رۆژنامەی شەرقلئەوسەت لەبارەی راگەیەندراوی دووەمی وەزارەتی نەوتی عێراق سەبارەت بە گرێبەستە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئەمریکا راپۆرتێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، بەغداد پاشگەزبووەتەوە لەوەی کوردستان تۆمەتباربکات بە دروستکردنی پەیوەندی تاکلایەنە لەگەڵ واشنتن. لە راپۆرتەکەدا هاتووە، دوای ئەوەی گرێبەستە نەوتییە ملیار دۆلارییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئەمریکا نیگەرانی حکومەتی عێراقی لێکەوتەوە، بە هۆکاری ئەوەی گرێبەستەکان بەبێ ئاگاداری بەغداد کراون، هەرزوو لە راگەیەندراوێکی دیکەدا بە زمانێکی نەرمتر داوای پابەندبوونی دەستووری کرد لە چارەسەرکردنی دۆسیەیەکی وا گرنگ. شەرقلئەوسەت باسی لەوە کردووە، دوای ئەوەی مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە واشنتنەوە واژۆکردنی دوو گرێبەستی نەوت و غازی لەگەڵ دوو کۆمپانیای ئەمریکی بە بەهای 110 ملیار دۆلار راگەیاند، وەزارەتی نەوتی عێراق لە راگەیەندراوێکدا رێککەوتنەکەی رەتکردەوە و بە نایاسایی لەقەڵەمیدا، بەڵام هەرزوو لە راگەیەندراوی دووەمدا بەغداد لە هەڵوێستی توندی خۆی پاشگەزبووەتەوە و بە زمانێکی نەرمتر تەنها داوای پابەندبوون بە دەستووری عێراقی کردووە. رۆژنامەکە دەشڵێت، ئەمە هەڵوێستێکی نامۆ و لاستیکییە، چونکە هێشتا بەهۆی ناکۆکییە سیاسییەکانی نێوان هەردوولاوە نەتوانراوە یاسای نەوت و غاز پەسەندبکرێت. لەدوای رێککەوتنەکە ئەمریکا راگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە و پشتگیری خۆی بۆ گرێبەستەکان دەربڕی و لە دانیشتنێکی کۆنگرێسیشدا مارکۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، هۆشداری بە عێراقدا بۆ بەهێزکردنی و باشترکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ واشنتن “دەبێت رێز لە سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان و کارکردنی کۆمپانیا ئەمریکییەکان لە عێراق بگرێت.”
سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان ڕاگەیاند، وەزارەتی دارایی عێراق بەردەوامە لە وردبینیکردن بۆ لیستی مووچەی مانگی پێنج و چاوەڕوانن ئەمڕۆ وردبینییەکە تەواو بکات. ئەو سەرچاوەیە وتى، لە پێشنیوەڕۆى دوێنێوە، وەزارەتى دارایی عێراق دەستیکردووە بە وردبینى بۆ لیستى مووچەى مانگى پێنجى هەرێمى کوردستان، ئەوانەى وردبینییەکە دەکەن دەیانەوێت ئەمڕۆ تەواوى بکەن و بیخەنە بەردەم تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق، بۆ ئەوەی ناردنی مووچە واژۆبکات، پێش ئەوەی بۆ ئەنجامدانی فەریزەی حەج بچێتە مەککە. دوێنێ وەزارەتی دارایی، لیستی مووچەی مانگی پێنجی رادەستی فەرمانگەی ژمێریاری وەزارەتی دارایی عێراق کرد، پێشتریش سەرچاوەیەکی باڵا وتبووى، بەڵێنیان لە بەڕێوەبەری گشتیی ژمێریاری وەزارەتی دارایی عێراق بەوەکالەت وەرگرتووە، 27ـی ئەم مانگە مووچەی مانگی پێنج خەرج بکەن. دواتریش دەستبەجێ لەلایەن وەزارەتی داراییەوە دەست بە دابەشکردنی دەکرێت و پێش جەژنی قوربان سەرجەم مووچەخۆران مووچەی مانگی پێنج وەردەگرن. 2025-05-13، وەزارەتی دارایی و ئابووریی ھەرێمی کوردستان رایگەیاند، بڕی 959 ملیار و 514 ملیۆن دینار وەکو شایستەی مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان خرایە سەر ھەژماری بانکیی وەزارەتی دارایی و ئابووریی ھەرێمی کوردستان لە لقی ھەولێری بانکی ناوەندیی عێراق. ھەر ئەو رۆژە لیستی مووچە بڵاوکرایەوە. وتەی ئەو سەرچاوەیە لەكاتێكدایە، بەوتەی بەشێك لە میدیا عێراقیەكان، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەڵێنی داوە پێش جەژن مووچەی مانگی ئایاری فەرمانبەران و مووچەخۆران دابەش بكرێت، بە مووچەی مووچەخۆران و فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیشەوە. هاوکات جەمال کۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ڕاگەیاند، لە بەغدا دەست بە دابەشکردنی مووچە کراوە و تاوەکو رۆژی دووشەممەش بەردەوام دەبێت، دوای ئەوە دەست بە وردبینی لیستی مووچەی مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان دەکرێ و ئەگەر ھیچ بیانوویەکیان نەبێت، لە سێ بۆ چوار رۆژدا وردبینی تەواو دەبێت. بە گوتەی ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، "بە ئەگەرێکی زۆر، پێش جەژن مووچە دابەش دەکرێت، ئەگەر بەغدا بیانوو نەهێنێتەوە".
لە مانگی داهاتودا سەرۆک کۆماری تورکیا گۆڕانکاری گەورە لە کابینەکەیدا ئەنجام دەدات ،بە جۆرێک کە هەشت وەزیر دەگۆڕدرێن و دو وەزارەتی نوێش دادەمەزرێت. میدیاکانی نزیک لە حکومەتی تورکیا بڵاویانکردوەتەوە، رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆککۆماری تورکیا، بڕیاریداوە لە مانگی داهاتو گۆڕانکاری لە ناو کابینەی حکومەتەکەی ئەنجام بدات. بە گوێرەی میدیاکان گۆڕانکارییەکانی کابینەکەی ئەردۆغان لە دوای 3ی حوزەیرانەوە دەستپێدەکات، چونکە وەزیرەکان لەو کاتەوە مافی خانەنشین بونیان دەبێت. محەمەد عەلی کۆلات، لێکۆڵەری بیروڕای گشتی رایگەیاند، هەشت وەزیر دەگۆڕێن، بەڵام 10 وەزیر دادەمەزرێن، بەهۆی ئەوەی دوو وەزارەت جیادەکرێنەوە، ئەوانیش وەزارەتەکانی کشتوکاڵ و دارستان، وەزارەتی رۆشنبیری و گەشتوگوزار دەبن. ئاشکراشیکردوە، موراد کوروم، وەزیری ژینگە، هاکان فیدان، وەزیری دەرەوە، جەودەت یڵماز، وەزیری داد دڵنیانییان هەیە لە مانەوەیان لە شوینەکەیاندا.
ڕێكخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو ڕایگه‌یاند، پیاوێک لە كرماشان بە بەكارهێنانی چەك هەوڵی كوشتنی هاوژینەكەی و دو ژنخوشكەكەی داوە و دواتر هەر بەو چەكە خۆی كوشتوە، هۆكاری كێشه‌كه‌ش "خێزانی" بوە. ڕێكخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو بڵاویكرده‌وه، پیاوێكی تەمەن 29 ساڵ بە ناوی ئەشكان هیمەتی لە شەهرەكی كەراچیی كرماشان بە كەڵكوەرگرتن لە چەك، هاوژین و ژنخوشكەكەی بە ناوەكانی سەمیرا فەرهادی تەمەن 25 ساڵ و سومەیە فەرهادی كوشتوە. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه، هاوژینەكەی ده‌ستبه‌جێ گیانی لە دەستداوە و دو ژنخوشكەكەی بە ناوەكانی سومەیە فەرهادی و زارا فەرهادی كە بە سه‌ختی برینداربون بۆ نەخۆشخانە گواستراونەته‌وە، سومەیە فەرهادی تەمەن 17 ساڵ دو ڕۆژ دوای ڕودانی ڕوداوەكە گیانی له‌ده‌ستداوه. هەروەها خوشكی سێهەمی بنەماڵە بە ناوی زارا فەرهادی كە چاوی بە قوڵی بریندار ببو و زیانی بەركەوتوە، نەشتەرگەریی بۆ كراوە و چاویان دەر هێناوە، بارودۆخی جەستەیی ناوبراو دژوار ڕاگەیه‌ندراوە و تا ئێستا لە ژێر چاوەدێری تایبەتی پزیشكی دایە. بەوتەی یەكێک لە نزیكانی ئەو بنەماڵەیە، "بكوژ دوای هاتنە ژورەوە بۆ ماڵی خەزوری سەرەتا تەقەی لە ژنخوشكەكەی، سومەیە فەرهادی، كردوە سومەیە بە ناوبراوی وتبو "له‌به‌ر منداڵه‌كه‌ت (سەمیرا) مەمكوژە"، بەڵام تەقەی لێكردوەو دواتر تەقەی لە ژنخوشكەكەی دیكەی كردوە". ڕێكخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو ڕونیكرده‌وه، "بكوژ كە خاوەن بڕوانامەی یاسا بوە، دوای ئەنجامدانی ئەو تاوانه، بە تەقەكردن لە ژێر ملی خۆی هەوڵی خۆكوژی داوه و سەرەڕای ئەوەیكە بۆ نەخۆشخانە گواستراوه‌ته‌وه، گیانی لە دەستداوه". ئه‌وه‌شی خستوه‌ته‌ڕو، "بكوژ و هاوژینەكەی دو منداڵی سێ و پێنج ساڵەیان هەبوە، ماوەی نۆ مانگ ناكۆكیان هه‌بوه و هەر بەو هۆیەوە هاوژینەكەی گەڕابوەوە ماڵی دایك و باوكی".
دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریکا، ڤلادمێر پۆتینی سەرۆكی روسیا بە شێت ناودەبات، هۆشداریشیدا لەوەی هەر هەوڵێک بدات بۆ کۆنترۆڵکردنی تەواوی ئۆکرانیا، ئەوا دەبێتە هۆی روخانی روسیا. ترەمپ، لە پۆستێکیدا لە سەكۆی "تروس شۆشیال" رایگەیاندووە، هەمیشە پەیوەندییەکی زۆر باشم لەگەڵ ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی روسیا هەبووە، بەڵام تووشی شتێك بوو، هەر بە تەواوی شێت بووە. ئاماژەی بەوەشکرد، هەمیشە وتوومە ئەو هەموو ئۆکرانیای دەوێت نەک تەنها بەشێکی، رەنگە ئەوە راست دەربچێت، بەڵام ئەگەر بیکات ئەوە دەبێتە هۆی روخانی روسیا. پێشتریش ترەمپ رەخنەی توندی لە هاوتا روسیەکەی گرت و ناڕەزایی خۆی دەربڕی، دوای هێرشێکی گەورەی روسیا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ سەر ئۆکرانیا، کە بووە هۆی کوژرانی ١٣ کەس. لەگەڵ ئەوەی ترەمپ هەمیشە سەرسامی خۆی بە پوتین دەربڕیوە، بەڵام لە چەند هەفتەی رابردوودا بێزاری خۆی دەربڕیوە لە هەڵوێستی مۆسکۆ، لە میانی دانوستانەکانی ئاگربەست لەگەڵ کیێڤ، كە گەیشتووەتە بنبەست. ئەوە لەكاتێكدایە، دوێنێ ترەمپ بەر لەوەی بچێتە ناو فرۆكەكەی، لە فڕۆکەخانەی مۆریستاون لە ویلایەتی نیوجرسی، بە رۆژنامەنوسانی وت: بێزارم لەوەی کە پوتین دەیکات، ئەو خەڵکێکی زۆر دەکوژێت، نازانم تووشی چی بووە. وتیشی: ماوەیەکی زۆرە دەیناسم، هەمیشە لەگەڵیدا رێککەوتوم، بەڵام موشەک ئاڕاستەی شارەکان دەکات و خەڵک دەکوژێت، منیش بەهیچ شێوەیەک ئەوەم پێخۆش نییە.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکى ئەمریکا دەڵێت، گەڕی پێنجەمى دانوستانی ئەتۆمیی نێوان واشنتن و تاران زۆر باش بووە. ترەمپ لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا لە فڕۆکەخانەى مۆریس تاون لە ویلایەتى نیوجێرسی لە وەڵامی رۆژنامەنووساندا ئەم قسەیەی درکاند. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ڕۆژی دووشەممە ئاماژەی بەوەدا کە پێشکەوتن لەگەڵ ئێران سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمیەکەی هەبووە، ئاماژەی بەوەشدا کە دەکرێت لە ماوەی "یەک دوو ڕۆژی داهاتوودا" ڕاگەیاندنێک بڵاوبکرێتەوە. ناوبراو بە شێوەیەکی بەرچاو گەشبینتر بوو لە ناوبژیوانی عومانی بۆ دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران، کە ڕۆژی هەینی ڕایگەیاند کە دوو وڵات لە خولی پێنجەمی دانوستانەکانی ڕۆمادا پێشکەوتنی "بەشەکی بەڵام بێ ئەنجام"یان بەدەستهێناوە. رۆژی هەینى لە رۆمای پایتەختى ئیتاڵیا و لەناو باڵیۆزخانەى عومان، گەڕی پێنجەمی دانوستانە ئەتۆمییەکەى نێوان واشنتن و تاران بەڕێوەچوو. پێشتر تارانیش رایگەیاندبوو، ئەوان دەستبەرداریی پیتاندنى یۆرانیۆم نابن، یەکێک لە مەرج و داواکارییەکانی ئەمریکاش، راگرتنى پیتاندنەکەى تارانە. ئیسماعیل به‌قائی، گوته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران ڕایگه‌یاند، ئه‌و هه‌واڵانه‌ی له باره‌ی واده و شوێنی به‌ڕێوه‌چوونی گه‌ڕێكی دیكه‌ی دانوستانه‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا بڵاو كراونه‌ته‌وه، ته‌نیا ده‌نگۆن و تاوه‌كوو ئێستا بڕیاری فه‌رمی له‌م باره‌وه نه‌دراوه. جه‌ختیشی كرده‌وه، ئه‌و هه‌واڵه‌ی دراوه‌ته پاڵ وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی عوممان بۆ واده و شوێنی به‌ڕێوه‌چوونی گه‌ڕی شه‌شه‌می دانوستانه‌كانی نێوان ئێران و ئه‌مه‌ریكا، دووره له ڕاستی و هه‌ڵبه‌ستراوه. چه‌ند پلاتفۆرمێك به زمانی فارسی بڵاویان كردووه‌ته‌وه، چوارشه‌ممه‌ی داهاتوو گه‌ڕی شه‌شه‌می دانوستانه‌كانی نێوان تاران و واشنتن به‌ڕێوه ده‌چێت.
.png)
ئاژانسی فریاگوزاری و کارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەرانی فەلەستین ڕۆژی یەکشەممە لە ڕاپۆرتێکدا ڕایگەیاند کە لە ماوەی تەنیا دوو مانگدا زیاتر لە ٩٥٠ منداڵ لە کەرتی غەززە کوژراون. UNRWA لە پۆستێکدا لە پەیجی تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک ڕایگەیاندووە، "منداڵانی غەززە بەرگەی ئازارێکی بێ خەیاڵ دەگرن"، ئاماژەی بەوەشکردووە، "برسێتی و ئاوارەبوون و هێرشی بێ جیاوازییان لەسەرە". جەختیشی لەوە کردەوە کە دەبێت ئەمە بوەستێت و دەڵێت "دەبێت منداڵان بپارێزرێن". پێش ئەوەش ئاژانسەکەی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاندبوو کە کەرتی غەززە ڕۆژانە پێویستی بە 500 بۆ 600 بارهەڵگری فریاگوزاری هەیە. ئەمڕۆ UNRWA لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک ڕایگەیاندووە، "لێشاوی ئامانجدار و بێ پچڕانی هاوکارییەکان بۆ غەززە تاکە ڕێگەیە بۆ ڕێگریکردن لە پەرەسەندنی زیاتری کارەساتی ئێستا". ئاماژەی بەوەشکردووە، "کەمترین پێویستی ڕۆژانە ٥٠٠ بۆ ٦٠٠ بارهەڵگر دەبێت، کە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بەڕێوەدەبرێت، لەنێویاندا UNRWA". ئاماژەی بەوەشکردووە، "خەڵکی غەززە ناتوانن زیاتر چاوەڕێ بکەن". میدیاکانی بزووتنەوەی حەماس بڵاویان کردەوە کە تەنیا 100 بارهەڵگری فریاگوزاری چوونەتە ناو غەززە، کە دەکاتە 1%ی پێداویستییە سەرەتاییەکانی دانیشتووانی غەززە. لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، بەهۆی بەدخۆراکی و کەمی خۆراک و دەرمانەوە زیاتر لە ٥٧ حاڵەتی گیانلەدەستدان تۆمارکراوە. لەلایەکى دیکەوە کەناڵی بی بی سی رایگەیاند، لە بۆردومانێکی سوپای ئیسرائیل لە خان یونسی غەزە نۆ منداڵی یەک خێزان کوژراون و تەنها باوک و منداڵێکیان رزگاری بووە. بەگوێرەی راپۆرتەکەی بی بی سی، بۆردومانەکە لە ماڵی دکتۆر حەمدی نەجار و عەلا نەجاری داوە کە هەردووکیان پزیشکن لە نەخۆشخانەی ناسر. بەگوتەی د.مونیر ئەلبروش، بەڕێوەبەری وەزارەتی تەندروستیی غەزە، خانووی خانەوادەی نەجاڕ دوای چەند خولەکێک لە گەڕانەوەی حەمدی نەجار بۆ ماڵەوە لێیدراوە دوای ئەوەی عەلا نەجاری خێزانی گەیاندووەتە سەر کار. لەدوای بۆردومانەکە تەنها حەمدی نەجار و منداڵێکیان بەناوی ئادەم کە تەنها 11 ساڵە رزگاریان بووە. گەورەترین منداڵی ئەو خێزانە 12 ساڵ بووە.
لە ٢٣هەمین کۆنگرەی نائاسایی کەنەکە دەربارەی بەرژەوەندییە نەتەوەییەکانی کورد، ستراتیژی دیپلۆماسی و یەکێتی نەتەوەیی، گفتوگۆی بەرفراوان کرا. کۆنگرەكە بە هەڵبژاردنی هاوسەرۆک و ئەندامانی کۆنسەی بەڕێوەبەری کۆتایی هات. لە دانیشتنی دوەم ڕۆژی جڤاتی گشتی ٢٣هەمینی کەنەکە، کۆنسەی بەڕێوەبەری هەڵبژاردنی ئەنجامدا. بە گفتوگۆ و کۆی دەنگی نوێنەران، ١٩ ئەندانی کۆنسەی بەڕێوەبەری كران بە ٢٣ ئەندام. پاشان هەڵبژاردن کرا. کۆنگرەکە بە خۆناساندنی ئەندامانی کۆنسەی بەڕێوەبەری و پێشنیارەکان بەردەوام بو. هاوسەرۆکانی کەنەکە زەینەب موراد و ئەحمەد کاراموس کە دوبارە وەک هاوسەرۆک هەڵبژێرانەوەو پاشان قسەیان كرد. زەینەب موراد ڕایگەیاند لەم قۆناغەدا بەرپرسیارێتیی مەزنیان لەسەر شانە بۆ پاراستنی دەسکەوتەکانی گەلی کورد، وتی: "دەبێت خەباتی نەتەوەیی بەدیسپلینتر بکرێت و زەمینەی دیپلۆماتیک پتەوتر بکرێت". ئەحمەد کاراموس ڕایگەیاند قۆناغەکە هەستیارەو وتیشی"لە دو ساڵی بەردەمماندا بۆ پتەوکردنی خەباتی یەکێتیی نەتەوەیی و پەیوەندیی دیپلۆماسی و نێونەتەوەیی وەک یەک دەنگ کاردەکەین بۆ نوێنەرایەتی گەلی کورد". ئەندامی کۆنسەی بەڕێوەبەریی کەنەکە زوبەیر ئایدار ڕایگەیاند، بۆ سەرکەوتنی پرۆسەکە، دەبێت تورکیا دەست هەڵبگرێت لە نکۆڵیکردن لە گەلی کورد. ئایدار بانگەوازیکرد بۆ بەشداربون لەو کۆنفرانسەی لەلایەن کەنەکەوە ڕێکدەخرێت بۆ یادی ١٠٠ ساڵەی لەسێدارەدانی شێخ سەعید و هەڤاڵانی و بۆ ئەو گردبونەوەیەی کە لە ئەڵمانیا ئەنجام دەدرێت. کۆنگرەکە بە گفتوگۆ و پێشنیاری بەشداربوانی چوار پارچە و نوێنەری پارتە سیاسییەکان و کەسانی بەشداربو، وە باسکردن لەسەر پاراستنی دەسکەوتەکانی کوردستان، کۆتایی هات. ئەم کەسانە بۆ کۆنسەی بەڕێوەبەریی کەنەکە هەڵبژێردران: ١- شێخ شەماڵ ٢_ ڕەفیق غەفور ٣_ ئەکرەم حوسۆ ٤_ ئیبراهیم عەلی‌پور ٥_ بەهزاد پیرموسا ٦_ شێرکۆ محەمەد ئەمین ٧_ فاروق جەمیل ٨_ میران ساڵەح ٩_ شوکروڵا محەمەد ئەمین ١٠_ عوسمان ئەرگین ١١_ سەعید سەنەندەجی ١٢_ یەعقوب میرزا ١٣_ زوبەیر ئایدار ١٤_ نەیلوفەر کۆچ ١٥_ ڕۆژین موکریان
بەهۆی گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا كەمبونەوەی ئاستی ئاوی روبارەکانی دیجلە و فورات، لە ماوەی (80) ساڵی رابردودا یەدەگی ئاو لە نزمترین ئاستیدایە و وتەبێژەكەی وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاو رایدەگەیەنێت: بۆ دابینكردنی ئاوی خواردنەوە ناچاربون روبەری کشتوکاڵ کەمبکەنەوە. ئەمڕۆ یەکشەممە، خالید شەماڵ، وتەبیژی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق بەئاژانسی فرانس پرێسی راگەیاند: بەهۆی كەمی باران لە وەرزی دابارینی ئەمساڵ و گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا لەگەڵ دابەزینی ئاستی ئاوی هەردو روباری دیجلە و فورات، یەدەگی ئاو لە ئاوی عێراق لە نزمترین ئاستیدایە كە لە ماوەی (80) ساڵی رابردودا نەگەیشتوە بەئەو ئاستە، ئەوەش دەسەڵاتداران ناچار دەکات روبەری ئەو زەوییە کشتوکاڵییانەی لەم هاوینەدا چێنراون، کەم بکەنەوە. لە پەراوێزی پێنجەمین کۆنفرانسی نێودەوڵەتی ئاو لە بەغداد وتیشی: یەدەكی ستراتیژی ئاو لە عێراق ساڵی ڕابردو باشتر بوە، ئێستا لە (40%)ـی كەمیر لە شایستەی خۆی لە روبارەكانی دیجلە و فورات وەردەگرێت. رونیكردوەتەوە، بڕیار وابو لە سەرەتای وەرزی هاویندا زیاتر لە (18) ملیار مەتر سێجا ئاو لە پشكی هەردو روبارەكە بۆ عێراق رەوانە بكرێت، بەڵام ئێستا نزیکەی (10) ملیار مەتر سێجا ئاو دەگات بە وڵاتەكەی. وتەبێژەكەی وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاو ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، لە (80) ساڵی رابردودا عێراق روبەڕوی بێ ئاوی بەو جۆرە نەبوەتەوە، هەروەها بەمەبەستی دڵنیابونەوە بۆ دابینكردنی ئاوی خواردنەوە بۆ (46) ملیۆن هاوڵاتی عێراقی، ناچاربون روبەری کشتوکاڵی کەمبکەنەوە. راشیگەیاندوە: لە چەند ساڵی رابردودا حکومەت هانی جوتیارانی داوە کە تەکنیکی ئاودێری هاوچەرخ بۆ کەمکردنەوەی بەکارهێنانی ئاو بەکاربهێنن، هەروەك دەسپێشخەریشیان كردوە بۆ بەدەمەوەهاتن و کۆکردنەوەی پشتیوانی نێودەوڵەتی بەمەبەستی زیادکردنی فشارە دیپلۆماسییەکانە بۆ سەر وڵاتانی دراوسێ بۆ زامنکردنی مافەکانی عێراق لە ئاوی روبارەكانی دیجلە و فورات. لەگەڵ بەرزبونەوەی پلەکانی گەرما و ئەو وشکەساڵییەی کە زیاتر لە پێنج ساڵە بەردەوامە، بەردەوام بەغداد رەخنە لە دروستكردنی ئەو بەنداوانە دەگرێت كە لەلایەن ئێران و توركیاوە دروستکراون، ئەوەش وایكردوە ئاستی ئاوی هەردو روبارەی دیجلە و فورات كەمبوەتەوە كە سەرچاوەی سەرەکی ئاوی عێراقن.
وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران ئاماژه به‌وه ده‌كات، تاوه‌كوو ئێستا واده و شوێنی به‌ڕێوه‌چوونی گه‌ڕێكی دیكه‌ی دانوستانه‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا دیاریی نه‌كراوه. یه‌كشه‌ممه، 25ـی ئایاری 2025، ئیسماعیل به‌قائی، گوته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران ڕایگه‌یاند، ئه‌و هه‌واڵانه‌ی له باره‌ی واده و شوێنی به‌ڕێوه‌چوونی گه‌ڕێكی دیكه‌ی دانوستانه‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا بڵاو كراونه‌ته‌وه، ته‌نیا ده‌نگۆن و تاوه‌كوو ئێستا بڕیاری فه‌رمی له‌م باره‌وه نه‌دراوه. جه‌ختیشی كرده‌وه، ئه‌و هه‌واڵه‌ی دراوه‌ته پاڵ وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی عوممان بۆ واده و شوێنی به‌ڕێوه‌چوونی گه‌ڕی شه‌شه‌می دانوستانه‌كانی نێوان ئێران و ئه‌مه‌ریكا، دووره له ڕاستی و هه‌ڵبه‌ستراوه. چه‌ند پلاتفۆرمێك به زمانی فارسی بڵاویان كردووه‌ته‌وه، چوارشه‌ممه‌ی داهاتوو گه‌ڕی شه‌شه‌می دانوستانه‌كانی نێوان تاران و واشنتن به‌ڕێوه ده‌چێت. هەینی، 23ـی ئایاری 2025، ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز لە زاری سەرچاوەیەکی ئێرانی بڵاوی کردەوە، گەڕی پێنجەمی دانوستانەکانی ئەمەریکا و ئێران لە ڕۆما، لە بارەی بەرنامەی ئەتۆمی تاران کۆتایی هات. هەروەها ڕاشیگەیاندبوو، چاوەڕوان دەکرێت دانوستانە ئەتۆمییەکانی نێوان ئێران و ئەمەریکا بەردەوام بێت و عوممانیش ڕۆژ و شوێنی گەڕی داهاتوو دیاری دەکات. عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران دوای کۆبوونەوەکە ئاماژەی دا، گفتوگۆی ئەتۆمی لەگەڵ ئەمەریکا ئاڵۆزە و کاتی زیاتری پێویستە. وەزیری دەرەوەی ئێران باسی لەوەش کردبوو، بەهۆی پێشکەشکردنی پێشنیازەکانی عوممان، پێشکەوتنی باش لە دانوستانەکان هەبوو. گوتیشی: عومان بیرۆکەی جیاوازی هەیە بۆ زاڵبوون بەسەر خاڵە ناکۆکەکان نێوانی ئێران و ئەمەریکا. ئیسماعیل بەقایی، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند، ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ترەمپ بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەرۆکی شاندی ئەمەریکا، بەر لە کۆتاییهاتن دانوستانەکەی جێ هێشت. لای خۆیەوە بەدر ئەلبوسەعیدی، وەزیری دەرەوەی عوممان ئاماژەی دا، لە دانوستانەکانی گەڕی پێنجەمی نێوان ئەمەریکا و ئێران کەمێک پێشکەوتن هەبووە، بەڵام یەکلاکەرەوە نەبوو.
بارزانی ڕایدەگەیەنێت ناكرێ قووتی هاووڵاتیان بە سیاسی بكرێت و وەك چەكێك لەدژی خەڵكی كوردستان بەكار بهێنرێت. جەختیشی لەوە كردەوە كە حوكمڕانیی لە عێراق كاتێك سەركەوتوو دەبێت كە دەستوور جێبەجێ بكرێت. بارەگای بارزانی بڵاوی کردەوە، ڕۆژی یەكشەممە 25ـی ئایاری 2025 مەسعود بارزانی لە سەلاحەددین پێشوازیی لە ژمارەیەك ئەمیر و سەرۆك هۆز و كەسایەتیی هۆزەكانی پارێزگاكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق كرد. هەر لەو كۆبوونەوەدا بارزانی، لە وتەیەكدا بۆ ئامادەبووان ئاماژەی بە مێژووی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق و ئەو نەهامەتی و زوڵمە كرد كە حكوومەتەكانی عێراق بەسەر گەلی كوردستانیان هێناوە. ئەوەشی خستوەتەڕوو كە بوونی ناكۆكیی گەلی كوردستان لەگەڵ حكوومەت و ڕژێمەكان بە مانای ناكۆكی لەگەڵ گەل و پێكهاتەكانی عێراق نایەت و سیاسەتی هەڵەی حكوومەتەكان هەرگیز ناتوانێ پەیوەندیی نێوان گەلان تێك بدات. بارزانی ڕاشیگەیاند كە حەز دەكەن هەموو عێراق ئاوەدان بێت و ببوژێتەوە و كەرامەتی هاووڵاتیان لە هەموو بەشەكانی عێراق پارێزراو بێت. جەختیشی لەوە كردەوە كە حوكمڕانیی لە عێراق كاتێك سەركەوتوو دەبێت كە دەستوور جێبەجێ بكرێت و هەموولایەك پابەندی هەر سێ پرەنسیپی هاوسەنگی و سازان و هاوبەشی بن. لەو دیدارەدا، سوپاسی گەلی كوردستانیان كرد كە لە ڕۆژانی تەنگانە و شەڕی تیرۆردا باوەشیان بۆ ژمارەیەكی زۆری ئاوارە لە بەشەكانی تری عێراق كردەوە، شاندی میوان ستاییشی سەقامگیری و پێشكەوتنەكانی هەرێمی كوردستانیان كرد كە سەرباری بوونی ئاستەنگ بەڵام هەرێم توانیویەتی لەسەر ڕێگەی بووژانەوە هەنگاو بنێت. هەروەها ڕاشیانگەیاند كە ئەوان لە داخوازییە ڕەواكانی گەلی كوردستان دەگەن و پەیامی پاڵپشتی و موحەبەت و پێزانینیان بۆ گەلی كوردستان هەیە.
رۆژنامەی تورکیە لە زاری چەند سەرچاوەیەک لە دەزگای ئاسایشی تورکیاوە بڵاویکردەوە، هێزەکانی وڵاتەکە پلان بۆ دامەزراندنی بنکەی ئاسمانی و دەریایی لە سوریا دادەنێن. بەگوێرەی ئەو راپۆرتانەی میدیای تورکی بڵاویکردووەتەوە، ئەنقەرە پلانی ئەوەی هەیە لەگەڵ ئەم هەنگاوە، لە بواری رێکخستنی سوپا و هێزەکانی ئاسایش هاوکاری پێشکەش بە سوریاش بکات. ئامانج لە دانانی ئەم بنکە سەربازیەی تورکیا رووبەڕووبوونەوەی رێکخراوی چەکداریی داعشە لە سوریا، رۆژنامەی تورکیە دەڵێ، کۆبوونەوە لەنێوان پێنج دەوڵەت لەنێویاندا تورکیا دەکرێت، لە چوارچێوەی میکانیزمی هاوبەش بۆ رووبەڕووبوونەوەی داعش لە سوریا. رۆژی 2ـی مانگی رابردووش ماڵپەڕی میدڵ ئیست ئای ئاشکرایکرد، حکومەتی تورکیا بەنیازە بنکەیەکی سەربازی لە ناوەڕاستی سوریا بکاتەوە و سیستمی بەرگریی ئاسمانی تێدا جێگیربکات، ئەم هەنگاوە ئیسرائیلی نیگەرانکرد و رۆژێک دواتر هێرشێکی قورسی کردەسەر ئەو ناوچەیەی پلانبوو بنکەکەی تێدا بکرێتەوە.
لە کاتی سەردانەکەی بۆ هەرێمی کۆرسک، ئۆکرانیا بە دەیان درۆن هێرشی کردە سەر هێلیکۆپتەرەکەی سەرۆکی ڕووسیا. ئەمڕۆ یەکشەممە، 25-05-2025، ئاژانسی ڕیا نۆڤۆستی لە زاری ری داشکین، فەرماندەی فیرقەی بەرگریی ئاسمانیی ڕووسیا لە هەرێمی کۆرسک، بڵاوی کردووەتەوە، ڤلادیمێر پوتن، سەرۆکی ڕووسیا بۆ بەسەرکردنەوەی هەرێمی کۆرسک بە هێلیکۆپتەرە تایبەتەکەی کە ڕێگەدا بووە بۆ هەرێمەکە، بەڵام لە ئاسمانی ناوچەکە ڕووبەڕووی هێرشێکی فراوانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان (درۆن) بووەتەوە. بە گوێرەی زانیارییەکان، هێزەکانی ئۆکرانیا بە 46 درۆن هێرشیان کردووەتە سەر هێلیکۆپتەرەکەی سەرۆکی ڕووسیا، بەڵام سیستەمی بەرگریی توانیویەتی درۆنەکان تێکبشکێنێت و ڤلادیمێر پوتن لە مەترسیی ڕزگار بکەن. ئەمە لە کاتێکدایە، بەیانیی شەممە، 24-05-2025، ڕووسیا یەکێک لە گەورەترین هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و مووشەکیی بالیستیکی کردە سەر کییێڤ و لە ئەنجامدا لانی کەم 14 کەس بریندار بوون. بە گوێرەی زانیاریی هێزە ئاسمانییەکانی ئۆکرانیا، لە هێرشەکەدا، سوپای ڕووسیا، زیاتر لە 14 مووشەکی بالیستیکی و 250 فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان (درۆن)ـی دوورمەودا بۆ سەر کیێڤ بەکار هێناوە. لە لایەکی دیکەوە سوپای ڕووسیا ڕایگەیاندووە، لە ڕۆژی سێشەممەی ڕابردووەوە، 20-05-2025، سوپای ئۆکرانیا بە زیاتر لە 788 فڕۆکەی بێفڕۆکەوان هێرشی کردووەتە سەر هێزەکانی و توانیویانە زیاتر لە 776 فڕۆکە تێک بشکێنن. ئەم هێرشانە لە کاتێکدان، گفتوگۆی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بەرپرسانی ڕووسیا و ئۆکرانیا بە نێوەندگیریی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا بۆ ڕاگەیاندنی ئاگربەست و کۆتاییهێنانی یەکجارەکی جەنگ بەردەوامن.
ئاسیاسێڵ لە کۆبونەوەی ساڵانەی دەستەی گشتیدا دابەشکردنی قازانجی نەختینەیی بە رێژەی 150٪ پەسەندکرد، هاوکات کۆمپانیاکە رایگەیاندووە: بەردەوام دەبین لە داهێنان و باڵادەستی لە پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکان. کۆمپانیای ئاسیاسێڵ راگەیەنراوێکی بڵاوکردوە و ئاشکرایکردووە، دەستەی گشتی کۆمپانیای ئاسیاسێڵ، پێشەنگ لە بواری پەیوەندییەکان لە عیراقدا، لە سلێمانی کۆبونەوەی خۆی بە سەرۆکایەتی فاروق مستەفا رەسوڵ، سەرۆکی ئەنجومەنی بەڕێوەبردن ئەنجامدا، خاوەن پشکەکان بە کۆی دەنگ رەزامەندی خۆیان لەسەر سەرجەم بەندەکانی کارنامەی کۆبوونەوەکە راگەیاند. ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو بڕیارە سەرەکییانەی کە لە میانی کۆبونەوەکەدا دران، بریتی بوون لە پەسەندکردنی راپۆرتی ئەنجومەنی بەڕێوەبردن و راپۆرتی وردبینی دارایی و تۆمارە داراییەکانی کۆمپانیا بۆ ساڵی دارایی 2024، هەروەها راسپاردنی وردبینێکی دەرەکی دارایی بۆ پێداچوونەوە و وردبینیکردنی ژمێرەکانی کۆمپانیا بۆ ساڵی 2025. ئاسیاسێڵ راشیگەیاند، دەستەی گشتی دابەشکردنی قازانجی نەختینەیی بە رێژەی 150٪ ـی لە سەرمایەکە پەسەندکرد، بە بڕی 1.5 دینار بۆ هەر پشکێك کە دەدرێت بە سەرجەم خاوەن پشکەکانی کۆمپانیا کە لە لیستی خاوەن پشکەکاندا تۆمارکراون لە رۆژی بەستنی کۆبونەوەی دەستەی گشتیدا، بە پێی ماددەی "4"ـی بڕیاری ژمارە "25" ـی ساڵی 2024 کە لە لایەن دەستەی کاغەزە داراییەکانی عێراق "هیئە اڵاوراق المالیە العراقیە"ــەوە دەرچووە. ئەوەشی خستەڕوو، ئەم دابەشکردنەی ئەمساڵ بێ وێنەیە بەراورد بە ساڵانی پێشوو، ئەمەش رەنگدانەوەی ئەدای دارایی کۆمپانیایە لە ساڵی 2024 ـدا، سەرباری باڵانسی نەختینەیی بەردەست و سەرمایەی زیادەی کەڵەکەبووی کۆمپانیا، کە بووەتە هۆی ئەوەی دابەشکردنی قازانجی ئەمساڵ بێ وێنە بێت. فاروق مستەفا رەسوڵ سوپاسی خاوەن پشکەکانی کرد بۆ پشتگیریکردنی هەمیشەیی و پابەندبوونیان بە گەشتی گەشەکردنی کۆمپانیا و رایگەیاند: ئاسیاسێڵ بەردەوامە لە چەسپاندنی شوێن دەستی روونی خۆی لە کەرتی پەیوەندییەکانی عیراقدا، هەروەها پابەندبوونی بەهێزی خۆی نیشانداوە بۆ ڕابەرایەتیکردنی وەرچەرخانی دیجیتاڵی و داهێنانی چارەسەری پێشکەوتوو لە بواری پەیوەندییەکاندا. لە کۆتایی راگەیەنراوەکەدا ئاماژە بەوەکراوە، ئاسیاسێڵ هەوڵدەدات بەردەوام بێت لە سەرکەوتنەکانی، لە هەمان کاتدا پارێزگاری بکات لە پابەندبوونی بە گەشەپێدان و داهێنان و باڵادەستی لە پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکانی، سەرباری رۆڵی کاریگەری لە برەودان بە ئابووری عیراق و بەردەوامی لە پابەندبوون بە رێساکانی حوکمڕانی باش و بەرپرسیارێتییەکەی بەرانبەر بە ژینگە و کۆمەڵگای عیراقی.
ڕۆژى هەینى ڕابردوو گەڕێکی دیکەی دانوستانە ئەتۆمییەکە جارێکی دیکە بێئەنجام کۆتاییهات، وەزیری دەرەوەی عومان بە پێشکەتوو ناویبرد، بەڵام گوتی، یەکلاکەرەوەش نەبووە. ئیسرائیل گومانی لە سەرکەوتنی دانوستانەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا هەیە، ئامادەکاریی هێرش بۆسەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی تاران دەکات و ئەوە دوایین راپۆرتی پێگەی هەواڵی ئاکسیۆسی ئەمریکییە. بەگوێرەی چەند سەرچاوەیەکی دیپلۆماتیش بۆ رۆیتەرز، تاوەکو هاوینی ئەمساڵ رێککەوتن لەنێوان تاران و واشنتن لە رووی تەکنیکییەوە مومکین نابێت، بەڵام بەرپرسێکی باڵای ئێرانی بە ئاژانسەکەی گوتووە، ئەگەر ئەمریکییەکان واز لە داواکاریی سفرکردنەوەی پرۆسەی پیتاندنی یۆرانیۆم بهێنن، ئەوا بە ئەگەرێکی زۆرەوە دەگەنە رێککەوتن. حسێن شەریعەتمەداری، نوێنەری خامنەیی لە رۆژنامەی کەیهان، ئامانجی ئەمریکای لە دانوستانەکان بۆ دروستکردنی فیتنەوە و ئاژاوە لە وڵاتەکەی گەڕاندووەتەوە. بەگوێرەی وەزیری دەرەوەی ئێران، لە یەک دوو کۆبوونەوەى داهاتوودا ئەگەر بەمشێوەیە گفتوگۆکان باشبن، ئەوا بەرەوپێشچوونێک دەبێت لە گفتوگۆکان. بەگوێرەی میدیای ئێرانی لە گفتوگۆکانی خولی پێنجەم، پرسی پیتاندی یۆرانیۆم و هەڵگرتنی سزاکانی سەر تاران تەوەرەی سەرەکی بوون. لەگەڵ ئەوەی ئەمریکا داوای سفر لە سەدی پیتاندنی یۆرانیۆم لە تاران دەکات، لە تازەترین هەنگاویدا دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا چوار فەرمانی جێبەجێکاریی وڵاتەکەی واژۆکرد، بە ئامانجى نوێکردنەوەی وزەی ئەتۆمی لەبواری سڤیل لە وڵاتەکەی و چوارهێندەکردنی بەرهەمهێنانی ئەو وزەیە لە 25 ساڵی داهاتوودا. سەرۆکی ئەمریکا بەڵێنیداوە دروستکردنی وێستگەی ئەتۆمیی نوێ لە وڵاتەکەی خێراتر بکات و گوتی، دەبێت ماوەی دروستکردنی هەر وێستگەیەکی ئەتۆمی زیاتر لە 18 مانگ نەخایەنێت. هەرچەندە تاوەکو ئێستا وادەی بەڕێوەچوونی خولی شەشەم دانوستانەکان تاوەکو ئێستا دیار نییە، بەڵام سێ خولی پێشتری دانوستانەکان لە مەسقەتى پایتەختى عومان بووە و دوو خولیش لە رۆما بەڕێوەچوون، سەرجەم خولەکانى دانوستانیش بەنێوەندگیریی عومان بوون.
