بەرپرسانی پارتی و یەكێتی لەسەر پێكهێنانی كابینەی نوێ چى دەڵێن؟

ناوەندی چاودێریی بومەلەرزە لە ئێران ئاشکرای دەکات لە حەوت رۆژدا هەشت بومەلەرزە لە ورمێ رویداوە.   لە ئامارەکانی هەفتەی رابردوی ناوەندی چاودێریی بومەلەرزەی ئێران دەرکەوتوە لە حەوت رۆژی ئەو هەفتەیەدا لانیکەم هەشت بومەلەرزە لە پارێزگای ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان تۆمار کراوە. لەو هەفتەیەدا تەنها لە شاری خۆی سەر بە پارێزگای ورمێ حەوت بومەلەرز بە گوڕەکانی 2.6 تا 4 بە پێوەری ریختەر رویداوە. بەهێزترین بومەلەرزەی پارێزگای ورمێ بە گوڕی 4 لە ناوچەی زۆراواە سەر بە شاری خۆی رویداوە. لە (17/2/2023) بومەلەرزەیەک بە گوڕی 5.9 پلە بە پێوەری ریختەر شاری خۆی هەژاندا زیانی گیانی و ماددی لێکەوتەوە. پێشترناوەندی چاودێریی بومەلەرزە لە ئێران بڵاوی کردبوەوە؛ لە یەکەم هەفتەی سەرەتای ئەم مانگەدا هەشت جار بومەلەرزە ناوچەکانی پارێزگای کرماشانی گرتوەتەوە کە گوڕەکەیان لە نێوان 2.5 بۆ 4.7 پلە بە پێوەری ریختەر بوە. ئەو بومەلەرزانە ناوچەکانی قەسری شیرین و داڵاهۆ-ی لە کرماشان گرتوەتەوە و رۆژی یەکشەممەی هەفتەی رابردو کاتژمێر 8:21 بومەلەرزەیەک بە گوڕی 4.7 پلە بە پێوەری ریختەر لە داڵاهۆ رویدا و وتەبێژی مانگی سوری کرماشان رایگەیاند؛ بومەلەرزەکە زیانی گیانی لێنەکەوتوەتەوە و تەنها تیمەکانیان کەوتونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە.

هاوڵاتی پۆلیسی قەزای دوبز ڕایگەیاند، پاش چوار رۆژ لە دیارنەمانی ئەمڕۆ تەرمی گەنجێکیان لە بەنداوی ئەو شارۆچکەیە دۆزیوەتەوە. ئەمڕۆ پۆلیسی شارۆچکەی دوبز ڕایگەیاند، تەرمی گەنجێکی تەمەن ٣٣ ساڵیان لە بەنداوی دوبزدا دۆزیوەتەوە، کە ئەو گەنجەیە لەکاتی مەلەکردندا گیانی لەدەستداوە. بەپێی زانیارییەکان ئەم گەنجە خاوەنی چوار منداڵە و لەکاتی مەلەکردندا دیار نەماوە و دوای ونبوونی بۆ ماوەی چوار ڕۆژ، ئەمڕۆ لەلایەن پۆلیسی شارۆچکەکەوە دۆزرایەوە. خێزانی گەنجە خنکاوەکە پێشتر باسیان لەوەدەکرد، گومانیان کردووە کوڕەکەیان فڕێندرابێت، چونکە کوڕەکایان مەلەوانێکی باش بووە ئەگەری خنکانی کەمە، و ماوەیەکەی جموجۆڵی چەتەکانی داعش لەو سنوورە زیادی کردوە.

عەمار عەزیز «هیچ مووچەیەكم نیە داهاتی من تەنها لەسەر تاكسیە، دەبێت مانگانە 300 هەزار دینار بەكرێی خانوو بدەم، رۆژانە لەبەیانیەوە دەردەچم تانزیكەی شەو تا ٢٠ هەزار دینار پەیدابكەم، ئەو پارەیە دەبێت بەشی پێداویستییەكان و كرێ خانووەكەشم بكات»، محەمەد نادر، دانیشتووی گەڕەكی بەرۆشكی لەسەنتەری دهۆك، كە خاوەنی سێ كوڕو كچێكە وا دەڵێت. لەپارێزگای دهۆكدا 140 هەزارو 132 كەس هەژارن لەكۆی دانیشتوانەكەی كەخاوەنی بەهێزترین دەروازەی بازرگانییە كەمانگانە زیاتر لە 75 ملیار دینار داهاتی هەیە. بەپێی تازەترین ئاماری وەزارەتی پلاندانانی عێراق كە پێش چەند هەفتەیەكە دەریكردووە، كەمترین رێژەی هەژاری لەپارێزگای سلێمانیەو زۆرترین لەپارێزگای موسەننایە.  لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان بەرزترین رێژە لەپارێزگای دهۆك كە لەسەدا 8.5%، رێژەی هەژاری لەپارێزگای هەولێر 6.7%و پارێزگای سلێمانی  4.5%ە. بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی پلاندانانی عێراق و حكومەتی هەرێم هەروەها یەكێتی وەبەرهێنان ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای دهۆك  ملیۆنێك و 648 هەزارو 611 كەسن، رێژەی هەژاری 8.5%ە، واتە لەپارێزگای دهۆك 140 هەزارو 132 كەس هەژارن كەداهاتی مانگانەیان 180 بۆ 200 هەزارە. دهۆك لە 1970 بووەتە پارێزگا، لەحەوت قەزاو 29 ناحیە پێكهاتووە، دەروازەی  ئیبراهیم خەلیل و دەروازەی سەر زێرێ دهۆك و توركیا پێكەوە دەبەستێتەوە، هاوكات دەروازەی فیشخابورو رۆژئاوا هەیە، جگە لەمەش دەیان كێڵگەی نەوتی و سەرچاوەی تری داهات بوونی هەیە.   محەمەد نادر، دانیشتووی گەڕەكی بەرۆشكی لەسەنتەری دهۆك، خاوەنی سێ كوڕو كچێكە، دوو كوڕی دەرچووی زانكۆیەو لەماڵەوە دانیشتوون خۆی شوفێری تاكسیە، بۆ هاوڵاتی وتیشی:»دوو كوڕی من دەرچووی زانكۆن، سیڤی خۆیان بۆ دەیان شوێن ناردووە ئیشیان دەستناكەوێ ، ئەمە كەی ژیانە لەكاتێكدا پارێزگای دهۆك خاوەنی دەیان سەرچاوەی داهاتە، بەڵام بەشی هەژارانی تیادانیە، تەنیا چینێك سوود لێوەردەگرن، ئێمەش بەس تەماشایان دەكەین». هەروەها ساڵح زاهیر، مامۆستای ئامادەیی لەسنوری قەزای ئاكرێ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت « تائێستا دهۆك لەپلانەكانی حكومەتدا لەبواری وەبەرهێناندا جێگای خۆی بەدادپەروەری نەبینیوەو گرنگی پێویستی پێنەدراوەو لەبەرامبەریشدا پارێزگاكانی تر زۆرتر گرنگی پێدراوە، بوونی ژمارەیەكی زۆر لەكرێكارو ئاوارەو پەنابەر خەڵكی ڕەسەنی پارێزگاكەی بێبەشكردووە لەهەلی كار، ئەمەش بێكاری و هەژاری بەڕێژەیەكی بەرچاو زیادكردووە». « پارێزگای دهۆك لەزۆر بواردا پەڕاوێزخراوە، دەبوایە ئێستا كەمترین رێژەی هەژاری لەپارێزگای دهۆك بووایە، چونكە لەڕووی داهات هیچی كەمتر نیە لەناوچەكانی ترو ڕەنگە زیاتریشی بێت « ساڵح زاهیر وای وت. جێگری پارێزگاری دهۆك بوونی ئاوارەكان لەپارێزگاكەیان بەهۆكاری سەرەكی دادەنێت بۆ بوونی رێژەی هەژاری. ماجد سەید ساڵح، جێگری پارێزگاری دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت»جارێ یەكەمجار ئەو ئامارانەی بڵاوكراونەتەوە زانستی و ورد نین، چونكە هیچ لێكۆڵینەوەیەكی مەیدانی و فەرمی نەكراوەو هیچ سەرژمێری نەكراوە تابزانین ژمارەی دانیشتوان چەندەو دواتر ئامارەكانی هەژاری و بێكاری بڵاوبكەنەوە». «ئێستا نیو ملیۆن كەس لەئاوارەی شەنگال و نەینەوا لەگەڵ پەنابەرانی رۆژئاوا لەسنوری پارێزگای دهۆك دەژین، نزیكەی 10 ساڵە لەپارێزگای دهۆك ماونەتەوە،  ئەمەش كاریگەری راستەوخۆی كردووەتەسەر دانیشتوانی خۆجێی دهۆك»، ماجد سەید ساڵح وای وت. جێگری پارێزگاری دهۆك ئاماژەی بەوەشكرد كە رووبەرێكی زۆر لەزەوی سنوری پارێزگای دهۆك شەڕی پەكەكەو توركیای هەیە، هەر ئەمەش وایكردووە كە خەڵك نەتوانێت بگەڕێتەوە سەر گوندەكان و باخ و زەویەكانی خۆیان و ناتوانن سوود لێیوەربگرن. ماجد سەید ساڵح ئەوەشی خستەڕوو كە بودجەی پارێزگای دهۆك لەئەنجومەنی وەزیران لەسەدا 23 بۆ 24 بووە، بۆ پرسی دامەزراندنی فەرمانبەرانیش بەهەمانشێوە ئەو رێژەیە بۆ پارێزگای دهۆك دابین دەكرێت، وتیشی:» بەدڵنیاییەوە ئیدارەی پارێزگای دهۆك كاریكردووە بۆ كەمكردنەوەی رێژەی هەژاری و دەرفەتی كاری بۆ هەزاران كەس لەڕێگای كەرتی حكومی و ئەهلی و رێكخراوەكان رەخساندووە، دەكرێت رێژەی هەژاری كەمبكرێتەوە ئەوەش بەپشتگیری و هاوكاری ئەنجومەنی وەزیران و كەرتی تایبەت كەزیاتر پاڵپشتی پارێزگای دهۆك بكەن». دەروازەی ئیبراهیم خەلیل، یەكێكە لەو دەروازانەی پاش راپەڕینی 1991، بەتایبەت دوای دروستبوونی حكومەتی هەرێم تاكە سەرچاوە بوو بۆ دابینكردنی مووچەی فەرمانبەران. بەڕێوەبەری گشتی گومرگی هەرێم سەر بەوەزارەتی دارایی چەند جارێك ئەوەی باسكردووە كەداهاتی دەروازەی ئیبراهیم خەلیل لەهەموو دەروازەكانی دیكەی هەرێمی كوردستان زیاترە. ساماڵ عەبدولڕەحمان، بەڕێوەبەری گشتی گومرگی هەرێم رایگەیاند:» داهاتی دەروازەكانی هەرێمی كوردستان 60%ی داهاتی نانەوتی پێكدەهێنن، لەنێو دەروازە فەرمییەكاندا دەروازەی ئیبراهیم خەلیل زۆرترین داهاتی هەیە».  

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان لیستی مووچەی مانگی پێنجی بڵاوکردەوە، تاوەکو پێش جەژن مووچەی سەرجەم وەزارەتەکان دابەش دەکرێت. بەگوێرەی ئەو لیستەی کە ئەمڕۆ هەینی، 23-06-2023، وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان بڵاویکردەوە؛ تاوەکو رۆژی 27-06-2023، مووچەی سەرجەم وەزارەتەکان دابەش دەکرێت. بەپێى خشتەکە، سبەینێ شەممە، موچەی هێزەکانی زێرەڤانی و فەرماندەی بەرگری فریاکەوتن و کاروباری شەهیدان و کەسوکاری شەهیدان و زیندانیە سیاسییەکان و ئەنجومەن و دەزگای ئاسایش دابەشدەکرێت. ڕۆژی یەکشەممە تا سێشەممە موچەی سەرجەم وەزارەت و دامودەزگاکان دابەشدەکرێت. لیستی تەواوکاری موچەی مانگی 5:

شەنای فاتیح هاوشێوەی پێداویستییەكانی دیكە خەرجی ناشتنی ئازیزان و خۆشەویستانمان بووەتە پارەو هەر گۆرێك 200 هەزار دیناری تێدەچێت و بۆ منداڵیش 75 هەزار دینار، گۆڕهەڵكەنێكیش دەڵێت:»ئامادەكردنی گۆڕ هەبووە هەشت دەفتەر دۆلاری تێچووە». شارەوانی سلێمانی ناشتنی مردووی لەچەند گۆڕستانێك قەدەغە كردووە كەناسراوترینیان گردی سەیوانە، بەهۆكاری ئەوەی شوێن بۆ ناشتنی مردوو نەماوە، بەڵام گۆڕهەڵكەنێك رەتیدەكاتەوەو دەڵێت شارەوانی گۆڕستانە نوێیەكەی كردووە بەتەندەرو دەیەوێت گۆڕهەڵكەنەكان بێكار بكات. گردی سەیوان دەكەوێتە رۆژهەڵاتی شاری سلێمانی و بەشێكی زۆری هاووڵاتیانی شاری سلێمانی كەسوكارو ئازیزانیان لەو گردەدا سپاردەی خاك كردووە، لەئێستادا سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی ناشتنی مردووی لەو گردەدا قەدەغەكردووە. زەردەشت رەفیق، وتەبێژی سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: كۆمەڵیك گۆڕستان هەیە لەشاری سلێمانی بەهیچ شێوەیەك جێگای ناشتنی مردووی تێدا نەماوە، زۆربەی ئەو گۆڕستانانەش دیواری راگرو پلیكانەیان بۆ كراوە، بۆ نموونە گۆڕستانی سەیوان، گردی جۆگە كەدەمێكە داخراوەو چەند گردێكی دیكەی شاری سلێمانی. هەروەها ئەوەشی دووپاتكردەوە كەئەو شوێنانە شوێنی مردوو ناشتنیان تێدانەماوە، تەنانەت هەندێكجار گۆڕ لەسەر گۆڕی دیكە هەڵدەكەندرێت، بۆیە بۆ ئەوەی ئەو دیاردەیە نەمێنێت سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی ئەو شوێنانەی قەدەغە كردووە كەجێگای تیا نەماوە. «هەندێك گۆڕستان لەڕاپەڕین، بەكرەجۆ، قولەرەیسی كەهێشتا جێگایان تیاماوەو دەتوانرێت مردووی تێدا بنێژرێت»، وتەبێژی شارەوانی سلێمانی وای وت. وتەبێژی شارەوانی سلێمانی باسی لەوەشكرد سەرۆكایەتی شارەوانی گۆڕستانی نوێی سلێمانی دروستكردووەو دەكەوێتە رۆژهەڵاتی شاری سلێمانی نزیك شوقەكانی شاری مامۆستایان كە رووبەرێكی فراوانی هەیە، وتیشی:» ئێمە گۆڕهەڵكەنەكانمان ئاگاداركروونەتەوە كەنابێت گۆڕ هەڵبكەنن، بەڵام ئەمە ئەو حاڵەتانە ناگرێتەوە كەپێشتر گۆڕیان بۆ خۆیان ئامادەكردووە، هەر كەسێكیش بەبەڵگەوە لایبێت كەمردوو لەو گۆڕستانانەیا دەنێژرێت دەتوانێت سكاڵا ئاڕاستەی  شارەوانی سلێمانی بكات». گردی سەیوان لەگەڵ سێ گردی دیكە بەشێوەیەكی گشتی رووبەریان 200 دۆنمە ئەوانیش گردەكانی: سەیوان- شەهیدان- شێخ مارف- عەفوان بەهەر چواریانەوە 25 كۆشكیان تێدایە، هاوكات گۆڕستانی نوێی سلێمانی كە لەنزیك شاری مامۆستایانەو گەورەترین گۆڕستانی شاری سلێمانییە لەكۆی 27 گۆڕستانو رووبەرەكەی 238 دۆنمەو 20 كۆشكی تێدایە. حاجی عومەر، تەمەن 55 ساڵ پیشەی گۆڕهەڵكەنە لەگردی سەیوان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: راست نییە كەدەوترێت مردوو لەجێگەی مردوویەكی دیكەدا دەنێژرێت، نزیكەی 35 ساڵە ئێمە لێرەین، لەبەشی سەرەوەی گردی سەیوان بەئێڵ تی گۆڕمان هەڵكەندووەو مۆلیدەمان هێناوەو خاوەن مردووەكە بەلامانەوە بووە. ئەو گۆڕهەڵكەنە وتیشی: شارەوانی نرخی گۆڕێكی بۆ ئێمە داناوە بە 200 هەزار، ئەم نرخە بەشێكی بەرد دەیبات و بەشێكی بلۆك دەیبات ئێمەی گۆڕهەڵكەن هیچ سودمەند نابین، شارەوانی دەڵی دەبێ ئێوە لەم گۆڕستانە بچنە دەرەوەو بچنە گۆڕستانە نوێیەكە لەوێ بەتەندەرێك كارەكە بۆ بەشێكمان دەربچێت. « لەگۆڕستانە نوێیەكە 20 كۆشكی لێیە، كۆشكەكان دراوە بەئێمەو كلیل و ژوورەكان بەدەست ئێمەوەن، بەڵام دەیانەوێت بیدەنە دەست بەڵێندەرو قوتی ئێمەش بكەنە ژێر دەستیانەوە، لەكاتێكدا نووسراوێك هاتووە بۆ سەرۆكی شارەوانی سلێمانی دەڵێت بەهیچ شێوەیەك ئەو گۆڕستانە نەدرێتە بەڵێندەر». حاجی عومەر وای وت. بەوتەی ئەو گۆڕهەڵكەنە تا 20 ساڵی دیكەش گۆرستانەكە شوێنی مردووی هەیە، دەشڵێت «بەڵام چەرداخ هەیە شوێنی چوار گۆڕ، پێنج گۆڕی گرتووە، هەیە شوێنی حەوت مردووی گرتووە، خەڵك هەیە 10 بۆ 15 ساڵ لەمەوبەر پێش ئێستا گۆڕی ئامادەكردووە لە تەنیشت باوكی یان دایكیدا بینێژن، دەتوانم بتبەمە سەر 50 گۆڕ هەڵبەستراوەو مردووشی تێدا نییە «. حاجی عومەر باس لەوەشدەكات ئەوان منداڵ بەبێ بەرامبەر دەنێژن، بەڵام شارەوانی كردوویەتی بەپارەو دەڵێن دەبێت لە 75 بۆ 80 هەزار دینار وەربگرن و هەڵبەستنەكەشی 90 هەزار بێت. وەك ئەو گۆڕهەڵكەنە باسی دەكات «گۆڕ هەبووە یەك كێلی دوو هەزار دۆلاری تێچووەو چەرداخیش دروستكراوە بۆ گۆڕ كە حەوت هەزارو 500 دۆلاری تێچووە، گرانترین گۆڕیش لەم گۆڕستانەدا هەشت دەفتەری تێچووە و هەرزانترین نرخیش 100 هەزار دیناربووە». حاجی عومەر دەشڵێت:» خەڵك هەبووە خاوەن پێداویستی تایبەت بووەو پێی وتووین موچەكەم 150 هەزار دینارە دەتوانم پارەی گۆڕەكە بەدوو مانگ بدەم«.

هاوڵاتی  گەندەڵییەكان لەرۆژهەڵاتی كوردستان زیادی كردووەو دەیان بەرپرس دەستگیركراون كە بەشداربوون لە وەرگرتنی بەرتیل و داگیركردنی زەوی موڵكی گشتی ئەوەش دۆخی هاوڵاتیانی خراپتر كردووەو بەو هۆیەوە رێژەی هەژاری زیادی كردووە.  بە پێی ریزبەندییەكانی ئێران لە رووی گەندەڵی ئیداری و بەرپرسانەوە، سنە بە دووەم پارێزگا دوای (كۆهگیلویە و بۆیرئەحمەد) لەقەڵەم دەدرێت و لە روی نا شەفافی داهاتەوە دەكەوێتە ریزبەندی چوارم پارێزگای ناشەفاف و تەنها لە ساڵێكدا 82 دۆسیەی گەندەڵی دژی بەڕێوەبەران و بەرپرسانی كراوەتەوە. ژمارەی دانیشتوانی 10 شاری پارێزگای سنە دەگاتە زیاتر لە یەك ملیۆن و 300 هەزار كەس و تەنها لە ساڵدا  زیاتر لە 50 بەڕێوبەری دامودەزگاكانی حكومەت لە شارەكانی ئەو پارێزگایە بە تۆمەتی گەندەڵی دەستگیركراون كە زۆرینەیان لە شاری مەریوان بوون و تۆمەتەكانی وەك بەرتیل و داگیركردنی زەوی و موڵك و بە هەدەردانی سامانی گشتییان لەسەر ساغ كراوەتەوە. ئاستی گەندەڵی بەرپرسانی باڵا لەو پارێزگایەی رۆژهەڵاتی كوردستان بەشێوەیەك بووە كە سەرۆكی دەزگای دادی كۆماری ئیسلامی ئێران راستەوخۆ دەستوەردانی لە دۆسیەكەدا كردوە و رایگەیاندووە ئەو ناوچەیە بەهۆی گەندەڵییەوە گیرۆدەی هەژاری و كەمی خزمەتگوزارییەكان بووەتەوە. دانیشتوانی رۆژهەڵاتی كوردستان گومانیان لە هەنگاوەكانی دژە گەندەڵییەوە هەیە و دەڵێن:» دەستگیركردنی بەرپرسان پەیوەندیی بە ململانێكانی ناو دامودەزگاكانی كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە هەیە.   دەزگای داد دەستوەردان لەدۆسیەكانی گەندەڵی دەكات غوڵام حسێن موحسین ئێژەیی، سەرۆكی دەزگای دادی كۆماری ئیسلامی لە گشتێكی بۆ شاری سنە رایگەیاند:» نەهێشتنی گەندەڵی لە پارێزگاكە دەبێتە هۆی رەخساندنی هەلی كاری زیاتر و كەمبونەوەی هەژاریی و باشبونی ئاستی بژێویی دانیشتوانی ئەو ناوچەیە بۆیە داواكاری گشتیی پارێزگاكە راسپێردراوە لە هەڵمەتێكی گشتگیردا ئەركی بنبڕكردنی گەندەڵی لە ئەستۆ بگرێت». بە وتەی ئەو بەشێك لە كارگەكان و كانەكانی سنە بەهۆی گەندەڵییەوە داخراون و لەكاركەوتون بۆیە دەبێت بە زووترین كات چارەسەری ئەو دۆخە بكرێت. سەرەتای ئەمساڵ بەڕێوبەری گشتی كوالێتی كۆنتڕۆڵی (ستاندارد) پارێزگای سنە و كارمەندێكی بەڕێوبەرایەتییەكە بە فەرمانی داواكاری گشتی و لە لایەن دەزگای ئەمنی و هەواڵگریی كۆماری ئیسلامی بە تۆمەتی دزینی پارە و گەندەڵی دەستگیر كران و رەوانەی زیندان كران. داواكاری گشتی سنە ئاماژەی بە ژمارەیەكی دیكە لە بەرپرسانی پارێزگاكە كرد كە لەو دۆسیەوە گلاون كە ئەوانیش دوای ساغبونەوەی تۆمەتەكانیان دەستگیرراون رەوانەی و زیندان دەكرێن. عیسا هەواسی، لێكۆڵەرەوەی دەزگای چاودێری پارێزگای سنە ئاشكرای كردووە لە دۆسیەیەكدا هەزار و 148 دۆنم زەوی لە ناو شارەكانی ئەو پارێزگایە كە پێشتر بە ناوی جیاوازەوە داگیركرابوو بۆ موڵكی گشتی گەڕێنراوەتەوە و زیاتر لە 304 دۆنم زەوی كشتوكاڵیش ساغ كراوەتەوە. بە وتەی ئەو تەنها لە یەك دۆسیەدا 13 هەزار مەتر زەوی لە شوێنێكی گرنگی ناو شاری سنە بە بەهای زیاتر لە 13 ملیۆن دۆلار هەوڵی داگیركردنی دراوە و هاوكات چارەنوسی چوار هەزار دۆنم زەوی تایبەت بە دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبون ساغ كراوەتەوە كە لەو دۆسیانەشدا دەستی بەرپرسانی حكومی تێدابووە. هەواسی وتوشیەتی: تەنها لە 10 مانگدا 77 جار هۆشداریی دراوەتەوە بەرپرسان و بەڕێوەبەرانی پارێزگای سنە بەهۆی كەمتەرخەمی و جێبەجێ نەكردنی ئەركەكانیان.   بنبڕكردنی گەندەڵی یان پشكی زیاتر لە دوو هەفتەی رابردوودا ژمارەیەك بەرپرسی شاری مەریوان بە تۆمەتی گەندەڵی دەستگیركراون و ژمارەیەكی دیكەش رەوانەی زیندان كراون كە تۆمەتی زۆرینەیان داگیركردنی زەوی و بەرتیل وەرگرتن بووە لە پڕۆژەكانی نیشتەجێبون و رێگاوبانی شارەكەدا. داواكاری گشتی پارێزگای سنە لە رۆژهەڵاتی كوردستان رایگەیاند؛ هەشت كەس لە بەڕێوبەران و ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانی مەریوان بە تۆمەتی گەندەڵیی دەستگیر كراون و 10 كەسی دیكەشیان فەرمانی دەستگیركردنیان بۆ دەرچووە. داواكاری گشتی ئاماژەی بەوە كردوە؛ سەرپەرشتی ئێستای شارەوانی مەریوان و براكەی و سێ ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانی و سێ كەسی دیكە بە تۆمەتی بەرتیل وەرگرتن و بەكارهێنانی خراپی موڵك و داهاتی گشتی دەستگیركراون. حسێن حسێنی، سەرۆكی داواكاری گشتیی سنە بە میدیاكانی راگەیاندوە؛ جگە لە دەستگیركردنی ئەو بەرپرس و بەڕێوەبەرانە لە مەریوان، 10 كەسی دیكە لە چوارچێوەی هەمان دۆسیەدا فەرمانی دەستگیركردنیان بۆ دەرچووە. بە وتەی حسێنی ئەو كەسانە دەستیان هەبووە لە وەرگرتنی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی 440 هەزار دۆلار وەك بەرتیل لە پڕۆژەكانی نیشتەجێبوندا جگە لەوەی گەندەڵیان لە داگیركردنی زەوی و خزمەتگوزارییەكانی شارەوانی شاری مەریواندا كردووە. گەندەڵی ئەو بەرپرس و بەڕێوەبەرانە لە كاتێكدایە بودجەی شارەوانیی مەریوان 14 ملیۆن دۆلار بووە و هەر بەهۆی گەندەڵییەوە لە ساڵێكدا زیاتر لە دووجار سەرپەرشت و سەرۆكی شارەوانی ئەو شارە دورخراونەتەوە و دواتر دەستگیركراون. دانیشتوانی مەریوان وەك توانجێك بۆ گۆڕینی سەرۆك و سەرپەرشتیاری شارەوانی شارەكەیان وتویانە « گەندەڵی بەم شێوازەی ئێستا بەردەوام بێت هەموو دانیشتوانی مەریوان بۆ جارێكیش بێت دەبنە سەرۆكی شارەوانی شارەكەیان» چونكە ماوەی پۆستی سەرۆكی شارەوانی تەنها چەند رۆژێكە. خەڵكی مەریوان ئاماژەیان بەوە كردووە شارەوانی شارەكەیان زیاتر لە 15 ساڵە گیرۆدەی گەندەڵییەوەو تا ئێستا چارەسەر نەكراوە. لە ماوەی رابردودا زیاتر لە پەنجا بەرپرس و بەڕێوەبەری شار و شارۆچكەكانی سەر بە پارێزگای سنە لە رۆژهەڵاتی كوردستان بە تۆمەتی داگیركردنی موڵكی گشتی و گەندەڵی لە بەكار‌هێنانی داهات و سامانی ئەو بەشە لە كوردستان دەستگیر كراون. سەرچاوەكانی هەواڵی رۆژهەڵاتی كوردستان بڵاویان كردوەتەوە؛ ژمارەیەك لە سەرۆكی شارەوانییەكان و بەڕێوەبەرایەتییەكانی شار و شارۆچكەكانی پارێزگای سنە لە دۆسیەكانی داگیركردنی زەوی  و موڵك، ئەنجامدانی كاری نایاسایی و بەرتیل وەرگرتن تێوەگلاون. سەرۆكی داواكاری گشتیی پارێزگای كوردستان(سنە) رایگەیاندوە؛ تا ئێستا تۆمەتی 30 بەرپرس و بەڕێوەبەری شار و شارۆچكەكانی سەر بە پارێزگای سنە ساغ بوەتەوە و ژمارەیەكیان دادگایی دەكرێن و ژمارەیەكیشیان سزا دراون، بەڵام دەیان دۆسیەی دیگە لەژێر لێكۆڵینەوەدان. ئاماژە بەوە كراوە ئەو بەرپرس و بەڕێوەبەرانە دەستیان هەبووە لە ساختەكاریی بەڵگە فەرمییەكان و مامەڵەی خراپ بە داهاتی گشتیی و حكومی و خراپ بەكارهێنانی دەسەڵاتەكانیان بە مەبەستی دزینی سەروەت و سامان و داگیركردنی زەوی و موڵكی گشتیی. زۆربەی ئەو كەسانەی لە دوو هەفتەی رابردودا لە شار و شارۆچكەكانی سەر بە سنە  لە پۆستی سەرۆكی شارەوانی و جێگر و راوێژكار دورخراونەتەوە دەستگیركراون و ژمارەیەكیان سزای زیندانی و ماددیان بەسەردا سەپێنراوە. لەچەند ساڵی رابردوودا ژمارەیەی بەرچاو لە بەرپرسان و بەڕێوەبەرانی شارەوانییەكان بانە و مەریوان و سنە  بە تۆمەتی داگیركردنی موڵك و زەوی و بەرتیل وەرگرتن دەستگیركراون، بەڵام بە بڕوای دانیشتوانی ئەو بەشە لە رۆژهەڵاتی كوردستان دەستگیركردنی ئەو كەسانە نەبووەتە هۆی كەمكردنەوەی گەندەڵی و تەنها بووەتە هۆی زەقبونەوەی ململانێی ئەوانەی لە گەندەڵییەكاندا پشكێكی كەمتریان بەركەوتووە.

ژوری کاسبکارانی کرماشان ئاشکرای دەکات ژمارەی دوکان و شوێنی کاسبکاران 10 هێندەی پێوەرە جیهانییەکانە. بە پێی ئامارەکانی ژوری کاسبکارانی پارێزگای کرماشان لە رۆژهەڵاتی کوردستان زیاتر لە 60 هەزار یەکەی تایبەت بە کاسبکاران هەیە کە خۆی لە دووکان و بازاڕ شوێنی پیشەگەرەکاندا دەبینێتەوە. زۆرینەی ئەو یەکانەی کرماشان پێکدێن لە دوکان کە بۆ هەر 25 کەسێکی دانیشتوی ئەو پارێزگایە دوکانێک هەیە لە کاتێکدا بە پێورەە جیهانییەکان بۆ هەر 250 کەس تەنها یەک یەکەی تایبەت بە کاسبکاران یان دوکانێک تەرخان دەکرێت. کرماشان بە یەکێک لە شارە مێژویی و گەشتیارییەکانی رۆژهەڵات لەقەڵەم دەدرێت کە سنوری لەگەڵ هەرێمی کوردستان هەیە و خەڵکێکی زۆر لە هەرێم و شارەکانی عێراق بە مەبەستی گەشتیاریی و چارەسەری تەندورستیی روی تێدەکەن.

كاكەلاو عەبدوڵا «هێشتا كێشەمان هەیە» لە راگرتنی پەنابەرانداو ژمارەكان دەریدەخەن وتەكانی سەرۆك وەزیران لەگەڵ واقعدا «یەكناگرێتەوە»، ئەمە وتەی پەرلەمانتاریكی بەریتانیایە لەسەر ئەو لێشاوەی كۆچبەران كەهێشتا بەردەوامە بۆ بەریتانیا؛ لەكاتێكدا وڵاتانی یەكێتی ئەوروپاش گیرۆدەی هەمان گرفتن. كۆچكردن بۆ وڵاتانی ئەوروپی هێشتا لەلایەن هاووڵاتیانی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقاوە نەوەستاوە؛ سەرەڕای ئەو كۆت و بەندانەی ئەو وڵاتانە دەیسەپێنن بەسەریاندا. تازەترین هەوڵی كۆچبەران كە شكستیخوارد لەنزیك دورگەیەكی یۆنان بوو كاتێك بەلەمەكەیان ژێرئاو كەوت، تێیدا 78 كۆچبەر خنكان و سەدەهای تریش هێشتا بێسەروشوێنن، بەپێی راپۆرتێكی ئاژانسی فرانس پرێس، لەبەمەلەكەدا 141 كۆچبەری سوری هەبوون كە 35یان خەڵكی رۆژاڤان. بەلەمەكە لەلیبیاوە بەڕێكەوتبوو تا بچێتە ئیتاڵیا.   بەلەمەكەی یۆنان چۆن ژێرئاو كەوت؟ میدیا جیهانییەكان روودانی ژێرئاوكەوتنی بەلەمەكەی نزیك نیمچەدورگەی پیەپۆنیسی یۆنان لەچوارشەممەی رابردوو 14/06/2023، بەیەكێك لەخراپترین قەیرانی كۆچبەران ناوزەند دەكەن، بەهۆی ئەوەی هێشتا سەدەها بێسەرشوێن هەن و بەلەمەكە  زیاتر لە 100 منداڵیشی تێدا بووە، ئەمە جگە لەوەی كەگومان دەكرێت ئەو تراجیدیایە روینەدابا ئەگەر پۆلیسی كەناراوەكانی یۆنان یارمەتی بەلەمەكەیان بدایە. بەپێی راپۆرتی میدیا جیهانییەكان، ئەو بەلەمەی بەكارهاتووە بەلەمەێكی ژەنگاوی راوەماسی بووە و لەدووری 50 میل لەباشوری رۆژئاوای كەناراوەكانی یۆنان ژێرئاوكەوتووە، تائێستا نازانرێت چەند كەس لەبەلەمەكەدا بوون، بەڵام راپۆرتە نافەرمییەكان دەڵێن، زیاتر لە 750 سەرنشینی تێدا بووە. سەرەتا بەلەمەكە بەبەتاڵی لەمیسرەوە بەڕێكەوتووەو دواتر بەرەو بەندەری تۆبروك لەلیبیا رۆشتووەو لەوێوە سەرنشینەكانی هەڵگرتووە تا بەرەو ئیتاڵیا بڕوات. تائێستا زیاتر لە 100 كەس رزگاركراون و گەیەنراونەتە شاری كەلاماتا لەیۆنان، بەڵام باس لەوە دەكرا پاسەوانانی كەناراوەكانی یۆنان سەرنشینەكانیان پێشتر رزگار كردبا. پۆلیسی كەناراوەكانی یۆنان دەڵێن، پێش زیاتر لەشەش كاتژمێر لەڕووداوەكە بە بەلەمەكەیان زانیوەو لەپەیوەندی بەردەوامدابوون لەگەڵ بەلەمەكە، بەڵام ئەوان هاوكارییان نەویستووەو پێیان راگەیاندوون كەدەیانەوێت بڕۆنە ئیتاڵیا. بەپێی راپۆرتی میدیاكانی یۆنان، لەنێوان ئەو كاتژمێرانەدا كاپتنی بەلەمەكە لەبەلەمەێكی بچووكتردا رایكردووەو خۆی دەرباز كردووە، دواتر كۆچبەرەكان وتوویانە بەلەمەكە زۆر قەرەباڵغەو ئەملاولا دەكات، پاشانیش لەبەرەبەیانی چوارشەممەی رابردوو بەلەمەكە مەكینەكەی لەكاركەوتووەو دواتر ژێرئاو كەتووە. حكومەتی یۆنان رایگەیاندووە، پۆلیسی كەناراوەكانی وڵاتەكە گوریسێكیان هەڵداوە بۆ بەلەمەكە تا راگیری بكەن و بەملاولدا نەكەوێت، بەڵام بە زمانێكی تێكشكاوی ئینگلیزی كۆچبەرەكان پێیانوتوون، «نا بۆ یارمەتی، رۆشتن بۆ ئیتاڵیا.» وتەبێژی پۆلیسی كەناراوەكانی یۆنانیش دەڵێت، زۆر پێشتر بەلەمەكە نقوم دەبوو ئەگەر ئەوان دەستتێوەردانیان بكردبا. «ناكرێت ئاراستەی بەلەمێك بەزەبری هێز بگۆڕیت كە پڕە لەخەڵك ئەگەر هەماهەنگی و هاوكاری نەبێت»، نیكۆس ئەلێكسیۆ، وتەبێژی پۆلیسی كەناراوەكانی یۆنان وای وت. بەڵام رێكخراوەكان و كۆچبەرانی رزگاربوو شتێكی تر دەڵێن؛ ئەوان پێیانوایە پۆلیسی كەناراوەكانی یۆنان هیچیان نەكردووەو دەبوو پێشتر هەوڵی رزگاركردنی بەلەمەكەیان بدایە. لەپارچە ڤیدیۆیەكدا، یەكێك لە رزگاربووەكان دەڵێت، بەلەمەكە بۆیە ژێرئاوكەوت چونكە پۆلیسی كەناراوەكانی یۆنان هەوڵیداوە بەخێراییەكی زۆر لەگەڵ خۆی رایبكیشێت. «لەسەرەتاوەو لەوكاتەی كە نزیكبوون لێیانەوە، پۆلیس هیچ شتێكی نەكردووە تا رزگاریان بكات»، برای رزگاربوویەكی رووداوەكە لەزاری رزگاربووەكەوە ئەمەی بەئاژانسی فرانس پرێس وتووە. نێردەی تایبەتی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ پەنابەرانی ناوەڕاست و رۆژئاوای دەریای سپی ناوەڕاست دەڵێت، وتەكانی بەرپرسانی یۆنان لەگەڵ رووداوەكە «یەكناگرێتەوە.» «بەپێی یاسای نیودەوڵەتی، دەبوو بەرپرسانی یۆنان ئۆپەراسیۆنی رزگاركردنیان زووتر ئەنجامبدایە، چونكە ئەو وێنانەی گیراون دەریدەخەن كە بەلەمەكە وێڵ بووەو سەرنشینەكانی لەدۆخێكی نائارام و شڵەژاوویدا بوون»،  ڤینسنت كۆچتێل، نێردە تایبەتییەكەی نەتەوەیەكگرتووەكان، وای وت. ‹لەمردن رادەكەن، بەڵام لەڕێگا پێی دەگەن› بەشێكی زۆر لەسەرنشینانی بەلەمەكە هێشتا بێسەروشوێنن و كەسوكاریان لەبەندەری كەلاماتا بەدوایاندا دەگەڕێن. یەكێك لەو كەسانەی كەچاوەڕوانی هەواڵی بێسەروشوێنەكانە، محەمەد محەمەدە كەكوڕێكی بەناوی دیار لەبەلەمەكەدا بووە و هەواڵی نییە. «رۆژ لەدوای رۆژ، هیوام كەمتر دەبێتەوە بۆ دووبارە بینینەوەی كوڕەكەم»، محەمەد محەمەد ئەمەی بەئاژانسی فرانس پرێس وت كەخەڵكی كۆبانێیەو تەمەنی 48 ساڵە. بەپێی وتەی باوكی، دیار تەمەنی 15 ساڵ بووەو لەگەڵ چوار هاوڕێی كۆچییان كردووە. «لێرە هەموو كەس ئەڕوات، دیار بۆیە رۆشت، چونكە دۆخی ئێرە زۆر خراپە، خەونی دیار ئەوە بوو بچێتە ئەڵمانیا تا لەگەڵ براكەم بژی كە لەوێیە»، باوكی دیار وای وت. چەندین ساڵە كۆبانێ چەقی شەڕەو لەكاتی باڵادەستی داعشیشدا شارەكە بووە سیمبولێك بۆ بەرگری دوای ئەوەی كوردانی رۆژاڤا لەساڵی2015  توانییان چەكدارانی داعش لەشارەكە وەدەرنێن. كۆبانێ بووەتە ئامانجێكی سەرەكی توركیاش و لەچەندساڵی رابردوودا چەندین هێرشی ئاسمانی كردووەتەسەرو هەڕەشەی هێرشێكی نوێی زەمینیشی كردووە. محەمەد محەمەد دەڵێت، خێزانەكەی لەدووریی كەمتر لەكیلۆمەترێك لەسنوری توركیاوە دەژین. باوكی دیار دەشڵێت، «خەڵك لێرە لەمردن رادەكەن، بەڵام لەڕێگا بەمردن دەگەن.» سەرۆکی دەزگای لوتکە: خەڵکی هەرێمی کوردستان ڕێگای وەها بەکاردەهێنن بۆ کۆچکردن کە لە مێشکی مرۆڤ بەدەرە گەنجانی هەرێمی كوردستان هەموو رێگەیەك بۆ كۆچ دەگرنەبەر رێگای دەریای سپی ناوەڕاست نامۆ نییە بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستانیش، ئەو رێگەیە پێشتر لەلایەن كۆچبەرانی كوردەوە بەكارهێنراوە. رێگاكە یەكێكە لەڕێگە كوشندەكان بۆ گەشتن بەوڵاتانی ئەوروپا، بەڵام بەپێی قسەی ئاری جەلال، سەرۆكی دەزگای لوتكە بۆ كاروباری ئاوارەو پەنابەران، ئەمساڵ هیچ كوردێكی هەرێمی كوردستان لەو رێگەیەدا نەگیراوەو پێشیوانییە بەكارهاتبێت لەلایەن كۆچبەرانی هەرێمەوە. ئاری جەلال بەهاوڵاتی وت: «ساڵانی رابردوو گەنجانی هەرێم ئەو رێگەیەیان بەكاردەهێنا، بەتایبەتی لەلیبیاوەو خەڵكیشمان گەڕاندووەتەوە بەڵام بۆ ئەمساڵ كەس نەبووە.» سەرۆكی دەزگای لوتكە وتیشی، نەك ئەم رێگایە، خەڵكی هەرێمی كوردستان رێگای وەها بەكاردەهێنن بۆ كۆچكردن كە «لەمێشكی مرۆڤ بەدەرە.»   ئەوروپا لێشاوی كۆچبەرانی بۆ كۆنترۆڵ ناكرێت سەرەڕای چەندین هەوڵ و پێشكەشكردنی پرۆژەیاسا بۆ رێگریكردن لەكۆچی نایاسایی، بەڵام هێشتا بەریتانیا و وڵاتانی تری ئەوروپا بەدەست زۆری كۆچی نایاساییەوە دەناڵێنن. تازەترین هەوڵی کۆچبەران کە شکستی خوارد لە نزیک دورگەیەکی یۆنان بوو کاتێک بەلەمەکەیان ژێرئاو کەوت، تێیدا ٧٨ کۆچبەر خنکان و سەدەهای تریش هێشتا بێسەروشوێنن بەپێی ئامارێكی نەتەوەیەكگرتووەكان، تەنها لەسێ مانگی ئەمساڵدا نزیكەی 36 هەزار كۆچبەر لەدەریای سپی ناوەڕاستەوە گەیشتوونەتە ئەوروپا، ئەم ژمارەیەش دوو هێندەی ئاماری هەمان ماوەیەیە لەساڵی رابردووەوە. ئەم ژمارەیە زۆرترین ژمارەی كۆچبەرانە لەساڵی 2015ەوە كاتێك قەیرانی كۆچبەران دروستبوو، تێیدا زیاتر لەملیۆنێك پەنابەر، كە بەشێكی زۆریان بەهۆی شەڕی ناوخۆی سوریاوە بوو، گەیشتنە ئەوروپا. لەساڵی 2014ەوە بیست هەزار كۆچبەر لەڕێگادا مردوون، ئێستاش مردن لەڕێگەی گەیشتنی نایاسایی بەئەوروپا بەرزبووەتەوەو لەنێوان ئەو سێ مانگەدا 440 پەنابەر مردوون، ئەمەش زۆرترین ژمارەی مردووانی كۆچبەرانە لەساڵی 2017ەوە. لەناوەڕاستی ئازاری 2023، حكومەتی بەریتانیا بەسەركردایەتی ریشی سوناك، سەرۆكوەزیرانی بەریتانیا، پرۆژەیاسایەكی نوێی پێشكەشی پەرلەمانی وڵاتەكە كرد كەتێیدا رێگە بەحكومەت دەدات هەموو ئەو پەنابەرانە دیپۆرت بكاتەوە كە بەنایاسایی لەڕێی كەناڵی ئینگلیزەوە هاتوونەتە وڵاتەكە، جا بۆ وڵاتی خۆیان بێت یان بۆ وڵاتی سێیەم كە رواندایە. ئەم پرۆژەیاسایە بەهەوڵێكی «نامرۆڤانە» و «بێبەزەیی» لەلایەن چەندین وڵاتی ئەوروپی و رێكخراوە مرۆییەكانەوە ناوزەند كرا، پرۆژەیاساكە هێشتا لەپەرلەمان تاووتوێ دەكرێت و نەگەیشتووەتە قۆناغی كۆتایی، بەڵام لەهەفتەی رابردوودا ریشی سوناك رایگەیاند، پلانەكەی بۆ كەمكردنەوەی كۆچبەری نایاسایی «كاری خۆی كردووە» و كۆچی ناسایی 20% كەمكردووەتەوە. بەڵام ژمارەكان شتێكی پێچەوانە دەڵێن، لەسەرەتای ئەم هەفتەیەوە، میدیاكانی بەریتانیا ئاشكرایانكرد كە لەسەرەتایی ئەم ساڵەوە هەتا ئێستا زیاتر لە (10) هەزار كۆچبەر بەنایاسایی كەناڵی ئینگلیزیان تێپەڕاندووەو گەیشتوونەتە بەریتانیا.  ئەم ژمارەیە هێندەی ئاماری ساڵی رابردووە لەهەمان ماوەدا، واتە لەشەش مانگی ساڵی رابردوودا هەمان ژمارە كۆچیان كردووە بۆ بەریتانیا، بەمەش ژمارەی كۆچبەران بەهیچ جۆرێك كەمینەكردووە و پرۆژە یاساكە كۆچبەرانی رانەگرتووە. تیم لاوتن، پەرلەمانتاری بەریتانیاو ئەندامی لیژنەی كۆچبەران لەپەرلەمانی وڵاتەكە بە بی بی سی راگەیاندووە، «هیچ لەم ئامارانە ناخوێنرێتەوە» تەنها ئەوە نەبێت كە «ئێمە هێشتا كێشەمان هەیە». پەرلەمانتارەكە باسی لەوەشكردووە، وتەكانی ریشی سوناك لەسەر كەمبوونەوەی ژمارەی پەنابەران «پێشكەوتنی بە رووداوەكانە» و «یەكناگرێتەوە» لەگەڵ ئامارەكان. وتەبێژێكی حكومەتی بەریتانیاش بە بی بی سی راگەیاندووە، «تێپەڕاندنی سنور هێشتا بەردەوامە ئەمەش بەهۆی ئەوەیە كە هێشتا نەمانتوانیوە پلانەكەمان بەتەواوی جێبەجێبكەین.» ئەم كێشەیە وڵاتانی ئەوروپاشی گرتووەتەوە، لەسەرەتای ئەم مانگەوە، وڵاتانی ئەوروپا بوونەتە چەند بەشێكەوەو لەسەر وەرگرتنی پەنابەران رێككناكەون. بەپێی پلانەكەی یەكێتی ئەوروپا، كە لە 27 وڵات پێكدێت، دەبێت هەر وڵاتێك بەپێی توانای خۆی پەنابەر بگرێتەخۆی و ئەگەر ئەو كارە نەكات دەبێت بۆ هەر پەنابەرێك 22 هەزار یۆرۆ بداتە ئەو وڵاتەی پەنابەرەكە لەخۆدەگرێت. پۆڵەندا و هەنگاریاو چەند وڵاتێكی تریش دژی ئەم بڕیارەن و هێشتا ناكۆكییەكی زۆر هەیە لەسەر دابەشكردنی كۆچبەران بەسەر وڵاتەكاندا. كێشەی وڵاتانی ئەوروپی زیاتر بەهۆی جەنگی ئۆكرانیاو روسیایە كەبووەتە هۆی دروستبوونی لێشاوێكی زۆری كۆچبەرانی ئۆكرانیا، ئەمە سەرەڕای بەردەوامی كۆچی هاووڵاتیانی  رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقا. لەنیسانی ئەمساڵیشدا، پەرلەمانی ئەوروپا چەند رێنماییەكی نوێی پەسەندكرد كە خۆی دەبینێتەوە لەخێراتركردنی رێكارەكانی گەڕاندنەوەی كۆچبەرانی نایاسایی كە هاتوونەتە ئەوروپاو رێگرتن لەو كۆچبەرانە كە دەیانەوێت لەوڵاتێكی ئەوروپییەوە و بچنە وڵاتێكی تری ئەوروپی و نیشتەجێ ببن. ئیتاڵیا یەكێكە لەو وڵاتانەی زۆرترین پەنابەر لەوڵاتانی ئەوروپا رووی تێدەكات، لەسەرەتای ئەمساڵەوە، زیاتر لە 30 هەزار كۆچبەر روویان لەوڵاتەكە كردووە، حكومەتی وڵاتەكە پرۆژەیاسایەكی لەبەدەردەستدایە كەدەیەوێت لەپەرلەمان تێبپەڕێت ئەویش ناردنەوەی بەزۆری كۆچبەرانە، لەئێستاشدا كەهێشتا یاساكە بەركار نییە، كۆچبەران ئاگادار دەكرێنەوە كەوڵات جێبهێڵن. ساڵی رابردوو لەئیتاڵیا زیاتر لە 77 هەزار كەس داوای مافی پەنابەرێتیان كردووە، لەو ژمارەیەش لێكۆڵینەوە لە 52 هەزار كەیس كراوەو لەسەدا 53ی رەتكراوەتەوە. نەتەوە یەکگرتووەکان، تەنها لە سێ مانگی ئەمساڵدا نزیکەی ٣٦ هەزار کۆچبەر لە دەریای سپی ناوەڕاستەوە گەیشتونەتە ئەوروپا بەپێی ئامارێكی حكومەتی بەریتانیا، لەساڵی 2022 نزیكەی 75 هەزار كەس داوای مافی پەنابەرێتییان لەوڵاتەكە كردووە، تەواوی ژمارەی ئەو كەسانەی چاوەڕێی بڕیاری حكومەتن لەسەر كەیسەكانیان دوو ئەوەندە زیادی كردووە لەنێوان 2020 بۆ 2022، واتە لە 70 هەزارەوە گەیشتووە بە 166 هەزار. لەفەرەنساش، بەپێی ئامارێكی وەزارەتی ناوخۆی وڵاتەكە، 137 هەزار كەس داوای مافی پەنابەرێتییان كردووە لەساڵی رابردووداو تەنها 56 هەزار كەس داواكانیان قبوڵكراوە، حكومەتی ئەڵمانیانش دەڵێت، لەساڵی رابردوودا 244 هەزار كەیسی داواكردنی پەنابەرێتییان هەبووەو لەسەدا 72 ئەو مافەیان پێدراوە.

هاوڵاتی ئێوارەی ئەمڕۆ پێجشەممە گەنجێكی تەمەن25  ساڵ لەناو بازاڕی قەزای چەمچەماڵ درایە بەر دەستڕێژی گوللـە و بەرلەوەی بگەیەندرێتە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا. گەنجە کوژراوەکە، ناوی خواناس وریا نازم گلییە و لەدایکبووی ساڵی 1998ـە، خواناس شانۆکار بووە. بە پێی زانیارییەکان ئەو کەسەی تەقەی لە خواناس کردووە ماتۆڕسکیلی پێبووە و بە دەمانچە تەقەی کردووە و هەڵاتووە، بەڵام تۆمەتبار ناسراوەتەوە و ئێستا هێزە ئەمنییەکان لە لێکۆڵینەوەدان بۆ دەستگیرکردنی. هێزەکانی ئاسایش و پۆلیس لێکۆڵینەوەیان دەستپێکردوە و تەرمەکەش رەوانەی پزیشکی دادی چەمچەماڵ کراوە. بەوتەی قائیمقامی چەمچەماڵ، بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان ئەو گەنجە لەلایەن هاوڕێیەکییەوە کوژراوە  

هاوڵاتی سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران بەردەوامە لەهەڕەشەكانی بۆ سەر حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەسنووری هەرێمی كوردستان، بەرپرسێكی سەربازی كۆمەڵەی شۆڕشگێران ئاشكرایدەكات» ئێران شەش مانگ مۆڵەتی پێداون». بەرپرسێكی سەربازی كۆمەڵەی شۆڕشگێری ئێران كەنەیویست ناوی ئاشكرا بكرێت بەهاوڵاتی وت:»حكومەتی هەرێم مۆڵەتی شەش مانگیان پێمان داوە كەبچینە دوو كەمپی سلێمانی و هەولێر یاخود هەرێمی كوردستان جێبهێڵین، وتیان ئێمە دەسەڵاتمان نییەو یەك ساڵە خەریكین لەبەر ئێوە تاران و بەغدا دەكەین». ئەو بەرپرسە سەربازییە وتیشی:»پێیان وتین دەبێت خۆتان رادەستی نەتەوەیەكگرتووەكان بكەن و سەركردەكانی رۆژهەڵات و هەرێم تائێستا لەوبارەیەوە خۆیان بێدەنگ كردووە، بەڵام بەرپرسانی سەربازی هەردوو كۆمەڵەو دیموكرات ئەوە رەتدەكەنەوە، لەكاتێكدا یەكێتی هەردوو كۆمەڵەكەی بانگ كردووە بۆ سلێمانی و پارتیش دیموكرات و پاكی بانگ كردووە بۆ هەولێر». «پێیان وتوون ئێران دوو مانگ مۆڵەتی داوە بەیەكێتی و پارتی كە دەبێت حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان هەرێم چۆڵ بكەن یاخود بكرێنە كەمپەوە، بەڵام یەكێتی و پارتی داوای شەش مانگیان كردووەو ئێرانیش بەوە رازی بووە»، ئەو بەرپرسە سەربازییەی كۆمەڵەی شۆڕشگێڕان وای وت. كۆماری ئیسلامی ئێران هاوشێوەی توركیا هەنگاو دەنێت بۆ ئەوەی چالاكییەكانی حزبەكانی رۆژهەڵات كۆنترۆڵ بكات، ئەوەش دوای رووداوەكەی ژینا ئەمینی كەخۆپیشاندانی فراوانی لێكەوتەوەو سەدان كەس كوژران و برینداربوون. حزبەكانی رۆژهەڵات بەهۆی بەهێزبوونی رێكخستنەكانیان لەشارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، كۆماری ئیسلامی ئێرانی نیگەران كردووە. هاوکات سوپای پاسدارانی ئێران لەچەندین ناوچەی سەر سنوری هەرێمی كوردستان و رۆژهەڵاتی كوردستان هێزێكی زۆری هێناوەو چەندین جۆری چەكی ئامادە كردووەو سەكۆی موشەكی لەچەندین شوێن جێگیركردووە. لەم ڕاپۆرتەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی تەواوی زانیارییەکان لەسەر ڕێکەوتنی یەکێتی و پارتی لەگەڵ ئێران لەباری حزبەکانی ڕۆژهەڵات بخوێنەوەو لێرە کلیک بکە  

هاوڵاتی پەرلەمانتارێکی پارتی چەپی سەوز رایگەیاند، سوپای تورکیا لە پارێزگای شڕنەخی باکوری کوردستان لە سێ ساڵدا زیاتر لە ٥٠٠ تۆن داری بڕیوەتەوە. سومەیە بۆز پەرلەمانتاری پارتی چەپی سەوز (یەسەپە) لە پەرلەمانی تورکیا ئاماژەی بە بڕینی دار و تێکدانی سروشتی باکوری کوردستان کرد. سومەیە بۆز رایگەیاند، لە باکوری کوردستان بە بڕینی داری خۆڕسک، سروشت لەناودەبرێت و ئەمەش هۆکارە کە مرۆڤ لە گوندەکان کۆچ بکات و وتی، " لە پارێزگاکانی موش، ئامەد و شڕنەخ، بە بیانوی پاراستنی ئاسایشی ناوچەکان، دوو سێ بە بەردەوامی سوپای تورکیا دار دەبڕێتەوە. باسی ئەوەشی کرد، لەو سێ پارێزگایە بە شێوەیەکی مەترسیدار سروشت تاڵان دەکرێت و تەنیا لە پارێزگای شڕنەخ لە سێ ساڵی رابردوودا زیاتر لە ٥٠٠ تۆن دار بڕاونەتەوە. ئەو پەرلەمانتارەی پارتی چەپی سەوز، پرسیاری لە پەرلەمانتاران کرد کە ئایا دەزانن ئەگەر تاڵانی سروشت بەردەوام بێت، هەموو گیانەوەران لەناو دەچن و وتی، " ئایا ئەم حکومەتە کەی دەست لە سیاسەتی تاڵانکردنی سروشتی کوردستان دەهێنێت و پەرلەمان کەی دەستوەردان دەکات و ریگری لەم مەترسیە دەکات؟"

سەركۆ جەمال هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەدوای بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق بە نادەستوری بوونی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان رێڕەوێكی دیكەی وەرگرت، چیتر دیاریكردنی كاتەكەی لەدەستی سەرۆكایەتی هەرێم و لایەنە سیاسییەكاندا نەماوە. كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق كەخۆی وادەكەی لەسەرەتای ساڵی داهاتوو كۆتایی دێت و دەبێت پەرلەمانی عێراق وادەكەی بۆ درێژبكاتەوە دەبێت ئەركی سەرپەرشتیكردنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش بگرێتە ئەستۆ، چونكە كۆمسیۆنەكەی هەرێم بەهۆی هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی وادەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان چیتر ناتوانێت هەڵبژاردن ئەنجامبدات.  جومانە غەلای وتەبێژی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق رایگەیاند: لەكۆبوونەوەی كۆمسیۆن لەگەڵ سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان كە داوایكردبوو هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامبدرێت، كۆمسیۆنی عێراق ئامادەیی خۆی دەربڕی». هەروەها وتیشی:» نوسینگەمان لەهەولێرو دهۆك و سلێمانی هەیە بۆیە كۆمسیۆن لەدوای ئامادەكردنی ئامرازەكانی ئێمە شەش بۆ حەوت مانگمان دەوێت تا بتوانین هەڵبژاردنەكە ئەنجامبدەین. بەوتەی جومانە غەلای جگە لەو پێداویستیانە بودجەشیان پێویستە بۆ ئەنجامدانی و كاتی دیاریكراو نییە، هەڵبژاردنەكەش بەپێی یاسای ژمارە یەكی ساڵی 1992 كە 2013 هەمواركراوەتەوە كۆمسیۆن بەكاریدەهێنێت و دەبێتە رێنمایی و ئاسانكاری یەكێك لەبڕگەكان ئەوەیە كە كۆمسیۆن رێگایەك بگرێتەبەر كە خۆی بەباشی دەزانێت. «بەپێی یاسای هەڵبژاردن تایبەت بە پەرلەمانی كوردستان هەڵبژاردن بەڕێوەدەچێت، بەڵام پێداچوونەوەی بۆ دەكرێت و بەپێی كۆبوونەوەكەش وامان پێباش بوو بەئەلكترۆنی هەڵبژاردنەكە بەڕێوەبچێت و بەپێی لیستی هەڵبژاردنی 2021 دەبێت و كاتی دیاریكردنی كاتەكەش تۆمارەكە پێداچوونەوەی بۆ دەكرێت»، جومانە غەلای وای وت. بڕیاردراوە 18ی 12ی 2023 هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق ئەنجامبدرێت و  هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش لەدوای ئەو وادەیە بەڕێوەدەچێت، بەوپێیەش هەڵبژاردنەكە دەكەوێتە ساڵی داهاتوو. هەر بەپێی زانیارییەكان ئەنجومەنی كۆمسیارانی عێراق بۆ دیاریكردنی كاتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان چەند جارێك كۆبوونەتەوەو كۆبوونەوەكانیش بەردەوامییان هەیە، هەڵبژاردنەكەش شەش مانگ زیاتری پێویستە تاهەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەبچێت. پێش کۆتای مانگی شەش کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بڕیار لە بارەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دەدات لەكۆبوونەوەی رۆژی سێشەممە 20ـی حوزەیراندا ئەنجوومەنی كۆمیسیارانی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان چەند پێشنیازێكی لەبارەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەبووە كە لەلایەن ئەنجوومەنی كۆمسیارانەوە تاووتوێ كراون. كەدەبێت پێش كۆتایی مانگی حوزەیران، كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق دوا بڕیار لە بارەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانەوە بدات. دوای چەند مانگێك لەمشتومڕو ناكۆكی نێوان لایەنەكانی هەرێمی كوردستان لەسەر یاسای هەڵبژاردن و كاراكردنەوەی كۆمسیۆن ، 30ـی ئایاری 2023، دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق بڕیاریدا بە نادەستووریبوون»ـی یاسای ژمارە 12ـی درێژكردنەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان كە لە 9ـی تشرینی یەكەمی 2022 دەركراو رایگەیاند: تەمەنی پەرلەمانی كوردستان لەگەڵ كۆتاییهاتنی خولی پێنجەم كۆتاییهاتووە و هەر بڕیارێك لەدوای كۆتاییهاتنی ئەو ماوەیەوە دەركرابێت، لەڕووی دەستوورییەوە پووچەڵە. بڕیارەكە لەسەر سكاڵای یوسف محەمەد سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی كوردستان سەرەتا جوڵێندرا دژ بە سەرۆكی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان. بڕیارەكەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ئاماژەی بەوەكردووە درێژكردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان نادەستورییەو ناكۆكیشە لەگەڵ شەش ماددەی دەستوری و لەدوای شەشی تشرینی دووەمی ساڵی رابردووەوە درێژكردنەوەكە نایاساییەو هەر بڕیارێك لەدوای ئەو وادەیە لەپەرلەمانی كوردستان دەرچووبێت كاری پێناكرێت. هاوڵاتی بەدواداچوونی كردو لەچەند شارەزایەكی یاسایی پرسی، یەكێك لەو شارەزایانە حاكم شێخ لەتیف مستەفا بوو، دووپاتیانكردەوە لەڕووی یاساییەوە ئێستا كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی هەرێم ناتوانێت وەكو كۆمسیۆن بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بكات، تەنها لەیەك ئەگەردا نەبێت كە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق ئەندامەكانی بەكاربهێنن بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەكە. هاوكات هەندرێن محەمەد سەرۆكی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی هەرێم لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی:» تائێستا كۆمسیۆنی هەرێم هیچ داوایەكمان لێنەكراوە بەشداری هەڵبژاردنەكەی هەرێمی كوردستان بكەین، بەڵام ئەگەر داوامان لێبكرێت ئەوا ئامادەین هەموو هاوكارییەك بكەین». بەڕێوەبەری ئۆفیسی سلێمانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەدووری دەزانێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەمساڵدا ئەنجامبدرێت. ئامانج عەزیز بەڕێوەبەری ئۆفیسی سلێمانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لەڕووی تەكنیكیەوە قورسە بتوانرێت هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق كە لەمانگی 12دایە لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامبدرێت، چونكە لەهەرێمی كوردستان هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان ناكرێت. هەوەها پێشیوابوو ئەگەر كۆمسیۆن پێداویستیەكانی بۆ دابین بكرێت ماوەی شەش بۆ حەوت مانگی پێویستە تا بتوانێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەببات. نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە 24ی شوباتی 2022 مەرسومێكی بۆ دیاریكردنی رۆژی هەڵبژاردن دەركردو یەكی تشرینی یەكەمی ساڵی رابردووی بۆ رۆژی هەڵبژاردن دیاریكرد، بەڵام وادەكە گۆڕا بۆ 18-11-2023 دوای ئەوەی پەرلەمان ماوەی خۆی بۆ ساڵێك درێژكردەوە. بەپێی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی هەرێم كە پارتی و یەكێتی لەپەرلەمانی كوردستان و لە 22 -5-2023 شەڕیان كرد لەسەر درێژكردنەوەكەی چیتر ناتوانێت سەرپەرشتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بكات. سەرچاوەیەك لەسەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی وت: ئەو كاتەی لەلایەن سەرۆكی هەرێمی كوردستانەوە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەمانگی 11ی ئەمساڵ دیاریكراوە دوای بڕیارەكەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق هەڵوەشاوەتەوە. وتیشی: وادەی نوێی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەلایەن كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەهەماهەنگی لەگەڵ سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان دەبێت و پێشبینیش دەكەین بكەوێتە سەرەتای ساڵی داهاتوو. بە هەموو پێوەرەکان هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ئەمساڵ ئەنجام نادرێت شیروان زرار وتەبێژی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنی هەرێم باس لەوەدەكات چاوەڕێی هەڵوێست و بڕیاری سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكەن كەئایا هەڵبژاردنی هەرێم كەكۆمسیۆنی عێراق سەرپەرشتی دەكات ئایا كۆمسیۆنی هەرێمیش دەتوانێت بەشداری بكات یاخود نا. لەهەرێمی كوردستان تائێستا پێنج هەڵبژاردنی پەرلەمانیی ئەنجامدراوە، یەكەمیان لەساڵی 1992و دواینیان لەساڵی 2018 بوو، لەدوایین هەڵبژاردندا زیاتر لەسێ ملیۆن و 85 هەزار كەس مافی بەشداریكردنیان هەبوو، بەهۆی ئەوەی لەم هەڵبژاردنەدا لیستی تۆماری دەنگدەرانی عێراق بەكاردەهێنرێت هێشتا روون نییە چەند كەس مافی بەشداریكردنیان لەهەڵبژاردنەكەدا هەیە، بەڵام جیاوازی لیستی تۆماری هەرێم و عێراق نزیكەی 400 هەزار كەسە.  

هاوڵاتی لە چوارچێوەی ئامادەکارییەکان بۆ پێشوازی لە جەژنی قوربان، قایمقامیەتی سلێمانی چەند رێنوێنییەکی نوێی دەرکرد و دەڵێت، "لە رۆژانی جەژندا رێگەنادرێت لە شوێنی فرۆشتنی ئاژەڵدا، ئاژەڵ سەرببڕدرێت." ماوەیەکە تای خوێنبەربوون لە هەرێمی کوردستان بەگشتی و لە سنووری هەولێر و سۆران بەتایبەتی بڵاوبووەتەوە،. قایمقامیەتی سلێمانی جەخت لەوە دەکاتەوە، "ئەو کەسانەی کاری ئاژەڵداری دەکەن و راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ ئاژەڵدا دەکەن مەترسیی زیاتریان لەسەرە و پێویستە خۆپارێزی زۆر بکەن." سه‌باره‌ت به‌ قوربانیكردن لە جەژنی قوربانی پیرۆزدا قائیمقامیەتی سلێمانی ڕایگەیاند: هاوڵاتیان ده‌توانن وەکو ئەرکێکی ئاینی قوربانیکردن ئەنجام بدەن، به‌ڵام به‌و رێكارانه‌ی له‌لایه‌ن به‌رێوه‌به‌رایه‌تی ته‌ندروستی و ڤیتێرنه‌ریه‌وه‌ دیاریكراوه‌، كه‌ له‌ شاری سلێمانی چەند شوێنێکی دیاریکراوی دور لە شوێنی نیشتەجێبوون دیاریكراوه‌ كه‌ کڕین و فرۆشتن بە ئاژەڵەوە تێدادەکرێت. دەشڵێت:  بەهیچ جۆرێک رێگەنادرێت ئاژەڵ لە شوێنی کڕین و فرۆشتنی ئاژەڵدا سەرببڕدرێت بۆ سه‌ربرینی ئاژه‌ڵیش کوشتارگەی فەرمی  دیاریكراوه‌ و بەدەر لەو کوشتارگەیه‌ رێگه‌ نادرێت لەهیچ شوێنێکیتر ئاژەڵ سەرببڕدرێت. ئاماژەی بەوەشکردوە، هێزە ئەمنییەکانی شاری سلێمانی لە چەند رۆژی پێش جەژن و رۆژانی جەژندا لەهەموو شاردا ئامادەییان دەبێت و رێگەنادەن هیچ حاڵەتێکی نەخوازراو دروست ببێت، هه‌روه‌ها هاوكاری ته‌واوی لیژنه‌ هاوبه‌شه‌كانی قائیمقامیه‌تی سلێمانی و تیمه‌كانی به‌رێوه‌به‌رایه‌تی ته‌ندروستی و ڤیتێرنه‌ری ده‌كه‌ن بۆ ریگریكردن له‌ سه‌ربرینی ئاژه‌ڵ به‌ده‌ر له‌ رێنماییه‌كان.

هاوڵاتی نوێنەری روسیا لە سوریا، رایگەیاند، ئێران، تورکیا و روسیا لەسەر نەخشەڕێگەی روسیا بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی ئەنقەرە و دیمەشق رێککەوتوون. میدیاکانی روسیا لە زاری ئەلکساندر لاڤرینتیەڤ نوێنەری روسیا لە سوریا رایانگەیاند، وڵاتەکەی لە کۆبونەوەی ئاستانادا نەخشەڕێگەیەکی لەبارەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی تورکیا و سوریا پێشکەش کردووە و لایەنەکانیش لەسەر نەخەشەڕێگەکە رێککەوتوون. لاڤرینتیەڤ ئاماژەت بەوەکردووە کە هەموو لایەنەکانی بەشدار نەخشەڕێگەکەیان پەسەند کردووە و پێشنیازەکانیان خستووەتەڕوو و وتی، بۆ جێبەجێکردنی نەخشەڕێگەکە لە ئێستادا پێویستی بە هەماهەنگی هەیە. نوێنەری روسیا لە سوریا دەشڵێت، جێبەجێکردنی نەخشەڕێگەکە پێویستی بە کاتە. گرنگترین شتیش ئەوەیە کە پرۆسەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکان هەنگاو بە هەنگاو بەرەو پێشەوە بچێت، بەڵام نابێت درەنگ بخرێت و لایەنەکان لەسەر ئەم پێشنیازە رێککەوتوون. دوێنێ ٢١ی حوزەیران ٢٠مین خولی دانوستانەکانی ئاستانا کۆتایی هات. لایەنەکانی بەشدار ئەنجامنامەی ئاستانایان بڵاوکردەوە، بەڵام ئەنجامی ئەوتوویان لە ئەنجامنامەکەدا رانەگەیاند. میدیاکانی رۆژئاوای کوردستان رایانگەیاند، ئەو وڵاتانە رایانگەیاندووە کە خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا، جوداخوازە و لە ئەنجامی ئاستانادا تەنیا دژایەتیکردنی کورد تیشکی خراوەتە سەر.

هاوڵاتی بە بڕیارى دادگاى هەولێر، دوو سزاى سێدارە بۆ تاوانبارى کوشتنى دوو مامۆستاکەى زانکۆى سەڵاحەدین دەرچو، کەسوکارى هەردو مامۆستاکەیش داوا دەکەن کە سەرۆکى هەرێم واژۆ لەسەر بڕیارەکە بکات و سزاکە جێبەجێ بکرێت. ئەمڕۆ پێنجشەممە شەشەم دانیشتنی دادگەییکردنی بکوژی د. کاوان ئیسماعیل، راگری کۆلێژی یاسای زانکۆی سەلاحەدین و ئیدریس عیزەت حەمەخان، مامۆستای کۆلێژی ئەندازیاریی زانکۆی سەلاحەدین بەڕێوەچوو، کە تێیدا دوو بڕیاری لەسێدارەدان بۆ بکوژەکە دەرکرا. لە کۆنگرەیەکى رۆژنامەوانییدا، پارێزەرى کەیسى هەردو مامۆستا ئیدریس حەمەخان و کاروان ئیسماعیل کە ساڵى رابردو لەلایەن خوێندکارێکەوە کوژران رایگەیاند؛ سێ بڕگەى ماددەى 406ى لەسەر تۆمەتبارەکە جێبەجێ بوە کە ئەوانیش (أ، هـ، ز) کە تایبەتن بە رشد و کوشتنى یەکێک و بریندارکردنى یەکێکى دیکە و کوشتنى فەرمانبەرى دەوڵەت لە دەوامى فەرمی خۆیدا. ئاماژەى بۆ ئەوەکرد کە؛ بڕیارەکە لەماوەى 10 رۆژ رەوانەى دادگاى پێداچونەوەى هەرێمى کوردستان دەکرێت و لەکاتى پەسەندکردنیشى رەوانەى سەرۆکایەتیی هەرێم دەکرێت بۆ وەرگرتنى رەزامەندى و واژۆى سەرۆکى هەرێم بۆ جێبەجێکردنى ئەم بڕیارەکە. لەبارەى باوکى تۆمەتباریشەوە، پارێزەرەکە رایگەیاند کە بۆ ماوەى نۆ مانگ زیندانى بوە، بەڵام هیچ تۆمەتێکى لەسەر ساغ نەبوەتەوە و ئازاد کراوە. رۆژی سێشەممە، 28ی حوزەیرانی 2022، گەنجێک د. کاوان ئیسماعیل، راگری کۆلێژی یاسای زانکۆی سەلاحەدینی لەنێو حەرەمی زانکۆ دایە بەر گولـلە و کوشتی، هاوکات پاسەوانێکی مەدەنیی زانکۆشی بریندار کرد، دوای ئەوەش هەڵیکوتایە سەر ماڵی د. ئیدریس عیزەت حەمەخان، مامۆستای کۆلێژی ئەندازیاریی زانکۆی سەلاحەدین و لە ماڵەکەی خۆی و ئەویشی کوشت. هاوژینی د. ئیدریس عیززەت حەمەخان ناوی "نیشتمان عوسمانە" و لە زانکۆی سۆران مامۆستایە. پێشتر لەگەڵ تۆمەتباری رووداوەکە "ئـ. م. ق" لەسەر گواستنەوەی لە زانکۆی سۆران بۆ زانکۆی سەلاحەددین کێشەیان هەبووە و بووەتە دەمەقاڵێیان. دواتر هاوژینی د. ئیدریس سکاڵای لەسەر ئەو خوێندکارە تۆمار کردووە و رۆژی 28ـی حوزەیرانی 2020 رۆژی دادگاییکردنەکەیان بووە، بەڵام بەر لە دادگاییکردنەکە تۆمەتبارەکە چووەتە ماڵی د. ئیدریس و تەقەی لێکردووە و ئەویش رایکردووە، پاشان لەسەر بانی ماڵی دراوسێکەیانەوە کوشتی. لەبارەى جێبەجێکردن یاخود جێبەجێنەکردنى سزاى سێدارەکەیشەوە ئەو پارێزەرە وتى: لە هەولێر و سلێمانى و دهۆک زیاتر لە 450 سزاى سێدارە هەن و سەرجەمیان لەسەر بڕیارى سەرۆکى هەرێم وەستاوە، ئەم بڕیارە بەرکارە و کارى پێدەکرێت بەڵام لە هەرێمى کوردستان واژۆى لەسەر ناکرێت. لاى خۆشیانەوە هەر لە کۆنگرەکەدا خانەوادەى هەردو مامۆستاکە داوایان کرد کە سەرۆکى هەرێم واژۆ لەسەر بڕیارەکە بکات و سێدارەکە جێبەجێ بکرێت.