هاوڵاتی مهلا بهختیار رایگهیاند كه ژمارهی گهندهڵكاران له ههرێمی كوردستان رۆژ لهدوای رۆژ زیاتر دهبن، کەچی نابینین یەک گەندەڵ بدرێتە دادگا، ئاماژهشی بهوهدا كه حکومەتی هەرێم 30 ملیار دۆلار قەرزارە، تازە تازە دەڵێت چەقی ستراتیژیمان بەغدادە مهلا بهختیار ئهمڕۆ پێنجشهممه لهمیانی وتارێكدا له ڤێستیڤاڵی گهلاوێژ، رایگهیاند، "ئهگهر ئێستا سهیری جوگرافیای ئهدهبی له كوردستادا بكرێت و دیراسهیهكی ئهو رۆمان و شیعرانه بكات كه لهماوهی 20 ساڵی رابردودا نوسراون و ئهو چیرۆكانه ههڵبسهنگێنێت كه لهماوهی 20 بۆ 25 ساڵی رابردو نوسراون دهردهكهوێت 95%ی بهرههمه ئهدهبیهكان ناڕازین لهم دۆخه، ناڕازیین له سهركرده و حزب و گهندهڵهكان و مشهخۆرهكان و پیاوه نائاساییه ههڵتۆقیوهكان". رونیشیكردهوه، "ژمارهی گهندهڵهكان زۆرن، نه دهن نه سهتن نه دوسهدن نه پێنجسهتن نه ههزارن، كهچی دو كهسمان نهبینی بدرێنه دادگا، ههتا خانوه قوڕهكان له شارهكان دڵیان خۆش بێت بڵێن گهندهڵ كه مشهخۆرن و خوێنی ئێمه دهمژن خهریكه دهدرێنه دادگا، ناكرێت ئێمه داوا له نوسهر و داهێنهران و رۆماننوسهكان بكهین چاو لهمانه بپۆشن". باسیشی لهوهكرد كه "31 ساڵه حكومهتمان ههیه ئێمه زیاتر له 30 ملیار دۆلار قهرزارین، حكومهتی ههرێم تازه به تازه بیر لهوه دهكاتهوه و دهڵێت چهقی چارهسهر بهغداده، بهبێ بهغدا دابینكردنی مووچه مهحاڵه، ههمو ئهو گرێبهستانهی لهسهر نهوت كران، ههموو ئهو سیاسهتانهی دانران لهسهر بهغدا، دهستور و رێككهوتننامهكان، ئهو سهرۆك وهزیرانانهی هاتنه ههرێمی كوردستان و ئهوانهی له كوردستان بوون ههمویان كهوتوونهته ژێر پرسیار". مهلا بهختیار دهڵێت، "ههمو حزبهكان بهرپرسن لهم قهیرانهی كه ههیه، حزبی دهسهڵاتدار زیاتر، ناكرێت بڵێیت من ئاگاك لێی نییه له حكومهتیت، ناكرێت بڵێی ئاگام لێنییه لهكاتێكدا سهرۆك وهزیران و جێگری سهرۆك وهزیرانیت، مدیر عام و حزبیت له پهرلهمانیت، ئاگات له ههمو شتێك ههیه، تهنانهت ئاگات لهوهیه كه ژمارهی گهندهڵهكان چهند زیاد دهكات و كهسیش سزا نادرێت
هاوڵاتی بەشێکی زۆری کتێبخانە و دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوە کوردییەکان بڕیاریانداوە بایکۆتی پێشانگەی نێودەوڵەتیی کتێب لە سلێمانی بکەن، کە بڕیارە مانگی داهاتوو بکرێتەوە، خاوەنی یەکێک لەو دەزگایانە بە هاوڵاتی وت، دوو داواکاری سەرەکیمان هەبووە بەڵام کۆمپانیای رێکخەری پێشەنگاکە هیچیانی جێبەجێ نەکردووە. بڕیارە رۆژی 23-11-2023 پێنجەمین خولی پێشانگەی نێودەوڵەتیی سلێمانی لە شاری سلێمانی بکرێتەوە و تاوەکو 2ی کانوونی یەکەمی 2023 بەردەوام بێت. ئارام شەفیق تۆفیق خاوەنی کتێبخانەی ڕۆمان سەبارەت بە هۆکاری بایکۆتکردنیان لە بەشداریکردن لە پێشانگاکە بە هاوڵاتی وت، ژمارەیەک داواکارییمان هەبووە و ژمارەیەکی زۆر دانیشتنمان لەگەڵ ڕێکخەرانی پێشەنگاکە کردووە بەڵام هیچکام لە داواکارییەکانمان جێبەجێنەکراون . وتیشی، دوو داواکاری سەرەکیمان هەبووە، ئەوانیش کرێی بەشداریکردن و ماوەی پێشانگەکە بوون. ئارام شەفیق گوتی "داوامان کرد، ماوەی پێشانگاکە لە 10 رۆژەوە بکرێتە 11 رۆژ، چونکە هەموو پێشانگە نێودەوڵەتییەکان ماوەکەیان 11 رۆژە. هەروەها کۆمپانیا مەترێک لە زەویی پێشانگاکە بە 100 دۆلار بە ئێمە دەدات، لە کاتێکدا ئێمە مامەڵە بە دینار دەکەین، بۆیە داوامان کرد بۆ هەر مەترێک 100 هەزار دینارمان لێ وەربگرێ، بەڵام رازی نەبوون." خاوەنی کتێبخانەی ڕۆمان ڕونیکردەوە کە،" بەشێکی داواکارییەکانمان بۆ ساڵپار دەگەڕێتەوە دوای ئەوەی بەشداریمان کرد لە پێشانگاکە کۆمەڵێک داواکاریمان لە کۆمپانیای بەرپرس لە بەڕێوبردنی پێشانگاکە هەبوو بەڵام نەک جێبەجێنەکران بەڵکوو خزمەتگوزارییەکان خراپتربوون بۆیە بڕیارماندا بۆ ئەمساڵ 2023 هەڵوێست وەربگرین و گەر داواکارییەکانمان جێبەجێنەکرێن بەشداری نەکەین." پێشانگای نێودەوڵەتیی کتێب لە سلێمانی، ساڵانە لە کۆتاییەکانی مانگی تشرینی دووەم دەکرێتەوە و 10 رۆژ بەردەوام دەبێت. کۆمپانیای ئەتلەس ئەسیل رێکخەری پێشەنگاکەیە. ئەو دەزگایانەی بایکۆتی پێشانگاکەیان کردووە: 1- نووسینگەی تەفسیر 2- ناوەندی راگەیاندنی ئارا 3- كتێبخانەی ئاوێر - هەولێر 4- كتێبخانەی گۆڵدن بووك 5- ناوەندی رێنوێن 6- ناوەندی رۆسا 7- كتێبخانەی فێربوون 8- كۆشكی سەرا 9- ناوەندی غەزەلنووس 10- كتێبخانەی هەژار موكریانی 11- ناوەندی رەهەند 12- كتێبخانەی حاجی قادری كۆیی 13- كتێبخانەی یادگار 14- ناوەندی رۆشنبیری ئەندێشە 15- سەنتەری رووناكبیری لالەزار 16- كتێبخانەی زانیار 17- كتێبخانەی بەختیاری 18- ناوەندی سایە 19- كتێبخانەی ئاشتی 20- ناوەندی تیشك 21- كۆمەڵگای فەرهەنگی ئەحمەدی خانی 22- كتێبخانەی گەشە 23- كتێبخانەی جەزیری 24- ناوەندی ئەدیبان 25- كتێبخانەی مێخەك 26- ناوەندی خاڵ 27- سەنتەری زەهاوی 28- كتێبخانەی ئەمازۆن بووك سۆلی Amazon book Suli 29- ماڵی وەفایی 30- كتێبخانەی رامان 31- سەنتەری كلتوری ژینا 32- كتێبخانەی ئەمازۆن بووك ستۆر Amazon book Stov 33- هەڤاڵ بوكستۆر 34- خانەی چاپ و بڵاوكردنەوەی چوارچرا 35- كتێبخانەی بێخود 36- خانەی چاپ و بڵاوكردنەوەی رێنما 37- كتێبخانەی ئاویەر - سلێمانی 38- كتێبخانەی قەرەداخی 39- ناوەندی سارا 40- ناوەندی رۆشنبیریی جەمال عیرفان 41- كتێبخانەی صۆفیا كۆیە 42- كتێبخانەی نیشتمان - هەولێر 43- ناوەندی ئاستانە 44- ناوەندی رامان 45- ناوەندی كانی عیرفان 46- كتێبخانەی رۆشنبیر 47- كتێبخانەی رۆمان 48- كتێبخانەی ئەوین
.jpg)
شەنای فاتیح لەگەڵ نزیكبوونەوەی وەرزی زستان و دابەزینی پلەكانی گەرما خواستی هاووڵاتیان لەسەر سوتەمەنی و بەتایبەت نەوتی سپی زیاد دەبێت، بەهۆی ئەوەش كەحكومەتی هەرێم پاڵپشتی نرخی نەوتی سپی ناكات، نرخەكەی بەرزدەبێتەوە، فرۆشیارێكی نەوت ئاماژە بۆ ئەوە دەكات لەماوەی هەفتەیەكدا نرخی نەوتی سپی 20 هەزار دینار بەرزبووەتەوە. هەفتەی رابردوو وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەڕاگەیەندراوێكدا ئاماژەی بۆ ئەوەكرد كەپڕۆسەی دابەشكردنی نەوتی سپیی ماڵان دەستیپێكردووەو سەرەتا لەناوچە شاخاوییەكانەوە دەستپێدەكەن. هەر بەپێی راگەیەندراوەكەی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بودجەی پڕۆسەی دابەشكردنی نەوتی سپی ماڵان لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە دابینكراوەو هەر خێزانێك بڕی 200 لیتر نەوتی سپی پێدەدرێت لەبەرامبەر 100 هەزار دیناردا. بەوتەی وەزارەتی سامانە سروشتیەكان، بڕی شەش ملیۆن و 600 هەزار لیتر نەوت بۆ ناوەندەكانی خوێندنی حكومی لەسەرجەم بەڕێوەبەرایەتییەكان دابینكراوە كە لەپێنجی تشرینی یەكەمەوە دەست بەدابەشكردنی كراوە. گەیلان جەمال، بەڕێوەبەری تاقیگەی ناوەندی وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئاگاداری پرسی دابەشكردنی نەوت نیم و زانیاریم نییە، ساڵی رابردووش بەهەمان شێوەی ئەمساڵ بەرمیلێك نەوت بە 100 هەزار دینار بەهاووڵاتیان دراوە». وتیشی: «نەوت لەناو شارەكان دابەشنەكراوەو ساڵی رابردوو و رابردووتریش دابەشكردنی نەوت لەناوچە شاخاوییەكان كۆتایی پێنەهاتووە». هاوڵاتی گفتوگۆی لەگەڵ چەند فرۆشیارێكی نەوتدا كردو ئاماژەیان بۆ ئەوەكرد كەنرخی نەوتی بازرگانی بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوەو بەراورد بەساڵی رابردوو بۆ هەر بەرمیلێك بڕی 65 هەزار دینار زیادیكردووە، هەروەها باسیان لەوەشكرد كە بەهۆی ئەوەی هێشتا لەوەرزی پایزداین نرخەكەی بەشێوەیەكی بەرچاو بەرزنەبووەتەوە، بەڵام چاوەڕوان دەكرێت لەوەرزی زستاندا نرخەكەی زیاتر بەرزببێتەوە». عەلی فوئاد، كە پیشەی نەوتفرۆشە لەسەنتەری شاری سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «خواستی هاووڵاتیان لەسەر نەوت تاهەفتەیەك بەر لەئێستا زۆر باشبوو، بەڵام بەهۆی دابەشكردنی نەوت لەلایەن حكومەتەوە لەچەند ناوچەیەك كەمێك بازاڕ لاواز بووەو هاووڵاتیان گلەییان لەبەرزی نرخی نەوت هەیە». سەبارەت بەنرخی نەوت ئەو نەوتفرۆشە باسی لەوەشكرد « هەفتەیەكە نرخی نەوت لە 165 هەزار دینارەوە بەرزبووەتەوە بۆ 185 هەزار دینار، پێنج رۆژ لەمەوبەر لیترێك نەوتمان بە 680 دینار كڕیوەو لەم رۆژانەدا بە 770 دینار كڕیومانە، بەدابەشكردنی نەوت لەلایەن حكومەتەوە نرخی نەوتی بازرگانیش دادەبەزێت». «نرخی نەوت لە 21ی ئازاری ساڵی رابردوو 120 هەزار دیناربوو تانزیكەی دوو مانگ لەمەوبەر، ئەو كاتە بوو بە 150 هەزارو پاشان بەرزتربووەوە بۆ 160 هەزار دینار، بەڵام لەئێستادا نرخی بەرمیلێك نەوت بە 185 هەزار دینارە». عەلی فوئاد وای وت. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی نرخی جۆرەكانی نەوت لەبازاڕدا جیاوازەو نەوتی كەركووك هەرزانترین نرخی هەیە، كەبەم شێوەیەن: نرخی نەوتی بێجی بە 185 هەزار دینارە، نەوتی بەغدا بە 170 هەزار دینارو نرخی نەوتی كەركوكیش بە 160 هەزار دینارە. ئەمە لەكاتێكدایە كە زستانی ساڵی رابردوو نرخی بەرمیلێك نەوت گەیشتە 305 هەزار دینار کە بەرزترین ئاست بوو بەڵام لەگەڵ دەستپێکردنی دابەشکردنی نەوت نرخەکەی دەستی بەدابەزین کرد. هاووڵاتیان گلەییان لەنرخی نەوت هەیەو دەڵێن ئەو نەوتە هاوردەكراو نییە تا باجی بچێتە سەر. ئەحمەد عەبدوڵا، هاووڵاتییەكی شاری سلێمانییە بەهاوڵاتی وت: بۆ ئەمساڵ بەر لەهاتنی وەرزی زستان بەرمیلێك نەوتم كڕیوە بە 170 هەزار دینار كە لەم بارودۆخە داراییە ناهەموارەدا ئەو نرخە زۆرە چونكە نەوتەكە لەدەرەوە بۆمان نایەت و هی وڵاتی خۆمانە. ساڵانە حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرمیلێك یان دوو بەرمیل نەوت بەرامبەر بڕێك پارە بەهەر خێزانێك داوە لەوەرزی زستاندا، بەڵام ماوەی چەند ساڵێكە بەهۆكاری قەیرانی داراییەوە پڕۆسەكە خاو بووەتەوەو زۆرجار هاووڵاتیان ناچارن لەوەرزی زستاندا نەوتی بازرگانی بكڕن كەهەندێكجار بەسێ هێندەی نرخی راستی كڕیویانە.
هاوڵاتی ئاگرێکی گەورە لە ئیدارەی سەربەخۆی سۆران کەوتەوە و بەرگری شارستانی سەرقاڵی کۆنتڕۆڵکردنی ئاگرەکەن. ئێوارەی ئەمڕۆ بەنزینخانەی باوکی دیاری لە سەنتەری شاری سۆران گڕیگرت و ئاگرێکی گەورە دروستبووە. بەرگری شارستانی سۆران دەڵێت، سەرقاڵی کۆنتڕۆڵکردنی ئاگرەکەن. بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان، بەهۆی گەورەیی ئاگرەکەوە ماڵەکانی نزیک بەنزینخانەکە چۆڵکراون.
هاوڵاتی وتەبێژی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، لێگتێگەشتنی باشیان هەیە لەگەڵ حکومەتی عێراق بۆ دەستبەرکردنی موچەی مانگی 10 و 11 و 12ی ئەمساڵ، دەشڵێت، ئەوانەی یاداشتی گواستنەوەی موچەیان واژۆکردووە لە هەرێمەوە بۆ بەغدا "نابەرپرسن." لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لەسەر موچەی موچەخۆرانی هەرێم رایگەیاند، ئەو بڕە پارەیەی کە لەلایەن بەغداوە دەنێردرێت بۆ ئەو موچانەیە کە نەدراوە و واتە بۆ مانگەکانی 7 و 8 و 9یە، بۆ مانگهكانی 10، 11 و 12 لهگهڵ حكومهتی فیدڕاڵ بهردهوامن و لێکتێگەشتنی باشیان لەگەڵ بەغدا هەیە. هپێشەوا هەورامانی وتیشی، "لێكتێگهیشتنی باش لهگهڵ عێراق ههیه، كرانەوەكان بەو ئاراستەیە هیچ موچهیهكی فهرمانبهرانی ههرێم نهفهوتێت." لەسەر ئەو یاداشتەی کە فراکسیۆنە کوردییەکان لەگەڵ چەند پەرلەمانتارێکی عێراق دەیانەوێت بیکەنە پرۆژەیاسا تا موچەی هەرێم راستەوخۆ لە بەغداوە بدرێت، پێشەوا هەورامانی دەڵێت، "ههر كهس واژۆی لهسهر ئهو یاداشته كردبێت بهرامبهر به خوێنی شههیدان و و پهرلهمان و حكومهتی ههرێمی كوردستان نابهرپرسه و بێئاگایه، چونكه یاداشتهكهیان تهواو پێچهوانهی مادده یاساییهكانی تایبهت بهو بابهتهن." وتەبێژی حکومەتی هەرێم باسی لەوەش کرد، "حکومەتی عێراق هەرگیز ئەو داوایەیان جێبەجێ ناکات چونکە حکومەتی هەرێم خاوەنی دەسەڵاتی خۆیەتی، حکومەتی هەرێمی کوردستان هەرگیز ناچێتە ژێر باریی ئەو یاداشتەوە." تا ئێستا موچەخۆرانی هەرێم 60 هەزار واژۆیان کۆکردووتەوە بۆ ئەوەی یاداشتەکە ببێتە پرۆژەیاسا و یوسف کیلابی، ئەندامی لیژنەی دارایی عێراق، لە لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتی دەڵێت، هەموو كارێك دەكات بۆ ئەوەی هەوڵەكان بۆ گواستنەوەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم سەربگرێت.
هاوڵاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، پێویستە موچەی موچەخۆرانی هەرێم وەک پاریزگاکانی تری عێراق بێ هیچ ئاستەنگێک دابەشبکرێت و دەشڵێت، "هەموو داتا و زانیارییەکانی موچەخۆرانی هەرێم" بەشێوەیەکی ئەلکترۆنی تۆمارکراوە. حکومەتی هەرێمی کوردستان راگەیاندراوێکی سەبارەت بە کۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم بڵاوکردەوە و رایگەیاند، بەسەرپەرشتیی مەسرور بارزانی، سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و ئامادەبوونی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران کۆبونەوەی ئاسایی ئەنجامدرا و تێیدا حکومەتی هەرێمی کوردستان تاووتوێی مووچە، نەوت و رەوشی پێکهاتەکان لە هەرێمی کوردستان کراوە. حکومەتی هەرێم جەجتی لەوە کردووەتەوە کە "پێویستە مووچەخۆرانی هەرێم وەک هەموو مووچەخۆرانی پارێزگاکانی عێراق مانگانە بێ هیچ کێشە و ئاستەنگێک مووچەکانیان لە ڕێگەی دامەزراوە فەرمییەکانی حکومەتی هەرێمهوه وەربگرن." هاوکات باس لەوەشکراوە "پێویستە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم وابەستە نەکرێت بە ناکۆکیی و کێشە سیاسیيەکان و پابەندییەکان و پێویستە بەیەک چاو سەیری سەرجەم مووچەخۆران بکرێت لە سەرتاسەری عێراقی فیدڕاڵ." لەسەر هەماهەنگی و رادەستکردنی زانیاری موچەخۆران بە بەغدا، حکومەتی هەرێم دەڵێت، "هەموو داتا و زانیارییەکانی تایبەت بە مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی زۆر ڕوون و شەفاف و تۆمارکراو لە سیستهمێکی ئەليکترۆنیى پێشکەوتووی بایۆمەتریی.... لەبەرامبەردا ئەرکی حکومەتی فیدراڵە کە پابەندیی دەستووریی خۆی جێبەجێ بکات." سەبارەت بە راگرتنی هەناردەی نەوتیش، حوکمەتی هەرێم رایگەیاندووە، "راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە تورکیاوە زیانی دارایی گەورەی بە داهاتی گشتیی عێراق و هەرێم گەیاندووە" و "لەنێو خشتەکانی بودجەی فیدراڵیشدا بڕە پارەی پێویست بۆ مووچەخۆرانی هەرێم تەرخانکراوە و بەهانەی فرۆشتن و هەناردەکردنی نەوتی هەرێمیش نەماوە تاوەکو شایستەکانی هەرێم رابگرن. بۆیە پێویستە مووچەخۆرانی هەرێم، وەک هەموو مووچەخۆرانی پارێزگاکانی عێراق، مانگانە بێ هیچ کێشە و ئاستەنگێک، مووچەکانیان لەڕێگەی دامەزراوە فەرمییەکانی حکومەتی هەرێم وەربگرن."
دلێر عەبدوڵڵا لەپەرلەمانی بەغداوە هەوڵی ئەوە دەدرێت هەمواری یاسای بودجە بكرێتەوە تا لەڕوی یاساییەوە گرفت بۆ هەوڵەكانی گواستنەوەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بۆ بەغدا دروستنەبێت، پەرلەمانتارێكی عەرەب ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كەهەموو كارێك دەكات بۆ ئەوەی هەوڵەكان بۆ گواستنەوەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم سەربگرێت و هۆشداریشیدا بەوەی كە ئەگەر بێتو وەزیری دارایی هەرێم بەردەوام بێت لەپەكخستنی ئامادەبوونەكەی لەبەردەم لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، ئەوا پارەداركردنی هەرێم رادەگیرێت و چیتر بەغدا پارە رەوانەی هەرێم ناكات. هەوڵەكان بۆ گواستنەوەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بۆ بەغدا، بەردەوامی هەیەو لەئێستادا بووەتە پرسێكی سەرەكی و چەندین پەرلەمانتارو لایەن و فراكسیۆنی جیاواز كاری لەسەر دەكەن، بەتایبەت یوسف كیلابی پەرلەمانتاری عەرەب لەبەغدا كە دەیەوێت ئەو هەوڵە بگەیەنێتە كۆتایی، لەوبارەوە ناوبراو بەهاوڵاتی وت «داواكاری موچەخۆرانی هەرێم بەهەند وەردەگرین، ئێمە زیاتر لە 60 هەزار واژۆمان بۆ هاتووەو وەك نوێنەرێكی راستەقینەی گەلانی عێراق، هەوڵ بۆ چارەسەری ئەو گرفتە دەدەین و تاكۆتاییش بەردەوام دەبین.» ئەگەرچی لەڕووی یاسایی و دەستوورییەوە، پێدانی راستەوخۆی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لەلایەن بەغداوە گرفتی هەیە، بەڵام هەوڵەكان بەردەوامن و موچەخۆرانیش لەچاوەڕوانیدان تا داواكارییەكانیان جێبەجێ دەكرێت، بەپێی وتەی عەبدولقادر ساڵح راوێژكاری یاسایی بۆ هاوڵاتی، «گواستنەوەی مووچە بۆسەر حكومەتی ناوەندی، پێچەوانەی مادەی 117ی دەستوورە. چونكە ئەو ماددەیە دانی ناوە بەحكومەتی هەرێم و سێ دەسەڵاتەكە، كەواتە پێدانی مووچە لەدەسەڵاتی وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمەو ئەو جیهەتە تایبەتمەندە بەو پرسە. بۆیە بەبڕوای من حكومەتی هەرێم ئەگەر خۆیشی بیەوێت ئەو كارە بكرێت، بەڵام دەستوور رێگرەو ئەو كارێكی ئەستەمە. بۆ؟ چونكە بەجێبەجێبوونی ئەو حاڵەتە، حكومەتی بەغدا لەحكومەتێكی فیدڕاڵییەوە دەبێتە مەركەزی و ئەوەش پێچەوانە دەبێتەوە لەگەڵ دەستووردا. دەكرێت حكومەتی بەغدا پابەند بكرێت بەدابینكردنی پارەو پێدانی مووچە بەهەرێم، نەك بەپێچەوانەوە راستەوخۆ بەغدا موچە بدات بەفەرمانبەران. جگەلەوەش ئەوە پێچەوانەی یاسای موازەنەیەو بەهیچ جۆرێك یەكناگرێتەوە لەگەڵیدا، لەلایەكی ترەوە بەبڕوای من حكومەتی عێراقی ناچێتە ژێر باری ئەو ژمارە خەیاڵیانەی كە لەهەرێمدا هەیە. بۆیە بەكۆی گشتی پێمان وایە رێگری یاسایی و دەستووری و واقیعیش هەیە بۆ ئەوەی كە نەتوانرێت مووچە راستەوخۆ لەبەغداوە بدرێت بەفەرمانبەرانی هەرێم.» سەرەڕای ئەو رێگرییە دەستووری و یاساییە، بەڵام یوسف كیلابی و نەوەی نوێ سوورن لەسەر هەوڵەكانیان و دەیانەوێت بەڕێگەیەكی یاسایی هەوڵەكانیان بگەیەننە ئامانج، ئەویش هەمواركردنەوەی یاسای بودجە. لەوبارەوە كیلابی بەهاوڵاتی وت «هەفتەی داهاتوو پرۆژە یاسایەك پێشكەش دەكەین بۆ هەمواری یاسای بودجە، پاش ئەوەش دەتوانین موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بگوازینەوەو ئاواتی هەموو موچەخۆرانی هەرێمی كوردستانی خۆشەویست بەدیبهێنین و هەموو هەوڵێكیش ئەدەین و تاكۆتایی لەگەڵیدا دەڕۆین و پشت بەخوا سەركەوتووش دەبین.» بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، هەمواركردنەوەی پرۆژەیاسای بودجە، پێشنیاری لایەنێكی سیاسی هەرێمە، هاوكات چەندین پەرلەمانتارو فراكسیۆنی جیاوازی عێراقی، دەنگیان یەكخستووەو لەهەوڵی ئەوەدان پرۆژەیاسای هەمواری یاسای بودجە پێشكەشی پەرلەمان بكەن، لەوبارەوە سەرچاوەیەك لەنەوەی نوێ بە هاوڵاتی وت «دەنگێكی زۆرمان كۆكردوەتەوەو زۆرینەی لایەنە كوردییەكان و بەشێكی زۆری عەرەبەكانیش لەگەڵماندان.» لەگەڵ بەردەوامی هەوڵەكان بۆ گواستنەوەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم، بەڵام ئەگەر هەیە بەهۆی ئامادەنەبوونی وەزیری دارایی هەرێم لەدانیشتنی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، پارەداركردنی هەرێم لەلایەن بەغداوە رابگیرێت، لەوبارەوە یوسف كیلابی بەهاوڵاتی وت « نەهاتنی وەزیری دارایی هەرێم بۆ ئێرەو وەڵامنەدانەوەی داواكارییەكەی لیژنەی دارایی بەئامادەنەبوونی لەدانیشتنی میوانداریكردنیدا، مانای وایە كە كێشەو گرفت و ناڕوونی هەیەو ئەوان نایانەوێت دەركەوێت و بۆ ئێمەی روون بكەنەوە، كێشەكانیش لەژمارەی فەرمانبەراندایە، ئەوان نایانەوێت ئەو پارەیەی دەینێرین بیدەن بەفەرمانبەر، واتە ئەگەر ئەوان گرفت و كێشەیان نەبێت ئەوا شتەكان روونن و پێویست بەم دواخستن و پەكخستنە ناكات و ئامادە دەبوون، لەبەرئەوە پێمان وایە كە هۆكاری سەرەكی ئەو كێشانە وەزیری داراییە، دەبوو ئەم هەفتەیە بێتە ئێرە، بەڵام نەهاتووە. ئەگەربێتوو بەردەوام بێت لەسەر دواخستنی ئامادەنەبوون، ئەوكات كێشەو گرفتی بۆ دروست دەبێت، بەدڵنیاییەوە پرۆسەی ناردنی پارە كۆتایی دێت و ئیتر ناتوانین هیچ بڕە پارەیەك بنێرینە هەرێم. چونكە ئەمە رێكەوتنە، ئەوكاتەی كە مەسرور بارزانی هاتە بەغداو لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عێراق كۆبوونەوەی كرد، لەسەر دوو بڕگە رێكەوتن، یەكەم پێشكەشكردنی داتای راست و دروستی ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێم، هەروەها ناردنی وەزیری دارایی هەرێم بۆ بەغدا. بەڵام دەبینین هیچكام لەو بەڵێنانە جێبەجێ نەبوون، بەواتایەكی تر واتە بارزانی بەڵێنەكانی جێبەجێ نەكرد.» چەندین جار بەهۆکاری جیاواز دانیشتنی پەرلەمان بۆ بانگێشتی ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی هەرێم، دواخراوە و لەهەفتەی رابردووشدا حکومەتی هەرێم بەنووسراوێک لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ئاگادارکردەوە کە ئاوات شیخ جەناب تا دوو هەفتەی تر ناتوانێت سەردانی بەغدا بکات. بەپێی نووسراوەکە، «ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان ئەم هەفتەیەو هەفتەی داهاتووش ناتوانێت ئامادەبێت لە لیژنەی دارایی، چونکە لەوەزارەتەکەیدا سەرپەرشتی ئامادەکردنی داواکارییەکان دەکات بۆ دەستکردن بەوردبینی ژمارەو بڕی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشین و ئەوانەی چاودێریی کۆمەڵایەتی دەیانگرێتەوە لەهەرێمی کوردستان لەلایەن دیوانی چاودێریی دارایی فیدراڵی بەهاوئاهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێریی دارایی هەرێمی کوردستان». بابەتی موچەی فەرمانبەران، بووەتە كێشەو گرفتی سەرەكی لەهەرێمی كوردستان و حكومەتی هەرێمیش وەك دەسەڵاتی جێبەجێكردن تا ئێستا نەیتوانیوە ئەو كێشەیە چارەسەر بكات و رێگریش لەهەر هەوڵێك دەكات بۆ ئەوەی پێدانی موچەی فەرمانبەران بگوازرێتەوە بۆ بەغداد، ئەمەش نیگەرانی لای موچەخۆران دروستكردووەو بەگومانەوە لەهەر هەوڵێك دەڕوانن كە بەئاراستەی چارەسەری كێشەكەیان بدرێت.
هاوڵاتی ئهنجومهنی زانكۆی سلێمانی لە راگەیاندراوێکدا بڵاویکردەوە، پرۆسەی خوێندنی ئەمساڵ لەژێر هەڕەشەی هەڵپەساردندایە و دەشڵێت، "پشتیوانی لە ماف و داخوازییەکانی خوێندکاران و مامۆستایان دەکەین." ئەمڕۆ چوارشەممە 11ی تشرینی یەکەمی 2023 ئەنجومنی زانکۆی سلێمانی رایگەیاند تا ئێستا ئەنجومەن چوار کۆبونەوەی ئاسایی خۆی سەبارەت بە پرۆسەی خوێندن ئەنجامداوە و لە سەرجەم کۆبونەوەکان بە کۆی دەنگ ئەنجومەنەکە "پشتیوانی له ماف و داخوازییهكانی خوێندكاران و مامۆستایان كردووە." لە راگەیاندراوەکە ئەوەش هاتووە، "هەموو لایەک ئاگادار دەکەینەوە پرۆسەی خوێندن لە زانکۆی سلێمانی بۆ ساڵی نوێ کە پەیوەندیدارە بە چارەنوسی خوێندنی زیاتر لە 23 هەزار خوێندکار بەپێی پیوەرە زانستی و نێودەوڵەتییەکان لەژیر مەترسی هەڵپەساردندایە." لەکۆتایی راگەیاندراوەکەدا ئەنجومەنی زانکۆی سلێمانی داوا لە ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێم و وەزارەتی دارایی هەرێم دەکات کە پەلە بکرێت لە دابەشکردنی موچەی مامۆستایان و فەرمانبەرانی زانکۆ و خەرجکردنی دەرماڵەی خوێندکاران.
هاوڵاتی بافڵ جهلال تاڵهبانی، سهرۆكی یهكێتیی رایگەیاند، شاندێكی یهكێتی سهردانی لایهنه سیاسییهكانی ههرێم دهكات بۆ ئهوهی گفتوگۆ لهسهر داهاتو بكرێت و چیتر له رابردودا نهمێنینهوه و دەشڵێت، "رهنگه ئهمكاته نهتوانین موچه وهك پێویست دابینبكهین، بهڵام زۆر شت ههیه دهتوانین بیكهین، ئهویش ئهوهیه ئهمنیهتی خەڵک بپارێزین". بافڵ تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە پانێڵی "سیستمی سیاسی و دەوڵەتسازی لە عێراق" لە دیداری مێری قسەی کرد. باسی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، کۆنگرەی پێنجەمی حیزبەکەی، کێشەکانی هەولێر و بەغدا، پەیوەندیی یەکێتی لەگەڵ تورکیا، هەروەها لەگەڵ حیزبەکانی دیکەی هەرێمی کوردستانیش کرد. بافڵ تاڵەبانی سەبارەت بە کۆنگرەی پێنجی حیزبەکەی ڕایگەیاند، " قسهی زۆر سهیر دهكرا لهبارهی كۆنگرهی یهكێتی، بهڵام بهقسهی تێكۆشهرهكان كهمجار كۆنگرهی وا رێكوپێك و باشمان ههبوه، یهك گلهییم ههبو، ئهوهبو زو تهواوبو، حهزم لهو قهرهباڵغیه بو". وتیشی، "پێموایە ئەم سەرکردایەتییەی (یەکێتی) تێکەڵەیەکی زۆر باشی تێدایە لە خەڵکی بە ئەزموون و گەنج، تاوەکو لەیەکەوە فێربن. جا ئەمە ئامانجێکی دیکەی ئێمەیە. کادر دروستکردن، بەرەوپێشبردنی حیزب. " سەرۆکی یەکێتی لەبارەی هەڵبژاردنی پەرلەمان وتی، "پێویستە بەزووترین کات هەڵبژاردن بکەین، حیزبەکان ناتوانن ببن بە بەدیلی حکومەت و یەکێتی بەنیازی ئەوەش نییە." باسی لەوەش کرد، "هەموو حیزبە کوردستانییەکان پێکەوە، دەتوانین بەهێزتر بین." ئهوهشی خستهڕو، "ئێستا دۆخی موچه ههموان دهزانن، رهنگه ئهمكاته نهتوانین موچه وهك پێویست دابینبكهین، بهڵام زۆر شت ههیه دهتوانین بیكهین، ئهویش ئهوهیه ئهمنیهتیان بپارێزین، یهكێك له شتهكانی دیكه كه دهبێت بكرێت، دادوهرهكان بهتهواوی سهربهخۆ بن و ئێستاش ئهوه ههیه بهڵام دهبێت زیاتر بێت له سلێمانی، سلێمانی ببێتهوه بهههشتێك بۆ سهرجهم چین و توێژهكان و رۆشنبیران و نوسهران". دهشڵێت، "له 1991هوه حوكمی سهدام نهماوه، بۆچی كارهبامان نیه، ئاو وهك پێویست نیه، بۆچی گهنجهكانمان رادهكهن لهم وڵاته". بافڵ تاڵهبانى لهسهر كێشهكانى نێوان حزبهكهییو توركیا هاتهدهنگو ڕایگهیاند، "كێشەی ئێمە لەگەڵ توركیا قورسە چارەسەر بكرێت"، دهشڵێت، "بەجدی من ناچم بۆ توركیاو ناتوانم بچم بۆ توركیا، چونكه توركیا بهبێ هۆ سێ هاوڕێى نزیكى منى لهعهربهت شههید كرد، دواتر توركیا دەڵێت چەند حزبێك هەیە لەسلێمانی دەبێت دابخرێن". وتیشی، "ئێمه ویستومانه پهیوهندیهكانمان باش بێت لهگهڵ توركیا، بهڵام ئهوان نایانهوێت، ئهوان دهڵێن چەند حزبێك هەن لەسلێمانی دەبێت دابخرێت، من چومه بهغدا لهگهڵ فایهق زێدان سهرۆكى دهسهڵاتى دادوهرى عێراق كۆبومهوه وتم دهتوانم دایان بخهم وتى نهخێر ئهوانه حزبی فهرمین". پهیامێكیشى بۆ توركیا ناردو وتى، "بەخوا بەزەختو هەڕەشەو درۆن دیالۆگ ناکەم، من بهیانیان ههڵدهستم درۆنێك دهسوڕێتهوه بهسهرمهوه، من سڵاوێكى لێدهكهم، دواتر باسى پهیوهندیى ئێمه لهگهڵ پهكهكه دهكهن ڕاست نییه، خۆ لهشهڕى داعش كاك مهسعود بهفهرمى سوپاسى پهكهكهى كرد". لهبهشێكى دیكهى قسهكانیدا تاڵهبانى داواى لێبوردنى لهوڵاتانى بیانی كردو جهختیكردهوه، "بهڕاستى داواى لێبوردنتان لێدهكهم سهربارى ماندوبونتان بهدهستمانهوه، شێتیش بون بهدهستمانهوه"
سەركۆ جەمال نزیكەی هەفتەیەكە توركیا بەچڕی لەزەوی و ئاسمانەوە بۆردوومانی ناوچە كوردیەكانی باكورو رۆژهەڵاتی سوریا دەكات، بەپێی ئامارێكی هێزەكانی سوریای دیموكرات، لەپێنج رۆژی هێرشەكەدا 72 هێرشی ئاسمانی ئەنجامداوەو 55 دامەزراوەی مەدەنی و پەیوەست بەژیانی هاووڵاتیانی كردووەتە ئامانج، بەهۆی هێرشەكانەوە 45 كەس شەهیدبوون كەبەشێكیان مەدەنین. سیامەند عەلی، وتەبێژی یەكینەكانی پاراستنی گەل(یەپەگە) لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»هێرشەكانی توركیا دوای وتەكانی هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان چڕبوونەوە، تائێستاش لەڕۆژئاوای كوردستان بەهۆی ئەو هێرشانەوە 45 كەس شەهیدبوون كەبەشێكیان مەدەنین». وتیشی:»لەو كەسانەی شەهیدبوون 11 كەسیان مەدەنین و ئەوانی دیكەش ئەندامی هێزە ئەمنیەكانن كە 29یان ئەندامی ئاسایشی بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەرن و زۆربەی زیانەكانیش لەحەسەكەن». وتەبێژی یەپەگە باس لەوەشدەكات توركیا لەڕێگەی 34 هێرشی ئاسمانیەوە 23 دامەزراوەی مەدەنی لەڕۆژئاوای كوردستان كردووەتە ئامانج لەوانەش (پێگەی نەوتی لەشارۆچكەی كرداهۆڵ، وێستگەی سیكركا، وێستگەی تەقل بەقڵی نەوتی، وێستگەی ئاوی خانا، وێستگەی كارەبای مالیكیە، ناوچەی پیشەسازی دەوروبەری حەسەكە، نووسینگەیەكی دراو لەمشیرفە، رادیۆی ستار، دەوروبەری كەمپی رۆژ، كارگەیەك لەكۆبانی، كارگەی رستن و چنین لەعامودا، یاریگەیەكی وەرزشی لەكۆبانی، نەخۆشخانەی كۆرۆنا لەكۆبانی، كۆمپانیایەكی نەوت لەقەحتانیە، وێستگەی ئاوی باكوری حەسەكە، وەرشەی چاككردنەوەی ئۆتۆمبێل لەباشوری رۆژئاوای سررین، وێستگەی ئاو لەگوندی رەكبە لەدەوروبەری تل تەمر، وێستگەیەكی كارەبا لەدەوروبەری حەسەكە، وێستگەیەكی كارەبا لەقامیشلۆ، قوتابخانەی گوندی داد عەبداڵ لەدەوروبەری تل تەمر. بەوتەی روانگەی سوریا بۆ مافەكانی مرۆڤ، ئەو هێرشانەی توركیا لەسوریا ئەنجامیاندەدات، تاوانی جەنگە بەبێ ئەوەی لێپرسینەوەی لەگەڵ بكرێت، داواش دەكات كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوەیەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایش فشار بخەنەسەر حكومەتی توركیا كە ئەو هێرشانە بوەستێنێت، هاوكات ئامادەیی خۆشی نیشاندەدات دۆسیەكانی پەیوەست بەئامانجگرتنی ناوچە مەدەنییەكان و كوشتنی هاووڵاتیان بگەیەنێتە ناوەندە نێودەوڵەتیەكان. ئارام حەنا، وتەبێژی هێزەكانی سوریای دیموكرات دەڵێت: لەڕۆژی نۆی تشرینی یەكەمی 2023 لەكاتژمێر 9:30 خولەكی بەیانی هێزەكانمان لەگوندەكانی (ئوم شەعیفە، باب ئەلفەرج، تل محەمەد، ئەلداودیە و عەبدولحەی) لەدەوروبەری شارۆچكەی زركان لەباكوری حەسەكە، هێزەكانی توركیای داگیركەریان كردووەتە ئامانج، بەهۆیەوە چوار سەربازیان كوژراون و پێنجی دیكەش برینداربوون. ئارام حەنا دەشڵێـت: لەچوارچێوەی بەرپەرچدانەوەی هێرشەكانی سوپای توركیا، هێزەكانمان توانیویانە لەچەندڕۆژی رابردوودا 15 سەربازی توركیا بكوژن و 13 ی دیكەش برینداربكەن. وتەبێژی هەسەدە وتەكانی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیاش رەتدەكاتەوە كەڕایگەیاندبوو لەهێرشەكانیاندا بۆ سەر باكورو رۆژهەڵاتی سوریا 194 پێگەیان بەئامانج گرتووەو بەهۆیەوە 162 ئەندامی هەسەدە «كوژراون» . ئارام حەنا دەشڵێت: سەرجەم ئەو پێگانەی توركیا بۆردوومانی كردوون پێگەی خزمەتگوزاری و مەدەنی و ژێرخانی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باكور و رۆژهەڵاتی سوریا بوون، بەهۆی هێرشەكانیشەوە 45 كەس شەهیدبوون كە 11 یان مەدەنین، ئەوانی دیكەش ئەندامی هێزەكانی بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەربوون كە لەكاتی مەشق و راهێناندابوون. لەبارەی هێرشەكانەوە ئەڤین سوێد، نوێنەری ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستان لەهەرێمی كوردستان، بەهاوڵاتی وت:»توركیا لە 4-10-2023 ەوە هێرشێكی قورسی بۆ سەر باكورو رۆژهەڵاتی سوریا دەستپێكردووە، هێرشی ئەمجارە زیاتر لەڕێگەی فڕۆكەی جەنگی و درۆنەوەیە، وەك چۆن لە 2018 بەوشێوەیە هێرشی بۆ سەر شاری عەفرین دەستپێكرد، دواتریش لە2019 دا بۆ سەر سەرێكانی بەهەمانشێوە دەوڵەتی توركیا هێرشی ئەنجامدا». وتیشی:» تائەمڕۆ هێرش بۆ سەر باكورو رۆژهەڵاتی سوریا بەردەوامە، بەڵام هێرشی ئەمجارە جیاوازە دوای وتەكانی هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا كە وتی هێرش دەكەینەسەر ژێرخانی باكورو رۆژهەڵاتی سوریا لەوكاتەوە هەموو كایەكانی پەیوەست بەژیانی خەڵك بۆردوومانكراون، لەوانە وێستگەی كارەباو سوتەمەنی و پڕۆژەی ئاوو تەنانەت بەنداوەكانیش». «ئەو سیاسەتە بۆ ئەوەیە خەڵكی باكورو رۆژهەڵاتی سوریا كۆچ بكەن و لەجێگەی ئەوان لەناوچە كوردیەكان چەتەكانی نزیك لەخۆیان نیشتەجێ ببن، دەیانەوێت گۆڕانكاری دیموگرافی دروست بكەن، ئەمەش كارەساتێكی گەورەیەو زیاتر خەڵكی مەدەنی دەكرێنە ئامانج» . ئەڤین سوێد وای وت. بەوتەی نوێنەری رۆژئاوا لەهەرێمی كوردستان «بەئامانجگرتنی هێزەكانی بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر لەلایەن توركیاوە بۆ ئەوەیە رێگری لەكاری ئەوان بكرێت بۆ بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر كەتوركیاو گروپەكانی نزیك لێی كاری گواستنەوەی ماددەی هۆشبەر دەكەن». نورشان حسێن ئاماژە بەوەشدەكات «لەبەرامبەر هێرشەكانی سەر رۆژئاوای كوردستان تائێستا چەند لایەنێكی سیاسی هەرێمی كوردستان و خەڵكی سلێمانی و چەند وڵاتپارێزێك هەڵوێستی خۆیان پێشان داوە، ئەو هێرشە رەنگە بەردەوامبێت و ئامانج لێی لەباربردنی دەستكەوتەكانی كوردە بۆیە پێویستە هەموو كەسێك هەڵوێستی هەبێت چونكە كاریگەری دەبێت لەسەر رای گشتی». هێرشەكانی توركیا لەكاتێكدایە، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ئەمریكا جگە لەئیدانەكردنی هێرشەكان و خستنە خوارەوەی درۆنێكی توركیا كەنزیكببوەوە لەهێزەكانیان، هیچ هەڵوێستێكی دیكەی نەبووە، بەڵام بەوتەی روانگەی سوریا بۆ مافەكانی مرۆڤ رۆژی 10-10-2023 ئەمریكا 30 بارهەڵگر چەك و تەقەمەنی لەڕێگەی دەروازەی وەلید لەهەرێمی كوردستانەوە رەوانەی بارەگای هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بەداعش كردووە لەدەوروبەری حەسەكە. وەك هەڵوێستێك بەرامبەر بێدەنگی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەسەر هێرشەكانی توركیا، بەتایبەت ئەو هێرشەی كە هەشتی ئەم مانگە كردیەسەر ئەكادیمیای بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر لەڕۆژئاوای كوردستان و بووە هۆی شەهیدبوونی 29 ئەندامی ئەو هێزانەو برینداربوونی 28 ی دیكە، لەسەرتاسەری رۆژئاوای كوردستان سەرجەم دامەزراوەكان و خوێندنگە و بازاڕەكان لەناوچەكانی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا داخران و ئەو داخستنە گشتییەش سێ رۆژ دەخایەنێت. هێرشەكانی توركیا بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان لەكاتێكدایە، داعش لەهێرشەكانی بۆ سەر هێزە ئەمنیەكانی رۆژئاوای كوردستان بەردەوامەو حكومەتی سوریاش ناوبەناو لەڕێگەی بەشێك لەهۆزەكان بەتایبەتیش لەدێرەزوور دەیەوێت گرفتی ئەمنیی بۆ هێزە كوردییەكان دروستبكات. رۆژئاوای كوردستان لەوكاتەوەی لەساڵی 2011 بەهۆی خۆپیشاندانە ناوخۆییەكانی سوریا، ئیدارەی خۆبەڕێوەبەرییان دامەزراندووە، بەردەوام لەلایەن توركیاو ئێران و پاشانیش گروپە چەكدارەكانی نزیك لەتوركیاو لە2014 لەگەڵ سەرهەڵدانی داعش رووبەڕووی هێرش و پەلامار بووەتەوەو چەند ناوچەیەكی رۆژئاوای كوردستانیش لەلایەن توركیاو گروپەكانی نزیك لێی لە 2018و 2019 داگیركران.
هاوڵاتی سهرۆكى حكومهتى ههرێمى كوردستان گۆڕانكاریى لهشێوازى وهرگرتنى موچهدا ئاشكرادهكاتو ڕایدهگهیهنێت، "لەدووساڵی داهاتودا هەموو موچەخۆرانی هەرێم، موچەكانیان لەڕێگەی کارتی بانکیەوە وەردەگرن". مهسرور بارزانی، سهرۆكی حكومهتی ههرێم، ئهمڕۆ چوارشهممه پرۆسهی تۆماركردن له پرۆژهی (ههژماری من) له بهڕێوهبهرایهتی گشتیی پۆلیسی ههولێر بهسهركردهوه و لهوتارێكیشدا رایگهیاند، "له كابینهی نۆیهم بڕیاری ئهوهمانداوه، كه بهرنامهی ههژماری من دروستبكهین بۆ ئاسانكاریكردنی پێدانی موچه به فهرمانبهرانی كهرتی گشتی له حكومهتی ههرێم ودواتر كهرتی تایبهتیش دەگرێتهوه" وتیشی،" "لەدوو ساڵی داهاتودا سهرجهم موچەخۆرانی هەرێم موچە لەڕێگەی کارتی بانکیەوە وەردەگرن، لەئێستادا لەشاری هەولێر لەڕێگەی سێ بانکەوە کارەکان جێبەجێدەکرێتو لەداهاتویەکی نزیکدا لەشارەکانی سلێمانیو دهۆکیش دەستپێدەکرێت". سەرۆکوەزیرانی هەرێم ئەوەشی ڕونکردەوە کە "ئهم پڕۆژهیه له چهندین قۆناغ پێكدێت، قۆناغی یهكهم له سهرهتاوه بۆ تاقیكردنهوه بو كه له نهخۆشخانهیهكهوه دهستمانپێكرد پێش چهند مانگێك و تاوهكو ئێستا به ئهو پڕۆژهیه بهسهركهوتویی بهردهوامه، قۆناغی دوهم ئهوه بوه، كه به فهرمی ئێستا ئێمه رایدهگهیهنین، كه پڕۆسهی ههژماری من بكهوێته كار، كه له 3ی (ئهیلول/9)ی ئهمساڵهوه دهستیپێكردوه و تاوهكو ئێستا 65 ههزار كهس تۆماركراون، خهریكه ئێمه لێرهوه سهردانی یهكێك له بنكهكان دهكهین كه چۆن تۆماری فهرمانبهرانی حكومهت دهكرێت". مهسرور بارزانی باسی لهوهشكرد، "ئهمه ئاسانكارییهكی زۆر دهكات له كڕین و مامهڵهی رۆژانه بۆ هاوڵاتیان، بهڵام لهههمان كاتدا یارمهتیدهرێكی زۆریش دهبێت بۆ رێگریكردن له گهندهڵی و سپیكردنهوه و پێدانی موچهش لهكاتی خۆی و ئینشائهڵڵا ئهم كێشهیه ئیتر به شێوهیهكی بنهڕهتی تهواوبێت".
هاوڵاتی نێچیرڤان بارزانی، سهرۆكی ههرێمی كوردستان رایگهیاند، له ههردولاوه ئیرادهیهكی بههێز نییه كه كێشهكانی ههرێم و بهغدا چارهسهر بكرێن و حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی مووچە "زۆر بە شەفافی" لەگەڵ بەغدا مامەڵەی کردووە و نابێت ئەم کێشەیە بەردەوام بێت. دەشڵێت، نابێت مووچە ببێتە هەواڵی میدیاکان. نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە دیداری مێری رایگەیاند، پەیوەندی نێوان یەکێتی و پارتی هێندە خراپ نییە کە کێشەی گەورەی لێبکەوێتەوە، لە دوای کۆچیی دوایی مامجەلال یەکێتی بە دۆخێکی جیاوازدا تێپەڕی، بۆیە پێویستە لە شێوازی کارکردن یەکێتی و پارتی میکانیزمێکی هاوبەش بدۆزنەوە. لەبارەی کێشەکانی هەولێر و بەغدا، نێچیرڤان بارزانی باسی لەوە کرد، پێویستە هەردوولا کێشەکانیان چارەسەر بکەن و هەرێمی کوردستان دەبێت لەوە تێبگات کە قووڵایی ستراتیجیی هەرێمی کوردستان، بەغدایە و دەبێت کێشەکانی لەوێ چارەسەر بکات. ئەوەشی خستەڕو، لە نێوان هەرێم و عێراق ئیرادەیەکی بەهێز نییە تاوەکو کێشەکان بەبێ مێزی گفوتگۆ چارەسەربکرێت، هەڵسوکەتی نێوان هەرێم و بەغدا نابێت بە بەهێزی دیاریبکرێت و ئەو تێڕوانینە تەنها کێشە بۆ هەردولا دروست دەکات. باسی لەوەشکرد، بنیادی دەوڵەتی نوێی عێراق بە هاوبەشی لەگەڵ هەرێم بوە و کاری یەک لایەن نییە، حکومەتی هەرێم بۆ دابینکردنی موچەی فەرمانبەران بەوپەڕی شەفافیەتیەوە کاری لەگەڵ حکومەتی بەغدا کردوە، نابێت هاتن و نەهاتنی موچە ببێتە هەواڵی گەرم، بۆیە لەسەر لایەنەکانی بەغداش پێویستە وەکو حکومەتی هەرێم بەرگری لەو مافەی فەرمانبەرانی هەرێم بکات. سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەوەشی ئاشکرا کرد، دەستپێنەکردنەوەی هەناردەی نەوت بە دیاریکراوی بەهۆی دو کێشەیە، یەکەمیان پارەی کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی نەوتە، بەپێی یاسای بودجەی عێراق بۆ دەرهێنانی هەر بەرمیلە نەوتێک شەش دۆلار دانراوە، ئەو پارەیەش زۆر کەمە و کۆمپانیاکان پێی رازی نین. رونیشیکردەوە، عێراق لە کێلگە نەوتییەکانی گەیارە 30 دۆلاری بۆ دەرهێنانی هەر بەرمیلێک نەوت دابین کردوە، بەڵام بۆ کۆمپانیاکانی هەرێم شەش دۆلار دابینکراوە، ئەمەش بە مانای ئەوە دێت کێشەی هەناردەی نەوت لە عێراقە نەک تورکیا. لە بارەی فڕۆکەخانەی سلێمانی سەرۆکی هەرێم ئەوەی خستەڕو، بە بەردەوام لەگەڵ تورکیا بۆ چارەسەرکردنی کێشەی گەشتەکانی فڕۆکەخانەی سلێمانی گفوتگۆ دەکەن، تورکیا چەند نیگەرانییەکی هەیە و تاوتوێکردنی ئەو پرسە بەردەوامە. لەبارەی جەنگی نێوان فەلەستینییەکان و ئیسرائیل نێچیرڤان بارزانی وتی، "کەس بەقەد ئێمە نازانێت ناخۆشی و شەڕ یانی چی، بە بەردەوام گوتوومانە و دەیڵێین، ئەم کێشەیە بە شەڕ چارەسەر ناکرێت و دەبێت بە گفتوگۆ و دانیشتن چارەسەر بکرێت." نێچیرڤان بارزانی وتیشی، "مافی گەلی فەلەستینە کە دەوڵەتی خۆیان هەبێت و بە ئاشتی لەو ناوچەیەدا بژین. ئەمەی کە ئێستا کراوە، بابەتی گەمارۆی سەر غەززە، زۆرمان پێناخۆشە. ئەمە [دۆخەکە] بەرەو کارەساتێکی مرۆیی گەورە دەبات."
.jpg)
هاوڵاتی ێردەی نەتەوەیەکگرتوەکان لە عێراق رایگەیاند، پەرەپێدانی ئەرێنی لە چارەسەری کێشەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەدی دەکرێت، پێویستە چی دیکە هەڵبژاردنی هەرێم دوانەخرێت چونکە مەترسی لەسەر دیموکراسیەتی هەرێم دروستدەکات. جەنین پلاسخارت، نێردەی تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق لە میانی پێشکەشکردنی وتارێک لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ڕایگەیاند: پێویستە پارێزگاری لە موچەی موچەخۆرانی هەرێم بکرێت و ئەم بابەتە تێکەڵ بە سیاسەت نەکرێت. پلاسخارت ئەوەشی ئاشکرا کرد، پەرەپێدانی ئەرێنی لەبارەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بەدی دەکرێت، بەڵام پەیوەندییەکانی هەرێم و بەغدا پێویستی بە کاری زیاترە، هەروەها پێویستە موچەی فەرمانبەران لە ناکۆکییە سیاسییەکان دوربخرێتەوە، چونکە فەرمانبەرانی هەرێـمیش لە ریزی فەرمانبەرانی عێراقن. نێردەی نەتەوەیەکگرتوەکان لە عێراق ئەوەی خستەڕو، هەڵبژاردنەکانی هەرێم ماوەیەکی زۆرە دواکەوتوە، نابێت دوبارە وادەی پرۆسەی هەڵبژاردنی هەرێم بەهۆی کێشە سیاسییە ناوخۆییەکانەوە دوابخرێت، چونکە ئیدارەی ئێستای هەرێم کاربەرێکەرە و لەوانەیە دۆخی دیموکراسیەتی هەرێم بەرەو خراپتر بڕوات. ئاماژەی بەوەشکردوە، حکومەتەکەی سودانی چەند هەنگاوێكی ناوە و چەند دەستپێشخەرییەکی لەماوەی ساڵێکدا پێشکەشکردوە و بەرەو چاکسازی دەڕوات لە کەرتی دارایی و بانکیدا وەک ئەو هەنگاوانەی لە یاسای بودجەدا گیراونەتەبەر کە ڕێگە بە زیادکردنی وەبەرهێنان لە کەری تایبەتدا دەدەن. پلاسخارت ڕاشیگەیاند: حکومەتی عێراق پابەندە بە بنەماکانی یاسا نێودەوڵەتییەکان و ڕێز لە ڕێککەوتن و پەیماننامەکان و بڕیارەکانی نەتەوەیەکگرتوەکان دەگرێت.
هاوڵاتی ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنی هەسەدە، ئاماری چوارەمین ڕۆژی هێرشەکانی تورکیای بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند بە گولـلەی تۆپ و هاوەن ٣١ جار و دوو جاریش بە فڕۆکەی جەنگی هێرشیان بۆ سەر ڕۆژئاوای کوردستان ئەنجام داوە. ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنی هێزەکانی سووریای دیموکراتیک (هەسەدە)، لە ڕاگەیاندراوێکدا، ئاماری چوارەمین ڕۆژی هێرشەکانی تورکیای بۆ سەر باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا ئاشکرا کرد، کە لە ٥ـی ئەم مانگەوە ناوچەکانی نیشتەجێبوون و دەزگا خزمەتگوزاریی و سەرچاوەکانی ژیانی لە ڕۆژئاوای کوردستان گرتۆتەوە دەقی ئاماری چوارەمین ڕۆژی هێرشەکان بەم جۆرەیە: – ژمارەی هێرشەکان بە گولـلەی تۆپ و هاوەن: ٣١ – ژمارەی بۆردوومانی فڕۆکە جەنگییەکان: ٢ -ژمارەی تۆپەکان: ٥٥ تۆپ، لە نێویاندا ٢٩ گولە تۆپی قورس. – ژمارەی هێرشەکان بە چەکی دۆشکە: ١ – ژمارەی خاڵە سەربازییە بە ئامانجکراوەکان: ٣ – ژمارەی بریندارانی مەدەنی: ١ -ژمارەی باڵەخانە بە ئامانجکراوەکان: کۆگایەکی نەوت وردەکارییەکانی هێرشەکە بەم شێوەیەیە: شاری دێرک و دەوورووبەری: کاتژمێر ١٨:٠٠ دەوڵەتی داگیرکەریی تورک گوندی گێردەمیێی سەر سنووری شاری دێرکی بە حەوت هاوەن و گوندی عەین دیوانی بە ١٠ هاوەن تۆپباران کرد، تۆپەکان بەر کێڵگەیەکی کشتوکاڵی کەوت و هیچ زیانێک نەبوو. کاتژمێر ٢٢:٣٠ فڕۆکە جەنگییەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورک لە گوندی حەمزە بەگ (١٥ کلیۆمەتر لە باشووری دێرک) بۆردوومانی ئەکادیمیای شەهید نەسرینی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆیان کرد، لە ئەنجامدا ژمارەیەک لە ئەندامانی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ شەهید و بریندار بوون. شاری منبج و دەوروبەری: کاتژمێر ٢٣:١٥ دەوڵەتی داگیرکەری تورک هێڵی پێشەوەی لە گوندەکانی سەیدا، هۆشێر، تۆخار، قورتوێران، عەون دادات و ئوم جلودی لە مەنبەج بە ١٣ تۆپ و هاوەنی قورس تۆپباران کرد، هیچ زیانێکی گیانی نەبوو. شارۆچکەی عەین عیسا و دەوروبەری: کاتژمێر ٢٢:٤٩ دەوڵەتی داگیرکەریی تورک بە تۆپی قورس ماڵی خەڵکی مەدەنی لە شارۆچکەی عەین عیسا تۆپباران کرد. کاتژمێر ١٠:٤٩ خولەکی پاشنیوەڕۆ، دەوڵەتی داگیرکەریی تورک بە هاوەن هێرشی کردە سەر ماڵە مەدەنییەکانی گوندی خالیدییەی سەر بە عەین عیسا. کاتژمێر ١١:٠٠ـی پاشنیوەڕۆ، دەوڵەتی داگیرکەریی تورک بە چەکی دۆشکە کامپی عەین عیسای کردە ئامانج. کاتژمێر ٢٢:٤٢ دەوڵەتی داگیرکەری تورک بە ٤ هاوەن و ٣ تۆپ قورس خاڵەکانی هێزەکانی ئێمەی لە بەرەی عەین عیسا تۆپباران کرد. کاتژمێر ٢١:٤٥ دەوڵەتی داگیرکەری تورک بە تۆپ ئەم گوندانەی تۆپباران کرد: گوندی هۆشان بە ٤ تۆپ. گوندی خالیدیە بە ٢ تۆپ. خاڵێکی سەربازی بە ٤ تۆپ. شاری کۆبانێ و دەوروبەری: کاتژمێر ٢٢:٣٠ دەوڵەتی داگیرکەری تورک بە ٤ تۆپی قورس گوندەکانی خەربیسان و جیشانی تۆپباران کرد. کاتژمێر ٢٢:١٥ دەوڵەتی داگیرکەر گوندەکانی ڕۆژئاوای کۆبانێی تۆپباران کرد، ئەو گوندانەی تۆپباران کراون بریتین لە: گوندی تەل شەعیر، گوندی سەلیم، گوندی خەرخەری و گوندی جەلاغی بە تۆپی هاوەن تۆپباران کردووە. کاژێر ٢٣:٠٠ دەوڵەتی داگیرکەری تورک بە هاوەن گوندی زۆرمەخەری تۆپباران کرد، لە ئەنجامی تۆپبارانی گوندەکانی کۆبانێ هیچ زیانێکی گیانی نەبووە. شاری قامیشلۆ و دەوروبەری: کاتژمێر ٢٢:٢٧ فڕۆکە جەنگییەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورک بۆردومانی کۆگای نەوتیان کرد کە لە ٣ کیلۆمەتر لە باشووری شارۆچکەی تربەسپی دوورە، لە ئەنجامدا هاووڵاتییەکی مەدەنی بریندار بووە و زیانی ماددی هەبووە. کاتژمێر ٢٢:٣٥، دەوڵەتی داگیرکەریی تورک گوندی تەل زیوانی لە نێوان گوندەکانی تەل کەف و دۆبان (٦ کم لە ڕۆژهەڵاتی شاری قامیشلۆ) تۆپباران کرد، تۆپەکان بەر زەوی کشتوکاڵی کەوت. کاتژمێر ٠٠:٣٥ دەوڵەتی داگیرکەر بە هاوەن گوندی حەرەم شێخ (١١ کم لە ڕۆژئاوای شاری قامیشلۆ)ی تۆپباران کرد، هیچ زیانێکی گیانی نەبوو. شاری عامودا و دەوروبەری: کاتژمێر ١١:٣٠ خولەکی پاشنیوەڕۆ دەوڵەتی داگیرکەریی تورک شارۆچکەی زرگان و گوندەکانی مشەرفە و تیل حەرمەل و ڕەبیعاتی بە هاوەن تۆپباران کرد، هیچ زیانێک نەبووە”.
هاوڵاتی بەهۆی بۆردومانکردنی هێزەکانی تورکیاوە، بۆ سەر گوندەکانی گوندەواری عەین عیسا، دوو منداڵ گیانیان لەدەستدا. پاشنیوەڕۆی دوێنێ دووشەممە، هێزەکانی تورکیا چواردەووری شارۆچکەی عەین عیسایان بۆردومان کرد، ئەمەش لە چوارچێوەی هێرشە بەردەوامەکانی تورکیادا دێت بۆ سەر رۆژئاوا، کە لە پێنجشەممەی رابردووەوە دەستیانپێکردووە، لە کاتێکدا تورکیا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و تۆپخانە رۆژئاوای کوردستان دەکاتە ئامانج و لە ئەنجامدا دەیان قوربانی و وێرانکردنی دامەزراوە و ژێرخانی ناوچەکەی لێکەوتووەتەوە. دانیشتوویەکی شارۆچکەی عەین عیسا رایگەیاند، ئەو دوو منداڵە، کە ئامۆزای یەکترن، نادیە ئەلعەیاش (8 ساڵ) و عەلی ئەلعەیاش (6 ساڵ) بوون، کە لە ئەنجامی تۆپبارانی تۆپخانەکانی تورکیا بۆ سەر گوندی ئەلمەستوورە، لە باکووری رۆژئاوای شارۆچکەی عەین عیسا، شەهیدکران. ئاماژەی بەوەشکردووە، تۆپبارانەکەی تورکیا، گوندەکانی دانیشتووانی سەر هێڵی بەرکەوتن لە گوندەواری عەین عیسایان کردووەتە ئامانج. جێگەیباسە یەکشەممەی ڕابردوو مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)، رایگەیاند خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس نوسیویەتی، "لەماوەی 72 کاتژمێردا تورکیا زیاتر لە 145 پێگەی سەلامەتی ئێمەی بۆردومان کردووە لەوانە وێستگەی کارەبا، ئاو، وزە و هەروەها نەخۆشخانە و قوتابخانەکان." دەشڵێت، لەنابردنی ئەم پێگانە "تاوانی جەنگە." دوای تەقینەوەکەی یەکی ئەم مانگە لە ئەنقەرەی پایتەخت لەبەردەم ئاسایشی گشتی تورکیا، حکومەتی تورکیا دەستیکردووە بە هەڵمەتێکی چری بۆردومانکردنی ناوچەکانی رۆژئاوای کوردستان و هەرێمی کوردستان. لەدوای تەقینەوەکەی ئەنقەرە پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) هێرشەکەی لەئەستۆگرت و تورکیا ئەمەی کردووەتە بیانوو بۆ هێرشکردنەسەر بەرێوبەری خۆسەری لە رۆژئاوا. بەرپرسانی تورکیا لە دوای هێرشەکە رایانگەیاند کە تەواوی ژێرخانی ئابوری و ستراتیجی ناوچەکە بەئامانج دەگرن بەهۆی ئەوەی کە ئەو دوو هێرشکارەکەی تەقینەوەکەی ئەنقەرەیان ئەنجامدا لە سوریاوە هاتوون، هەرچەندە بەرپرسانی رۆژائاوای کوردستان رایانگەیاندووە کە ئەوەی بەرپرسانی تورکیا دەیڵێن راست نییە و ئەو دوو کەسە لە رۆژئاوای کوردستانەوە نەهاتوون.
.jpg)
