ڤیدیۆ.. لەیلا زانا، گەیشتە یاریگای ئامەد سپۆر بزانە چۆن پێشوازیی لێدەکەن

هاوڵاتی بۆردومان و تۆپبارانی رۆژئاوای كوردستان لەلایەن سوپای توركیاوە بەردەوامە،  ئەردۆغان دەڵێت: بۆ دروستكردنی پشتێنەیەكی ئەمنی تاقوڵایی 30 كیلۆمەتر دەچنە ناو خاكی عێراق و سوریاوە، هەڕەشەكانی توركیا فەرەنسای هێناوەتە سەر خەت و ئیمانیۆل ماكرۆن لەهەوڵی سازكردنی كۆبوونەوەیەكی نێودەوڵەتییە سەبارەت بەهێرشەكانی توركیا، مەزڵۆم كۆبانێ فەرماندەی گشتی هێزەكانی هەسەدەش رایدەگەیەنێت توركیا شارەكانمان بۆردومان دەكات و خەڵكی مەدەنی دەكوژێت و ژێرخانی وڵاتەكەمان لەناودەبات و هێزەكانی سوریای دیموكرات دەكاتە ئامانج لەكاتێكدا ئێمە هەوڵدەدین جارێكی دیكە داعش سەرهەڵنەداتەوە. بەپێی ئەو ئامارانەی كەئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستان بڵاویكردووەتەوە تەنیا لەماوەی كەمتر لە 15 رۆژدا سوپای توركیا زیاتر لە 150 ناوچەو شوێنی نیشتەجێبوون و چەندین خوێندنگاو نەخۆشخانەو بنكەی تەندروستی بۆردومان  و تۆپباران كردووە، كە بەو هۆیەوە ٢٣٥ قوتابخانە داخراون و لە ٢٥١ قوتابخانەش پشوو راگەیاندراوە كە بەهۆیەوە ٢١ هەزارو ٨٤٣ خوێندكارو قوتابی لەخوێندن بێبەش بوون، بەپێی ئەو ئامارانەی بڵاوكراونەتەوە لەئەنجامی بۆردومانەكاندا زیاتر لە 16 هاووڵاتیی مەدەنی و ٢٠ شەڕڤان شەهیدبوون و دەیان كەسی دیكەش برینداربوون كەمنداڵیشیان لەنێواندایە، بەپێی هەواڵی میدیاكانی رۆژئاوای كوردستانیش بۆردومان و تۆپبارانكردنەكان بەجۆرێكە  تەنانەت لەماوەی 10 رۆژدا توركیا بەتەنیا 200 گولەتۆپی ئاراستەی شارۆچكەی عەین عیسا كردووە. هەر دەربارەی هێرش و پەلامارەكانی توركیا بۆ سەر رۆژئاوا و باشووری كوردستان لەلایەن توركیاوە، فەرەنسا بەنیازە لەوڵاتی ئوردن كۆنگرەیەكی نێودەوڵەتی رێكبخات، كۆشكی ئەلیزێ لە راگەیەنراوێكدا دەڵێت: ئیمانوێل ماكرۆن، سەرۆكی فەرەنسا، لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق گفتوگۆیەكی تەلەفۆنی ئەنجامداو لەبارەی بۆردومانەكانی دەوڵەتی توركیاوە گفتوگۆیان كردووەو بڕیارە لەعەممانی پایتەختی ئوردن بەسەرۆكایەتی ماكرۆن و سودانی كۆبوونەوەیەك ئەنجامبدرێت و سەركردەكانی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش (بەبێ ئەوەی ناوی وڵاتەكان ئاشكرابكرێن) بەشداری تێدا بكەن. ناوەندی دیپلۆماسی كۆمەڵایەتی و ١٦ رێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنی باكورو رۆژهەڵاتی سوریاش داوا لەسكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان دەكەن هەوڵ بۆ راگرتنی هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا بۆ سەر باكورو رۆژهەڵاتی سوریا بدات، ئاماژە بەوەش دەكەن شەوی ٢٠ی تشرینی دووەم دەوڵەتی توركیا ئۆپەراسیۆنێكی ئاسمانی دەستپێكردووەو زۆر شوێنی سەربازیی و مەدەنی، ژێرخان و رۆژنامەوانی لەهەرێمەكانی باكورو رۆژهەڵاتی سوریا كردووەتە ئامانج. لەئەنجامی هێرشەكاندا بۆ سەر كۆبانێ، دێرك، شەهبا، عەین عیسا و زرگان جگە لەشەهیدبوونی ژمارەیەك شەڕڤان، ١٦ هاووڵاتی مەدەنی شەهیدبوون و بەدەیان كەس برینداربوون و زیاتر لە ٤٥ شوێنی خزمەتگوزاری وەك وێستگەی وزەی سوتەمەنی، نەوت، غاز، كۆگا، نەخۆشخانەو خوێندنگا كرانە ئامانج كەتوركیا بەم هێرشانە یاسا نێودەوڵەتیەكانی مافی مرۆڤ پێشێل دەكات و تاوانی شەڕ دەكات. مەزڵۆم كۆبانێ فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) لەوتارێكدا بۆ رۆژنامەی واشنتۆن پۆست مەترسی هێرشەكانی توركیا دەخاتەڕوو ئاماژە بۆ ئەوەدەكات: كە حكومەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا شارەكانمان بۆردومان دەكات و خەڵكی مەدەنی دەكوژێت و ژێرخانی گرنگ لەناودەبات و هێزەكانی سوریای دیموكراتی دەكاتە ئامانج، لەكاتێكدا ئێمە هەوڵدەدین جارێكی دیكە داعش سەرهەڵنەداتەوە.  مەزڵۆم كۆبانێ دەڵێت: لەشكركێشیەكانی توركیا بۆ سەر عەفرین لەساڵی ٢٠١٨ و سەرێكانی و گرێ سپی لەساڵی ٢٠١٩ بووە هۆی ئاوارەبوونی سەدان هەزار كەس و شەڕی جیهانی دژی داعش پەكخست و دوای ساڵانێك بوونی  دەسەڵاتی توركیا لەو ناوچانە دەبینرێت كە ئاژاوەو شەڕو نائارامی لەچ ئاستێكدایە. بەڵام كاتێك خۆبەڕێوەبەری ئێمە لەو شوێنانە بوو، پێكەوەژیانی نەتەوەیی و ئازادی ئایینی و مافەكانی ژنان پارێزراو بوون. حكومەتی توركیاش جگە لەو گرووپانەی كەهاوكاری دەكەن بۆ هێرشكردنە سەر رۆژئاوای كوردستان لەئێستادا بەپێی ئەو زانیارییە میدیایانەی بڵاوكراونەتەوە بەنیازە چەكدارانی گروپی تیرۆریستی (هەیئەی تەحریری شام) كە هەمان رێكخراوی (بەرەی نوسرە)ی پێشووترن و لەلیستی تیرۆری نێودەوڵەتیدان، لەدژی رۆژئاوای كوردستان بەكاریانبهێنێت و شەڕیان پێبكات. ئەو رێكخراوە تیرۆریستییە سەرقاڵی گرنگی پێدانی زیاترە بەو چەكدارە سەلەفییە كوردانەی كە لەڕیزەكانیدا چەكیان هەڵگرتووە بۆ ئەوەی هاوشانی سوپای توركیا بۆ هێرشكردنە سەر رۆژئاوا بەكاریانبهێنێت. هاوكات سەرۆكی رێكخراوی تیرۆریستی (تەحریری شام) دەیەوێت سەلەفییە كوردەكانی گرووپی ئەنسارولئیسلام بخاتە ژێر چەتری خۆیەوە، هەر بۆ ئەو مەبەستە لەچەندڕۆژی رابووردوودا تەحریری شام (ئەبو دەردای كوردی) جێگری ئەمیری ئەنسارولئیسلامیان ئازادكرد، بەڵام هێشتا (ئەبو عەبدولڕەحمان كوردی)ی ئەمیری ئەنساریان ئازاد نەكردووەو لەلایان زیندانییە.  بەپێی ئەو زانیارییانەشی كە بڵاوكراونەتەوە تەحریری شام بەنیازی ئازادكردنی ژمارەیەكی زۆری سەلەفییە دەستگیركراوەكانن كە لەپێشووتردا لەناو رێكخراوەكانی دیكەوە دەستگیریكردوون یاخود لەوانەن كە جیابوونەتەوە. بەپێی ئەو گرتە ڤیدیۆیانەش كەبڵاوكراونەتەوە چەكدارە سەلەفیە كوردەكان بەشداری مەشق و راهێنانێكی قورس دەكەن لەناوچەكانی باشوری رۆژئاوای ئەدلب و لەجەبەل توركمان و جەبەل ئەكراد لەڕیفی لازقیە كە بەشوێنی بڵاوبوونەوەی گرووپە سەلەفییە كوردییەكانی تەحریر شام و هاوشێوەكانی دادەنرێ، پێشووتریش لەمانگی ١٠ی ئەمساڵدا بەرەی تەحریر شام چەكدارە سەلەفییە كوردەكانی بەشداری شەڕی لەعەفرین پێكرد. فەرحان حاجی عیسا، چاودێری سیاسی لەڕۆژئاوای كوردستان رایگەیاندووە توركیا دەیەوێت واز لەگرووپە هاوپەیمانەكانی دیكەی بهێنێت و تەنیا پشت بەبەرەی نوسرە ببەستێت بۆ ئەوەی شەڕی بەوەكالەتی لەڕۆژئاوای كوردستاندا بۆ بەڕێوەببات، ئەمەش وەك سەرەتایەكە تاناوچەكانی ئیدلب كەگرووپەكانی هاوپەیمانی ئێستای توركیا تیایدا باڵادەستن رادەستی رژێمی سوریا بكاتەوە. ئەو چاودێرە بڕواشی وەهایە لەقۆناغی داهاتوو ئیدلب دەكەوێتە بازاڕی رادەستكردن و خۆبەدەستەوەدانەوەی نێوان توركیاو سوریاوە، هانی تەحریری شامیش دەدات لەسنوری هێزەكانی سوریای دیموكرات نیشتەجێبن بۆ ئەوەی بەردەوام شەڕ بەهەسەدە بفرۆشن چونكە هەسەدە توانیویەتی تەواوی پێكهاتە جیاوازەكانی سوریا كۆبكاتەوە، ئەمەش دژی بەرژەوەندییەكانی توركیایە.  

هیومان رایتس وۆچ رایگەیاند، هێرشە ئاسمانیەکانی تورکیا کە لە ٢٠ی ئەم مانگەوە دەستیپێکردووە، زیانی بە دانیشتوان و ژێرخانی خزمەتگوزاری لە باکور و رۆژهەڵاتی سوریا گەیاندووە و قەیرانی مرۆیی زیاتر کردووە. رێکخراوی هیومان رایتس وۆچ راگەیەندراوێکی لەبارەی دۆخی رۆژئاوای کوردستان و هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیا بڵاوکردەوە و دەڵێت، هێرشەکان بووەتە هۆی ئاوارەبوونی هاوڵاتیان، پچڕانی هێڵی کارە، کەمیی سووتەمەنی و رێکخراوەکانی فریاگوزاری ناچارکردووە هەندێک لە چالاکیەکانیان بۆ ماوەیەکی کاتی رابگرن و قوتابخانە و دەوامیان پەکخستووە. راپۆرتەکە لە زاری ئادەم کوگل جێگری بەرێوەبەری دۆسیەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە هیومان رایتس وۆچ بڵاوکراوەتەوە و تێیدا هاتووە، "هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر دانیشتوان و ژێرخانی گرنگ لە باکور و رۆژهەڵاتی سوریا، مافە سەرەتایەکانی هاوڵاتیانی مەدەنی خستووتە مەترسیەوە." ئاماژەی بەوەشکرد، خەڵکی هەرێمەکە لە ئێستادا بەدەست کارەساتێکی مرۆیی و پەرەسەندنی قەیرانی ئاوارەبوون و ئابوریی دەناڵێنن و هێرشە سەربازیەکانی تورکیا مەترسی لەسەر ژیانی عەرەب و کورد و پێکهاتەکانی دیکەی ناوچەکە دروست کردووە. لە راپۆرتەکەدا باس لە ئاماری رێکخراوە ناحکومیەکانی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا کراوە، کە لانیکەم ١٠ هاوڵاتی مەدەنی لە هێرشە ئاسمانیەکاندا کوژراون، لەنێویاندا رۆژنامەنووس "عیسام عەبدوڵلا" کە لەکاتێکدا چاوپێکەوتنی لەگەڵ دانیشتوانی شاری دێریک دەکرد بەهۆی بۆردومانی درۆنەکانی تورکیا کوژرا. دەشڵێت، بەئامانجکردنی دامەزراوەکانی نەوت و غاز، قەیرانی کەمیی سووتەمەنی زیاتر کردووە، ئەمەش وایکردووە، دانیشتووانی هەرێمەکە لە زستاندا کێشەی چێشت لێنان و گەرمکردنەوەیان هەبێت. هیومان رایتس وۆچ وتی: تورکیا پێویستە هێرشە سەربازیەکانی کە قەیرانی مرۆیی و ئاوارەبوون لە باکور و رۆژهەڵاتی سوریا زیاتر دەکەن بوەستێنێت. رێکخراوەکە داوای لە هاوپەیمانە نێودەوڵەتیەکانی تورکیا کردووە کە فشار بخەنە سەر ئەنقەرە بۆ ئەوەی دڵنیابن لەوەی کە هێرشەکانی هەڕەشە لە مافە سەرەتایەکانی خەڵکی سوریا دەکات.

ناڕەزیەتییەکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەردەوامە شەوی رابردوش گەنجێک لە شاری سنە بە گوللـەی هێزە ئەمنییەکانی گیانی لەدەستدا. لە خۆپیشاندانەکانی  شەوی رابردوی شاری سنە لە رۆژهەڵاتی کوردستان گەنجێک بە ناوی هومەن عەبدوڵڵاهی 21 ساڵ بە چەکی ساچمەیی بە سەختی بریندار دەبێت و دوای یەک کاتژمێر مانەوە لە نەخۆشخانە بەهۆی سەختی برینەکانیەوە گیانی لەدەستدا. سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە تەرمی هومەن لە لایەن هێزە ئەمنییەوەکانەوە و رفێنراوە و رێگە بە کەسوکاری نەدراوە تەرمەکەی بە بەشداریی جەماوەریی بەخاک بسپێردرێت رۆژی رابردو لە زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و لە تاران و مەشهەد و ئەسفەهان هێزی زۆری ئەمنیی بڵاوەی پێکرا و سەرەرای ئەوەش خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان بەردەوامبون. بە پێی دوایین ئامار لە 82 رۆژی ناڕەزایەتییەکاندا 123 کەس لە رۆژهەڵاتی کوردستان کوژراون و بە گشتی ژمارەی کوژراوانی سەرتاسەری ئێران 476 کەسی تێپەڕاندوە.

لەگەڵ ئەوەی هەڕەشەکانی تورکیا بۆسەر رۆژئاوای کوردستان بەردەوامە، ئەمریکا جارێ دیکە، دژایەتی خۆی بۆ ئۆپراسیۆنی زەمینی تورکیا پیشاندا. جۆن کێربی ریکخەری پەیوەندیە ستراتیژیەکانی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی کۆشکی سپی لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند، ئەمریکا پشتیوانی لە تورکیا دەکات کە بەرگری لە خۆی بکات، بەڵام ئۆپراسیۆنی تورکیا بۆسەر باکور و رۆژهەڵاتی سوریا بە مەترسی دەزانێت. کێربی وتی، " ئێمە نامانەوێت ئۆپراسیۆنی سەربازی لە باکور و رۆژهەڵاتی سوریا ببینین. ئۆپراسیۆنەکە گیانی هاوڵاتیانی مەدەنی و سەرباز و کارمەندانی ئەمریکا لە سوریا دەخاتە مەترسیەوە. رێگری لە ئەرکەکانمان بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دەکات." رێکخەری پەیوەندییە ستراتیژیەکانی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی کۆشکی سپی دەشڵێت، " ئێمە ئاگاداری ئەو مەترسییەین کە رووبەرووی گەلی تورکیا دەبێتەوە، بەڵام باوەڕمان بەوە نییە کە بیرۆکەی ئۆپراسیۆنی سەربازی بۆسەر باکور و رۆژهەڵاتی سوریا باشترین ڕێگا بێت بۆ نەهێشتنی مەترسیەکە." دوێنێ ئەلجەزیرە لە زاری بەرپرسێکی حکومەتی تورکیاوە کە ناوەکەی ئاشکرا نەکردووە رایگەیاند، تورکیا دوو حەفتە مۆڵەتی داوەتە ئەمریکا و روسیا کە هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە) لە کۆبانێ، منبج و تەل رەفعەت بکێشنەوە، بە پێچەونەوە دەست بە ئۆپراسیۆنی زەمینی دەکەن.

سەركۆ جەمال كەسوكاری نەقیب محەمەد: هیچ هەواڵێكی دڵخۆشكەرمان لا نییە نەقیب محەمەد لەبەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بەژنان و خێزان، ساڵی رابردوو لەكاتی هەوڵی دەستگیركردنی تۆمەتبارێكدا لەگەڵ چەند پۆلیسێك تەقەیان لێكرا، نەقیب محەمەد گیانی لەدەستداو  سێ پۆلیسیش برینداربوون، كەسوكارەكەی دەڵێن دۆسیەكەی هیچ بەرەوپێش نەچووە، ئاسایشی سلێمانیش دەڵێت كارەكانیان لای ئەوان تەواو بووەو رەوانەی دادگا كراوە. ئاڵا لەتیف خوشكی نەقیب محەمەد بەهاوڵاتی راگەیاند:» ساڵێك بەسەر شەهیدكردنی كوڕەكەمان  تێدەپەڕێت، نەقیب محەمەد ئەوكاتەی شەهیدكرا لەئەركی فەرمیدا بوو، پاڵپشت بەفەرمانی دادوەر، لەگەڵ چوار ئەفسەری دیكەی بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی خێزانیدا راسپێردرابوون داواكراوێك دەستگیربكەن، بەڵام  هێرشیانكرایەسەر». وتیشی:»ئێمە هیچ هەواڵێكی دڵخۆشكەرو تازەمان لا نییە لەبارەی بەرەوپێشچوونی رەوشی دادگاییكردنی تاوانبارانی كەیسەكە، كە جگە لەشەهیدبوونی نەقیب محەمەد، برینداربوونی چوار پۆلیسی دیكەو سووتاندنی ئۆتۆمبێلی پۆلیس و زیاتر لەوەش تاوانی «هەڵاتن لەدەستی یاسا»ی تێدایە». ئەو خوشكەی نەقیب محەمەد دەڵێت: «وا هەشت مانگ بەسەر دەستگیركردنی تاوانباراندا تێپەڕدەبێت، بەڵام هێشتا هیچ دانیشتنێكی دادگا بەڕێوەنەچووە، رەنگە زۆریی كەیسەكان لەدادگا وایلێكردبین ئەم دواكەوتنەمان قبوڵ بێت، بەڵام هیچ دەستوەردانێكی كۆمەڵایەتی و سیاسی لەدۆسیەكەدا قبوڵناكەین، بەلاشمانەوە گرنگە بۆ هەموان روون بێت، كە لایەنی داواكار لەسەر ئەم كەیسە تەنها ئێمە نین، بەڵكو حكومەت، وەزارەتی ناوخۆو بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیی پێكەوە هەموومان وەكویەك خاوەنی كەیسەكەین و تەنها رێگەش بەیاساو دادگا دەدەین كاری خۆی بكات». ئاڵا لەتیف ئەوەشی خستەڕوو:» هەرگیز نە سوڵحمان كردووەو نە سوڵحیش دەكەین، نە هیچ دانیشتنێكی كۆمەڵایەتیی قبوڵدەكەین بەڵكو تەنها چاومان لەدادگایە و هیوامانوایە «یاسا» كاری خۆی بكات و هەر خۆی سەروەر بێت».  هاوكات بەوتەی سەرچاوەیەك لەبەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بەژنان و خێزان لەسلێمانی، كەیسەكە لەئاسایشی سلێمانییە، ئەوان لێكۆڵینەوەی تێدا دەكەن، دەڵێت: « ئەفسەری ئێمە بووە و یەكێكین لەلایەنە زەرەرمەندەكان». سەرچاوەكە وتیشی: «ئەو چوار پۆلیسەی برینداربوون سكاڵایان تۆماركردووەو هێشتا دۆسیەكە كۆتایی نەهاتووە». راز فریا وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بەژنان و خێزان لەسلێمانی بەهاوڵاتی وت:» ئێمەش وەكو كەسوكاری شەهیدەكە كوڕێكمان لەدەستداوەو چاوەڕێی دەستی ئاسایشن». هاوكات سەرچاوەیەك لەئاسایشی سلێمانی ئەوەی بۆ هاوڵاتی ئاشكراكرد:» دۆسیەكەی لەلایەن ئاسایشی سلێمانییەوە كۆتایی پێهێندراوەو لێكۆڵینەوەكان تەواو كراون، تۆمەتبارەكان سێ كەسن و هێشتا دادگا بڕیاری لەبارەی سزاكەیان نەداوە». وتیشی:» تا ئەوكاتەی دادگا كەیسەكەیان یەكلایی دەكاتەوە ئەو سێ تۆمەتبارە لەئاسایشی سلێمانی دەستبەسەرن». بەڵام سەرچاوەكە ئامادەنەبوو هیچ زانیاریەكی دیكە لەبارەی دەستگیركراوەكان و چۆنیەتی لێكۆڵینەوە لەگەڵیان ئاشكرابكات، هاوكات رەتیكردەوە هیچ كەسێك  دەستی خستبێتە دۆسیەكەوە. دەوروبەری كاتژمێر 7:00ی ئێوارەی رۆژی یەكشەممە 4ی كانونی یەكەمی 2021، نەقیب محەمەد لەتیف ‌سەرپەرشتی تیمێكی بەڕێوەبەرایەتیەكەی دەكرد بۆ دەستگیركردنی تۆمەتبارێك بەناوی (ی، پ) كە لەلایەن دادوەرەوە ماوەی 10 رۆژ بوو بڕیاری دەستگیركردنی بۆ دەرچووبوو، بەتۆمەتی ئازاردانی هاوسەرەكەی، هەر كەتیمەكە دەگەنە تانجەرۆ نزیك ماڵی تۆمەتبارەكە دەدرێنە بەر دەستدڕێژی گولـلە. ئاسایشی سلێمانی دوای سێ رۆژ لەڕووداوەكە وێنەی دوو كەسی وەكو تۆمەتباری سەرەكی و بكوژی نەقیب محەمەدو برینداركردنی چوار پۆلیسەكە بڵاوكردەوەو داوای هاوكاری كرد بۆ دۆزینەوەیان، ئەوەش گومانی لای كەسوكارەكەی دروستكرد كەتۆمەتبارانی رووداوەكە هەڵاتبن بۆ دەرەوەی وڵات، یاخود لەلایەن بەرپرسێكەوە داڵدەدرابن. رۆژی 12-4-2022  و دوای پێنج مانگ لەكوژرانی نەقیب محەمەد، قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم، سەردانی خانەوادەی نەقیب محەمەد لەتیفیان كردو هەواڵی دەستگیركردنی هەرسێ تاوانبارەكەی پێ راگەیاندن. نەقیب محەمەد لەتیف ئەفسەری مافپەروەر، دەرچوی كۆلێژی یاسا بوو، لەبنكەی خۆرهەڵاتی بەڕێوەبەرێتی توندوتیژی دژی ژنان لەسلێمانی دەوامی دەكرد. (ی، پ) تۆمەتباری سەرەكی كوشتنی نەقیب محەمەد، ماڵی لەتانجەرۆ بووە، چەند جارێك ئازاری بەژنەكەی گەیاندووەو فەرمانی دەستگیركردنی لەلایەن دادوەرەوە بۆ دەرچووەو  خۆی رادەستنەكردووە، ئێوارەی روداوەكە‌ جارێكی دیكە دەمەقاڵێیان بووە. هاوسەرەكەی تۆمەتبارەكە پەیوەندی بەپۆلیسەوە دەكات و ناونیشانەكەیان پێدەدات، تۆمەتبارەكەو باوكی بەپەیوەندییە تەلەفۆنییەکە دەزانن، خۆیان بۆ رووبەڕوبوونەوەی مەفرەزەكەی پۆلیس ئامادە دەكەن. سەركەوت عومەر، بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بەژنان و خێزان لەسلێمانی بەهاوڵاتی وت: «ئەم پیاوە ماوەی 10 رۆژ بووە فەرمانی دەستگیركردنی هەبووەو مەفرەزەكەی ئێمە، بەرلەوەی لەئۆتۆمبێلەكە دابەزن، تەقەیان لێكراوە، مەفرەزەكەمان پێنج كەس بوون». لەبارەی گومانەكان و ناردنی ئەو مەفرەزە پێنج كەسییە بۆ گرتنی تۆمەتبارێك، سەركەوت عومەر وتی: «كەیسەكان لای ئێمە كێشەی توندوتیژی خێزانییە، كەیسی گرتنی بكوژێك یان بازرگانێكی ماددە هۆشبەرەكان نییە، تاوەكو پێویست بكات هێزی گەورە بنێرین بۆ دەستگیركردنی، چەندین ساڵە هەر بەو شێوەیە كار دەكەین». بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژ بەژنان و خێزان لەسلێمانی ئەوەشی خستەڕوو: «ئەوانەی بەپێی ماددەی ژمارە حەوتی یاسای خێزانی، فەرمانی گرتنیان هەیە هەمیشە بەشێوەیەكی ئاسایی مامەڵە لەگەڵ كەیسەكانیاندا دەكەین، بۆ ئەوەی حەساسیەت دروست نەبێت و نەبینەهۆی گەورەكردنی كێشەكان».

حکومەتی سوریا گەمارۆی قورس بەسەر دانیشتوانی کانتۆنی شەهبا و کۆچبەرانی عەفرین دەسەپێنێت و لە ئێستادا بەهۆی نەبوونی سووتەمەنی، دەرمان و پێداویستیە سەرەتاییەکان دەناڵێنن. زیاتر لە ٢٠٠ هەزار کۆچبەری کورد، عەرەب و تورکمان لە کانتۆنی شەهبا دەژین. لە ساڵی ٢٠١٨ەوە لە نێو پێنج کەمپدا کۆبوونەتەوە و بەشێکی کەمیشیان لە گوندەکان دەژین. بەشێک لە ناوچەکە لەژێر دەسەڵاتی تورکیا و بەشێکیش لەژێر دەسەڵاتی حکومەتی سوریادایە. جگە لە خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا هیچ لایەنێک هاوکاریان ناکات و جگە لەوەش رێگری لە هاوکاریەکان دەکرێت. لەئەنجامی بەردەوامی گەمارۆکان، دۆخی کۆچبەران رۆژ بە رۆژ  خراپتر دەبێت و زۆرێک لە دامودەزگاکان بەهۆی نەبوونی سووتەمەنی ناتوانن درێژە بە کارەکانیان بدەن. دکتور ئازاد رەشۆ ئەندامی بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی ئەڤرینی کانتۆنی شەهبا بە ئاژانسی هاوار نیوزی راگەیاند، کۆچبەران لە دۆخێکی خراپدان. کارەبا نییە و هەندێک سووتەمەنی تەرخان کرابوو بۆ نەخۆشخانەکە، بەڵام بەرەو تەواو بوون دەڕوات و ئەگەر دۆخەکە بەم شێوەیە بەردەوام بێت و سووتەمەنی و دەرمان نەمێنێت کارەسات روودەدات. لە رۆژی ٣ی کانونی یەکەمەوە، حکومەتی سوریا هەموو رێگاکانی نێوان کانتۆنی شەهبا و ناوچەکانی دیکەی سوریا و رۆژئاوای کوردستانی داخستووە و رێگە نادات، سووتەمەنی رەوانەی کانتۆنی شەهبا بکرێت. بەو هۆیەوە مۆلیدەکان و ئۆتۆمبێڵەکان لەکار کەوتوون.

هاوڵاتی گەمارۆی تورکیا و سوریا و نەبوونی خزمەتگوزاریەکان مەترسی لەسەر ژیانی کۆچبەرانی کانتۆنی شەهبای رۆژئاوای کوردستان دروست کردووە و دیمەنی منداڵێک کە لەلایەن ئاژانسی هاوازنیوزەوە بڵاوکراوەتەوە و تێیدا دەردەکەویت کە بەهۆی نەبوونی کارەباوە، بە مۆلیدە جیهازی ئۆکسجینی منداڵەکە کاری پێدەکرێت کە نەخۆشی رەبۆی هەیە، نیشانەی دۆخی خراپی کۆچبەرانە. بەگوێرەی هەوڵێکی ئاژانسەکە، دوو مانگە، کۆچبەرانی کانتۆنی شەهبای نێوان کۆبانێ و عەفرین گەمارۆدراون و سوپای سوریا و چەکدارەکانی سەر بە تورکیا و سوپای تورکیا رێگە نادەن هاوکاری بگاتە دەستیان. لەلایەکی دیکەوە، لە ناوچەکە، سووتەمەنی، کارەبا و غاز دەست ناکەویت. ئاژانسی هاوارنیوز دیمەنی منداڵێکی بڵاوکردەوە کە لەگەڵ خانەوادەکەیدا لە گوندی تەل شەعیری سەر بە ناوچەی فافینی هەرێمی شەهبا نیشتەجێبوون کە خەڵکی عەفرینن و لەساڵی ٢٠١٨، کە تورکیا شارەکەیانی داگیر کرد، کۆچیان کردووە. باوکی منداڵەکە لە دیمەنەکەدا دەردەکەوێت و دەڵێت، کۆڕەکەی نەخۆشی رەبۆی هەیە و پێویستی بەوە هەیە بەردەوام لەژێر ئامێری ئۆکسیجنی دەستکرددا بێت، بەڵام بەهۆی ئەوەی کارەبایان نییە، بە ناچاری سووتەمەنی بە نرخێکی زۆر گران بەدەست دەهێنێت و لە رێگەی مۆلیدەوە بۆ چەند کاتژمێرێک ئامێری ئۆکسجینەکە کار پێدەکات  

هاوڵاتی ئەمڕۆ سەرەڕای هەڕەشە و داخستنی دەیان دوکان لە لایەن دەسەڵاتی ئێرانەوە، مانگرتنی کاسبکاران لە زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵات بۆ سێیەم رۆژ لە دوای یەک، بەردەوامبو و هاوکات ژمارەیەک دوکان لە شارەکانی تاران و یەزد و ئەسفەهان و چەند شارێکی دیکە نەکرانەوە و مانگرتن و ناڕەزایەتیی خوێندکارانی زانکۆش بەردەوامبو. ئێوارەی چوارشەممە لە ترسی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی، هێزی زۆری ئەمنیی و سەربازیی لە شارەکانی تاران و کەرج و یەزد و ئەسفەهان و شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاوەی پێکرا. لە شارەکانی سنە و کرماشان و ئیلام و پاوە و مەریوان و جوانڕۆ و بۆکان و مەهاباد و بانە و سەقز و دیواندەرە و زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بۆ سێیەم رۆژ دوکان و بازاڕەکان نەکراونە و مانگرتنی کاسبکاران بەردەوامبو لە ماوەی 82 رۆژی ناڕەزایەتییەکاندا تەنها لە شارەکانی رۆژهەڵات زیاتر لە 23 جار مانگرتنی سەرتاسەریی لەو بەشە لە کوردستان بەڕێوەچوو. سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە تەنها لە شاری سنە دەسەڵات 300 دوکانی بە بیانوی بەشداریی لە مانگرتنەکان بۆ ماوەی مانگێک داخستوە و هاوکات ئەژماری بانکیی 500 کاسبکاریش هەر بە بیانوی بەشداریی لە مانگرتنی دوکان و بازاڕەکان راگرتوە. ئەمڕۆش گرتن و رفاندنی هاوڵاتییانی رۆژهەڵاتی کوردستان بەردەوامبو و تەنها لە کامیارن سێ لاوی 16 ساڵ دەستگیرکران و دەیان کەسیش لە شارەکانی دیکە دەستگیر کران. لە شاری قوروە لە پارێزگای سنە مانگرتن و رێپێوانی ناڕەزایەتیی بەڕێوەچو و هێزێکی زۆری ئەمنیی بەشارەکەدا بڵاوی پێکرا. لە زۆربەی زانکۆکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و تاران و مەشهەد و شیراز گردبونەوەی ناڕەزایەتیی بەڕێوەچو و بایکۆتی هۆڵەکانی خوێند بەردەوام بو و هێزە ئەمنییەکان لە زانکۆی مەشهەد هێرشیان کردە سەر خۆپیشاندەران. نێد پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند؛ سزای سێدارە ترسێکی رون و ئاشکرای کۆماری ئیسلامی ئێرانە لە خەڵکی وڵاتەکە. بەدری خامنەیی، تاقانە خوشکی عەلی خامنەیی رێبەری کۆماری ئیسلام ئێران لە بەیاننامەیەکدا بێبەریبونی خۆی و خانەوادەکەی لە براکەی راگەیاند و وتیشی خامنەیی هاوشێوەی روحەڵلا خومەینی دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی بەردەوامە لە سەرکوتی خەڵکی بوێر و بەشەرفی وڵاتەکە. عەلی ساڵح ئابادی، بەڕێوبەری بانکی ناوەندیی ئێران رەتی کردەوە بانکەکان راسپێردرابن ئەژماری بانکیی کچان و ژنانی بێسەرپۆش راگیرێت لە کاتێکدا پێشتر حسێن جەلالی، ئەندامی دەستەی فەرهەنگ و دابونەریت لە پەرلەمانی وڵاتەکە رایگەیاندبو ژنان و کچانی بێسەرپۆش ئەژماری بانکییەکانیان رادەگیرێت. ئەو لە بەیاننامەکەیدا وتویەتی: خامنەیی تەنها گوێ لە بەکرێگیراوانی چاوردەوری دەگرێت کە بە درۆ هەواڵی دۆخی وڵاتەکەی پێدەگەیەنن.   ناوەندی مافی مرۆڤی ئێران هەرانا بڵاوی کردوەتەوە لە 81 رۆژی ناڕەزایەتییەکانی سەرتاسەری ئێران ژمارەی کوژراوان گەیشتوەتە 473 کەس کە 64 کەسیان تەمەنیان لە 18 ساڵ کەمتر بوە. هەر بە پێی ئامارەکانی ئەو ناوەندە ناڕەزایەتیی لە دژی دەسەڵاتی ئێران 159 شار و شارۆچکەی گرتوەتەوە و لە 143 زانکۆشدا بایکۆت و گردبونەوەی ناڕەزایەتیی بەڕێوەچوە.  

هاوڵاتی ئێوارەی ئەمڕۆ لە سنووری ئاواییەکانی دارا و مەنسوور لە حەفتەغار لە سنووری کەرکووک شەڕ لەنێوان جووتیارانی کوردی خاوەن زەویوزاری ناوچەکە و عەرەبی هاوردە روویدا. جووتیارێکی کورد دەڵێت، بە 100 کەسەوە هێرشیان کردووەتە سەریان و دوو جووتیاری کورد لە شەڕەکەدا بریندار بوون. ئەمڕۆ چوارشەممە جارێکیتر عەرەبە ھاوردەکان تراکتۆریان ھێناوە و ھەوڵیانداوە زەوی جوتیارە کوردەکانی سنووری ھەفتەغار بکێڵن، بەڵام جوتیارانی کورد و دانیشتووانی گوندەکان کۆبوونەتەوە و رێگریان لێکردوون و شەڕ لە نێوانیان دروستبووە. هەروەها جوتیارێکیش ڕایگەیاندووە،دوو جووتیاری کورد لە شەڕەکەدا بریندار بوون کە یەکێکیان لە نەخۆشخانەیە. هاوکات مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، هێرشکردنەسەر جوتیارانی کورد لە لە سنوری قەزای داقوق-ی سەر بە پارێزگای کەرکوک مایەی نیگەرانییە، بۆیە داوا لە سەرۆکایەتییەکانی عێراق دەکات بە پەلە کۆتایی بە پەلاماردان و دەستدرێژیکردنە سەر جوتیارانی کورد بهێنن کە دژی بنەماکانی بەیەکەوەژیانی ئاشتییانە و بڕگەکانی ماددەی 140ی دەستورن.

هاوڵاتی لە شەری سێ بنەماڵەدا لە شاری مێردین لە باکوری کوردستان کەسێک کوژرا و 11 کەسی دیکەش برینداربون. ئاژانسی مێزۆپۆتامیا بڵاوی کردەوە رۆژی چوارشەممە لە نێوان سێ بنەماڵەی شارۆچکەی قۆسەر سەر بە پارێزگای مێردین لەبەردەم دادگای ئەو شارۆچکەیە بە چەک و دار و بەرد شەڕ و پێکدادان رویداوە و ئەوەش کوژراو و برینداری لێکەوتوەتەوە. ئاژانسەکە رونی کردوەتەوە 12 کەس بە سەختی برینداربون کە یەکێکیان موختاری گوند بوە و دوای گەیاندنی بە نەخۆشخانە بەهۆی سەختی برینەکانیەوە گیانی لەدەستداوە. بە پێی زانیارییەکانی ئاژانسەکە پێکدادان و شەڕی ئەو سێ بنەماڵەیە بەهۆی ناکۆکیی لەسەر زەوی لەوەرگەیەکی ئاژەڵان بوە و پۆلیسی تورکیاش حەوت کەسی لەو سێ بنەماڵەیە دەستگیر کردوە.

هاوڵاتی له‌ كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان، ته‌وه‌رێكی كۆبونه‌وه‌كه‌ باسكردن بوو له‌ سه‌ر سه‌ردانی شاندی هه‌رێم بۆ به‌غدا و بڕیاردرا بۆ به‌رده‌وامی دان به‌ گفتوگۆكان جارێكی دیكه‌ شاندی هه‌رێم سه‌ردانی به‌غدا بكاته‌وه‌. ئەمڕۆ چوارشەممە، ئەنجومەنی وەزیران کۆبوونەوەیەکی ئەنجامدا، لەبارەی سەردانی شاندەکەی هەرێم بۆ بەغدا و راپۆرتی شاندەکە لە کۆبوونەوەکەدا تاوتوێکرا. به‌پێی راگه‌یه‌ندراوی كۆبوونه‌وه‌كه‌، بڕگەی یەکەم بریتی بوو لە خستنەڕووی ئەنجامی سەردانی شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ بەغدا و کۆبوونەوەکانی شاندەکە لەگەڵ شاندی حکومەتی فیداڵی سەبارەت بە دۆسییەکانی (بەشە بودجەی هەرێم، نەوت و غاز، گومرگ و دەروازە سنوورییەکان، دیوانی چاودێری دارایی) کە لە لایەن دارا رەشید، وەزیری پلاندانان و ئەندامانی دیکەی شاندی حکومەت خرایەڕوو. باس لەوەشکراوە، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریداوە شاندی هەرێمی کوردستان بۆ درێژەدان بە گفتوگۆ و دانوستان لە رۆژانی داهاتوودا، سەردانی بەغدا بکاتەوە و لیژنە لاوەکییەکانی هاوبەشی هەردوولا دەست بە کۆبوونەوەکانیان بکەن، بە ئاراستەی گەیشتن بە چارەسەری هاوبەش لەسەر بنەمای ئەو نەخشە رێگایەی لە کۆبوونەوەکە پەسەندکرا. ئەوەش ئاشکراکراوە، لە بڕگەی دووەمدا، گفتوگۆ دەربارەی نەخشەڕێگا و میکانیزمی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەبارەت بە چارەسەرکردنی کێشەی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم کراوە و ئەنجومەنی وەزیران پێشوازیی لە بڕیاری حکومەتی فیدڕاڵی بۆ سەرلەنوێ پێکهینانەوەی لیژنەی جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ی دەستووری عێراق دەکات کە بەشێکە لە مینهاجی وەزاری کابینەی نوێی حکومەتی فیدراڵی. هاوکات، داواش دەکات بودجەی پێویست بۆ ئەم لیژنەیە تەرخان بکرێت و پێداویستییەکانی دیکەی دابین بکرێت بۆ لابردنی ئەو لەمپەر و ئاستەنگانەی لەبەردەم جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ی دەستووردا هەن و چارەسەرکردنی کێشەی ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی دەستور و رێکارەکانی هاتوو لە مینهاجی وەزاریی.

لە پەرلەمانی تورکیا رێگە نادرێت پەرلەمانتارێکی هەدەپە بە کوردیی قسە بکات و ئەو پەرلەمانتارەش دەڵێت تا پرسی کورد چارەسەر نەبێت دیموکراسی لە وڵاتەکەدا دروست نابێت. لە کاتی گفتوگۆی پەرلەمانی تورکیا لەسەر بودجەی ساڵی 2023 ی وڵاتەکە  ئیمام تاشچیئەر، پەرلەمانتاری پارتی دیموکراتی گەلان هەدەپە ویستی بە زمانی کوردیی وتارەکەی پێشکەش بکات بەڵام لە لایەن حەیدەر ئاکمر، جێگری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا رێگریی لێکرا. پەرلەمانتارەکەی هەدەپە ویستی بە زمانی کوردی باس لە تەرخان نەکردنی بودجە بۆ کورد بکات بەڵام مایکەکەی بەسەردا داخرا و سەرەڕای ئەوە ئەو پارلەمانتارە لە هۆڵی پەرلەمانی تورکیا بە زمانی کوردی قسەکانی خۆی کرد. ئیمام تاشچیئەر لە کۆتایی وتەکانیدا رایگەیاند تا پرسی کورد چارەسەر نەکرێت ئەوا پرسی دیموکراسی لە تورکیا جێبەجێ ناکرێت. لە ماوەی رابردودا دەیان جار رێگریی لە پەرلەمانتارانی کورد کراوە کە وتارەکانیان لە پەرلەمانی تورکیا بە زمانی کوردیی پێشکەش بکەن.        

ئاماری کوژراوەکانی خۆپیشاندان و نارەزایەتیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بۆ ١٢٢ کەس بەرز بووەوە. رێکخراوی هەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ، ئامارێکی نوێی کوژراون و بریندارەکانی خۆپیشاندان و نارەزایەتیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستانی بڵاوکردەوە. بەگوێرەی ئامارەکەی هەنگاو، تاوەکو ئێستا لە سەرتاسەری رۆژهەڵاتی کوردستان، ١٢٢ کەس کوژران و نزیکەی هەشت هەزار کەسیش بریندار بوون. رێکخراوەکە ئاماژەی بەوە کردووە کە خۆپیشاندانەکان لە ٤٧ شاری رۆژهەڵاتی کوردستان بەردەوامە. ئەمەش لە کاتێکدایە کە سێ رۆژە مانگرتنی سەرتاسەری لە شارەکانی رۆژهەڵاتی کورستان دەستی پێکردووە. هەروەها لە شارەکانی وەک تاران، ئەسفەهان و کەرەج و مەشهەدیش بەشێک لە کاسبکاران دوکانەکانیان نەکردووە و خۆپیشاندانیان ئەنجامدا. بەگوێرەی ئاماری رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ، تاوەکو ئێستا زیاتر لە ٤٥٠ کەس لە تەواوی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان کوژراون. لەو ژمارەیە نزیکەی ٣٠ کەس ژن و ٦٠ کەسیش منداڵان.

هاوڵاتی ژینا یەکێکە لە کاریگەرترین ژنانی جیهان لە لیستی فۆربیس بۆ ١٠٠ ژنی کاریگەر لە جیهاندا لە ڕیزی خێزانی سەرۆکی ئۆکرانیا و ژنانی ئەمریکا گۆڤاری فۆربیس سەبارەت بەو کەسانەی لە لیستەکەدا بژاردەی کردوون ڕایگەیاند لیستەکە بە چوار پێوەری سەرەکی دیاری کراوە: پارە، میدیا، کاریگەری و بواری کاریگەری. ئەو گۆڤارە لەسەر ژینا ئەمینی دەڵێت:" مەهسا ئەمینی یەکێکە لە بەهێزترین و کاریگەرترین ژن بۆ ساڵی ٢٠٢٢ وەک نوێنەری هەزاران ژن کە خۆپیشاندان ئەکەن لە ئێران لە پێناو مافە کانیاندا. هەروەها دەشڵێت، "ئەمینی، ژنێکی کوردی خەڵکی شاری سەقزی سەر بە پارێزگای کوردستانی ئێران بوو، لە 16ی ئەیلولی 2022دا، دوای ئەوەی لەلایەن پۆلیسی ڕەوشتی ئێرانەوە گیرا، کۆچی دوایی کرد. ئەو بە تۆمەتی ئەوەی کە گوایە بە هەڵە حیجابەکەی لەبەرکردبوو بەپێی ڕاپۆرتی بنەماڵە و ڕاگەیاندنەکان ،بە توندی لێیدراوە ودوای ئەوە کەوتە ناو کۆما و مرد." هەروەها "بەهەزاران کەس ڕژانە سەر شەقامەکان بۆ دەربڕینی ناڕەزایی بەرامبەر بەمەرجەکانی کۆچی دوایی ئەمینی و خۆپیشاندانەکان فراوان بوون خەڵک ئێستا داوای گۆڕینی ڕژێم دەکەن. "خۆپیشاندانەکان لە مانگی کانوونی یەکەمی 202٢ وە دەستی پێکردووبەردەوامە ، ئەمەش یەکێکە لە درێژترین خۆپیشاندانەکانی مێژووی ئێران چالاکوانانی مافی مرۆڤیش ڕایانگەیاندووە کە زیاتر لە 400 کەس کوژراون و 18 هەزار کەسیش دەستگیرکراون." لیستەکانی گۆڤاری فۆربس بۆ ١٠٠ کاریگەرترین ژنانی جیهان

هاوڵاتی بەپێی ئەو بەڵگەنامانەی لەبەردەستدان مێژووی بەكارهێانی چەكی كیمیایی لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە دژی گەلی كورد دەگەڕێتەوە بۆ زیاتر لەسەدەیەك ، وەزیری دەرەوەی پێشووتری توركیا لەشوێنێكدا باسی لەوەكردووە: كە ئەوانەی لەئەشكەوتەكاندا خۆیان شاردەوە، سوپا گازی ژەهراوی لەدژیان بەكارهێناو لەناویبردن. لەقۆناغی ئێستاداش پەكەكە بەردەوام جەخت دەكاتەوە كەتوركیا چەكی كیمیایی و قەدەغەكراو بەكاردەهێنێت، بەپێی ئاماری ناوەندی پاراستنی گەل، لەجەنگی ساڵی ٢٠٢١دا سوپای توركیا بەگشتی ٣٦٧ جار چەكی كیمیایی لەدژی سەنگەرەكانی گەریلا بەكارهێناوەو لەئەنجامدا ٤١ گەریلا بەو چەكانە شەهید بوون. رۆژنامەی  Morning Staبەریتانی بەپشتبەستن بەو وێنەو ڤیدیۆیانەی كەسەربازانی توركیا پاش شەهیدكردنی گەریلاكانی پەكەكە بڵاویانكردبووەوە، راپۆرتێكی بڵاوكردەوەو دەیسەلمێنێت توركیا لەچیای مام رەشۆ چەكی كیمیایی بەكارهێناوە. مێژووی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە بەرامبەر بەكورد بۆ سەرەتاكانی سەدەی بیستەم دەگەڕێتەوە. لەو سەردەمەدا خەڵكی دێرسیمی باكووری كوردستان بە رێبەرایەتی سەید رەزا لەبەرامبەر دەوڵەتی توركیا بەرگرییەكی بەهێز دەكەن. هەربۆیە دەوڵەتی توركیا بۆ شكاندنی ئەو بەرگرییە چەكی كیمیایی بەكاردەهێنێت. ئەمە هەم لەبەڵگە مێژووییەكاندا سەلمێنراوە و هەم كاربەدەستانی ئەو سەردەمەی دەوڵەتی توركیا دانی پێدادەنێن.  مێژوونوس مەحمود ئاكیورەكلی كەلێكۆڵینەوەی لەبەڵگەكانی سەر فەرماندەی گشتی و وەزارەتی تەندروستی ئەوكاتەی توركیا كردووە سەلماندوویەتی كە لەوكاتەدا سوپای توركیا سەبارەت بەبەكارهێنانی چەكی كیمیایی سەربازەكانی خۆی پەروەردە كردووەو ئەو گازە كیمیاییانەی كە لەلایەن دەوڵەتی ئەوكاتەی ئەڵمانیاوە بەرهەمهاتوون بەرلەوەی لەدژی یەهوودییەكان بەكاربهێنرێن، لەدژی خەڵكی دێرسیم تاقیكراونەتەوە . هەروەها بەگوێرەی ئەو وتووێژەی كە كەمال كلچدارئۆغلۆ سەرۆكی گەورەترین پارتی ئۆپوزیسیۆنی توركیا لەكاتی خۆیدا لەگەڵ یەكێك لەشایەتحاڵەكانی كۆمەڵكوژی دێرسیم «سەبری چاغلایان گیل» كردوویەتی بەكارهێنانی ئەم ژەهرە لەدژی گەلی كورد بەشێوەیەكی فەرمی پشتڕاست دەكاتەوە. «سەبری چاغلایان گیل» كە لەو سەردەمەدا فەرماندەی ئاسایشی مەلاتیا بووە و پاشانیش وەكو وەزیری دەرەوەی توركیا ئەركی وەرگرتووە دەڵێت: « باسی ئەنجامەكە دەكەم. ئەوانەی خۆیانیان رادەست نەكرد و لەئەشكەوتەكاندا خۆیان شاردەوە، سوپا گازی ژەهراوی بەكارهێنا. لەدەرگای ئەشكەوتەكانەوە ئەوانەمان وەك مشك دەرمانخوارد كرد. لەمنداڵی حەوت ساڵانەوە بگرە تا پیری ٧٠ ساڵ هەموویانمان كوشت. ئۆپەراسیونێكی زۆر خوێناوی بوو» .  دوای دەستپێكردنی خەباتی (پەكەكە)ش لەدژی دەوڵەتی توركیا، زۆر بەڵگەی راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ هەن كە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە لەدژی گەریلاكانی پەكەكە پشتڕاست دەكەنەوە. هەرچەندە دەوڵەتی توركیا خۆی نكۆڵی لەم كارە دەكات و دەوڵەتانی هاوپەیمانی توركیاش لەناتۆ لەبەر بەرژەوەندی سیاسی و ئابووری خۆیان ئامادە نین هیچ لێكۆڵینەوەیەك لەم بارەیەوە بكەن، دۆستانی خاوەن ئەخلاق و ویژدانی گەلی كورد بەشێوەیەكی سەربەخۆ زۆر بەڵگەو داتایان بەدەستخستووە كە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لەلایەن توركیاوە پشتڕاست دەكاتەوە. بەگوێرەی ئەو راپۆرتەی كە لە ٣٠ی نۆڤەمبەری ٢٠١١ بۆ پەرلەمانی ئەڵمانیا بەرزكرایەوە،  لەمیانی شەڕێكی چەكداری لەگەڵ سوپای توركیا لە ١١ی ئایاری ١٩٩٩، ٢٠ گەریلای پەكەكە لەئەشكەوتێكی نزیك بالیكایە لەباشووری رۆژهەڵاتی شڕناخ كوژراون. مانگی سووری كوردستان پاشماوەی نارنجۆكێك كە لەشوێنی رووداوەكە دۆزرابووەوە، دایەدەست رۆژنامەنووسێكی تەلەفزیۆنی ئەڵمانی. شیكارییەك لەپەیمانگای پزیشكی دادوەری زانكۆی میونخ، بەشێوەیەكی یەكلاكەرەوە شوێنەواری گازی CSی لەسەر پاشماوەی نارنجۆكەكە دۆزییەوە. بەپێی گۆڤاری هەواڵی تەلەفزیۆنی ئەڵمانی «Kennzeichen D»، نارنجۆكی RP707 لەلایەن كۆمپانیای ئەڵمانی Buck & Depyfag بەرهەمهێنراوە و جۆرێكە كە لەساڵی ١٩٩٥ـەوە گەیشتووە بەتوركیا. ئەم رووداوەی بەكارهێنانی گازەكە، بەڤیدیۆش تۆماركراوە. لەڤیدیۆكەدا دەتوانرێت گوێبیستی سەربازێك بین كە لەڕێگەی رادیۆی بێ تێلەوە قسە دەكات: «بەهۆی ئەو نارنجۆكە گازییەی كە لەناوەوە بەكارهاتووە مەترسی ژەهراویبوونی سەربازەكانی خۆمان هەیە.» ئەم سەربازە بەردەوام دەبێت و دەڵێت: «هەرچەندە ئێمە رۆژێك چاوەڕێمان كردووە، بەڵام گازەكە هێشتا هەر كاریگەرە».   گازی CS گازی فرمێسكڕێژە. لەچڕیی بەرزدا، بەتایبەتی لەشوێنە داخراوەكاندا، دەكرێت ئەم گازە كوشندە بێت. بەپێی پەیماننامەی چەكی كیمیایی، دەتوانرێت لەخۆپیشاندانەكانی ناڕەزایەتیدا گازی فرمێسكڕێژ بەكاربهێنرێت، بەڵام لەشەڕی چەكداریدا بەكارهێنانی رێگەپێەدراو نییە. بەم شێوەیە، پەڕاوی پرس لەسەر، پێشێلكردنی پەیماننامەی چەكی كیمیاییە كە لەساڵی ١٩٩٧دا توركیا پەسندی كردووە، كرایەوە. لەساڵی ٢٠١٩وە تائێستا توركیا ئۆپەراسیۆنێكی نوێی داگیركاری بۆ سەر خاكی باشووری كوردستان دەستپێكرد كە لەخواكوڕكی سنووری سیدەكانەوە بگرە تا حەفتانینی سنووری زاخۆ بەدرێژایی زیاتر لە ٣٠٠ كیلۆمەتر تا ئێستاش هەر بەردەوامە. جیاوازی ئەم ئۆپەراسیۆنانە لەو ٢٩ ئۆپەراسیۆنەی كە توركیا لە ١٩٨٢ تا ٢٠٠٨ بۆ سەر خاكی باشووری كوردستان ئەنجامی داوە ئەوەیە كە توركیا لەهەر شوێنێكەوە كە دێتە ناو خاكی باشووری كوردستان پاشەكشەی لێ ناكات و بنكەو بارەگای سەربازی و خاڵی كۆنترۆڵی لێ دادەنێت. بەگوێرەی راپۆرتی وەزیری بەرگری عێراق كە لەرۆژی ٢٣ی تەممووزی ٢٠٢٢دا پێشكەشی پەرلەمانی كرد، توركیا پێنج بنكەی گەورەی ئاسمانی و سەربازی و چوار هەزار سەربازو 100 خاڵی سەربازی لەهەرێمدا هەیە.  لەبەرامبەردا پەكەكەش تاكتیكی سەربازی خۆی گۆڕیوەو لەجیاتی شەڕی پارتیزانی هەوڵدەدات ئەو ناوچانەی هەرێم بەهەر بەهایەك بێت بپارێزێت. لەو چوارچێوەیەدا لەهەموو شوێنە ستراتیژەكانی سەر سنووری نێوان توركیاو هەرێمی كوردستان بەدروستكردنی ئەشكەوت و تونێڵ و مانەوە و شەڕكردن لەو تۆنێلانەدا بەرەنگاری هێرشەكانی توركیا دەبێتەوە. توركیا بەپشتبەستن بەتەكنۆلۆژیای سەربازی پێشكەوتوو و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و بەبەكارهێنانی فڕۆكەی شەڕكەرو هەلیكۆپتەر و سارۆخی زەوی-بۆ-زەوی و بەهەزاران دووربینی شەوو دووربینی حەراری  و دووربینی جوڵە كە لەو ناوچانەدا داینابوو و هەروەها  تایبەتیترین هێزی زەمینی خۆی وای بۆ حیساب دەكرد كە لەماوەیەكی كورتدا بتوانێت ئەو ناوچانە داگیر بكات، بەتایبەتی كە لە رێگای هەوڵی دیپلۆماسی بەرفراوانەوە بێدەنگی عێراق و هاوكاری پارتی دیموكراتی كوردستانی مسۆگەر كردبوو. بەڵام تاكتیكی شەڕی ئەشكەوت و تۆنێل لەلایەن پەكەكەوە تا رادەیەكی زۆر توانی سەردەستی توركیا لەلایەن تەكنۆلۆجیای سەربازییەوە پووچەڵ بكاتەوەو توركیا تووشی تەنگاوییەكی زۆر لەبواری سەربازیدا ببێت. هەربۆیە توركیا دەستی كرد بەبەكارهێنانی ئەو چەك و تاكتیكانەی كە لەیاسای نێودەوڵەتیدا رێگەپێدراو نیین. لە ١٠ی شوباتی ساڵی ٢٠٢٢دا كاتێك كەتوركیا بەشێوەیەكی زۆر بەخۆباوەڕ هەوڵیدا بەقووڵایی ٥٠ كم لەچیای گارا بەدابەزاندنی سەرباز لەئاسمانەوە بۆ زەوی ئۆپەراسیۆنێكی داگیركاری ئەنجام بدات، تاكتیكی شەڕی تونێڵی پەكەكە رێگەی لێگرت و دوای چوار رۆژ ناچار مایەوە كە پاشەكشە بكات.  لەم ئۆپەراسیونەدا توركیا بۆ دەستبەسەرداگرتنی ئەشكەوت و تونێڵەكان گازی كیمیایی بەكارهێنا. دوای شكستی ئەم ئۆپەراسیۆنە مشتۆمڕێكی زۆر لەناو سیاسەتی توركیا پەیدا بوو و وای لێهات كە وەزیری بەرگری توركیا كاتێك كە ویستی لێدوانی هێزەكانی پاراستنی گەل سەبارەت بە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی بە درۆ بخاتەوە، لەڕاستیدا دانی پێدانا. وەزیری بەرگری توركیا، خولوسی ئاكار، لە ١٦ی شوباتی ٢٠٢١ لە پەرلەمانی توركیا رایگەیاند كە سوپای توركیا لەشەڕی دژی پەكەكەدا گازی فرمێسكڕێژی بەكارهێناوە. لەكاتێكدا گازی فرمێسكڕێژ رێگەپێدراوە بۆ مەبەستی جڵەوكردنی ئاژاوە، بۆ نموونە؛ لەكاتی خۆپیشاندانەكاندا، بەڵام بەكارهێنانی گازی فرمێشكڕێژ بەتوندی لەلایەن پەیماننامەی چەكی كیمیایی (CWC) لەژینگەیەكی سەربازیدا قەدەغەكراوە. لەوتارەكەیدا خولوسی ئاكار، باسی شەڕی نێوان سوپای توركیاو پەكەكەی گێڕایەوە كەچەند رۆژێك پێشتر لەچیای گارا لەباكووری عێراق روویدابوو. خولوسی ئاكار كە لێرەدا وشە بەوشە دەچینە سەر قسەكانی، وتی:»جگە لەوەش، لەم ناوچەیە، لە دەروازەی ئەشكەوتەكە، تەنیا گازی فرمێسكڕێژ وەك كاردانەوەیەك بەرامبەر بەنارنجۆك و هاوەن بەكارهاتووە. لەگەڵ ئەوەدا، هیچ چەك و تەقەمەنییەكی دیكە بەكارنەهێنراوە.»  دوابەدوای شكستی ئەم ئۆپەراسیۆنە توركیا لە ٢٣ لەسەر ٢٤ی نیسانی ٢٠٢١ بەشێوەیەك كەهاوكات بێت لەگەڵ ساڵیادی كۆمەڵكۆژی ئەرمەنەكان، ئۆپەراسیۆنێكی دیكەی لەناوچەكانی زاپ و ئاڤاشین و مەتینا دەستپێكرد. لەیەكێك لە ئەشكەوتەكان لە سەر چیای مام رەشۆ، توركیا گەمارۆی ئەشكەوتێكی داو دوای ١٠ رۆژ شەڕی دەستەویەخە نەیتوانی بەڕێگەی ئاسایی ئەشكەوتەكە داگیربكات. هەر بۆیە جارێكی دی چەكی كیمیایی بەكارهێناو حەوت گەریلای شەهید كرد تا توانی ئەو ئەشكەوتە داگیربكات. رۆژنامەی Morning Starی بریتانی بە پشتبەستن بەو وێنەو ڤیدیۆیانەی كەسەربازانی توركیا پاش شەهیدكردنی گەریلاكانی پەكەكە بڵاویان كردبووەوە، راپۆرتێكی بڵاوكردەوە كەدەیسەلمێنێت توركیا لەچیای مام رەشۆ چەكی كیمیایی بەكارهێناوە .  گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان بەوانە وەرگرتن لەئەزموونەكانی چیای گاراو مام رەشۆ هەوڵیاندا كە كاریگەرییەكانی چەكی كیمیایی كەمبكەنەوەو رێگە لەداگیركردنی ئەشكەوت و تونێڵەكان لەلایەن سوپای توركیاوە بگرن. ئەم هەوڵدانەی گەریلا سەركەوتوو بوو و توانیان زۆربەی سەنگەرەكانیان بپارێزن، تا ئەوكاتەی كەتوركیا بڕیاریدا بۆ شكاندنی بەرگری گەریلا چەكی تێرمۆباریك (بۆمبی بۆشایی) بەكاربێنێت. بەكارهێنانی ئەم جۆرە لەچەكە قەدەغەكراوە كاتێك ئاشكرابوو كە سێ كەس لەگەریلاكان پاش ٨٠ رۆژ لەبەرگریكردن لەبەرامبەر چەكی كیمیایی لەئەشكەوتی شاخەسور رزگاریان بوو و بەسەرهاتی خۆیانیان بۆ رایگشتی ئاشكراكرد.  ئەمە كاتێك بەتەواوەتی بەبەڵگەوە سەلمێنرا كە گەریلا توانی لە هێرشێكی پێچەوانەدا یەكێك لەو ئەشكەوتانە بگرێتەوە (ئەشكەوتی وەرخەلێ) كە سوپای توركیا پاش ١٢٥ رۆژ لەبەكارهێنانی چەكی كیمیایی داگیری كردبوو . پاش گرتنی ئەشكەوتەكە تەرمی ١٤ گەریلایان دۆزییەوە كە بەدرێژایی ئەو ١٢٥ رۆژە خۆڕاگرییان كردبوو.   ئەو گەریلایانە بەر لەوەی شەهید ببن، هەندێك ڤیدیۆیان تۆماركردبوو بەو هیوایەی كە هەڤاڵەكانیان پاشان بیبیننەوە و بەسەرهاتیان بۆ هەموو كەس ئاشكرابكەن.  گەریلاكان دوای گەڕان بەناو ئەشكەوتەكەدا ئەو تۆمارە ڤیدیۆیەیان لەدرزێكی بچووكدا دۆزیبووەوە و پاشان كەسەیری تۆمارە ڤیدیۆیەكەیان كرد، بینییان كەچۆنیەتی شەڕو ژیان و بەرەنگاربوونەوەی غازی كیمیایی تیایدا تۆماركراوە.  هەر لەو ئەشكەوتەدا پاشماوەی چەكی تێرمۆباریك و هەروەها ئەو ماسك و فیلتەرانە دۆزرانەوە كە سەربازانی سوپای توركیا بۆ خۆپاراستن لەغازی كیمیایی بەكاریانهێنابوو.   بەپێی ئاماری ناوەندی پاراستنی گەل، لەجەنگی ساڵی ٢٠٢١دا سوپای توركیا بەگشتی ٣٦٧ جار چەكی كیمیایی لەدژی سەنگەرەكانی گەریلا بەكارهێناوە كە لەئەنجامدا ٤١ گەریلا بەو چەكانە شەهید بوون.   سوپای توركیا لە ١٤ی نیسانی ساڵی ٢٠٢٢ ئۆپەراسیۆنێكی نوێ لەژێر ناوی چنگ-قۆفڵ دەستپێكرد كە لە ئۆپەراسیۆنەكەی سا‌ڵی ٢٠٢١ زۆر بەرفراوانتر بوو. ئەمجارە سوپای توركیا بەهاوكاری لۆجستیكی و ئیستخباراتی پارتی دیموكراتی كوردستان هەوڵیدا لەجەبهەی پشتەوە هێرش بباتەسەر هێزی گەریلا. ئەم شەڕە حەوت مانگە درێژەی هەیەو بەگوێرەی لێدوانی ناوەندی پاراستنی گەل لە ٥٠ خاڵدا شەڕی دەستەویەخە هەیە.  گەریلا لەئەشكەوت و تونێلە ژێرزەمینیەكاندا خۆی قایم كردووەو سوپای توركیاش هەوڵدەدات بەپشتبەستن بەچەكی كیمیایی لەوێ لەناویان ببات.  هەم لەساڵی ٢٠٢١ و هەمیش لەساڵی ٢٠٢٢ چەندین وەفدی سەربەخۆ بۆ لێكۆڵینەوە كردن لەبەكارهێنانی چەكی كیمیایی ویستیان سەردانی ناوچەكانی شەڕ بكەن. لەمانە وەفدی رێكخراوی سی پی تی (Community Peacemaking Teams- Iraq) سەردانی گوندی هرۆرێ كردو كاریگەریەكانی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لەسەر گوندنشینەكان بەدی كرد. بەڵام دەسەڵاتدارانی پارتی دیموكراتی كوردستان هەوڵی شاردەنەوەیان داو رێگرییان كرد لەوەی كە وەفدەكە لێكۆڵینەوەی زیاتر بكات.  دوابەدوای ئەمە وەفدێكی ئەوروپی دۆستی كورد كەدەستپێشخەری Defend Kurdistanیان دامەزراندووە ویستیان سەردانی ناوچەكانی شەڕ بكەن. بەڵام جارێكی دی هێزەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان رێگرییان لەتەواوكردنی لێكۆڵینەوەكەیان كرد.    لەمانگی ئەیلولی ٢٠٢٢دا وەفدێكی پسپۆڕ لەپزیشكانی نێونەتەوەیی سەر بەڕێكخراوی IPPNW بۆ لێكۆڵینەوە لەبەكارهێنانی چەكی كیمیایی و تێرمۆباریك و ئەتۆمی لەلایەن توركیاوە ویستیان سەردانی ناوچەكانی شەڕ بكەن. جارێكی دی كاربەدەستانی پارتی دیموكراتی كوردستان لەئامێدی رێگرییان لێكردن. هەر بۆیە وەفدەكە بەلێكۆڵینەوە لەگرتە ڤیدیۆییەكان راپۆرتێكیان ئامادەكرد و داوایان كرد پێویستە رای گشتی نێودەوڵەتی و دەزگاكانی پەیوەندیدار بەپەلە لێكۆڵینەوە لەبەكارهێنانی چەكی كیمیایی بكەن. هەم ئەم راپۆرتەو هەم هەواڵی شەهیدبوونی ١٧ گەریلا لەهەر چوار بەشی كوردستان بەهۆی چەكی كیمیاییەوە ، لەگەڵ ئەو گرتە ڤیدیۆییانەی كە كاتی گیانلەدەستدانی گەریلاكان بەچەكی كیمیایی نیشان دەدات  كاردانەوەی نێوخۆیی و نێودەوڵەتی لێكەوتەوە. پرۆفیسۆر شەبنەم كۆرور فینجانجی كەپزیشكێكی پسپۆڕە لەبواری چەكی كیمیایداو سەرۆكی یەكێتی پزیشكانی توركیایە لێدوانێكی بۆ رایگشتی داو داوای لێكۆڵینەوەی بەپەلەی كرد. پەرلەمانتاری پارتی گەلی كۆماری CHP، سەزگین تانرێكۆلۆ، ئەم بابەتەی لەپەرلەمانی توركیا كردە رۆژەڤی پەرلەمانی توركیا، بەتاوانی شەڕ دژ بەمرۆڤایەتی ناوی بردو داوای دەستبەجێ لێكۆڵینەوەی كرد. هەروەها هاوسەرۆكی زیندانیكراوی هەدەپە، سەڵاحەددین دەمیرتاش، لەزیندانەوە پەیامێكی بڵاوكردەوەو ئەم كردەوەیەی وەكو تاوانی شەڕ دژ بەمرۆڤایەتی ناوزەند كرد. رێكخراوی پزیشكانی بێ سنووری نێودەوڵەتیش بەلێدوانێك بانگەوازی لێكۆڵینەوەی لە رووداوكە كرد. گەلی كوردو دۆستانی لەئەوروپا بەچالاكی جەماوەری ئەم تاوانەی شەڕ كە لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە ئەنجامدراوە شەرمەزاریان كرد. بنەماڵەی ئەو گەریلایانەی كە بەچەكی كیمیایی شەهیدبوون، لەبەردەم بینای OPCW (رێكخراوی قەدەغەكردنی چەكی كیمیایی) دەستیان بەچالاكی ئێشكگرتن كرد. بیرمەندی گەورەی جیهانی پرۆفیسۆر نوام چۆمسكی دەڵێت:»بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لەلایەن توركیاوە قۆناغێكی نوێیە لەدڕندەییەكانی ئەو وڵاتە بەرامبەر كوردستان، ڕێكخراوی پزیشكانی نێودەوڵەتی بۆ ڕێگریكردن لەشەڕی ئەتۆمی كەڕێكخراوێكی جێی متمانەیە دەتوانێت لێكۆڵینەوەیەكی سەربەخۆ لەسەر ئەم بابەتە بكات». چۆمسكی رەخنەی لەحكومەتی هەرێمی كوردستان گرت ‌و وتی:»پێموانییە حكومەتی هەرێم جێگەی متمانە بێت بۆ ئەوەی لێكۆڵینەوەی جددی لەو پرسە ئەنجامبدات». راشیگەیاند، «بەداخەوە ئەمریكا لەكاتی خۆیدا رێگریی لەوەكرد كە لێكۆڵینەوە لەكارەساتی كیمیابارانكردنی هەڵەبجە بكرێت، بەڵكو هەوڵیدا لەو پرسەدا ئێران تۆمەتبار بكات‌ و دژایەتی كۆنگرێسیشی كرد هەڵوێست لەوبارەیەوە وەربگرێت» . پسپۆڕی بواری چەكی كیمیایی دكتۆر عەباس مەنسۆران كە هەمان تاوانی توركیای لە رۆژئاوای كوردستانیش (سەرێكانی و گرێ سپی) ئاشكرا كردبوو، رایگەیاند: كە سەیری ڤیدیۆیەكانی كردووەو گومانی تێدا نییە كەتوركیا چەكی كیمیایی بەكارهێناوە . رێكخراوی یەكێتی پزیشكانی جیهانی (WMA) پشتیوانی لەپرۆفیسۆر شەبنەم كرد.  ئەم كاردانەوانە دەسەڵاتدارانی توركیای تووشی شۆك كرد. لە سەرۆك كۆمارەوە بگرە تا دەوڵەت باخچەلی و وەزیری بەرگری و وەزیری ناوخۆو وەزیری دەرەوە لێدوانی نكۆڵیكردنیان لەسەر ئەم  تاوانە داو بۆ سزادانی ئەو كەسانەی كەداوای لێكۆڵینەوەیان كردووە بەپەلە دەسەڵاتی دادوەرییان خستە جوڵەوە. هەر لەم چوارچێوەیەدا پرۆفیسۆر (شەبنەم كۆرور فینجانجی)یان بە تۆمەتی پروپاگەندە بۆ تیرۆریزم دەستبەجێ دەستبەسەرو زیندانیكرد  و بەهەمان تۆمەت سكاڵایەكی نوێیان لەدژی سەڵاحەدین دەمیرتاش تۆمار كرد، لەسەر سەزگین تانرێكۆلۆ دەستیان بەلێكۆڵینەوەی یاسایی كردو هەموو ئەو (١٢) رۆژنامەنووسەی  كە هەواڵیان لەسەر بابەتەكە بڵاوكردبوەوە زیندانیكرد .  بەگوێرەی لێدوانی ناوەندی پاراستنی گەل لەساڵی ٢٠٢٢ لە ١٧ی نیسانەوە تا ١٧ی ئۆكتۆبەر ٢٤٧٦ جار بە چەكی قەدەغەكراوو كیمیایی و تێرمۆباریك پەلاماری سەنگەرەكانی گەریلا دراوە . هەروەها بەگوێرەی ئاماری ناوەندی پاراستنی گەل لەم دوو ساڵەی دواییدا ٩١ گەریلا تەنها بەهۆی ئەم هێرشانەوە  شەهید بوون. ئەم تاوانانەی شەڕ لەدژی مرۆڤایەتی لەسەر خاكی باشووری كوردستان روو دەدەن. ئەو خاكەی كەگەورەترین كارەساتی كیمیایی لەمێژووی مرۆڤایەتی لەوێ روویداوە. گەلی یەهودی بەكۆمەڵكوژی هۆلۆكۆستەوە دەناسرێتەوەو ئەو كەیسەی كردۆتە پێگەیەك كەكەس لەدونیادا نەوێرێت تەنانەت قسەیەك دژ بەیەهودییەكان بڵێت. تاوانی كیمیابارانی هەڵەبجەش ئەو دەرفەتە بۆ كورد دەڕەخسێنێت كە لەڕێگەی دیپلۆماسی و دروستكردنی رایگشتی كەشێكی وەها دروست بكات كەكەس نەتوانێت چەكی كیمیایی لە دژی كورد بەكاربهێنێت. لێرەدا ئەرك دەكەوێتە سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان كە بەخستنەگەڕی هەموو دەرفەتە دیپلۆماتیەكانی دەوڵەتە هەرێمی و زلهێزەكان لەم دۆخە ئاگاداربكاتەوە. هەروەها قوربانیانی چەكی كیمیایی لەباشووری كوردستان، رۆشنبیران، هونەرمەندان، نووسەران و چالاكانی بواری جینۆساید، پسپۆڕانی یاسای نێودەوڵەتی و پزیشكان دەتوانن لەوشیاركردنەوەی رایگشتی جیهانی سەبارەت بەم تاوانە رۆڵی كاریگەریان هەبێت.