رێكخراوی ستۆپ: پێكنەهێنانی كابینه‌ی ده‌یه‌م ڕیکۆردی شکاند

عەمار عەزیز ساڵێك لەمەوبەر توركیا سەیرانگای گوندی پەرەخی لەپارێزگای دهۆك لەهەرێمی كوردستان بۆردومان كرد، بەهۆیەوە چەند گەشتیارێك شەهید و برینداربوون، دوای ساڵێك لەڕووداوەكە سەیرانگەكە بەڕووی گەشتیاراندا كراوەتەوەو پاسەوانی سنووری عێراق دەیپارێزێت. دوو هەفتەیە سەیرانگای پەرەخ كەدەكەوێتە سنوری ناحیەی دەركار لەپارێزگای دهۆك، دووبارە بەڕووی گەشتیاراندا كراوەتەوە، داخستنەكەی لەبەر ڕووداوەكەی رۆژی 22ی تەموزی 2022 بوو، كە بە چەند موشەكێك سەیرانگاكە لەلایەن توركیاوە كرایە ئامانج، بەوهۆیەوە نۆ گەشتیار شەهید و22 گەشتیاریی دیكەش برینداربوون كە لەناوەڕاست و باشوری عێراقەوە ڕوویان لەناوچەكە كردبوو. دوای ڕووداوەكەش رۆژی26ی حوزەیرانی 2023خاڵێكی سەربازی پاسەوانی سنور بە دووری تەنها كێلومەترێك لەگوندی پەرەخ جێگیركراوە، ئەوەش بۆ پاراستنی ئەمنیەتی ناوچەكە هەروەها ئەو گەشتیارانەی روولە گوندەكە دەكەن. جەمیل عەبدوڵا، موختاری گوندی پەرەخ  لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» نزیكەی دوو هەفتەیە هاوینە هەواری پەرەخ بەرووی گەشتیاراندا كراوەتەوە، بەڵام هاتنی گەشتیاران بۆ گوندەكەمان زۆر كەمە. 26ی مانگی رابردوو پاسەوانی سنوری عێراق خاڵێكی سەربازییان داناوە كەتەنها كێلۆمەترێك لەسەیرانگای پەرخەوە دوورە. موختاری گوندی پەرەخ  پێیوابوو هێشتا كاریگەری ڕووداوەكەی 22ی تەموزی ساڵی رابردوو هەر ماوە بۆیە گەشتیاران هێشتا زۆر ڕوو لەناوچەكەیان ناكەن. گەشتوگوزاری زاخۆ دڵنیایی دەداتە گەشتیاران كە دەتوانن كاتەكانیان لە گوندی پەرخ بەسەر بەرن. بێوار سندی، بەرپرسی ڕاگەیاندنی گەشتوگوزاری زاخۆ لەلێدوانێدا بە هاوڵاتی وت: زیاتر لە 15 رۆژە سەیرانگای گوندی پەرەخ بەفەرمی كراوەتەوە، ئەوەش دوای نزیكەی ساڵێك لەداخستنی بەهۆی ڕووداوەكەی 22ی تەموزی 2023 كە ژمارەیەك گەشتیار شەهیدو برینداربوون. هاوكات دڵنیایدا لەوەی كە بۆ پاراستنی زیاتری ناوچەكەو گیانی گەشتیاران هێزی پاسەوانی سنوری عێراق خاڵێكی سەربازی لە دەوروبەری گوندەكە جێگیركردوە. بێوار سندی وتیشی:» حەزدەكەین گەشتیاران عەرەب روو لە سەیرانگای پەرەخ بكەن و ریكلامیش بۆ ئەو شوێنە دەكەین، پێشتر حەزمان نەدەكرد گەشتیار ڕوو لەگوندەكە بكەن، بەڵام بەدانانی ئەو خاڵە سەربازییە  تەواو دڵنیا بووین شتێكیش رووبدات زیانەكانی زۆر كەمتر دەبن لەجاران. هاوكات هێزی پاسەوانی سنوری عێراق لە دەوروبەری چەند هاوینەهەوارێكی تر لەسنوری ناحیەی دەركار جێگیركراوە لەوانە شەرانش و ئەشكەوتی بێهیرێ. لەسنوری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ زیاتر لە25شوێنی گەشتیاری هەیە، لەرۆژانی جەژندا 54هەزار 233گەشتیار هاتوونەتە ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ، هەروەها  لەسەرەتای ئەم ساڵەوە تا ئێستا نزیكەی 150هەزار گەشتیار ڕوویان لەسنوری ئیدارەكە كردووە.  لەسنوری ناحیەی دەركار سێ هاوینەهەواری بوونیان هەیە كە» گوندی پەرەخ، شەرانش، ئەشكەوتی بیهێری» تەنها لەم مانگەدا زیاتر لە30هەزار گەشتیار سەردانی ئەو سێ شوێنەیان كردووە. خاوەنی یەكێك لە شوێنە گەشتیاریەكان لەڕێگەی هاوڵاتیەوە داواكاری هەیە مەسعود عەلی، خاوەن شوێنێكی گەشتیاریە لەگوندی پەرەخ، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی  وت: لەناوەراستی مانگی رابردوودا جارێكی تر هاوینە هەواری گوندی پەرەخ بەفەرمی كرایەوە، بەڵام هاتنی گەشتیاران بۆگوندەكە یەكجار كەمە، ناوچەكە لەرووی ئەمنییەوە هیچ كێشەیەكی نیە، داواكاریمان ئەوەیە گەشتوگوزاری زاخۆ زیاتر هاوكاریمان بكات و دڵنیایی بداتە گەشتیاران كە هیچ كێشەیەكی ئەمنیی لەسنورەكە. «ئەوانەی لەدوو هەفتەی رابردوو سەردانی پەرەخیان كردووە زیاتر گەشتیارانی هەرێمی كوردستان و ناوەڕاست و خوارووی عێراق بوون،  رۆژانە دوو تا سێ پاس روولە پەرەخ دەكەن، لەكاتێكدا پێش روداوەكە رۆژانە بەلایەنی كەمی 10پاس دەهاتن»،  مەسعود عەلی وای وت. یەكەم جار نییە توركیا بۆردوومانی هەرێمی كوردستان بكات و قوربانی لێبكەوێتەوە، بەڵام یەكەمجار بوو بۆردومانێكی توركیا لەعێراق و ناوچەكە و جیهان ببێتە جێی باس و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بهێنێتە دەنگ. ڕووداوەكە كاردانەوەی توندی عێراق و هاوڵاتیانی لێكەوتەوە، لەسەر ئاستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەنجومەنی ئاسایش داوای لێكۆڵینەوەی لەڕووداوەكە كرد، بەڵام تائێستا ئەنجومەنی ئاسایش و عێراقیش لەبارەی ڕووداوەكە بێدەنگییان هەڵبژاردووە، لەكاتێكدا لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا سەرووی 100 هاووڵاتیی مەدەنی هەرێمی كوردستان بەهۆی بۆردوومانە بەردەوامەكانەوە شەهید بوون، بەڵام هاتنی ژمارەیەك گەشتیاری عەرەب لە گەرمای تەممووزی بەغدا و باشوورەوە بۆ هاوینە هەوارە فێنكەكانی پارێزگای دهۆك لە هەرێمی كوردستان بووە ڕووداوێكی تراژیدی و كاریگەر و بەشێكیان تەرمەكانیان گەڕایەوە و بەشێكیشیان برینداربوون. هەرچەندە لەكاتی ڕووداوەكەدا سەرۆك كۆماری عێراق و سەرۆكوەزیران و یۆنامی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەڵوێستی توندیان نیشاندا بەڵام تائێستا توركیا خۆی بە ئەنجامدەری ڕووداوەكە نازانێت و ئامادەش نەبوو قەرەبووی كەسوكاری قوربانیەكان بكاتەوە، لەكاتێكدا بەپێی لێكۆڵینەوەكان بۆردومانەكەی گوندی پەرەخ كە دەیان قوربانی لێكەوتەوە، ساغبوەتەوە كە سوپای توركیا بەرپرسیارە لەو رووداوە. هەر بەماوەیەكی كەم لەدوای ڕووداوەكە میدیاكانی عێراق ئاشكرایانكرد ئەنجامی لێكۆڵینەوەی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكان دەریخستووە كە هێرشەكە لەرێگەی تۆپهاوێژەكانی سوپای توركیاوە ئەنجامدراوە . ئاماژە بەوەشكرابوو دوای كۆكردنەوەی پاشماوەی موشەكە هاوێژراوەكان و گواستنەوەیان بۆ بارەگای بەرێوەبەرایەتی تۆپخانەی سوپای عیراق لەبەغدا، دەركەوتووە موشەكە بەكارهاتووەكان لەو پەلامارەدا بۆ سەر گەشتیارە عیراقییەكان لەجۆری 155 ملم بوەو هەروەها لەدووری حەوت بۆ هەشت كیلۆمەترەوە لەپشت چیای خانتێرەوە هاوێژراون كە بەپێی زانیاری هەواڵگری مۆڵگەی سوپای توركیایە، هاوكات تەئكید لەوەكراوەتەوە كە پەكەكە خاوەنی تۆپی قورسی لەو جۆرە نییە و پەلامارەكە لەلایەن سوپای توركیاوە ئەنجامدراوە، هەرزوو پارتی كرێكارانی كوردستان( پەكەكە) بێبەری بوونی خۆی لەڕووداوەكە ڕاگەیاند و توركیای بە بەرپرسیار زانی.

هاوڵاتی تەرمی ١١ کۆچبەری کورد کە لەپێنجی حوزەیرانی رابردوو لە کەناراوەکانی جەزائیر خنکان گەیشتنەوە رۆژئاوای کوردستان. ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژئاوای سوریا بە ھەماھەنگی لەگەڵ مانگی سوری کوردی تەرمی ١١ کۆچبەری وەرگرتەوە کە پێنجیی حوزەیرانی رابردوو بە ھیوای گەیشتن بە ئەوروپا لە کەناراوەکانی وڵاتی جەزائیر خنکابوون. فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری  بە ھەماھەنگیکردن لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکانی جەزائیر، لوبنان، سوریا توانی تەرمی کۆچبەرەکان وەربگرێتەوە و رادەستی کەسوکارەکانیان بکاتەوە. لە نەخۆشخانەی تەبقەی نیشتمانییەوە، تەرمی ھەشت لە کۆچبەرەکان بەرەو کۆبانێ و سیانیشیان و قامیشلۆ بەڕێکران تاکو لە زێدی خۆیان بەخاکبسپێردرێن.  

هاوڵاتی راوێژكارێكی یاسایی پەرلەمانی كوردستان ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە ئەو پەرلەمانتارانەی لەدوای 6-11-2022 مووچەی پەرلەمانتارییان وەرگرتووە بەچەند ڕێكارێك لێیان وەردەگیرێتەوە لەرێگەی ئیكرامیەو مووچەی خانەنشینییەوە. خولی پێنجەمی پەرلەمان وادەكەی لە 6ی تشرینی دووەمی 2022 كۆتایی هات و دوای بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی عێراق درێژكردنەوەی پەرلەمان بە نایاسایی وەسف كرا. لەدوای بڕیارەكەی دادگای فیدراڵیەوە دەبێت  پەرلەمانتاران موچەی  هەشت مانگ بگەڕێننەوە كە بۆ هەر پەرلەمانتارێك بڕەكەی (هەشت ملیۆن‌و 85 هەزار) دیناری مانگانەیە بە تێكڕا بڕی ئەو پارەیە دەكاتە (64 ملیۆن‌و 680 هەزار) دینار. هەروەها بۆ ئەو 104 پەرلەمانتارەی كە لە دوای 6ی تشرینی دووەمەوە مووچەیان وەرگرتووە بڕەكەی دەگاتە نزیكەی حەوت ملیاردینار. بەوتەی سەرچاوە یاساییەكەی پەرلەمانی كوردستان، ئەگەر بڕیار بدرێت لەسەر ئەوەی پەرلەمانتاران موچەی هەشت مانگی رابردوویان بگەڕێننەوە، ئەوا دەبێت بۆ ئەو هەشت مانگە موچەی خانەنشینیان بۆ هەژمار بكرێت، ئیتر لەم رێگەیەوە دەتوانرێت پاكتاوی ئەو پارانە بكرێت كە وەكو پەرلەمانتار وەریانگرتووە، ئەمەش بەشێوەی لێبڕینی مانگانە لە موچەی خانەنشینییەكەیان. هاوکات لەم بارەیەوە سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی و ئابوری حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی وت: لەبەرئەوەی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی كتوپڕ بووە جارێ هیچ بەرچاو ڕوونییەك نیە بۆ ئەوەی چۆن پارەی ئەو ماوەیەیان لێوەربگیرێتەوە. هەروەها وتیشی:» ئاسان نییە تا ڕێكارێك دەگیرێتەبەر بۆ چۆنیەتی وەرگرتنەوەی پارە لێیان و قورسیشە مووچە لەكەسێك وەربگریتەوە، بەڵام دەكرێت لەڕێگەی ئەو سلفانەی پەرلەمانتاران دەگرێتەوە»ئیكرامی» ئەو پارانەیان لێوەربگیرێتەوە یاخود دوای خانەنشین بوونیان پارەیان لێوەربگیرێتەوە». سەرچاوەكەی وەزارەتی دارایی پێشیوابوو جارێ پرۆسەكە لەسەرەتادایە و ڕەنگە هەفتەی داهاتوو بڕیار بدرێت و ڕێكارەكان بۆ وەرگرتنەوەیان دەستپێبكات. زانیاری زیاتر لەم ڕاپۆرتەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی بخوێنەرەوە : https://hawlati.co/page_detail?smart-id=30452  

هاوڵاتی بەپێی نوێترین ئامار لە شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا 185 خەڵكی مەدەنی كورد كوژراون یان دەستگیركراون و بەشێك لەوانەش قەدەغەی هاتوچۆیان لەلایەن میلیشیاكانی توركیاوە بەسەردا سەپێندراوە. سەرەرای كوشتن و رفاندن و دەستگیركردنی كوردانی عەفرین، توركیا لەرێگەی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامییەوە شەش كۆمەڵگای نیشتەجێبوونی بۆ عەرەبە هاوردەكان دروست كردووە لەسەرەتای دەستپێكردنی هێرشی دەوڵەتی توركیا لەدژی هەرێمی عەفرینی رۆژئاوای كوردستان، لە 20ی كانونی دووەمی ساڵی 2018ەوە، كوشتن، رفاندن، بەزۆر ئاوارەكردنی هاوڵاتیانی كورد دەستی پێكردو تاوەكو ئێستا بەردەوامە. لەشەش مانگی رابردوودا، 185 هاوڵاتی كورد كوژراون و دەستگیركراون كەتا ئێستاش چارەنووسی زۆربەی زۆریان نادیارەو ژمارەیەكی كەمیان لەبەرامبەر بڕە پارەیەك كە وەك فیدیە دەناسرێت، ئازاد كراون، بەڵام هەموو جۆرە هاتوچۆو جووڵەیەكیان لێ قەدەغەكراوە. ژمارەیەك لەرێكخراو و دەزگاكانی رۆژئاوای كوردستان بەتایبەتی هەرێمی عەفرین پێشێلكاریەكان كە لەلایەن گروپە چەكدارە توندڕەوەكانی سەر بە توركیاو حكومەتی توركیا ئەنجام دەدرێن، تۆمار دەكەن. یەكێك لەو رێكخراوانەش، رێكخراوی مافەكانی مرۆڤی عەفرین – سوریایە. رێكخراوەكە ئاماری پێشێلكاریەكانی شەش مانگی رابردووی، لەدژی كوردانی عەفرین بڵاوكردەوە. لە شەش مانگی ڕابردودا ١٨٥ هاوڵاتی کورد کوژراون و دەستگیرکراون کە تا ئێستاش چارەنوسی زۆربەی زۆریان نادیارە   كوشتن و ڕفاندن تاوانی كوشتن و رفاندنی هاوڵاتیانی مەدەنی لەلایەن چەكدارەكانی سەر بەتوركیا و بەتایبەتی هێزێك بەناوی (پۆلیسی مەدەنی) رۆژانە بەردەوامن. بەپێی رێكخراوی مافەكانی مرۆڤی عەفرین – سوریا، لەشەش مانگی رابردوودا، 12 هاوڵاتی كورد كەچوار كەسیان لە یەك خانەوادەن، كوژراون. هەروەها لەو شەش مانگەدا، 173 بەبیانووی پەیوەندیكردن بەخۆبەڕێوەبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا دەستگیركراون. بەگوێرەی زانیاریەكان ئەو كەسانەی كەدەتوانن پارە بدەن، ئازاد دەكرێن، بەڵام زۆر كەسیش كەتوانایان نییە پارە بدەنە گروپە چەكدارەكان تاوەكو ئێستاش لەزیندانەكاندان و چارەنووسیان نادیارە.   سروشتی عەفرین تاڵان دەكرێت بەپێی رێكخراوەكە، دەوڵەتی توركیا بۆ ئەوەی كۆمەڵگای نیشتەجێبوون دروست بكات، دەستی بە بڕینی دارستان و تێكدانی باخ و باخچەی هاوڵاتیان كردووەو  لەلایەكی دیكەوە چەكدارەكان دارو درەختەكان دەگوازنەوە بۆ باكوری كوردستان و توركیاو دەیفرۆشن. تاوەكو ئێستاش بۆ دروستكردنی كۆمەڵگاكان كە وەك ‹كۆمەڵگاكانی كۆلۆنیالیزم› لەلایەن كوردانی رۆژئاواوە بەناودەكرێن، 15 هەزار و 500 داری بەرهەمداری وەك، زەیتون، گوێز، بادەم و  دارستانەكانی بەڕوو و درەختی خۆڕسك لەناوبراون و زیاتر لە 70 هێكتار زەوی گەنم و جۆ سووتێنراون.   تا ئێستا شەش كۆمەڵگای نیشتەجێبوون بۆ عەرەبە هاوردەكان دروست كراون رێكخراوی مافەكانی مرۆڤی عەفرین – سوریا باسی ئەوە دەكات كەدەوڵەتی توركیا بەهاوكاری هەندێك رێكخراوی ناوخۆیی و كوەیتی و وڵاتانی عەرەبی، لەماوەی شەش مانگی رابردوودا دەستی بەدروستكردنی شەش كۆمەڵگای نوێی نیشتەجێبوون بۆ عەرەبە هاوردەكان كردووە كەئەمانەن: كۆمەڵگای «ئەجنادین فەڵەستین»: دەوڵەتی توركیا لەچواری كانونی یەكەمی ئەمساڵدا لەناوچەی جندرێسی عەفرین دەستی بە دروستكردنی ئەو كۆمەڵگایە كردووە. رێكخراوی «ئەجناد ئیسلام»ی فەڵەستینی تەندەرەكەی وەرگرتبوو و بەپێی زانیاریەكان جگە لەهەندیك عەرەبی هاوردە، 40 خانەوادەی چەكدارانی «ئەحرار ئەلشام» لەوێ جێگیركراون. ئەو زەویەی كە كۆمەڵگاكەی لەسەر دروستكراوە، موڵكی دوو هاوڵاتی كوردن بەناوەكانی (حەسەن مەجید و موراد مەنان) كە خەڵكی گوندی شیتكای ناوچەی مابەتان. هەر دوو هاوڵاتیە كوردەكە بەزۆر لەناوچەكە دەركراون و لەئێستادا لە كەمپێكی ناوچەی شەهبا لەژێر دەسەڵاتی خۆبەڕێوبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا دەژین. كۆمەڵگای «ئەلكەرامە»ی قەتەری: رێكخراوی خێرخوازی قەتەری، لە 12ی مانگی شوباتی ئەمساڵ رایگەیاند، لەناوچەی جندرێس، دەستی بەدروستكردنی كۆمەڵگای «شاری ئەلكەرامە» كردووە. رێكخراوەكە بەبیانووی ئەوەی لەبوومەلەرزەكەی شەشی شوباتدا زیان بەخانووی هاوڵاتیان گەیشتووە، دەستی بەدروستكردنی ئەو كۆمەڵگایە كرد. بەڵام دوای تەواوكردنی خانووەكان، خانەوادەی چەكدارەكانی سەر بەتوركیا لەو كۆمەڵگایە جێگیر كران و لەئێستادا ئەو كەسانەی بەهۆی بوومەلەرزەوە زیانیان بەركەوتووە لە خانووە رووخاوەكاندا دەژین. گوندی «قەتەری 2»: ئەم كۆمەڵگایە لەلایەن ئەنجومەنی خۆجێی عەفرین و دەستەی گشتی هاوكاری و پیشخستنی ئەنسارەوە لە چواری ئایاردا تەواوكرا. كۆمەڵگاكە دەكەوێتە گوندی شادێرێی ناوچەی شێراوا. كۆمەڵگای نیشتەجێبوونی «مابەتا»: چەكدارەكانی گروپی «سوڵتان سلێمان شاهـ» لەناوچەی مابەتای عەفرین كۆمەڵگاكەیان دروست كردووەو تایبەتە بەخانەوادەی چەكدارەكانی. كۆمەڵگای ‹ئەلئەیەدی ئەلبەیدا»: ئەم كۆمەڵگایەش تایبەتە بەگروپێكی دیكە لە گوندی شادێریێ ناوچەی شێراوا، بەڵام زانیاری لەسەر كۆمەڵگاكە نییەو نازانرێت چۆن و لەلایەن كام گروپەوە دروستكراوە. لەچەند رۆژی رابردوودا دەوڵەتی توركیاو چەكدارەكانی كۆمەڵگایەكی دیكەی نیشتەجیبوونیان بۆ عەرەبە هاوردەكان لەچیای لێلون دروست كردووە. لە عەفرین تا ئێستا شەش کۆمەڵگای نیشتەجێبوون بۆ عەرەبە هاوردەکان دروست کراون حكومەتی توركیا دەستی بە ناردنی ئاوارە سوریەكان بۆ ناوچە داگیركراوەكان كردووە لەلایەكی دیكەوە روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ رایگەیاند، حكومەتی توركیا ئاوارە سوریەكان لەكەمپەكانی توركیاو باكوری كوردستان دەگەڕێنێتەوە و لە كۆمەڵگاكان نیشتەجێ دەكات و بەم شێوەیە دیموگرافیای عەفرین و ناوچە داگیركراوەكانی دیكە دەگۆڕێت. روانگەی سوری ئاشكرای كرد كە لەماوەی حەفتەیەكدا نزیكەی 300 كەس گەڕێندراونەتەوەو لە عەفرین نیشتەجێكراون و پرۆسەی گەڕاندنەوەی ئاوارە سوریەكان بۆ ئەو هەرێمە بەردەوامە. ئاژانسی هاوار نیوزیش لەزاری چەند سەرچاوەیەكەوە باسی ئەوەی كرد كە لەماوەی كەمتر لەحەفتەیەكدا چەكدارانی سەر بە توركیا، لە عەفرین دەستدرێژیان كردووەتە سەر دوو منداڵی 10 و 14 ساڵ. بەم شێوەیە هاوڵاتیانی كوردی عەفرین كە ئامادە نین ماڵ و موڵكیان جێبهێڵن، رووبەرووی هەموو جۆرە پێشێلكاریەك دەبنەوە و كوشتن، تاڵان، ئەشكەنجە و دەستدرێژی لە سایەی توركیا و گروپە چەكدارەكانەوە بووەتە ناسنامەی عەفرین كە پێشتر وەك بووكی كوردستان دەناسرا.

هاوڵاتی حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران رایگەیاند، ئەو دو کەسەی دوێنێ لە قەڵادزێ کوژران، ئەندامی حزبەکەیانن و لەلایەن بەکرێگیراوێکی ئێرانەوە تەقەیان لێکراوە و کوژراون.  حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران لەڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، کاتژمێر 12:40 خولەکی نیوەشەوی رابردو چەند کەس لە ئەندامانی حیزب کە بە سەردان چوبونە دەوروبەری "هەڵشۆ"ی سەربە شاری  قەڵادزێ لە باشوری کوردستان، لەلایەن بەکرێگێراوێکی ئێران و بە پیلانێکی لەپێشدا دارێژراو تەقەیان لێدەکرێ و بەداخەوە دو کەسیان بە ناوەکانی؛  عادل موهاجیر ناسراو بە (سەرباز) و لوقمان ئاجی  شەهیدبون.  دەشڵێن، "رووداوەکە پلان بۆ داڕێژراو بووە و ئەوەش خسراوەتەڕوو، هەوڵ و کردەوە دژایەتییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بەرامبەر بە حزبی دیموکراتی کوردستان زیادیکردووە و داوا لە کاربەدەستانی عێراق و هەرێم دەکەن هەڵوێستیان لەو بارەیەوە هەبێت." بە پێی زانیارییەکان لە ئێستادا کەسی سێیەم دەستگیرکراوە و تەرمی دوو کوژراوەکەش بۆ پزیشکی دادی سلێمانی گواستراونەتەوە. وێنەی ئەو دوو پێشمەرگەیەی کوژراون:

هاوڵاتی دوو پێشمەرگەی حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران لە دەڤەری قەڵادزێ، لەلایەن کەسێکەوە دەستڕێژی گوللـەیان لێکرا و گیانیان لەدەستدا. بە گوێرەی زانیارییەکان  چوار کەس کە سیانیان ئەندامی دیموکرات بوون، ئێوارەی دوێنێ چونەتە گەشت و سەیران بۆ سەیرانگای ھەڵشۆ لە قەڵادزێ، بەڵام دوانیان کوژراون و ئاسەواری فیشەک بە جەستەیانەوە ھەیە. هەروەها  ئەو دوو کەسەی دیکە کە لەگەڵیان بوون یەکێکیان لەسەر رووداوەکە دەستگیرکراوە، ئەوەی دیکەش ھەڵھاتووە.   ئەو دوو کەسەی کوژراون ناویان عادل رەسوڵ تەمەن ٣٣ ساڵ و لوقمان ئەمیر تەمەن ٢٥ ساڵە پێشتر پێشمەرگە بوون و خەڵکی ھەولێر بوون، لە ئێستاشدا لێکۆڵینەوە لەرووداوەکە دەستیپێکردووە. هاوکات تەرمی ھەردوو کوژراوەکە لەئێستادا گواستراونەتەوە بۆ پزیشکی دادی سلێمانی.    

هاوڵاتی دادگای سوید رایگەیاند، کەسێکیان بەهۆی ئەوەی هاوکاری دارایی بۆ پەکەکە کۆکردووتەوە دادگایی کردووە و سزای چوار ساڵ و شەش مانگ زیندانی بەسەردا سەپێندراوە. دادگای هەرێمی ستۆکهۆڵم رایگەیاند، ئەو کەسە کە ناوی ئاشکرا نەکردووە و تەمەنی 41 ساڵە، ئەندامی پەکەکە بووە و پارەی کۆکردووتەوە و رادەستی پەکەکەی کردووە. ئەمەش لە کاتێکدایە کە بڕیارە ئەمڕۆ وەزیرانی دەرەوەی تورکیا، سوید و فینلەندا لەبارەی ئەندامێتی سوید لە ناتۆدا کۆببنەوە. رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیاش لە پەیوەندیەکی تەلەفونیدا لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی هۆڵەندا باسی ئەوەی کرد کە سوید تاوەکو ئێستا هەنگاوی پێویستی نەناوە کە ئەندامێتی لە ناتۆدا پەسەند بکەن.

شەنای فاتیح لەهەرێمی كوردستان ئارایشتگای تایبەت بەخانمانی باڵاپۆش بوونی هەیەو  سەرۆكی لیژنەی فەتوای سلێمانیش دەڵێت» ئیسلام ڕێگەی بەجوانكاری و خۆڕازاندنەوە داوەو سنووریشی بۆ داناو». كچان و ژنان بۆ جوانكاری و خۆڕازاندنەوە حەزو خولیایان هەیەو هەمیشە خوازیاری ئەوەن كە بەجوانترین شێوە دەربكەون. لەهەرێمی كوردستاندا سێ ئارایشتگای تایبەت بەخانمانی باڵاپۆش هەیە كە دوانیان لەشاری هەولێرو ئارایشتگایەكیشیان لەشاری سلێمانییە، كاری جوانكاری و خۆڕازاندنەوە بۆ خانمان ئەنجامدەدەن بەتایبەت ئەو خانمانەی ڕۆژی هاوسەرگیریانە. خەرمان ئەنوەر، خاوەنی یەكەمین ئارایشتگای تایبەت بەخانمانی باڵاپۆش لەشاری هەولێر لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد كە لە ساڵی ٢٠١٢ یەكەمین ئارایشتگای باڵاپۆشانیان لەكوردستاندا كردووەتەوە بەئامانجی گرنگیدان بەخانمانی باڵاپۆش و نیشاندانی جوانییەكانیان. هەروەها وتیشی: »خۆم كچێكی باڵاپۆش بووم و بەردەوام گرنگیم بەدیزاینی لەچك و جلوبەرگ دەدا و زۆرجار كەسانی دەوروبەرم پرسیاری شێوازی دیزایەنەكانیان لێدەكردم، پاشان بیرم كردەوە بۆشاییەكی زۆر هەیە لەئارایشتگاكاندا و گرنگییەكی ئەوتۆ بەخانمانی باڵاپۆش نادرێت، بۆیە بڕیارمدا خزمەتەكەم بگوازمەوەو تەنها بۆ خۆم نەبێت». خەرمان ئەنوەر باسی لەوەشكرد خانمانی باڵاپۆش بۆ هەموو بۆنەیەك دەڕازێننەوە، كە ئەو میكیاجەی لەئارایشتگاكەیاندا بەكاردەهێندرێت كوالێتی بەرزەو بەشێكیان لەدەرەوە دەهێنن و بەشێكیشیان ئەو میكیاجانە كە لەبازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندا بەردەستن بەكاریاندەهێنن. بەپێی ئاماری قایمقامییەتی پارێزگاكانی هەرێم هەزارو ٧٦٢ ئارایشتگا لەسەنتەری هەرسێ پارێزگاكەی هەرێمدا هەیە كە ٤٨٧ ئارایشتگا لەهەولێرو  هەزارو ١٦١ ئارایشتگا لەسلێمانی و ١١٤ ئارایشتگاش لەدهۆك بوونیان هەیە. بێریڤان ئەنوەر خاوەنی كۆمەڵگایەكی تایبەت بەخانمانی باڵاپۆشە، كە پێكدێت لەبەشی هۆڵ تایبەت بەبۆنەو ئاهەنگەكان و ئارایشتگا و وێنەگرتن وجلوبەرگ كەچەندین مۆدێل و ستایلی پۆشاكی خانمانی باڵاپۆش لەخۆدەگرێت و لە 11 ساڵی رابردوودا دەستی بەكارەكەی كردووە. بێریڤان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: »پێشتر شوێنێكی تایبەت بەخانمانی باڵاپۆش نەبوو و لەڕۆژی هاوسەرگیریاندا گرنگییەكی وایان پێنەدەدراو لەئارایشتگاكاندا شارەزایی لەستایل و مۆدێلی لەچك بەستنی خانماندا نەبوو، بەڵام لەئێستادا بابەتەكە گۆڕاوەو لەئارایشتگاكانی دیكەدا گرنگی بەخانمانی باڵاپۆش دەدرێت. «ئامانجمان ئەوەبوو كۆمەڵگایەك یان شوێنێكی تایبەت بەخانمانی باڵاپۆش هەبێت بۆ جوانكاری و گرنگیپێدانیان و هەمیشە نوێگەری دەكەین بەتایبەت لەستایلی لەچك بەستندا.»، بێریڤان ئەنوەر وای وت. لەئارایشتگاكەیاندا بەشی میكیاج و لەچك بەستن، بەشی قژ كە ئۆمبرێ و مێش و هەموو كارێكی تایبەت بەقژی تێدا ئەنجام دەدرێت، بەشی هایدرۆفیشنەڵ و بەشی لیتینگی برژانگ و برۆیان هەیە و هەموو ئەو كارانەی ڕیگەپێدراون بۆ خانمانی ئەنجامدەدەن. سەبارەت بەو میكیاجانەی لەئارایشتگاكەیاندا بەكاری دێنن بێریڤان ئەنوەر ئەوەی روونكردەوە كە زۆربەی ئەو میكیاجانەی بەكاریان دێن لەوڵاتی توركیاوە دەیهێنێت و ساڵانە زیاتر لەدووجار سەردانی توركیا دەكات بەمەبەستی هێنانی ماددەكانی مكیاج، وتیشی:» سەرجەمیان كوالێتیان بەرزەو لەماركە بەناوبانگەكانن، بەشێكیش لەبازاڕەكانی هەرێم دەكڕین». هاوكات لەشاری سلێمانی ئارایشتگایەكی تایبەت بەخانمانی باڵاپۆش كراوەتەوەو لەلایەن دوو خوشكەوە سەرپەرشتی دەكرێت. سەرۆكی لیژنەی فەتوا پێیوابوو كە شوێنی تایبەت بەجوانكاری ئافرەتان لەئیسلامدا موباحەو لەبازنەی حەڵاڵەكاندایە. دكتۆر محەمەد پێنجوێنی، سەرۆكی لیژنەی فەتوای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەسڵی كارەكە حەڵاڵ و ڕەوایە، بەڵام لەگەڵ ئەمانەشدا شەریعەتی ئیسلام سنووریشی بۆ داناوەو بەڕەهایی بەدروستی دانەناوە. هەروەها وتیشی: نابێت ڕوكەشی مرۆیی خۆی بگۆڕێت واتە شێوەی دەموچاوی ئەسڵی خۆی بگۆڕێت و سەرنجڕاكێشانێكی زیاد لەپێویست ئەنجامبدرێت. «بەكارنەهێنانی ماددەیەك كەزیانی بۆ پێست و قژ یان هەر بەشێكی دیكەی جەستە نەبێت, دەشبێت  ئەو كەسەی جوانكاری ئەنجامدەدات هاوڕەگەزی خۆی بۆی ئەنجامبدات، واتە پیاو بۆ پیاو و ئافرەتیش بۆ ئافرەت لەگەڵ پاراستی نهێنییەكانی»، محەمەد پێنجوێنی وای وت. سەرۆكی لیژنەی فەتوای سلێمانی  وتیشی:  ئافرەت لەسەردەمی پێغەمبەردا لەڕۆژی هاوسەرگیریدا ڕازێنراوەتەوەو جوانی تایبەتی خۆی هەبووە, تەنانەت لەو ڕۆژەشدا جلوبەرگی تایبەتیان لەبەردا بووە. دكتۆر محەمەد پێنجوێنی باسی لەوەشكرد  ئەو شتانەی لەسەردەمی پێغەمبەردا بۆ ئافرەتان ئەنجامدەدرا خەنەكردن بووە بۆ دەست و چاو ڕەشكردن بووە، هەروەها سوفرەو سەك و خەلوق بەكارهاتووە كە جۆرێكن لەبۆن، هەروەها غومرە هەبووە كە بۆ سەر كوڵم بەكارهاتووە بۆ ئەوەی ڕەنگێكی جوان بداتە ڕوخسار، هەروەها وسمە كە بۆ ڕەنگی قژ بەكارهاتووە لەگەڵ ئێكسسواراتدا.

ڤانە حەمە بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی سلێمانی ڕوونکردنەوە دەدات لەسەر ڤاکسینی تای خوێنبەربوون جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی بە هاوڵاتی وت: یەکەم توشبووی تای خوێنبەربوون کە ئەمڕۆ لەسلێمانی تۆمارکرا لە ئێستادا لە نەخۆشخانەی شار چارەسەر وەردەگرێت و لەژێر چاودێریدایە، وتیشی ئەو ژنە خەڵکی چوارقوڕنەیە. تای خوێنبەربوون لە پارێزگاکانی عێراق و هەرێمی کوردستان ڕوو لە زیادبوونە، هەر ئەمڕۆ لە پارێزگای کەرکوک منداڵێکی تەمەن پێنج ساڵان و پێشمەرگەیەکی تەمەن ٣٥ ساڵان کە شوانکاریشە وەک توشبووی تای خوێنەربوون تۆمارکران، کە دواینیشیان ئەم ژنە تەمەن ٤٥ ساڵانەیە کە وەک یەکەم توشبووی تای خوێنەبەربوونی سلێمانی تۆمارکراوە کە پیشەی ئاژەڵداریە. هێرش سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی لەبارەی دەستکەوتنی ڤاکسینەکەوە و بەکارهێانانی بۆ ئەوکەسانەی کە بەرکەوتن و مامەڵەیان هەیە لەگەڵ ئاژەڵ وتی:ڤاکسینەکە زۆر گرانە و لە سلێمانی بەردەست نیە ئەگینا هەر پێش جەژن بۆ شوانکار و قەسابەکان بەکارمان دەهێنا، لەبارەی دەستکەتنی ڤاکسین لەسنوری هەرێمی کوردستان پەیوەندیمان بە دکتۆر سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستی کرد بەڵام بێ ئەنجام بوو. هاوکات لەبارەی گۆڕانکاری لە ڕێکارە تەندروستیەکانیشەوە هێرش سەلیم وتی: ڕێکارەکان هەروەک خۆیانن، کێشەکە لەوەدایە هاوڵاتیان پابەند نین بە جۆرێک لەڕۆژانی جەژنیشدا بڕێکی زۆر لە گۆشتی ناتەندروست دەستی بەسەرداگیراوە. تای خوێنبەربوون لەڕێگەی بەرکەوتن بە خوێن وگۆشتی ئاژەڵی توشبوو بە ڤایرۆسەکە یاخود پێوەدانی مێشولەوە دەگوازرێتەوە، توشبوانی ئەم ڤایرۆسە لە دووانیان یەکێکیان گیان لەدەست دەدەن؛ تاوەکو ئێستا لە هەرێمی کوردستان لەکۆی ئەو ١١ حاڵەتەی کە پشتڕاستکراونەتەوە کەوا توشبووی تای خوێنەربوونن پێنج کەسیان گیانیانلەدەستداوە.

هاوڵاتی حزبەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان بەهۆی لەبەرچاوگرتنی دۆخی هەرێم چالاكی چەكدارییان دژ بە ئێران ڕاگرتووە و نایانەوێت كێشە بۆ باشوور دروست ببێت. لەمانگی شوباتی ئەمساڵەوە، كۆماری ئیسلامی ئێران لەڕێگەی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە داوای لەحزبەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان كردووە چەك دابنێن یاخود بارەگاكانیان لەهەرێم چۆڵ بكەن و بچنە چەند كەمپێكەوە كە نەتەوەیەكگرتوەكان سەرپەرشتی بكات. لەكۆتایی مانگی شوباتی 2023 وەفدێكی باڵای ئێران سەردانی بەغدای كرد و لەگەڵ بەرپرسانی باڵای عێراق كۆبوەوە، پرسی سەرەكیش بوونی بارەگای حزبەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان بوو كە نەیاری كۆماری ئیسلامی ئێرانن. بەرپرسانی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەڵێن نایانەوێت كێشە بۆ هەرێمی كوردستان دروست ببێت و خەباتی چەكداریان راگرتووە. ئارام مودەڕیسی، ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «تائێستا بەفەرمی داواكاری چۆڵكردنی كەمپەكانمان لێنەكراوە ، بەڵام لەكۆنەوە پابەندی هەندێك ڕێوشوێن بووین كە هەرێمی كوردستان دژی ئێران بەكاری نەهێنین زۆرجاریش پابەندی خۆمان بەبەڵێنەكانمان دووپاتكردووەتەوە». وتیشی:» لەدیداری دۆستانەماندا زۆرجار ئەوە باسكراوە كە پابەندی بەڵێنەكانمان بین و ئاساییە كۆماری ئیسلامی ئێران ئێمە وەك فشار بۆسەر هەرێم بەكاردەهێنێت و داواكاری یەكێتی و پارتیش ئەوەبووە كە هەرێمی كوردستان بۆ هێرشكردنە سەر ئێران بەكارنەهێنین». بەوتەی ئەو ئەندامەی كۆمیتەی ناوەندی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران، «چالاكیەكانیان لەناو كەمپەكاندا كەمكردووەتەوە و مانۆڕی سەربازیش ئەنجام نادەن، جگە لەوەی هێزەكانیشیان لەبەشێك لەناوچە سنوریەكان جێگۆڕكێ پێكردووە». «كەمپەكان زیاتر خێزانی ئەندامانی حزبەكانمانی تێدان و لەژێر چاودێری نەتەوەیەكگرتووەكاندایە و كەمپەكانیشمان بۆ لایەنی سەربازی بەكارنەهێناوە، لەچەند ساڵی ڕابردووشدا دوای بۆردومانەكان و فشارەكان كە خراوەتە سەر یەكێتی و پارتی هەستیاریەكانمان كەمكردووەتەوە و چالاكی سەربازیمان كەمكردووەتەوە». ئارام مودەڕیسی وای وت. مودەریسی ئەوەشی دووپاتكردەوە كە حزبەكانیان لەناو جەماوەردان و پێویست بە شەڕی چەكداری ناكات لەمكاتەدا و زیان بە خەباتی جەماوەری دەگەیەنێت. هەروەها ڕەزا كەعبی  سكرتێری كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران بەهاوڵاتی وت:»  تائێستا هیچ شتێكی نوێمان پێنەوتراوە و لەشوێنی خۆمانین، ئەگەر داوای چۆڵكردنی كەمپەكانیشمان لێبكرێت ئەوا تاوتوێی دەكەین». پێشتر بەرپرسێكی سەربازی كۆمەڵەی شۆڕشگێری ئێران كەنەیویست ناوی ئاشكرا بكرێت بەهاوڵاتی وت:»حكومەتی هەرێم مۆڵەتی شەش مانگیان پێمان داوە كەبچینە دوو كەمپی سلێمانی و هەولێر یاخود هەرێمی كوردستان جێبهێڵین، وتیان ئێمە دەسەڵاتمان نییەو یەك ساڵە خەریكین لەبەر ئێوە تاران و بەغدا دەكەین». وتیشی:»»پێیان وتین دەبێت خۆتان رادەستی نەتەوەیەكگرتووەكان بكەن و سەركردەكانی رۆژهەڵات و هەرێم تائێستا لەوبارەیەوە خۆیان بێدەنگ كردووە، بەڵام بەرپرسانی سەربازی هەردوو كۆمەڵەو دیموكرات ئەوە رەتدەكەنەوە، لەكاتێكدا یەكێتی هەردوو كۆمەڵەكەی بانگ كردووە بۆ سلێمانی و پارتیش دیموكرات و پاكی بانگ كردووە بۆ هەولێر». سوپای پاسدارانی ئێران لەچەندین ناوچەی سەر سنوری هەرێمی كوردستان و رۆژهەڵاتی كوردستان هێزێكی زۆری كۆكردووەتەوە و چەندین جۆری چەك و سەكۆی موشەكی جێگیركردووە. حسێن ئەمیر عەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی ئەلعالەم، بەشێك لە ناوەڕۆكی كۆبوونەوەكانی لەگەڵ بەرپرسانی عێراق ئاشكرا كرد كە بەشێكی پەیوەندی بە بوونی حزبەكانی ڕۆژهەڵات لە هەرێمی كوردستانەوە هەبوو. لە چاوپێكەوتنەكەدا ئەمیرعەبدوڵاهیان ڕایگەیاند:»لەگەڵ پێكهێنانی كۆمیتەیەكی باڵای هاوكاری ئەمنیی، بە ئامادەبوونی بەرپرسانی پەیوەندیداری هەرێم، دوو گەڕی گفتوگۆ لە تاران و بەغدا ئەنجام دراوە و هەر یەك لە فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوە و قاسم ئەعرەجی، ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی عێراق، ڕۆڵێكی گرنگیان لەوبارەیەوە بینیوە. ئەمیرعەبدوڵاهیان هەروەها ئاماژەی بۆ پڕۆژەیەك كرد، كە لە نێوان ئێران و عێراق پەیوەندیدار بە حزبەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان ئامادەكراوە و وتی:  ئەو پرۆژەیە لە داهاتوویەكی نزیكدا واژۆ دەكرێت. سەبارەت بە بوونی حزبەكانی ڕۆژهەڵات لە هەرێمی كوردستان، وەزیری دەرەوەی ئێران جەختیكردووەتەوە، بوونی ئەو حزبانە “هەڕەشەن بۆسەر ئاسایشی عێراق، ئێران و تەنانەت هەرێمی كوردستانیش، دەبێت ئەم بابەتە بە یەكجاری و بۆ هەمیشە كۆتایی بێت». وەزیر دەرەوەی ئێران دووپاتیشیكردەوە  كە دەبێت هەموو بارەگاكانی بەرهەڵستكارانی دەوڵەتی ئێران لە هەرێمی كوردستان و ئەو بنكانەی مەشق و ڕاهێنانیان تێدا دەكەن، بۆ هەمیشە دابخرێن، وتیشی «بەهیچ جۆرێك پشوودرێژیمان نابێت بەرامبەر هەر چەشنە جموجۆڵێكی گروپە جودا خوازەكان، كە لە هەرێمی كوردستانەوە لە دژی كۆماری ئیسلامی ئەنجامی بدەن». وەزیری دەروەی ئێران هەروەها هەڕەشەی ئەوەشی كردووە، لە ئەگەری بەردەوامی جوڵەی حزبەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان لە ناو خاكی هەرێم، كاردانەوە و بەرگرییەكی بەهێز و كاریگەریان دەبێت. دوای دەستپێكردنی ناڕەزایەتیەكانی سەرهەڵدانی “ژن، ژیان، ئازادیی” لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران، لە ناوەڕاستی مانگی ئەیلوولی ساڵی ڕابردوو، بە پاساوی ئەوەی هۆكاری بەرفراوانبوونی خۆپیشاندانەكانن، فشارەكانی دەوڵەتی ئێران بۆ سەر حزبەكانی ڕۆژهەڵات لە هەرێمی كوردستان زیاتر بوون و چەند جارێك بنكە و بارەگاكانی ئەو حزبانەی بۆردومان و توپباران كرد و لە ئەنجامیشدا ژمارەیەك لە ئەندامانی ئەو حزبانە و هاوڵاتیانی مەدەنی بوونە قوربانی. هاوڵاتی پەیوەندی بەچەندین بەرپرسی وەزارەتی ناوخۆو دەزگای ئاسایشی هەرێمەوە كرد، بەڵام ڕەتیانكردەوە هیچ لێدوانێك لەوبارەیەوە بدەن. بەپێی ئەو ئامارانەی لەبەردەستدان لەساڵی 2015وە تائێستا نزیكەی 160 هاووڵاتی هەرێمی كوردستان بەبۆردوومانەكانی توركیاو ئێران بەتایبەت لەگوندەكانی ناوچە سنورییەكان شەهیدبوون و زیاتر لە 220 هاووڵاتیش برینداربوون.

هاوڵاتی بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی، تۆمارکردنی یەکەم حاڵەتی توشبون بە تای خوێنبەربون پشتڕاستدەکاتەوە و راشیدەگەیەنێت، ئەو توشبوە مامەڵەی راستەوخۆی لەگەڵ ئاژەڵدا هەبوە و دانیشتوی قەزای چوارقوڕنەیە لەسنوری ئیدارەی راپەڕین. د. سەباح هەورامی بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی، لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا  رایگەیاند، یەکێک لەو نەخۆشانەی گومانی تای خوێنبەربونمان لێدەکرد، ئەنجامی پشکنینەکەی بەئەرێنی هاتوەتەوە و هەڵگری ڤایرۆسەکەیە. وتیشی، "ئەو نەخۆشە دانیشتوی چوارقوڕنەیە و سەربە بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی ئیدارەی راپەڕینە و تەمەنی 45 ساڵە و رەگەزی مێیە، وەک خانەوادەکەیان پیشەیان بەخێوکردنی ئاژەڵی خۆماڵیە، پێشتریش ئێمە رامانگەیاندبو کە ئەو کەسانەی مەترسیان لەسەرە توشی ئەم نەخۆشیە بن ئەوانەن مامەڵەی راستەوخۆیان لەگەڵ ئاژەڵ هەیە، ئەم توشبوەش مامەڵەی راستەوخۆی لەگەڵ ئاژەڵ هەیە". هەروەها چەند کەسێکی دیکەیش لە پارێزگای سلێمانی گومانی تووشبوونیان بە تای خوێنبەربوون لێدەکرێت؛ سەباح هەورامی دەڵێت، ئەو کەسانەش لە نەخۆشانی دیکە جیاکراونەتەوە و چاوەڕێی ئەنجامی پشکنینەکانیان دەکەن، ئەگەر پشکنینەکانیان ئەرێنی بوو، شوێنیان بۆ ئەوانیش هەیە و دەیانخەنە ژێر چاودێریی پزیشکییەوە. سەباح هەورامی داوا دەکات خەڵک پابەندی رێنماییە تەندروستییەکان بن بۆ خۆپارێزی لە نەخۆشیی تای خوێنبەربوون و دەڵێت، زۆرینەی ئەو کەسانەی تووشی دەبن، مامەڵەی راستەوخۆیان لەگەڵ ئاژەڵدا هەیە. لەبارەی پشکنین بۆ کەسوکاری ئەو توشبوە، د. سەباح هەورامی وتی، " رێکاری تایبەتی خۆی هەیە و بەدواداچون بۆ هەمو بەرکەوتنەکانی ئەم نەخۆشە هەیبوە دەکرێت، پشکنینيش بۆ هەمو کەسوکارەکەی بۆکراوە و هیوادارین ئەنجامی پشکنینەکانیان پاک بێت". سەبارەت بەچارەسەرکردنی توشبوانی تای خوێنبەربون، وتی، "ئەو نەخۆشانەی تایان هەیە و نیشانەکانی خوێنبەربونیان هەیە دەخرێنە ژێر چاودێری وردەوە و جیایان دەکەینەوە لە نەخۆشەکانی دیکە تا ئەنجامی پشکنینەکەیان دەردەچێت". لەبارەی چارەسەری توشبوانی تای خوێنبەربون، بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی ئاشکرایکرد، "ئەو چارەسەرەی ئێمە باسی دەکەین بنبڕکەر نیە، ئەم چارەسەرە بەکاردەهێندرێت بۆ ڤایرۆس، مەرج نیە ئەو نەخۆشەی ئەم چارەسەرە وەردەگرێت سودی لێ ببینێت و چاکببێتەوە".

هاوڵاتی لە جۆلەمێرگ 7 ئەندامی هەدەپە دەستگیرکران و لە ئەستەنبوڵ پۆلیس هەڵیکوتایە سەر باڵەخانەی هەدەپە ئاژانسی میزۆپۆتامیا رایگەیاند، لە شاری جۆلەمێرگی باکوری کوردستان، ئەمڕۆ ئۆپراسیۆنێک لەبەرامبەر ئەندامانی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) ئەنجامدراوە. لە ئۆپراسیۆنەکەدا 7 کەس دەستگیرکراون و بۆ بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی جۆلەمێرگ گواستراونەتەوە و رێگە نادرێت تاوەکو 24 کاتژمێر پارێزەران سەردانیان بکەن. لەلایەکی دیکەوە سەرلەبەیانی ئەمڕۆ پۆلیس هەڵیکوتایە سەر باڵەخانەی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لە ناوچەی ئەسەنیورتی ئەسەتەنبوڵ. ئەندامانی هەدەپە سەرلەبەیانی ئەمڕۆ چوونە بەردەم باڵەخانەکەیان، بەڵام پۆلیسی رێگری کرد بچنە نێو باڵەخانەکە و دەستیان بە لێکۆلینەوە و گەڕان کرد. ئاژانسی میزۆپۆتامیا ئاشکرای کرد کە دەرگا و پەنجەرەی باڵەخانەکە لەلایەن پۆلیسەوە شکێندراون و دەستیان بەسەر ژمارەیەک بەڵگە و وێنەدا گرتووە.

کرماشان دەبێتە یەکەم پارێزگا کە زۆرترین کاڵای ئێرانی لە رێگەی مەرزەکانیەوە بۆ باشوری کوردستان و عێراق رەوانە کردوە. عەلی ئەسغەر عەباس زادە، سەرپەرشتیاری چاودێری گومرگەکانی پارێزگای کرماشان رایگەیاند؛ لە سێ مانگی بەهاری ئەمساڵدا ئێران بە بەهای یەک ملیارد و 697 ملیۆن و 742 هەزار و 503 دۆلار کاڵا هەناردەی عێراق کردوە کە 42% لە رێگەی کرماشانەوە بوە. بە گشتی لەو سێ مانگەدا ئێران بە قەبارەی چوار ملیۆن و 514 هەزار و 726 تۆن کەڵای هەناردەی عێراق کردوە کە یەک ملیۆن و 801 هەزار و 80 تۆنی لە رێگەی مەرزەکانی کرماشانەوە بوە. بەهای ئەو کاڵایانەی کە لە سنوری کرماشانەوە هەناردەی باشوری کوردستان و شارەکانی عێراق کراوە گەیشتوەتە 704 ملیۆن و 695 هەزار و 300 دۆلار بوە. کرماشان لە ماوەی ئەو سێ مانگەدا لە روی بەهاوە 42% و لە روی کێشەوە 40%ی سەرجەم هەناردەی کاڵای ئێران بۆ عێراقی بەرکەوتوە و بەوەش بوەتە یەکەم پارێزگا لە ئێران کە زیاترین کاڵای بۆ عێراق هەناردە کردبێت. زۆرینەی هەناردەی کرماشان لە رێگەی مەرزی پەروێزخان بوە کە بەهاکەی گەیشتوەتە 258 ملیۆن و 140 هەزار و 367 دۆلار.

بەرپرسێکی شاری شنۆ رایگەیاند؛ ئەو شارە بە یەکێک لە جەمسەرەکانی بەرهەمهێنانی گێلاس ئەژمار دەکرێت و بڕێکی زۆر لە گێلاسەکەی رەوانەی وڵاتانی دەرەوە دەکرێت. عەلی تورابی، قائیمقامی شاری شنۆ لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ لە ئەمساڵدا و تا ئێستا زیاتر لە دوو تۆن گێلاس لە باخەکانی شنۆ بەرهەم هێنراوە کە 500 تۆنی هەناردەی وڵاتی روسیا کراوە. بە وتەی تورابی جۆری گێلاسی شنۆ وای کردوە زیاترین خواستی لە ناوخۆ و دەرەوەی ئێران هەبێت و شارەکەش بوەتە جەمسەرێکی سەرەکیی بەرهەمهێنانی گێلاس. بە پێی ئامارەکان سێ هەزار و 272 دۆنم باخی گێلاس لە شاری شنۆ هەیە کە هەزار و 280 دۆنم لەو باخانە بەریان نەبوە بەڵام سەرەڕای ئەوەش بە گشتی بەربومی گێلاس لە شارەکە زیاتر لە دوو ملیۆن تۆن بوە.

هاوڵاتی پارتی و یەكێتی بەجیا لەگەڵ لایەنەكان لەگفتوگۆدان بۆ ئەوەی لیستێكی هاوبەش دروستبكەن لەكاتێكدا هێشتا یەك لیستی بوونی نییە بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان و پارتیش ڤیتۆی لەسەر یەكێتی هەیە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق بەكەركوكیشەوە لەڕۆژی 18-12-2023 بەڕێوەدەچێت، كورد تائێستا لەكەركوك و ناوچەكانی كوردستانیەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بڕیاری یەك لیستی نەداوە و وەك هەڵبژاردنەكەی ڕابردوو بە لیستی جیاواز بەشداری دەكات. ڕزگار حاجی حەمە بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «جارێ چاوەڕێی وەڵامی لایەنە سیاسیەكانین، یەكێتی پێی باشە هەموو لایەنە كوردستانیەكان بەیەك لیست بەشداری بكەن لەو ناوچانە و ڤیتۆشمان لەسەر هیچ لایەنێك نیە». بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەمجارە هەموو كاندیدێك دەنگی خۆی دەهێنێت، بەڵام نەبوونی یەك لیستی دەنگەكان دەفەوتێنێت ئەگەر ئەو كاندیدە دەنگی پێویست بەدەست نەهێنێت، رزگار حەمە پێیوابوو ناكرێت حزبێك دەنگی لەكەركوك نەبێت و تەنها دەنگەكان بفەوتێت، ئەگەر یەك لیست بین ئەوە ڕوونادات و هیچ دەنگێكی كورد نافەوتێ». «قسە لەگەڵ هەموو لایەنەكان كراوە تا یەك لیست بین لەناوچە كێشە لەسەرەكان و پەیاممان ناردووە بەڵام تائێستا قسەی كۆتایی لەسەر نەكراوە، ئەگەر یەك لیستیش بین كوردستانی دەبێت و هەر لایەنە و بانگەشە بۆ كاندیدی خۆی دەكات». ڕزگارحاجی حەمە وای وت.   پارتی ئامادەیە لەگەڵ ئەو لایەنانەی كوردیش نین هاوپەیمانی بكات بەڵام لەگەڵ یەكێتی نا مەسعود مەلا پەروێز، بەرپرسی پەیوەندییەكانی پارتی لەكەركوك، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» لەگەڵ هەموو لایەنە كوردستانیەكان لەكەركوك قسەمان كردووە و هەفتەی داهاتووش پرسی بەشداریكردنی لایەنەكان بەیەك لیست یەكلایی دەكەینەوە». وتیشی:»بەڵام لەگەڵ یەكێتی لەو ناوچانە ناچینە یەك لیستەوە و بۆ لایەنەكانی دیكەش كە كورد نین دەرگامان كراوەیە». بەرپرسی پەیوەندیەكانی پارتی لەكەركوك دەشڵێت: «دەمانەوێت بەبێ یەكێتی لیستێكی كوردستانی دروست بكەین، سەردانی ئەو لایەنانەش دەكەین كە كورد نین و بڕوایان بە كوردستانی بوونی كەركوك هەیە، تا ئەوانیش بەشداربن لە لیستەكەدا.»   یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان پێی باشە كورد بە یەك لیست بەشداری بكات خەلیل ئیبراهیم، وتەبێژی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»هێشتا بڕیارمان نەداوە چۆن بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بكەین بەتایبەتیش لەكەركوك، بەڵام كورد یەك لیست بێت باشترە و ئێستاش لەگفتوگۆداین لەگەڵ لایەنەكان».   كۆمەڵی دادگەری: ئەگەرێكی بەهێزە لەگەڵ یەكگرتوو و بزوتنەوە و حزبێكی توركمانی ببینە یەك لیست رێباز سابر، بەرپرسی مەڵبەندی كۆمەڵی دادگەری لەكەركوك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «وەكو كۆمەڵی دادگەری پڕۆژەیەكمان ڕاگەیاندووە كە هەموو حزبەكان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لەعێراق لەكەركوك بە یەك لیست دابەزن و هەندێك كۆبوونەوەشمان ئەنجامداوە». وتیشی: «ئەگەر توانیمان ئەو یەك لیستییە دروست بكەین ئەوە بڕوامان وایە لەگەڵ ئەوپەڕی تێبینیمان لەسەر ئەدای بەڕێوەبردنی حزبەكانی دەسەڵات لەكەركوك لەڕابردوودا، پێویستە كورد بەیەك لیست دابەزێ تا پارێزگاری لەپێگەی كورد بكەین». بەرپرسی مەڵبەندی كەركوكی كۆمەڵی دادگەری دەشڵێت:» ئەگەر بكرێت هەموومان پێكەوە بین باشترە تا دەنگی كورد پەرتەوازە نەبێت». «ئەگەر نیەت هەبێ بۆ یەكڕیزی ئەوا دەكرێت كورد یەك لیست بێ بەتایبەت ئەگەر لایەنەكان سازش لەسەر هەندێك داواكارییان بكەن، بۆیە هەموو ئەگەرێك كراوەیە بەتایبەت لەگەڵ لایەنە ئیسلامیەكان ببینە یەك لیست لەوانەش یەكگرتوو و بزوتنەوە و حزبی عەدالەی توركمانی كە ئەمە ئەگەرێكی لەپێشترە» رێباز سابیر وای وت. چوارشەممەی ڕابردوو لەسەر بانگهێشتی ئەنجومەنی سەركردایەتی كەركوك_گەرمیانی پارتی، چەند لایەنێكی سیاسی  بەبێ یەكێتی و گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو لە شاری هەولێر كۆبوونەوە. ئامانج لە كۆبوونەوەكە پێكهێنانی لیستێكی هاوبەش بوو بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك.   زەحمەتكێشان: كۆتایی بەبیرۆكەی یەك لیستی لەكەركوك هاتووە شوان محەمەد ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان، كە حزبەكەی بەشداری كۆبوونەوەكەی لەگەڵ پارتیدا كردووە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» كۆبوونەوەكە راوێژكاری بوو، پارتی داوایكرد لەگەڵ ئەوان بەیەك لیست بەشداری هەڵبژاردن بكەین، چونكە كۆتایی بە بیرۆكەی یەك لیستی هێنراو یەكێتی و پارتی بە جیا بەشداری هەڵبژاردن دەكەن.» بڕیارە لە 18ی كانونی یەكەمی 2023 بۆ چوارەم جار هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە (15) پارێزگای عێراق بە كەركوكیشەوە بەڕێوەبچێت،كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق تا كۆتایی مانگی تەموزی دیاریكردووە تا لیست و قەوارەكان ناوی خۆیان تۆماربكەن. لە (24ی 6ی 2018)ەوە كۆتایی بە ماوەی یاسایی كاری ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان هاتووە،بەڵام هیچ لایەنێكی پەیوەندیدار باس لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم ناكات. بەپێی یاسای ژمارە چواری ساڵی 2023ی هەمواری سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاكانی ژمارە (12)ی ساڵی 2018، ژمارەی كورسی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق كە ژمارەیان (15) پارێزگایە جگە لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان، هیچ پارێزگایەك نابێت كورسییەكانی لە (12) كورسی كەمتربێت و هەر پارێزگایەك ژمارەی دانیشتوانی بۆ هەر كوردسییەك زیاتر بوو لە (200 هەزار) كەس ئەوا كورسییەكانی بۆ زیاد دەكرێت لەسەر بنەمای ئاماری وەزارەتی پلاندانی عێراق لە ساڵی (2019)، كۆی ژمارەی ئەندامانیش (275) ئەندامە، وەك پابەندبوون بە دەستوری هەمیشەیی عێراق ڕێژەی (25%)ی كورسییەكان بۆ كۆتای ئافرەتان دەستەبەركراوە، سەرەڕای دیاریكردنی كورسی كۆتای پێكهاتەكان بۆ هەر ئەنجومەنی پارێزگایەك.