەرخاندەكرا بۆ پاكکردنەوەی ناوشار، بەڵام دواتر وەزیری دارایی عێراق بڕەكەی كەمكردەوە بۆ 200 ملیۆن دینارو  چارەسەرنەكردنی ئەم گرفتەش زیاتر هۆكارێكی سیاسییە، لەبەرامبەردا پەرلەمانتارێك دەڵێت: ئەو پارەیەی بۆ شارەوانی دانراوە بەشی كۆكردنەوەی زبڵ و خاشاكی ماڵان دەكات، بۆ ئەم كێشەیەش هەموو بەڵگەكانمان داوە بەدەستەی نەزاهە. كۆنەكردنەوەی زبڵ و خۆڵ و خاشاكی كەركوك سیمایەكی ناشرینی بەپارێزگاكە بەخشیوەو ژینگەپارێزان دەڵێن ئەم گرفتە مەترسییەكی زۆر بۆ ژینگەی كەركوك دروستكردووەو بەرپرسانی شارەكە خۆیان بەبەرپرسیار نازانن بەرامبەر ئەم مەترسیەو كەتەرخەمن. عەلی عەبدولڕەحمان، چالاكوانی شاری كەركوك بۆ هاوڵاتی دواو وتی: «شارەوانی رۆژانە نایەت زبڵ و خاشاكی ماڵان كۆبكاتەوە، ئەمەش وادەكات زیاتر  كۆببێتەوەو وەكو بەستەڵەكی لێبێت و ئەوكاتە دێن كۆیدەكەنەوە، ماڵانیش ناچار دەبن هەمووی لەسەر شەقامە گشتییەكان فرێبدەن و تاتیمەكانی شارەوانی بێن و بیبەن، تیمەكانی شارەوانیش بەهیچ شێوەیەك نایەن ماڵ بەماڵ كۆی بكەنەوە بەڵكو هەمووی لەیەك شوێن كۆدەبێتەوە، ئەم كێشەیە بەزۆری لەگەڕەكە كوردیەكاندا دەبینرێت». وتیشی:» زۆرجار ئەو كارمەندانەی كەدێن بۆ كۆكردنەوەی زبڵ و خاشاك پارە لەماڵان وەردەگرن و یەك بەیەك لەدەرگاكان دەدەن بۆ پارە، هەموو ئەمانە دەلالەتن لەوەی كە بەرپرسانی ئەم شارە بێ دەربەستن و خەمخۆری ئەم شارە نین بۆیە حاڵی بەم شێوەیە گەیشتووە». ئەدهەم ئەحمەد چالاكی بواری ژینگە  باس لەمەترسیەكانی پیسبوونی شارەكەیان بۆ هاوڵاتی كردو وتی:»  ئێمە وەك رێكخراوێكی بواری ژینگە بەرپرسانی شار بەبەرپرسیار  دەزانین بەرامبەر پیسبوونی ژینگەی شارەكە، چونكە لەكاتی كۆبوونەوەی  خۆڵ و خاشاكی ماڵاندا لەكاتی بارانباریندا ئەو ماددە خراپانەی كەتێیدایە تێكەڵ  بەخاك و ئاوی شارەكە دەبێت و هۆكارێكە بۆ ژەهراوی بوونی ئاوی شارەكە و بڵاوبوونەوەی بۆنی ناخۆش و میكرۆب بەهۆی هەواوە كەدەگوێزرێتەوەو  چەندین زیانی دیكەی هەیە، كەركوك یەكێكە لەو شارانەی كەپاشماوە و خاشاك و زبڵی زۆری تێدا فڕێدەدرێت، لە زۆربەی كۆڵانەكان زبڵ بۆگەنی كردووەو تەنها حكومەتیش بەرپرسیارە لەم گرفتە». «لەگەڵ پیسبوونی ژینگەدا كاریگەری دوولایەن دەردەكەوێت بەچاو دەبیرێت كاتێك بەناو گەڕەكەكانی شاری كەركوكدا دەڕۆی دەبینیت رۆژانە چ كارەساتێكی بەسەردا دێت، ئەمە جگە لەوەی سیمای شار زۆر  ناشیرین كردووەو كۆڵانەكان شێوەی پاشماوەكانی گرتوە، پێویستە لەسەر تاكی كەركوك خۆیان بە بەرپرسیار بزانن لەپیسبونی شارەكەیان، هەروەها حكومەت و رێكخراوە ناحكومییەكان دەبێت بەسمینارو رێنمایی و بەرنامەو كاری هاوبەش لەگەڵ خەڵكداو هاندانی  خەڵك بۆ ئەنجامدانی كاری ژینگەپارێزی كەپەیوەندی بەڕەوشتی كۆمەڵگاوە هەیە كار بۆ پاكڕاگرتنی شار بكەین»، ئەدهەم ئەحمەت وای وت. هاوكات ئەحمەد رەسول هاووڵاتیەكی شاری كەركوكە بۆ هاوڵاتی وتی:» هەندێ كات شارەوانی مانگێك جارێك دێن بۆ كۆكردنەوەی زبڵ و خاشاكی ماڵان لەدەرگاكەت دەدەن گەر نەیكەیتەوەو پارەیان پێنەدەیت بۆت فڕێنادەن، لەهەموو شەقام و كۆڵانەكانی كەركوكدا تێپەڕیت ئەم دیمەنە دەبینیت و هاوینان بۆنی ناخۆشی پاشماوەی ماڵان ژیانی لێ هەراسان كردووین «. وتیشی:  «بۆ نموونە رێگای دەرەوەی كەركوك كەڕێگای خارجی پێدەوترێت بووەتە شوێنی كۆبوونەوەی  زبڵ و دەروازەی شارەكەی تەنیوە، زۆربەی  ماڵان خۆیان پارە دەدەن بۆ كۆكردنەوەی، ئێمە دەپرسین ئەی شارەوانی ئیشی چیە، ئیتر ئەمە گرفتە تەنها بێباكی لایەنی بەرپرسە بەرامبەر ئەم شارە كەشارێكی بێ ساحێبە«. سەبارەت بە كۆنەكردنەوەی خۆڵوخاشاكی شارەكە، فەرەیدون زەنگەنە سەرۆكی شارەوانی كەركوك  بەهاوڵاتی راگەیاند:» لەساڵی 2020ەوە ئاستی پاكکردنەوەو كۆكردنەوەی پاشماوەی ماڵان بەرەو خراپبوون رۆیشتوە، ئەوەش بەهۆی ئەوەی لەپێشوتردا بۆ یەك مانگ ملیارێك و دووسەد ملیۆن تەرخانكراوە بۆ پاكکردنەوەی ناو شاری كەركوك، بەڵام لەدوای ئەو ساڵەوە بڕی ئەو بودجەیە زۆر كەمكرایەوە بۆ دووسەد ملیۆن، كە لەلایەن وەزیری دارای عێراقەوە كەمكرایەوە  ئەمەش بووە گرفت بۆ شارەكەمان كە ناتوانین وەك پێویست خۆڵوخاشاكی ماڵان كۆبكەینەوە». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» بەهۆی كەمی بودجەو ئالیاتەوە ناتوانین فریای ئەم شارە بكەوین و جیاوازیمان نەكردوە لەگەڵ گەرەكی نەتەوە جیاوازەكاندا كەباس لەوە دەكرێت كوردنشینەكان پشتگوێخراون، بەڵام ئەو گەڕەكانەی كە تەجاوزن كەمتر دەتوانین تیمەكانی پاكکردنەوە  ئەو شوێنانە پاكبكەوەو زۆرێك لەگەڕەكە كوردیەكان دەكەونە دەوروبەری كەركوكەوە یان تەجاوزەكانن بۆیە وەك پێویست تیمەكان فریایان ناكەون». وتیشی،» فرێدانی خۆڵوخاشاك لەلایەن هاووڵاتیانەوە رۆژانە بەهەزار بۆ هەزارو 200 تۆن مەزەندە دەكرێت، بەو بودجەیەی بۆمان تەرخانكراوە ناتوانین هەمووی كۆبكەینەوە، بۆیە زبڵ و خاشاك كۆدەبێتەوە هەندێ كات مەمنونین هەفتەیەك جارێك زبڵی ماڵان یان هی  گەڕەكێك بكۆبكەینەوە». سەرۆكی شارەوانی كەركوك دەڵێت:»بەهۆی ئەم بابەتەشەوە ماڵان خۆیان ناچاردەبن ئۆتۆمبێلی كۆكردنەوەی خۆڵ و خاشاك بگرن و  پارە بدەن بۆ ئەوەی پاشماوەی ماڵان كۆبكاتەوە، گەر ئێمە وەك پێویست هاوكار نەبین خەڵكیش ناچارە ئەمە بكات  و  جگەلەمەش هەر  كارمەندێكی كۆمپانیای پاككەرەوە پارەی دیكە وەربگرێت هاووڵاتیان  دەتوانن ئێمە ئاگاداربكەوە و ئیجرائات دەكەین لەگەڵ ئەو كارمەندەو بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتەش دەیان جار سەردانی لایەنی پەیوەندیدارم كردووە بەڵام هەر وەكوخۆی ماوەتەوە هۆكارەكەشی سیاسیە». بەڵام ئومێد محەمەد، پەرلەمانتاری عێراق لەسنوری پارێزگای كەركوك بەهاوڵاتی وت:» ئەو بڕە پارەیەی كەدابینكراوە بۆ كۆكردنەوەی زبڵ و خاشاكی ماڵان بەشی هەموو كەركوك دەكات و بەڵام شارەوانی هەموو ئامێرەكانی ناخاتەكار بۆ ئەم مەبەستە و زیاتر گەڕەكە كوردییەكانی وەك  پەنجا عەلی، شۆراو، دەروازە، فەیلەق، كوردستان فەرامۆش كراون». وتیشی،» شارەوانی ئامێرەكانی خستۆتەكار بەجیا زبڵ و خاشاكی ماڵان كۆدەكەنەو لەبەرامبەردا پارە لەهاووڵاتیان وەردەگرن و گەر ماڵان پارە نەدەن بۆیان فرێنادەن، بۆیە خەڵك ناچارە فڕێی بدات لەسەر شەقامەكان، سەرباری ئەوەش كۆمپانیاكان كە لەنزیكی شار زبڵەكە فڕێدەدەن و ئاگری تێبەر دەدەن ئەمەش جارێكی تر كێشەی ژینگەی بۆ شار دروستكردووە «. روونیشیكردەوە: «بۆ ئەم كێشەیە هەموو بەڵگەكانمان داوە بەدەستەی نەزاهەو لەگەڵ لایەنەكانی دیكە قسەمان كردووە و كارمان بۆ كردووەو پێمانوایە لایەنی پەیوەندیدار سستە لەبەدواداچوون بۆ ئەم گرفتانە».

83 رۆژە ناڕەزایەتییەکان بەردەوامە و ئەمڕۆش لە سنە و ئەراک و دزفول و چەند شارێک رێوڕەسمی جەماوەریی بۆ کوژاوانی ناڕەزایەتییەکان بەڕێوەچو و دەسەڵاتیش بە هەموشێوەیەک هەوڵی سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان و شارەکانی دیکە دەدات لە شاری سنە کەشێکی ئەمنی و سەربازیی باڵی لەسەر شارەکەدا کێشا و هێزە ئەمنییەکانیش بە گازی فرمێسکڕێژ هێرشیان کردە سەر خەڵک لە بازاڕای بالە (تاناکۆرا) لەو شارە. هاوکات سەرەڕای هەمو رێگرییەکان جەماوەرێکی زۆری خەڵکی شاری سنە بە رێپێوان چونە بەردەم ماڵی هومەن عەبدوڵڵاهی کە شەوی چوارشەممە لە ناڕەزایەتییەکانی ئەو شارە کوژرا و هێزە ئەمنییەکانیش دوای رفاندنی تەرمەکەی رێگەیان نەدا بە بەشداریی جەماوەریی بەخاک بسپێردرێت. لە دەستپێکی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی تەنها لە شاری سنە 17 گەنج و لاوی ئەو شارە کوژراون. هەر لەو شارە بە بەشداریی جەماوەرێکی زۆر رێوڕەسمی چلەی مەرگی سارینا ساعدی، بەڕێوچو کە بەهۆی لێدانی هێزە ئەمنییەکان گیانی لەدەستدا. هاوشێوەی سنە لە شاری پیرانشار بە بەشداریی جەماوەرێکی زۆر رێوڕەسمی چلەی مەرگی کۆمار دەرئۆفتادە ئەو لاوە 16 ساڵەی بەهۆی گوللـەی هێزە ئەمنییەکانی ئێران کوژرابو، بەڕێوەچو. دوای ئەوەی رۆژی رابردو پزیشکێک بە ناوی ئیمان نەوابی لە نەخۆشخانەی کەوسەر لە شاری سنە لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە رفێنرا تا ئێستا چارەنوسی نادیارە و سەرچاوەکانی هەواڵ ئاماژە بەوەدەکەن ئەو پزیشکی نەشتەرگەرییە کە خەڵکی شاری مەشهەد-ە لە باکوری رۆژهەڵاتی ئێران خزمەتی زۆری بە نەخۆش و بریندارەکانی ماوەی رابردوی ناڕەزایەتییەکانی شاری سنە کردوە و داوای پشتیوانیی جەماوەری بۆ ئەو پزیشکە دەکرێت. لە ئەراک سەر بە پارێزگای (مەرکەزی) لە ئێران رێوڕەسمی چلەی مەرگی مێهرشاد شەهیدی، یەکێک لە کوژراوانی شارەکە بەڕێوچو و هێزێکی زۆری ئەمنیش لە دەوری گۆرستان و ناو ئەو شارە بڵاوەیان پێکرا. لە شاری دێزفول لە پارێزگای خوزستان رێوڕەسمی چلەی محەمەد قایمیفەر بەڕێوچو و بەشداربوانی رێوڕەسمەکەش دروشمیان لە دژی دەسەڵاتی ئێران وتەوە. هاوکات لە شاری رامسەر لە باکوری ئێران رێوڕەسمی جەماوەریی بۆ چلەی مەرگی مائیدە جەوانفەر ئەو کچە پەرستارەی کە بەهۆی هێرشی هێزە ئەمنییەکانەوە کوژرابو بەڕێوچو، جوانفەر تەمەنی 28 ساڵ بو کە لە ناڕەزایەتییەکانی شاری رەشت کوژرا. ئەمشەو هێرش کرایە سەر بینای داواکاری گشتی لە شاری مازەندەران لە باکوری ئێران و بیناکە سوتێنرا. لە شاری جوانڕۆ پێکدادان لە نێوان کاسباران و دوکانداری شارەکە لەگەڵ هێزە ئەمنییەکان رویدا و سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە دەسەڵات لە سێ رۆژی رابردودا ژمارەیەک زۆر لە دوکان و بازاڕ و کاسبکارانی بە بیانوی بەشداریی لە مانگرتنی سەرتاسەریی سزا داوە و زۆربەی ئەو دوکانانەش بۆ ماوەیەک مانگێک کلۆم و داخراون. شەوی پێنجشەممە گەنجانی شارەکانی سەقز و سنە بە کردنەوەی ئاگر لە چەند شەقام و گەڕەکێک بەردەوامبون لە دەربڕینی ناڕەزایەتیی و دروشم دژی کۆماری ئیسلامی ئێران و بەرپرسانی وترایەوە. هاوکات لەگەڵ سنە و سەقز و چەند شارێکی دیکە بە شەو لە چەند شەقامێکی شاری تاران و یەزد و مەشهەد ناڕەزایەتیی بەڕێوچو و دروشم دژی دەسەڵاتدارانی وڵاتەکە وترایەوە. ئەمڕۆش لە شاری زاهیدان لە پارێزگای سیستان و بەلوچستان بۆ سێیەمین رۆژی مانگرتنی سەرتاسەریی هاوشێوەی زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و هەندێک شاری ئێران بەردەوامبو و زۆربەی دوکان و بازاڕەکان نەکرانەوە. لە سێدارەدانی موحسین شکاری لە بەرەبەیانی رۆژی پێنجشەممە کاردانەوەی نێودەوڵەتی و نێوخۆیی لە رۆژهەڵات و ئێران لێکەوتوەتەوە و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ هۆشدارییان داوە لە جێبەجێکردنی سزای سێدارەی 10 خۆپیشاندەری دیکە و هاوکات هەر ئەمڕۆ دەزگای داد لە وڵاتەکە ئاگادرکردنەوەی سزای سێدارەی بۆ کەسوکاری سامان یاسین، هونەرمەندی کورد لە کرماشان ناردەوە. سامان یاسین لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانی شاری کەرەج دەستگیرکرا و دادگای ئەو شارە بە تۆمەتی دژایەتی خودا و تێکدانی ئاساێشی کۆماری ئیسلامی ئێران سزای سێدارەی بەسەردا سەپاند. بە پێی زانیارییەکان چوار کورد لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیر و دواتر دادگایی کراون مەترسیی لەسێدارەدانیان لەسەرە.