بانکی رافیدەین رێگری لە سپیکردنەوەی پارە دەکات

حکومەتی سوریا هێزی سەربازیی بۆ گوندەکانى رۆژهەڵاتی حەلەب و رەقە لە باکووری رۆژهەڵاتی سوریا گواستووەتەوە، کە ئەو ناوچانە هاوسنوورن لەگەڵ ئەو ناوچانەى لەژێر کۆنتڕۆڵى هێزەکانى سوریاى دیموکراتن. ئاژانسى هەواڵیی ئەڵمانیا بڵاویکردەوە، لە رۆژى یەکشەممەوە وەزارەتی بەرگریی سوریا هێزی سەربازیی گەورەی رەوانەی ناوچەکانی نزیک بەنداوی تشرین و گوندەکانى رۆژهەڵاتی حەلەب کردووە، هەروەها هێزی سەربازی دیکەش لە فیرقەی 60 و 76ـی وەزارەتی بەرگرییەوە گەیشتوونەتە ناوچەی زاملە لە باشووری رەقە”. ئاژانسەکە بڵاویشیکردەوە، ئەو هێزە سەربازییانەی گەیشتوونەتە ناوچەکانی بەنداوی تشرین، دێرحەفەر و زاملە، دوای گرژییەکانى ئەم دواییەى نێوان هێزەکانی وەزارەتی بەرگریی سوریا و هێزەکانى سوریاى دیموکرات بووە. ئاژانسەکە ئاماژەى بەوە کردووە، تائێستا هیچ شتێکى فەرمى لەبارەى جوڵەى هێزەکان و دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە نزیک حەلەب بەرەو ناوچەکانی رۆژهەڵاتی فورات نییە، بەڵام رەنگە ئەمە پەیوەندى بە گرژییەکانى ئەم دواییە و کاردانەوەکانى ئەو کۆنفرانسەوە بێت، کە رۆژی هەینی لە حەسەکە بەڕێوەچوو. بە گوێرەى ئاژانسەکە، کە قسەى لەگەڵ چەند سەرچاوەیەکى دیمەشق کردووە، ئەو کۆنفرانسە بە مەترسی بۆ سەر پرۆسەی دانوستانەکانی نێوان دیمەشق و هێزەکانی سوپاى دیموکرات دەزانن، هەر ئەوەشە کاردانەوەى زۆرى دروست کردووە. یەکەم کاردانەوەى دیمەشق کۆنفرانسی حەسەکە ئەوە بوو، کە گفتوگۆکانى پاریسى بۆ رێککەوتن لەگەڵ قامیشلۆ هەڵپەسادر، کە بڕیار بوو بەم نزیکانە بەڕێوەبچێت.

بەپێى ئامارو بەدواداچونێکى تیمی هەرێمی کوردستانی رێکخراوی CPT ئەمریکى، هێرشەکانى تورکیا لە مانگی تەمووزدا، بە ڕێژەی %٩٧ بە بەراورد بە مانگی حوزەیران کەمیکردووە، ئەمەش کە زۆر دەمێکە کەمبوونەوە و گۆڕانکاری  لەو شێوەیە ڕووینەداوە. هەر بەپێى ڕاپۆرتەکەى ڕێکخراوى سى پى تى: تاوەکو ئێستا سەربازانی تورکیا لەو ناوچانە نەکشاونەتەوە کە دەستیان بەسەردا گرتوون، بەڵکو بەردەوامن لە دروستکردنی بارەگای سەربازی نوێ، ڕێگریکردن لە گوندنشینان بۆ گەڕانەوەیان بۆسەر زێدی خۆیان. دەقى ڕاپۆرتەکەى سى پى تى.. کەمبوونەوەی هێرشەکانی سوپای تورکیا بە ڕێژەی %٩٧، لەگەڵ بەردەوامی پڕۆژەی چارەسەر ئاشتی و دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی نوێ. لەدوای زیاتر لە چوار مانگ لە دەربڕینی ئامادەیی بۆ هەڵوەشاندنەوەی حزبەکە، لە ڕێکەوتی ١١ی تەمووزدا، (٣٠) چەکداری پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)، وەکو دەستپێکێک بۆ پڕۆسەی چەکدانان،  لە مەراسیمێکی سیمبوڵی ئاشکرادا چەکەکانیان سوتاند. ئەم بڕیارە لە دوای ڕاگەیاندنی بانگەوازی ئاشتی، ڕێبەری دەستگیرکراوی حزبەکە (ئۆجەلان) لە کۆتایی مانگی شوبات و دواتریش ڕاگەیاندنی ئاگربەستی تاکلایانە، لە ١ی ئاداردا لەلایەن پەکەکەوە هات.  لەگەڵ بەڕێوەچوونی قۆناغی یەکەمی پڕۆسەی چەکدانان و بەرەوامی دانوستانەکانی ئاشتی و پیادەکردنی ڕێکارەکان، بۆردوومانەکانی سوپای تورکیاش بە شێوەیەکی بەرچاو کەمی کرد. هێرشەکان لە مانگی تەمووزدا،  بە ڕێژەی %٩٧ بە بەراورد بە مانگی حوزەیران کەمیکردووە، ئەمەش کە زۆر دەمێکە کەمبوونەوە و گۆڕانکاری  لەو شێوەیە ڕووینەداوە. بەڵام، سەرەڕای ئەم کەمبوونەوەیەش، هێزەکانی سوپای تورکیا لە ٢٩ی تەمووزدا، ئۆپەراسیۆنێکی زەمینی نوێیان ڕاگەیاند و بەردەوامبوون لە چالاکییە سەربازییەکانیان کە بوونە هۆی دروستکردنی ئاستەنگ بۆ جوڵە و هاتوچۆی هاوڵاتیان و هەروەها زیان گەیاندن بە ڕەزوباخ و زەوی کشتوکاڵی گوندنشینان. لە نێوان ١ی تەمووز بۆ ٣١ی تەمووز، سوپای تورکیا  (١٨) بۆردوومان و هێرشی ئاسمانی بۆسەر هەرێمی کوردستانی عێراق ئەنجامداوە.  کە ئەمە کەمبوونەوەیەکی بەرچاوە بە بەراورد بە مانگەکانی پێشوو. زۆربەی هێرشەکان بۆ سەر سنوری قەزای ئامێدی لە پارێزگای دهۆک بوون کە ژمارەیان (١٧) هێرش و بۆردوومان بووە.  (یەک) هێرشی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان، لە قەزای پێنجوێن لە سنووری پارێزگای سلێمانی ڕوویداوە کە ئەمەش تاکە هێرشی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی تورکییە بۆسەر هەرێمی کوردستان کە لە دوای ڕاگەیاندنی ئاگربەستی تاکلایەنەی پەکەکەوە تۆمارکرابێت. لە بەرواری ١٩ی تەمووزدا، فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی خۆکوژ، ئۆتۆمبێلێکی جۆری (تۆیۆتا هایلۆکس)ی لە گوندی (شیوەگوێزان)ی سەر بە ناحیەی گەرمک، لە سنوری قەزای پێنجوێن لە پارێزگای سلێمانی بە ئامانجگرت. لە هێرشەکەدا ئەندامێکی حیزبی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان (پژاک) کوژرا و سەرنشینێکی تریش کە هەر ئەندامی ئەو حزبە بوو بە سەختی بریندارکرا. دوا بە دوای هێرشەکە، یەکینەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان (یەرەکە)، کە باڵی سەربازی پژاکە، ڕایگەیاند، ئۆتۆمبێلەکە لەلایەن فڕۆکەیەکی بێ فڕۆکەوانی خۆکوژی وڵاتی ئێرانەوە کراوەتە ئامانج. شایەتحاڵەکانی ڕووداوەکە کە لەلایەن تیمی کوردستانی عێراقی (CPT)ەوە چاوپێکەوتنیان لەگەڵدا کرا، گووتیان کە جۆری ئۆتۆمبێلەکە ( تۆیۆتا هایلۆکس) بووە.  دوو سەرنشینی چەکداری تیادا بووە. هەموو شایەتحاڵەکان جەختیان لەسەر ئەوە کردەوە کە فڕۆکە بێ فڕۆکەوانەکە خۆکوژ نەبووە و لە دوای بە ئامانج گرتنی ئۆتۆمبێلەکە، ماوەیەک بەسەر ئاسمانی ناوچەکەدا سوڕاوەتەوە، پاشان ناوچەکەی جێهێشتووە. هەروەها، هێزە ئەمنییەکانی ناوچەکە ڕەتیان کردەوە کە هیچ پارچەیەکیان لە پاشماوەی درۆنەکە دۆزیبێتەوە، ئەمەش گومان دەخاتە سەر ئەو بانگەشەیەی کە فڕۆکەی بەکارهاتوو فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی خۆکوژ بووبێت. هەروەها، هیچ ڕووداو و هێرشێکی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان کە لەلایەن ئێرانەوە ئەنجامدرابێت لەسەرسنوورەکانی پارێزگای سلێمانی تۆمار نەکراوە. سوپای ئێران لەم ناوچە سنوورییانەدا تەنیا لە ڕیگەی تۆپبارانەوە هێرشی ئەنجامداوە. بۆیە گووتەی شایەتحاڵان و شیکارییەکان، گومانی ئەوەی کە هێرشەکە لەلایەن فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی تورکییەوە ئەنجامدرابێت زیاتر دەکەن. هەروەها هێرشەکە بووەتە هۆی ئاگرکەوتنەوە و سوتانی زەوییە کشتوکاڵییەکانی دەورووبەری ڕووداوەکە، کە نزیکەی پێنج کاتژمێری خایاندووە بۆ دانیشتوانی ناوچەکە تاوەکو بتوانن کۆنتڕۆڵی ئاگرەکە بکەن و بیکوژێننەوە. لە بەرواری ٢٢ی تەمووز، دانیشتوانی گوندی دەرگەلێ موسا بەگی، لە ناوچەی (کانی ماسێ)ی سەر بە قەزای ئامێدی لە پارێزگای دهۆک، کە لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ڕابردووەوە بەهۆی ئۆپەراسیۆنەکانی سوپای تورکیا ئاوارەبوون، هەوڵیاندا بگەڕێنەوە بۆسەر ماڵ و کێڵگە کشتوکاڵیەکانیان. بەڵام لەلایەن سەربازانی سوپای تورکیا کە لە ناوچەکەدا هەن، ڕێگریان لێکرا و گوندنشینان نەیانتوانی بچنەوە سەر گوند و ماڵەکانی خۆیان. بەپێی گوتەی گوندنشینان، سەربازانی سوپای تورکیا ئاگریان لە دەورووبەری گوندەکە بەرداوە و پاشان ئاگرەکە بە خێرای تەشەنەی کردووە بۆناو گوندەکانی دەرگەلێ موسا بەگی، میسکا، باڤێ، شیلازە، بلیزانێ و قەسرۆک. بەهۆی ئاگرەکەوە زەرەر و زیانێکی زۆر بەر ئەو گوندانە کەوتووە و نزیکەی دوو ڕۆژی خایاندووە تاوەکو دانیشتوانی ناوچەکە توانیویانە ئاگرەکە کۆنتڕۆڵ بکەن. لە ڕۆژی ٢٩ی تەمووزدا، سوپای تورکیا بە بەشداری (٢٥٠) سەرباز، ئۆپەراسیۆنێکی خاکڕەوی نوێی بۆ ناو بەشێک لە گوندەکانی ناوچەی باتیفا لە سنوری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ، لە پارێزگای دهۆک ڕاگەیاند. ئۆپەراسیۆنەکە گوندەکانی (شیلانێ، بانکێ، لێهڤانێ، ئەڤلەهێ و پیربیلا)ی بە ئامانج گرت. سوپاکە بارەگایەکی سەربازی نوێی لە سەر چیای (سیارا سطەورێ) دروستکرد. گوندنشینان پێیان ڕاگەیاندرابوو کە لەماڵەکانی خۆیان نەیەنە دەرەوە و هەموو هاتوچۆیەکیش بۆ ناو ئەو گوندانە قەدەغەکرا. لەدوای جێگیرکردنی بارەگا سەربازییەکە، سوپای تورکیا دەستی کرد بە هەڵمەتێکی کیوماڵکردن و پشکنین لە ناوچەکەدا بۆ دوو بریکاری دەزگای هەواڵگری نیشتیمانی تورکیا (میت) کە پێشترو لەساڵی ٢٠١٧ لەلایەن گەریلاکانی پارتی کرێکارانی کوردستانەوە دەستگیرکرابوون. یەکێک لەو بریکارانە، بە زیندووی گەڕێندراوەتەوە بۆ تورکیا و بریکارەکەی تریش بە مردوویی، جەستەی گەڕێندراوەتەوە بۆ تورکیا. سەرباری تەواوکردنی هەڵمەتەکە، سوپاکە لە بارەگا سەربازییەکە نەکشاوەتەوە و سەربازەکان لە ناوچەکەدا جێگیرکراون.  لە سەرەتای ئەم ساڵەوە، (١٦٩٦) هێرش و تۆپبارانی سوپای تورکیا بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستانی عێڕاق تۆمارکراوە. لەم ژمارەیە، (١٢٤٩) هێرشیان تۆپباران، (٣٩٨) هێرشیان ئاسمانی "فڕۆکەی جەنگی و فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان"، (٤٣) هێرشیان هەلیکۆپتەربوون. (پێنج) هێرشیان لە ڕێگەی تەقەکردن و (یەک) هێرشیش لە ڕێگەی تەقینەوە بووە. هەروەها لەو ژمارەیە، (١٥٠١) هێرش و تۆپباران بۆسەر سنوری پارێزگای دهۆک، (١٤٠) هێرش  لە سنوری پارێزگای هەولێڕ، (٥٥) هێرشیش بۆسەر سنوری پارێزگای سلێمانی بوون. لەم ساڵدا، سوپای تورکیا هیچ هێرشێکی بۆسەر سنووری پارێزگای نەینەوا ئەنجامنەداوە. لەگەڵ هەموو ئەمانەدا، لەسەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا، (٩) هاووڵاتی مەدەنی (٣ شەهید و ٦ بریندار) بوونەتە قوربانی ئۆپەراسیۆن و لەشکرکێشییەکانی سوپای تورکیا لە هەرێمی کوردستاندا. بە شێوەیەکی گشتی، ئامار و داتاکان ئەوە دەخەنە ڕوو کە بەرەوپێشەوەچوونی پڕۆسەی ئاشتی لە مانگی تەمووزدا، کاریگەری تەواوی کردۆتە سەر کەمبوونەوەی ژمارەی بۆردوومان و هێرشەکانی سوپای تورکیا. بەڵام، تاوەکو ئێستا سەربازانی تورکیا لەو ناوچانە نەکشاونەتەوە کە دەستیان بەسەردا گرتوون، بەڵکو بەردەوامن لە دروستکردنی بارەگای سەربازی نوێ، ڕێگریکردن لە گوندنشینان بۆ گەڕانەوەیان بۆسەر زێدی خۆیان و زیان گەیاندن بە بەرەوبووم و بژێوی ژیانی دانیشتووانی سەر سنوور. تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی CPT

سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل جەختى کردەوە داگیرکردنی شاری غەززە لە ماوەیەکی کورت و زۆر بەخێرایی ئەنجام دەدرێت، چونکە دەمانەوێت کۆتایی بەشەڕەکە بهێنین و بارمتەکان بگەڕێنینەوە. ئێوارەی ئەمڕۆ یەکشەممە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، لە میانەی پێشکەشکردنی وتارێکدا، ئاماژەی بەوەدا، حەماس ڕەتی دەکاتەوە چەک دابنێت، بۆیە ئێمەش درێژە بە ئۆپەراسیۆنەکانمان لە کەرتی غەززە دەدەین. سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، باسی لەوە کرد، نامانەوێت کەرتی غەززە داگیر بکەین بەڵکو دەمانەوێت ڕزگاری بکەین، هەروەها دەمانەوێت ئیدارەیەکی مەدەنی لە غەززە هەبێت. جەختی لەوە کردەوە، حوکمڕانی حەماس و دەسەڵاتی فەڵەستینیان لە غەززە ناوێت. گوتیشی: ئەگەر حەماس چەک دابنێت سبەی شەڕ کۆتایی دێت. ئاماژەی بەوەدا کە چەند پێشنیارو ئەگەرێک هەیە بۆ بەڕێوەبردنی کەرتی غەززە، دواى ئەوەى داگیرمانکرد، وتیشى: دەمانەوێت دەسەڵاتێکی مەدەنیی هەبێت، پشتێنەیەکی ئەمنی لەسەر سنوور دروستبکرێت، بەڵام نابێت حەماس لە غەززە بمێنمەوە. ناتانیاهۆ، ڕایگەیاند: کۆنترۆڵی لە 75%ـی کەرتی غەززەمان کردووە، هەروەها پرۆسەی کۆنترۆڵکردنی کەرتەکە خێراتر دەکەین. سەرەنجی بۆ ئەوەش ڕاکێشا، دەوڵەتی جووەکان ڕووبەڕووی درۆ و چەواشەکاری بوونەتەوە. لە بارەی بارمتەکانەوە، ناتانیاهۆ، گوتی: لە ڕێگەی کۆنترۆڵکردنی غەززە سەرجەم بارمتەکان ڕزگار دەکەین، بەڵام بەداخەوە ئەگەڕ بە خێرایی ئەو کارە نەکەین زۆرێک لە بارمتەکان لەوانەیە لە برسێتییان بمرن. سەبارەت بە دابەشکردنی هاوکارییەکان لە غەززە، ناتانیاهۆ ئاشکرای کرد، ئیسرائیل ڕێڕەوی سەلامەت و ناوەندیی نوێی دابەشکردنی هاوکارییەکان لە غەززە دەکاتەوە. گوتیشی: ئەوەی ئێمە هەوڵی بۆ دەدەین ڕێگریکردنی لە تاڵانکردنی هاوکارییەکان لە لایەن حەماسەوە، چونکە حەماس هەمیشە هەوڵ دەدات بەرنامەی دابەشکردنی هاوکارییەکان بکاتە ئامانج. لە بارەی سەرکردەکانی وڵاتانەوە، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، ڕایگەیاند: زۆرێک لە سەرکردەکانی جیهان پێمان دەڵێن، "ئێمە دەزانین ئێوە ڕاست دەکەن و مافی خۆتانە درێژە بە ئۆپەراسیۆنەکانتان لە غەززە بدەن، بەڵام ئێمەش ناتوانین لە وڵاتەکانمان و بە تایبەت ئەورووپا ڕووبەڕووی بیروڕای گشتی ببینەوە"

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە یەک وشەش باسی مووچەى نەکرد كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق كۆتایی هات، هیچ بڕیارێك لەسەر ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم نەدرا.  بەوتەى سەرچاوەیەکى ئاگادار، لە کۆبوونەوەى ئەمڕۆیدا  ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق  بە یەک وشەش باسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان نەکردوە. ئەمە لە کاتێکدایە ڕاپۆرتی ئەو لیژنەیە تەواو کراوە کە هەفتەی ڕابردوو ڕاسپێردرا بوون بۆ بابەتی نەوت و داهات ئامادەی بکەن. کۆبوونەوەکە دوا نیوەڕۆی ئەمڕۆ دەستیپێکرد و نزیکەی کاژێرێکی خایاند. بڕیاربوو وەزیری دارایی عێراق راپۆرتی وەزارەتەکەی لەبارەی کاری لیژنەکانیان لەسەر داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان بخاتەڕوو.    لەبارەی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستانیش هیچ باسێک نەکرا و بڕیار نەدراوە.  لە كۆبوونەوەكەدا، بەبۆنەی چلەی ئیمام حوسێنەوە، تا پێنج شەممەی ئایندە كرا بە پشوو، بەوبۆنەیەوە پرسی موچەی هەرێمیش بۆ هەفتەی ئایندە دواكەوت.  دواین زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن، هەولێرو بەغداد تاڕادەیەك لەسەر پرسی رادەستكردنی نەوت بە (سۆمۆ) بەگوێرەی ئەو بڕەی كە هەیە گەیشتونەتە رێككەوتن، بەڵام لەسەر داهاتە نانەوتییەكان كە بەغداد داوای 120 ملیار دیناری مانگانە دەكات ناكۆكی هەیەو هەرێم بەم بڕە پارەیە قایل نییە.  

وەزارەتی تەندروستی عێراق ئەمڕۆ یەکشەممە، ڕایگەیاند، 621 کەس بەهۆی دزەکردنی گازی کلۆرەوە لە وێستگەیەکی ئاو ژەهراوى بوون، ئەو وێستگەیە تایبەتە بەپاککردنەوەى ئاوى خواردنەوە بۆ زیارەتکارانی شیعە دانراوەو کەوتەوە سەر ڕێگەی کەربەلا. بەپێى ڕاگەیەندراوەى وەزارەتەکە زۆرینەى ئەوانەى براونەتە نەخۆشخانە تەندروستیان زۆرباشەو دواى وەرگرتنى چارەسەر نەخۆشخانەیان بەجێهێشتوەو تەنها چەند کەسێکى کە ماونەتەوەو مەترسى لەسەر ژیانیان نییە. پێشتر هێزە ئەمنییەکانی عێراق ڕایانگەیاندبوو حاڵەتی ژەهراوی بوونەکە "سنووردارە"و بەهۆی دزەکردنی کلۆرەوەبووە لە یەکێک لە بۆریەکانى ئاوەکەوە دەرچووە لەو وێستگەیەى کە لەسەر ڕێگای نێوان کەربەلا و نەجەفە. ڕووداوەکە شەوی یەکشەممە، لەسەر ڕێگای بەیەکەوە گرێدانی شارەکانی نەجەف و کەربەلا ڕوویداوە، کە مەزارەکانی ئیمام حسێن و عەباسی برای لێیە. شاری کەربەلا کە دەکەوێتە ١١٠ کیلۆمەتر لە باشووری بەغداوە، لەم هەفتەیەدا پێشوازی لە ملیۆنان حاجی شیعەى لە ناوخۆی عێراق و دەرەوەی وڵات و بەتایبەتی ئێرانەوە دەکات بۆ یادکردنەوەی ئەم بۆنە ئایینییە. عێراق زۆرجار تووشی ڕووداو دەبێت بەهۆی تێکچوونی ژێرخانی ئابووری و جێبەجێنەکردنی ستانداردەکانی سەلامەتی، بەتایبەتی لە کەرتی گواستنەوە و بیناسازیدا. بەپێی ئاژانسی فرانس پرێس، ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی ڕووداوەکان لەوانە ئاگرکەوتنەوە و داڕمانی بیناکان.

وەزارەتی ئەوقافی هەرێمی کوردستان، سیستمێکی نوێی ئەلیکترۆنی بۆ تۆمارکردنی ناوی حاجیانی بۆ حەجی ساڵی 2026 بڵاوکردەوە. بەیانی ئەمڕۆ نیاز نەقشبەندی، بەڕێوەبەری حەج و عومرەی هەرێمی کوردستان لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند سیستیمێکی نوێی ئەلیکترۆنییان بۆ حەجی ساڵی 2026 دامەزراندووە و  لە ئەمڕۆوە هاووڵاتیان دەتوانن ناوی خۆیان بنووسن. بەڕێوەبەری حەج و عومرەی هەرێم گوتی، لەئەمڕۆوە و تا 20ـی ئەیلول دەست بە تۆمارکردنی ناوی حاجیان دەکەین و دواتر لە 10ـی تشرینی یەکەم تیروپشک بۆ ناوی حاجیان دەکرێت و ناو تۆمارکردنیش بێبەرامبەرە. هەروەها گوتیشی، ئەو حاجیانەی ساڵانی پێشوو بەشداریی فەریزەی حەجیان کردووە ئەمساڵ ناتوانن، ئەوانەشی ساڵی 2017 یان 2021 ناویان بەشێوازی کۆن تۆمار کردووە دەبێت جارێکی دیکە ناویان تۆمار بکەنەوە. لەم لینکەوە ناوی خۆت تۆمار بک

سەرچاوە ئاگادارەکان ئاشکرایان کرد کە ئێران بە ئەنقەست زانایانى ئەتۆمیی وڵاتەکەى لەترسى کوشتیان شاردوەتەوە، ئەمەش دوای ئەوەی ئیسرائیل دەیان زانای ناوەکی ئێرانی کوشت لە میانەی شەڕى ١٢ ڕۆژە لەگەڵ تاراندا لەمانگى شەشى ڕابردوودا. بەرپرسێکی باڵای ئێران ڕایگەیاندووە کە زۆربەی ئەو زانایانە ماڵ و کاری زانکۆیان بەجێهێشتووە و گواستراونەتەوە بۆ شوێنی سەلامەت لە تاران یان شارەکانی کەناری باکوور کە لەگەڵ بنەماڵەکانیان لەوێ دەژین، ئەمەش بەگوێرەی ڕاپۆرتێکى ڕۆژنامەی تەلەگرافی بەریتانی. ئەو بەرپرسە زیادی کرد: زۆرینەیان ماڵ و حاڵی خۆیان بەجێهێشت و گواستراونەتەوە بۆ شوێنە ئارامەکان لە تاران یان باکور. ڕوونیشی کردەوە کە "ئەوانەی لە زانکۆکان وانەیان دەگوتەوە، کەسانێک جێگەیان گرتەوە هیچ پەیوەندییەکیان بە بەرنامە ئەتۆمییەکەوە نەبووە. لەو چوارچێوەیەدا، شارەزایانی ئیسرائیل ئاماژەیان بەوە کرد کە نەوەیەکی نوێی زانایانی ئەتۆمی ئێرانی ئامادەن کاری ئەو کەسانە بگرنە دەست کە پێشتر کوژراون و بە "پیاوی مردوو" وەسفیان کرد، سەرەڕای ڕێوشوێنە ئەمنییە توندەکان کە بریتین لە خانووی سەلامەت و پاراستنی ٢٤ کاتژمێرى. هەروەها ڕوونیان کردەوە کە ئێران بەرنامەی توێژینەوەی ئەتۆمی خۆی بەجۆرێک ڕێکخستووە کە هەر ئەکتەرێکی سەرەکی یان زانایەک لانیکەم جێگرێکی هەبێت، بە گروپی دوو یان سێ کەسی کاردەکەن بۆ دڵنیابوون لەبەردەوامی لە ئەگەری هێرشکردندا. لەلایەکی دیکەوە، سەرچاوە ئیسرائیلییەکان ترسی خۆیان دەربڕی لەوەی کە ڕەنگە بەشێک لە زانایانی ڕزگاربووان جێگەی هاوکارە کوژراوەکانیان لە بەرنامەی چەکی ئەتۆمی ئێران لە ڕێکخراوی داهێنان و لێکۆڵینەوەی بەرگری کە بە کورتکراوەی فارسی SPND ناسراوە، جێگرەوەی هاوکارە کوژراوەکانیان کردبێتەوە. دەوترێت ئەو پسپۆڕانە زانایانی شارەزا لە بواری تەقەمەنی و فیزیای نیوتڕۆن و دیزاینی سەری جەنگی لەخۆدەگرن. لای خۆیەوە دانی سیترینۆڤیچ، بەرپرسی پێشووی نووسینگەی ستراتیژی ئێران لە دەزگای هەواڵگریی بەرگریی ئیسرائیل، کە لقێکی سوپای ئیسرائیلە، وتی، "ئەو شارەزایانەی ئێرانی ماونەتەوە تەنها یەک بژاردەیان لەبەردەمدایە، بینیویانە چی بەسەر هاوکارەکانیاندا هاتووە". ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو زانایانە "تیمی داهاتوو پێکدەهێنن کە کاردەکەن بۆ ئەوەی ئێران بۆمبێکی ئەتۆمی بەدەستبهێنێت و بەم شێوەیەش بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی دەبنە ئامانجی ئیسرائیل". ناوبراو وتی: هەر زانایەک کە پەیوەندی بە دۆسیەی ئەتۆمیەوە هەبێت، بێ گومان تیرۆر دەکرێت یان هەڕەشەی تیرۆرى لەسەرە. لە میانەی ڕووبەڕووبوونەوەکان کە لە ١٣ی حوزەیران سەریهەڵدا، ئیسرائیل دەیان زانای ناڤۆکی و سەرکردەی سەربازی ئێرانی تیرۆر کرد و چەندین شوێنی سەربازیی لێدا. هاوکات ئەمریکا هێرشی بەهێزی بۆسەر شوێن و دامەزراوە ناوەکییە دیارەکان دەستپێکرد.

موراد قەرەیلان فەرماندەی هەپەگە رایگەیاند، بۆ ئەوەی متمانە دروست ببێت، دەبێت عەبدوڵا ئۆجەلان ئازاد بکرێت و نەک هەر لە ئیمراڵی نەمێنێت، بەڵکو دەبێت بتوانێت سەردانی هەموو شوێنێک بکات. قەرەیلان لە چاوپێکەوتنێکى تەلەفزیۆنیدا لەگەڵ کەناڵی ستێرک تیڤی لەبارەى مەراسیمى سوتاندنى چەکەوە وتى "ئەو چەک سووتاندنە لە لایەن زۆربەی لایەنەکانەوە مانای خۆی هەیە. بە تایبەت ئەو شوێنەی کە مەراسیمەکە بەڕێوە چوو، لە مێژووی ئێمەدا جێگەی گرنگی هەیە". وتيشى "بەڵام ڕوونە کە ئەم مەراسیمە بۆ بزووتنەوەکەمان مانای وایە کە ستراتیژی تێکۆشانی چەکداری بە فەرمی و کردەیی کۆتایی پێهاتووە. بۆیە پێویستە دەسەڵاتدارانی دەوڵەتی تورکیا و هەر کەسێک ئەوە بزانن تا ئێستا ئێمە ئەو کەسانە بووین کە سوێندمان بە چەک دەخوارد. ئێمە لە مەراسیمەکانماندا بە وتنی: لەسەر شەرەف و چەکی خۆم سوێندمان دەخوارد. بەڵام ئێستا ئێمە چەکمان سووتاند. ئەمە مانای چییە؟ ئەمە گرێدراوی بانگەوازی ستراتژیک بە مانای گۆڕانکارییەکە". بەشی دووەم و کۆتایی چاوپێکەوتنی کەناڵی ستێرک تیڤی لەگەڵ موراد قەرەیلان فەرماندەی هەپەگە بەم شێوەیەیە:   سەبارەت بە پڕۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک زۆر باس دەکرێت. هەروەها مەراسیمی سووتاندنی چەکەکان لە ١١ی تەممووز لە سەرانسەری جیهان دەنگدانەوەی زۆری هەبوو. ئێوە لەسەر پێشکەوتن و قۆناغی ئێستای پرۆسەکە ڕاتان چییە؟ ئایا ئێوە ئەم مەراسیمی چەک سووتاندنە بەردەوام دەکەن؟ ڕۆژی ١١ی تەممووز بە پێشەنگایەتی هەڤاڵان بەسێ هۆزات و بەهزات چارچەل و بە بەشداری ٣٠ کەس لەهەڤاڵان، هەنگاوێکی گرنگ، مێژوویی و مانادار بوو. پیرۆزبایی لە هەموو ئەو هەڤاڵانەی بەشداری ئەو هەنگاوە بوون دەکەم. ئەوان پێشەنگایەتی سەردەمێک دەکەن. لەو چوارچێویەی کە پێویست بوو هەنگاویان نا، بە هەڵوێستێکی زۆر مانادار ئەوەی پێویست بوو ئەنجامیاندا. ئەو چەک سووتاندنە لە لایەن زۆربەی لایەنەکانەوە مانای خۆی هەیە. بۆ ئێمەی کوردیش لە لایەنی میتۆلۆژییەوە، بە تایبەت ئەو شوێنەی کە مەراسیمەکە بەڕێوە چوو، لە مێژووی ئێمەدا جێگەی گرنگی هەیە. بۆیە لەسەر ئەم بابەتە هەڵسەنگاندنی زۆر کراوە، من شتێکی زۆر جیاواز باس ناکەم. بەڵام ڕوونە کە ئەم مەراسیمە بۆ بزووتنەوەکەمان مانای وایە کە ستراتیژی تێکۆشانی چەکداری بە فەرمی و کردەیی کۆتایی پێهاتووە. بۆیە پێویستە دەسەڵاتدارانی دەوڵەتی تورک و هەر کەسێک ئەوە بزانن تا ئێستا ئێمە ئەو کەسانە بووین کە سوێندمان بە چەک دەخوارد. ئێمە لە مەراسیمەکانماندا بە وتنی: "لەسەر شەرەف و چەکی خۆم" سوێندمان دەخوارد. بەڵام ئێستا ئێمە چەکمان سووتاند. ئەمە مانای چییە؟ ئەمە گرێدراوی بانگەوازی ستراتژیک بە مانای گۆڕانکاریە. لەسەر ئەم بنەمایە مەراسیمەکە زۆر گرنگە. بۆیە دەبێت بە شێوەیەکی قووڵ لە مانای مەراسیمەکە تێبگەین. ئەمە پەیامێکی گرنگە. هەم گۆڕانکاری لە ستراتیژە و هەم ئاستی ئیرادەی دڵسۆزی  و وەفاداریمان بە ڕێبەر ئاپۆ و رێبازی نیشان دەدات. ئازادی گەلەکەمان گرێدراوە بە ئازادی رێبەر ئاپۆوە لەم ڕووەوە ئێمە پێشنیارەکانی بانگەوازی ڕێبەر ئاپۆمان جێبەجێ کرد. ئێستاش دەوڵەتی تورک بانگەوازییەکەی دەوڵەت باخچەلی جێبەجێ نەکردووە. ئێمە چاوەڕێی ئەمەین. چوارچێوەی بانگەوازییەکەی دەوڵەت باخچەلی لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ هەموو کەس ئاگادارە. ئێستا دەبێ لەم چوارچێوەیەدا کار بکەن و ڕێبەر ئاپۆ بە شێوەیەکی جەستەیی بە تەواوی ئازاد بکرێت. بۆیە لەسەر ئەم بنەمایە ئێمە هەموو بانگەوازییەکانی ڕێبەر ئاپۆ یەک بە یەک جێبەجێ دەکەین. ڕاستە هەروەک ڕێبەر ئاپۆ بۆ ڕای گشتی بڵاوی کردەوە، ئازادی کەسێتی خۆی ناخاتە ڕۆژەڤەوە و نایەوێت ئێمەیش بیخەینە ڕۆژەڤی سەرەکیمانەوە. بۆیە ڕوونی دەکاتەوە کە لەڕووی فەلسەفیەوە ئازادی تاکەکان گرێدراوە بە ئازادی کۆمەڵگەوە و ئازادی کۆمەڵگەش گرێدراوە بە ئازادی تاکەکانەوە و دەیەوێت بەم شێوەیە هەڵسەنگاندن بۆ ئازادبوونی بکرێت. بەڵێ ڕێبەر ئاپۆ ئەمە دەڵێت و ئێمەش ڕێز لەم ڕێبازە دەگرین، بەڵام گەلەکەمانیش ڕوونی دەکاتەوە کە ئازادی کۆمەڵگە گرێدراوە بە ئازادی ڕێبەر ئاپۆوە. هەروەها زۆربەی هەڤاڵانی ئێستا، پێش هەموو شتێک بۆ ئازادی ڕێبەر ئاپۆ بەشداری ڕیزەکانی تێکۆشان بوونە. بۆیە ڕاستە ڕەنگە ڕێبەر ئاپۆ هەندێک شت لە پێشینەدا دانەنێت وەک ئازادی کەسێتی خۆی، بەڵام ئێمەش قسەی خۆمان هەیە. بۆیە ڕایدەگەیەنین کە ئازادی گەلەکەمان و هەڤاڵانمان گرێدراوە بە ئازادیی ڕێبەر ئاپۆوە. دەبێت رێبەر ئاپۆ لە ئیمراڵی نەمێنێت، دەبێ بتوانێت سەردانی هەر شوێنێک بکات بابەتێکی تری گرنگ ئەوەیە کە وەک دەزانرێت لەنێوان لایەنەکاندا بێ متمانەیی هەیە. گومان هەیە. ئەمە ناتوانرێت نەبینرێت. هەر وەک چۆن لە لایەنی ئێمەوە ئەمە هەیە، دەزانین کە لایەنی بەرامبەریش بە هەمان شێوە نزیک دەبێتەوە. بۆ نەهێشتنی ئەم بێ متمانەییە و پەرەپێدانی متمانەی لایەنی بەرامبەر، پێویستە ئازادیی ڕێبەر ئاپۆ مسۆگەر بکرێت. یانێ وەک چۆن ئەم بابەتی ئازادییە بۆ ئێمە زۆر شت دەگەیەنێت، هاوکات بە مانای دروستبوونی متمانەیە. ڕێبەر ئاپۆ دەبێت ئازاد بکرێت و نەک هەر لە ئیمراڵی نەمێنێ، بەڵکوو دەبێت بتوانی سەردانی هەر شوێنێک بکات. دەبێت ئازاد بێت؛ نابێت تەنیا ناوچەیەکی بۆ دیاری بکرێت. ئەگەر ڕێبەر ئاپۆ ئازاد بکرێت، ئەمە بەدوای خۆیدا متمانە دروست دەکات. بۆ کێ؟ بۆ سەرجەم هەڤاڵانمان، بێگومان بۆ گەلەکەمان، دۆستانمان و هەموو رای گشتی. ئێستا کە بەدواداچوون بۆ ڕاگەیاندنەکان دەکەین؛ لە شەقامەکاندا چاوپێکەوتن دەکرێن؛ گەلەکەمان کە لە ئامەد و ئێلح و زۆربەی شوێنەکانی تر باسی گومانەکانی خۆیان دەکەن. لەم بابەتەدا مافی خۆیانە. ئێمەش خۆمان هەمان شت باس دەکەین. بۆیە دەوڵەت دەبێ ئەم راستیە کۆمەڵایەتیانە لەبەرچاو بگرێت و لەم چوارچێوەیەدا مامەڵە بکات. ئەگەر بەم شێوەیە مامەڵە بکات، ئەوا مەراسیمی چەک سووتاندنیش بەردەوام دەبن. بەڵام ئەگەر بەمشێوه یه نزیک نەبێتەوه و لەوێدا خۆی گیروودە بکات، ئەم دۆخە له لایەن هەڤاڵانمانەوەوه قبووڵ ناکرێت. لەم بابەتەدا ئیرادەیەک هەیە. وەک بەڕێوەبەری ئەگەر تا ئێستا هەڤاڵانمان قەناعەت پێ کردبێت، ئەگەر لە وەڵامی بانگەوازییەکەی ڕێبەر ئاپۆدا پێشکەوتنێکمان پەرە پێدابێت، هەموو ئەمانە لەسەر ئەو هیوایەن کە ڕێبەر ئاپۆ لە داهاتوودا ئازاد بکرێت. بۆیە لەسەر ئەم بنەمایە تێکۆشانی قەناعەت پێکردنمان ئەنجام داوە و دەتوانین بەگوێرەی ڕۆحی سەردەم هەڵوێست نیشان بدەین. پێویستە ئەمە بزانرێت. چونکە ئەگەر ئەو هەنگاوە نەنرێت، کێشە دروست دەبێت و بە شێوەیەکی سروشتی بەردەوام نابێت. بۆیە نابێت وەک پرسێکی ئاسایی سەیر بکرێت. لەبەر ئەوە ئەمە خاڵی گرنگ و بنەڕەتیە. لە بابەتی ڕێ و ڕێبازەکانی چارەسەریی پرسی کورددا بە ساڵان ڕێبازێک زۆرترین باس دەکرێت لە پەرلەمان بەڕێوەبردنی ئەو گفتوگۆیانەیە پەیوەست بە چارەسەرییەوە. لە کۆتاییدا پرۆسەی گفتوگۆ لە نێوان لایەنە سیاسییەکان دەستی پێکردووە، ئەگەر دەسەڵاتی تەواویشی نەبێت، بە کۆمیسیۆنێک لە ژێر چاودێری پەرلەماندا. پەیوەست بەو کۆمیسیۆنەی دامەزراوە، چی دەڵێن؟   پێش هەمووشتێک هەرچەند درەنگیش دامەزرا، بەڵام دامەزراندنی کۆمیسیۆنەکە هەنگاوێکی گونجاو و ئەرێنییە. پرسی کورد پرسی هەموو تورکیایە. پرسی سەدەیەکە. بێگومان ئەم پرسە پێش ئەوەش بوونی هەبووە، بەڵام دۆخی پێشوو جیاواز بوو. بەڵام ئەمە لەگەڵ دامەزراندنی کۆماردا گۆڕا بۆ پرسێک. چونکە ئەو ئەگەرانەی لە سەرەتاوە باس کرابوون، جێبەجێ نەکران؛ نکۆڵیکردنێک درووستبوو. هەربۆیە بوو بە پرسی سەدە. بێگومان دەبێت قبوڵ بکرێت کە پیلانی ئیسلاحاتی شەرق سەرکەوتوو نەبوو. دەیانویست لەگەڵ ئەو پیلانە تورکیا بکەن بە یەک نەتەوە،  هەمووکەسێک بکەن بە تورک و بە ڕەنگێک نیشانی بدەن، بەڵام حەقیقەت و سرووشتی کۆمەڵگەکان هەیە؛ سۆسۆلۆژیای کەلتووری هەیە، کە لە قووڵایی مێژووەوە سەرچاوە دەگرێت.  شوێنی چارەسەری پەرلەمانە، دەبێت بۆچوونی ئێمەش وەربگیرێت  بەڵام هەرچەند درەنگیش بێت، دەبێت لە ئێستاوە ئەم پرسە چارەسەر بکرێت. بێگومان شوێنی چارەسەریش پەرلەمانی مەزنی گەلی  تورکیایە. مادام نوێنەرانی هەموو گەل لەوێدان، بە بۆچوونی ئێمە وەک پێشتریش ئاماژەمان پێدا، شوێنی چارەسەری پەرلەمانە. پەرلەمان دەتوانێت بە ڕێبازی کۆمیسیۆنەوە ئەمە بخاتە ڕۆژەڤی خۆیەوە. هەربۆیە وەک وتم دامەزراندنی کۆمیسیۆن لە پەرلەمان هەنگاوێکی گونجاوە. هیوادارین سەرکەوتوو بێت. بۆیە نابێت بە شێوەیەکی ڕووکەش یان بە شێوەیەکی تاکتیکی هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێت. دیسانەوە دەبێت بەرژەوەندی هەموو تورکیا لەبەرچاو بگیرێت نەک بەرژەوەندی بچووکی پارتە سیاسییەکان. زۆر گرنگە کە نەک بە حساباتی بچووکی دەنگەکان، دەبێت بە حسابی بەرژەوەندی گەلان لە تورکیا نزیک ببێتەوە. چونکە پرسەکە پرسێکی ستراتیژی گرنگە. بۆ ئەمەش نزیکایەتییەکی ستراتیژی پێویستە. چارەسەرێکی بنەڕەتی و هەمیشەیی پێویستە. هەربۆیە پێویستی بە نزیکایەتییەکی جدی هەیە. هیوادارین کۆمیسیۆن لەم چوارچێوەیەدا نزیک بێتەوە.  بێگومان ئێمە لایەنێکی ئەم پرسەین. دەبێت بۆچوونەکانمان وەربگیرێن. بێگومان من لێرەدا هیچ شتێک لەبارەی خەباتەکانی کۆمیسیۆنەوە دیاری ناکەم. ئەکتەر و بەردەنگی سەرەکیمان ڕێبەر ئاپۆیە. دەبێت ڕێبەر ئاپۆ بیرۆکەکانی تەڤگەرەکەمان سەبارەت بە چارەسەری باس بکات. بۆیە هیوادارین سەردانی ڕێبەر ئاپۆ بکەین. بە شێوەیەکی سرووشتیش دەبێت بەم شێوەیە بێت. پێویستی بەمە هەیە. هەروەها وەک ئاماژەم پێدا لە چوارچێوەی ئەنتێگراسیۆنی دیموکراتیک و یاساکانی ئازادیدا ڕێبەر ئاپۆ بۆچوونەکانی تەڤگەرەکەمان باس دەکات. ئێمە تەنها یەک نوێنەرمان هەیە؛ ڕێبەر ئاپۆیە. بەو پێیەی دانوستانکارە، دەبێت وەک بەردەنگیش سەیر بکرێت. بەم شێوەیە ڕێبەر ئاپۆ بۆچوونەکانمان ڕادەگەیەنێت.  ڕێبەر ئاپۆ دانوستانکاری سەرەکیی ئێمەیە  بەڵام دەمەوێت تەنها سەرنج بخەمە سەر بابەتێک. لە ڕاستیدا لە وەڵامی پێشووشدا ئاماژەم پێدا. ئەویش بابەتی ڕێبەر ئاپۆیە. ڕێبەر ئاپۆ دانوستانکاری سەرەکیمانە. ڕاستە نوعمان کورتولموش وەکو سیاسی لە چوارچێوەی سەرلەنوێ پێشخستنی پەیوەندییەکانی کورد-تورک لەسەر زەمینەی سیاسی ئاماژەی بە هەندێک شت دا. لەم بابەتەدا پێویستە هەڵوەستە لەسەر ئەوە بکرێت کە دەتوانرێت چۆن لەسەر ئاشتییەکی ڕاستەقینە هەڵوەستە بکرێت. لێرە بابەتی ستراتیژی چییە؟ لە ئێستادا پێویستە ئەمە لێرە ئەمە ببینرێت؛ ئێمە داوای بەزەیی لە کەس ناکەین. بابەت ئەوە نییە.  لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەمڕۆدا گۆڕین و گۆڕانکارییەکان بە شێوەیەکی خێرا پێشدەکەون. واتا ئەو دیزاینەی کە پشت بە پلانی سایکس-بیکۆ دەبەستێت چیتر نامێنێت. لەبەرئەوە هێزەکانی سەرمایەداری جیهانی  ئێستا دەیانەوێت ناوچەکە بە گوێرەی بەرژەوەندییەکانی خۆیان دیزاین بکەن. لەم چوارچێوەدا مەترسی لەسەر تورکیا بوونی هەیە. لە بنەڕەتدا دەوڵەتی تورک ئەمە دەبینێت و دەیخاتە ڕۆژەڤی خۆیەوە؛ دەڵێن کە 'پرسی مان و نەمانمان لە ئارادایە'. بۆ دوورخستنەوەی ئەم مەترسییە، سەرەتا ویستیان ئێمە لەناوبەرن. ئەمە ڕووینەدا، نەیانتوانی بیهێننە دی. بینیان کە مەترسیی مان و نەمانی تورکیا بەم شێوەیە دوور ناخرێتەوە و بینیان کە هێشتا لە ڕۆژەڤدایە. پەیوەست بەمە هێندەی ئێمە لێی تێگەیشتین، دەوڵەت باخچەلی بەناوی دەوڵەتەوە بانگەوازێکی کرد. بێگومان ڕێبەر ئاپۆش ئەم مەترسییەی بۆ سەر تورکیا بینی و لەم بابەتەدا دەستپێشخەری کرد. ڕێبەر ئاپۆ وەکو ئیرادەیەک، بەڕاستی بڕیارێکی گرنگ و چاوەڕواننەکراوی دا. لە ئێستادا زۆر کەس دەڵێن گوایە لێدوانەکەی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ـی دەوڵەت باخچەلی سەرسوڕهێنەر بووە و هیچ کەس چاوەڕێی شتێکی لەم شێوەیەی نەدەکرد. واتا کەس چاوەڕێی ئەوەی نەدەکرد کە کەسێکی وەکو دەوڵەت باخچەلی قسە و بانگەوازێکی لەو شێوەیە بکات. بەڵام بەلای ئێمەوە بانگەوازەکەی ڕێبەر ئاپۆش شۆکێک بوو. لەوانەیە بەهۆی ئەوەی کە ئێمە فکری گۆڕین-گۆڕانکاریی ڕێبەر ئاپۆ دەزانین و لەگەڵ ڕێبازی ڕێبەرێتین، زۆر سەرمان سوڕنەما، بەڵام کۆمەڵگەکەمان چاوەڕوانی شتێکی لەم شێوەیە نەبوو. بەکورتی ڕێبەر ئاپۆ مەترسییەکەی سەر تورکیای بینیوە و لە چوارچێوەی بەرپرسیارێتیدا مامەڵەی لەگەڵ کردووە. لەم چوارچێوەیەدا ویستوویەتی شەڕ ڕابگرێت. سەرکێشی کرد، دەستپێشخەری کرد؛ ئێمەش وەکو ڕێکخستن بانگەوازەکەی ڕێبەر ئاپۆمان بەجێهێنا.  باشە، لەم سەردەمەدا لەگەڵ ڕۆڵی لەم شێوەیە، ڕاستە لەلایەنی تورکیاوە باخچەلی و سەرۆککۆمار ئەردۆغان ڕۆڵیان هەیە؛ بەڵام لەلایەنی ئێمەوە ئەندازیاری ئەمە ڕێبەر ئاپۆیە. ڕێبەر ئاپۆ، وەکو ئەندازیاری ئەم پرۆسەیە تاوەکو ئێستا پرۆسەکە تاکلایەنە پێشدەخات. هەروەها لەلایەن دەوڵەتەوە تاوەکو ئێستا شتێکی دیار ئەنجام نەدراوە؛ هەنگاوی هەرە گرنگی دەوڵەت ئەوەیە کە لە ئیمراڵی هەندێک گۆڕانکاری ئەنجامدان و دامەزراندنی ئەم کۆمیسیۆنەیە.  ئەگەر ئەندازیاری ئەم سەردەمە لە زیندان بێت، ئاشتیی کۆمەڵایەتی بەدینایەت  بەڵام پێویستە ئەمە بزانرێت کاتێک کە دانوستانکاری سەرەکی واتا بەردەنگی سەرەکی لە زینداندا بێت، لەنێو کۆمەڵگەدا ئاشتی بەدینایەت. گەر لە بابەتی ئاشتیی گەلانی کورد-تورکدا جددی بن، پێویستە ڕێبەر ئاپۆ ئازاد بێت. کاتێک کە ئەندازیاری ئەم سەردەمە لە ئیمراڵی بێت، چۆن لەناو کۆمەڵگەدا خوشک و برایەتی و ئاشتی بەدی دەهێنن! ئەم قسەیەی من وەکو مەرجێک نییە؛ با کەس وەکو مەرج شرۆڤەی نەکات. لە چوارچێوەی پێشکەوتنی ئەم پڕۆسەیەدا ئەرکێکی سروشتییە. هەرخۆی ئەنجوومەنی ئەورووپا سەبارەت بە داننان بە مافی هیوادا بڕیاری دەرکردووە. ساڵی ڕابردوو ئەنجوومەنی ئەورووپا ساڵێک دەرفەتیدا بە تورکیا. هەڵە نەبم یان ئەیلوول یان تشرینی یەکەم ئەم دەرفەتە کۆتایی دێت. ئەگەر تورکیا یاساکانی بەگوێرەی مافی هیوا هەموارنەکاتەوە، ئەوکات پێویستە ئەنجوومەنی ئەورووپا سزا بۆ تورکیا ببڕێتەوە. باشە، مەگەر پێویست نییە بۆ کەسێک کە ئەم سەردەمە و پرۆسەی ئاشتی پێشخستووە، تیۆرەکەی دامەزراندووە و ڕۆڵ و قۆناغەکەی تاکلایەنە بەجێهێناوە، مافی هیوا دانی پێدا بنرێت و لە پەرلەمانی تورکیا هەموارکردنەوەی یاسایی ئەنجام بدرێت؟ بۆ ئەمە لە تورکیا چی پێویستە؛ پێویستە یاساکان بسەپێنرێن. واتا پێویستە تورکیا یاساکانی بەگوێرەی دادگای مافی مرۆڤی ئەورووپا هەمواربکاتەوە. ئەمە شتێکی ئاساییە. مادام ئێمە بەڕاستی ئاشتی بەدیدێنین، پێویستە ئەمە ڕووبدات. واتا وەکو پێشتر دەوڵەت باخچەلیش باسی کرد، باڵندە ناتوانێت بە باڵێک بفڕێت. لەبەرئەوە پێویستە باڵی دووەمیش لەلایەن پەرلەمانی تورکیاوە بئافرێنرێت و پەیوەست بەمە بەشێوەیەکی ڕاست ئاشتییەکی هەمیشەیی بەدیبێت. پێویستی بەمە هەیە.  لەم سەردەمەی ئێستادا، کەسێک کە سۆسیۆلۆژیای کۆمەڵگە دەخوێنێتەوە، دەبینێت کە لە هەموو سەردەمە مێژووییەکاندا، لە هەموو سەردەمە چارەنووسسازەکاندا پێویستیی بە ڕێکەوتنی کورد-تورک هەیە. پێویست ناکات بچینە وردەکاریی مێژووەوە؛ نوعمان کورتولموشیش لە قسەکانیدا باسی مێژووی کرد؛ ڕێبەر ئاپۆش بەشێوەیەکی بەرفراوان باسی دەکات، بەڵام پێویست ناکات من لێرە باسی بکەم. 

رێبەری دروزییەکانی سوریا داوای لێکۆڵینەوەی نێودەوڵەتی لە رووداوەکانی سوەیدا دەکات حیکمەت هیجری، رێبەری رۆحیی کۆمەڵگەی دروزییەکانی سوریا، داوای ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەیەکی نێودەوڵەتیی سەربەخۆ دەکات، سەبارەت بە پێکدادانە خوێناوییەکانی ئەم دواییەی سوەیدا، کە بووە هۆی کوژرانی سەدان کەس. هیجری لە گوتارێکدا جەختی کردەوە، پێویستە ئەنجامدەرانی ئەو تاوانانە رادەستی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی بکرێن و داوای ناردنی شاندی چاودێریی نێودەوڵەتی دەکەین بۆ پاراستنی خەڵکی مەدەنی. لە ماوەکانی رابردوودا پێکدادانەکان لەنێوان میلیشیا دروزییەکان و هۆزە سوننە بیابانشینەکاندا روویاندا و بەگوێرەی راپۆرتەکان، هێزەکانی حکومەتی راگوزەری سوریا لایەنگریی هۆزە بیابانشینەکانیان کردووە. لە بەرامبەردا، ئیسرائیل بۆ بەرگری لە دروزییەکان، چەندین هێرشی ئاسمانیی دژی حکومەتی سوریا ئەنجامدا.

محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق، دەڵێت: بە لەبەرچاوگرتنی دۆخی سەقامگیری عێراق، هیچ پاساوێک نەماوە بۆ بوونی هیچ چەکێک لە دەرەوەی دامەزراوەکانی دەوڵەت، جەختیشكرد لەوەی، ئەم بڕیارانە مانای بە ئامانجگرتنی هیچ لایەن و تاکێک نییە. سودانی، لە وتارێکدا لە میانی بەشداریكردنی لە کۆنگرەیەكی هۆزەکان لە بەغداد رایگەیاند: كۆكردنەوەی چەک لە دەستی دەوڵەت و سەروەری یاسا و بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی، زاراوە گەلێکن کە مەرجەعی باڵای ئایینی و چالاكییە کۆمەڵایەتی و جەماوەرییەکان داوای دەکەن، ناكرێت جێبەجێکردنیان پشتگوێ‌ بخرێت. ئاماژەی بەوەشكرد: لەبەر رۆشنایی ئەو دۆخە سەقامگیرەی هەیە، هیچ پاساوێک بۆ بوونی هیچ چەکێک لەدەرەوەی دامودەزگاکانی دەوڵەت نییەو، دەبێت هۆزەکانیش پشتیوانی لە سەروەری یاسا و دەسەڵاتی دادوەری بکەن.

ڕاوێژکاری ڕێبەری باڵاى کۆمارى ئیسلامى ئێران، دەڵێت: ئەمە یەکەمجار نییە کە بەشێک لە لوبنان پلانی چەکداماڵینی حزبوڵا بەرز دەکەنەوە؛ بەڵام هەروەک چۆن پێشتر ئەم پلانە دژى لوبنانیەکان نەهاتنە دی، ئەمجارەش ناگاتە شوێنی مەبەست و بەرخۆدان و تێکۆشەران بەرەنگاری ئەم پیلانگێڕانە دەبێتەوە. لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ ئاژانسى تەسنیم؛ عەلى ئەکبەر ویلایەتى، ڕاوێژکاری عەلى بۆ کاروباری نێودەوڵەتی ڕایدەگەیەنێت: ئەمڕۆ بەرخۆدان و شۆڕش لە لوبنان بۆتە بابەتێکى جەماوەریی و لەلایەن هەموو لوبنانییەکانەوە قبوڵکراوە، بە مەسیحی و شیعە و سوننە و هتد.  ناوبراو ئەوەش دەخاتەڕوو گەلی لوبنان لەبیریان نەچووە کە کاتێک بەرخۆدان لە شوێنی خۆیدا نەبوو، لە دەوروبەری ساڵی ١٩٨٢، ئیسرائیلییەکان تا باشووری بەیروت و ناوچەی دەحیە پێشڕەوییان کرد، بەڵام دواجار بەهۆی شۆڕش و بەرخۆدانی حزبوڵڵا ناچاربوون پاشەکشە بکەن. هەر لەوچاوپێکەوتنەیدا عەلى ئەکبەر ویلایەتى، وتیشى: ئێستا بەخودانەکەى حزبوڵا پشتیوانی جەماوەری زۆر بەهێزتر و سەرچاوەی زۆر زیاتری هەیە، بەدڵنیاییەوە باسى چەکدانا ناگاتە ئەنجام، ان شاءاللە. ڕاویژکارەکەى خامنەیی، جەختى کردەوە، ئەو پڕۆسەیەى لە لوبنان تەنها ئیرادەی ئەمریکا و ئیسرائیلە. ئەمریکا و ئیسرائیل پێیان وایە کە دەتوانن لە لوبنانیش بەدەستبهێنن؛ بەڵام ئەم خەونە هەرگیز نایەتە دی و لوبنان وەک هەمیشە خۆڕاگر دەبێت. لەچەند ڕۆژى ڕابردوشدا عەلی ئەکبەر ویلایەتی راوێژکاری عەلی خامنەیی، رێبەری باڵای ئێران بۆ کاروباری نێودەوڵەتی، لەگەڵ نوری مالیکی سەرۆکی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بەتەلەفون قسەیکرد و رایانگەیاند، چەکداماڵینی حزبوڵای لوبنان و چەکدارانی حەشدی شەعبی لە عێراق، بەشێکە لە پیلانی ئەمریکا و ئیسرائیل بۆ لاوازکردنی بەرەی مقاوەمە و پێویستە لەسەر گەلانی ناوچەکە رێگە نەدەن ئەم پڕۆژە مەترسیدارە جێبەجێ بکرێت.

هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) هەڕەشەی وەڵامدانەوەو بەرگریی دەكات، ئەگەر گروپەكانی سەربە حكومەتی دیمەشق و توركیا هێرشەكانیان رانەگرن. هاوکات ئەوەش دەخاتەڕوو دەست درێژ بۆ دیالۆگ و هاوکاری درێژ دەكەین بۆ سوریایەکی سەلامەت و سەقامگیر. دەقی راگەیەندراوەكەى هەسەدە: لە کاتێکدا گەلی سوریاو هەموو لایەنە پابەندەکان بە چارەسەری ئاشتیانە چاوەڕێی سەقامگیری لە سەرانسەری سوریا دەکەن، هێشتا ئەو گروپانەی  سەر بە تورکیا كە لە ژێر چەتری حکومەتی دیمەشقدا کاردەکەن بەردەوامن لە پێشێلکردنی ئاگربەست لە چەند ناوچەیەک، لەوانە دێرەزۆر، دێرحافر، بەنداوی تشرین و تەل تەمر. هەروەها ئەم گروپانە لە دەوروبەری گەڕەکی شێخ مەقسودو ئەشرەفیە لە شاری حەلەب جموجۆڵی گوماناوی دەکەن، ئەمەش پێشێلکردنی ئاشکرای ئەو رێککەوتنەیە کە لە 1ی نیسانی 2024 لەنێوان ئیدارەی دوو گەڕەکەکەو ئیدارەی دیمەشق ئیمزاکراوە. ئەو گروپانەی باسمانکرد زیاتر لە 22 جار هێرشیان کردووەتە سەر ناوچەکانی باکورو رۆژهەڵاتی سوریاو چەکی قورسیان بەکارهێناوە، ئەمە جگە لە هێرشی زەمینی و هەوڵدان بۆ پەڕینەوە لە ڕووباری فورات بۆ هێرشکردنەسەر بنکەی هێزەکانمان لە دێرەزۆر. ئەم هێرشانە بوونەتە هۆی برینداربوونی زیاتر لە 11 هاوڵاتی مەدەنی و زیانێکی بەرچاو بە ناوچەکانی دانیشتووانی مەدەنی. ئەم هێرشانە پێچەوانەی ڕۆحی ئەو رێکكەوتنەن کە لەنێوان بەڕێز ئەحمەد شەرع و مەزڵوم عەبدی فەرماندەی گشتی هێزەکانمان ئەنجامدراوە، بەتایبەتی کە جەوهەری ئەم رێککەوتنە لەسەر بنەمای ئاگربەستێکی تەواو و پاراستنی خەڵکی مەدەنی و بەهێزكردنی چانسی چارەسەری سیاسییە. بەدرێژایی ماوەی رابردوو دانمان بەخۆماندا گرتووەو سەرەڕای هێرشەكان ویستومانە ئارامی بپارێزین، لەبەرئەوەی باوەڕمان وایە سەقامگیری سوریا پێویستی بە هاوبەشیی راستەقینەو بەرپرسیارێتی هاوبەش هەیە لەلایەن هەموو لایەنەکانەوە.  لەگەڵ ئەوەشدا بەردەوامی ئەم هێرشانە متمانەی یەکتر دەخاتە مەترسییەوە، لێکتێگەیشتنەکان دەخاتە بەردەم تاقیکردنەوەو عەقڵیەتی جەنگی زیندوو دەکاتەوە، ئەمەش لە سەردەمێکدا کە سوریا زۆر پێویستی بە دیالۆگ هەیەو حکومەتی دیمەشق بەرپرسیارێتی تەواوی لە ئەستۆ دەگرێت. بەم پێیە ئێمە: 1-  داواکارین حکومەتی دیمەشق و گروپەكانی سەربە حكومەت هەروەها گروپەكانی سەر بە تورکیا دەستبەجێ هەموو پێشێلکارییەک رابگرن و پابەندی مەرجەکانی رێککەوتنەکە بن. 2-  داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ دەکەین چاودێری ئەم پێشێلکاریانە بکەن و کار بۆ دڵنیابوون لە رێزگرتن لە رێککەوتنە واژۆکراوەکان بکەن. 3-  دەست درێژ بۆ دیالۆگ و هاوکاری درێژ دەكەین بۆ سوریایەکی سەلامەت و سەقامگیر، بەڵام لە هەمان کاتدا ئامادەین هەر رێوشوێنێک پێویست بێت بۆ بەرگریکردن لە ماف و ئاسایشی گەلەکەمان بیگرینەبەر. ناوەندی راگەیاندنی هێزەکانی سوریای دیموکرات ٩ی ئابی ٢٠٢٥

سبەینێ لە ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق کۆبوونەوەى چارەنووسساز لەبارەى موچەى مانگى شەش و داهاتى هەرێمى کوردستان دەکرێت، وەزیرى دارایی عێراقیش داواى لە هەرێمى کوردستان کردووە جگە لە نیوەى هەموو داهاتەکان، تەواوى فەرمانبەرانى هەژمارى منیش رادەست بکات. سەرچاوەیەکى ئاگادار ڕاگەیاند؛ سبەینێ راپۆرتى هەردوو وەزارەتى دارایی هەرێمى کوردستان و فیدراڵ تایبەت بە داهات و مووچەى مانگى شەش لە کۆبوونەوەى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق پێشکەش دەکرێت و گفتوگۆیان لەبارەوە دەکرێت. بەپێى زانیاریەکان سبەینێ بەگوێرەی ئەنجامى ئەو راپۆرتانە؛ محەمەد شیاع سودانى، سەرۆکوەزیرانى عێراق بڕیار لەبارەى ناردنى مووچەى مانگى شەش دەدات، ئەگەر سبەینێ هەرێمى کورستان وەک پیشاندانى نیازپاکیی120  ملیار دینار لە داهاتى ناوخۆ بنێرێت. ئەو سەرچاوەیە ئەوەشى ئاشکرا کردووە، تەیف سامى وەزیرى دارایی عێراق جگە لە نیوەى تەواوى داهاتە فیدراڵى و نافیدراڵییەکان، داواى وردەکاریی ئەو 800 هەزار فەرمانبەرەى هەرێمى کوردستانى کردووە کە لە هەژمارى من تۆمار کراون و دەڵێت، لە هەردوو بانکى رەشید و رافیدەین تۆماریان دەکەین، بەڵام شاندى هەرێمى کوردستان رەتیکردووەتەوە.

روانگەی "ئێکۆ عێراق" کە تایبەتە بە کاروباری ئابوری، ئەمڕۆ شەممە بڵاویكردەوە: بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستان لە رۆژێکدا  (٢٠٠) هەزار بەرمیلی تێپەڕاندووە، ئەوەش دوای چارەسەركردنی کاریگەری ئەو هێرشانەی کە کێڵگە نەوتییەکانی کردە ئامانج. ئێکۆ عێراق، لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە: ئەو کێڵگە نەوتییانەی کە لە هەرێم بۆردومان کران، كاركردنیان دەستپێكردووە، بەرهەمهێنانی رۆژانەشیان بۆ زیاتر لە (200)هەزار بەرمیل زیادیکردووە،  دیارترین كێڵگەكانی بەرهەمهێنان بریتین لە: شێخان، تاوکێ، بیشخاپور، خورمەڵە، و سەرسنەک. باسی لەوەشكردووە: هەرێم و بەغداد تا ئێستا نەگەیشتوونەتە رێککەوتن سەبارەت بە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت، بەهۆی ناکۆکی لەسەر کرێی ئەو کۆمپانیایانە کە لە هەرێمدا کاردەکەن، چارەسەرکردنی قەیرانەکەش پێویستی بە کۆبونەوەی نێوان سێ لایەنی پەیوەندیدار هەیە، یان خەرجکردنی کرێ بە کۆمپانیاکان، کە حکومەتی فیدراڵی رەتیدەکاتەوە. روانگەکە، هۆشداریداوە لە بەردەوامبوونی کێشەکە كە رەنگە ببێتە هۆی ئەوەی حکومەتی فیدراڵی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم رابگرێت. بەردەوامبونی كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغداد لەكاتێكدایە، رۆژی چوارشەممەی رابردوو، حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق، لەمایانی سەردانێكیدا بۆ كەركوك و بەسەركردنەوەی پرۆژەكانی كۆمپانیای نەوتی باكور رایگەیاند، ئەمڕۆ یان سبەینێ‌ هەرێمی كوردستان نەوت رادەست دەكات و پرۆسەی هەناردەكردنی نەوت لەڕێی بەندەری جەیهانی توركییەوە دەستپێدەكاتەوە، بەڵام تائێستا هەرێم نەوتەكەی رادەست نەكردووەو كێشەكان بەهەڵواسراوی ماونەتەوە.

وەزیرى دەرەوەى ئەمریکا ڕایدەگەیەنێت، سەرۆکى فەرەنسا بۆتە هۆکارى شکستپێهێنان و تێکچوونى دانوستانەکانى نێوان حەماس و ئیسرائیل، کاتێک ماککرۆن باسى لەوەکرد دان دەنێت بەدەوڵەتى فەلەستیندا، ئەمەش بووه هۆی وەستانى گفتوگۆو ئازایەتى بەخشى بەبزتنەوەى حەماس و گروپە فەلەستینیەکان. ڕۆژى ٢٤ى تەمووزى ڕابردوو، ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆک کۆماری فەرەنسا، ڕایگەیاند وڵاتەکەی لە میانی کۆبوونەوەکانی کۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە مانگی ئەیلولی داهاتوودا بە ڕەسمی دان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا دەنێت. لە چاوپێکەوتنێکى تەلەفزیۆنیدا مارک ڕوبیۆ وەزیرى دەرەوەى ئەمریکا دەڵێت: "گفتوگۆکان لەگەڵ حەماس لەو ڕۆژەدا درزى تێکەوتوو تێکچوو، کە ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا بڕیاری تاکلایەنەی دا کە دان بە دەوڵەتی فەلەستین دەنێت". ئاماژەی بەوەشکردووە، دواتر کەسانی دیکەتان هەیە کە دێنە پێشەوە، وڵاتانی دیکە دەڵێن، باشە، ئەگەر تا مانگی ئەیلول ئاگربەست نەبێت، ئێمە دەچینە دان بە دەوڵەتێکی فەلەستینیدا دەنێین’. ئەگەر من حەماس بم، لە بنەڕەتدا بەو ئەنجامە دەگەم کە با ئاگربەست نەکەین، دەتوانین پاداشتمان بدرێتەوە، دەتوانین ئەمە وەک سەرکەوتن پاداشت و دەستکەوت دەستنیشان بکەین، ئەمەش بەپێى وتەى ڕوبیۆ. وەزیرى دەرەوەى ئەمریکا ئەوەش دەخاتەڕووکەواتە ئەو پەیامانە، لەکاتێکدا تاڕادەیەکی زۆر لە مێشکیاندا ڕەمزین، بەڵام لەڕاستیدا بەدەستهێنانی ئاشتییان قورستر کردووە و گەیشتن بە ڕێککەوتن لەگەڵ حەماس قورستر دەکات. ئەم وتانەى وەزیرى دەرەوەى ئەمریکا لەکاتێکدایە، حکومەتى ئیسرائیل سورە لەسەر بەدیهێنانی سەرجەم ئامانجەکانی جەنگی غەززە کە بریتین لە کۆتایهێنان بە بزوتنەوەی حەماس و رەخساندنی زەمینەیەک بۆ رزگارکردنی سەرجەم بارمتە ئیسرائیلیەکان، لەگەڵ دەستەبەرکردنی ئاسایش و ئارامی  بۆ سەرجەم پێکهاتەکان کە لە ئیسرائیلدا دەژین.