.jpg)
دلێر عەبدوڵڵا حكومەتی ناوەندی بڕیاریدا بۆ ماوەی سێ مانگ بەقەرز نیوەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بدات، بۆ نیوەكەی تریش هیچ داهاتێك لەبەردەست نییەو وتەبێژی وەزارەتی دارایی رایگەیاند كە پێویستیان بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانە، شارەزایەكی ئابوریش پێی وایە كەهەموو ئەمانەی بەسەر مووچەخۆرانی هەرێمدا دێت كەمتەرخەمی حكومەتی هەرێمە. پاش سەردانە بەردەوامەكانی شاندی حكومەتی هەرێم بۆ بەغداو ئەنجامدانی چەندین كۆبوونەوە لەبارەی پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، بۆ دواجار ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریدا لەڕێی هەردوو بانكی رافیدەین و رەشید، بڕی 500 ملیار دینار بەقەرز بداتە هەرێم تا بەشێك لەمووچەی فەرمانبەرانی كوردستان دابەشبكرێت. ئەمەش دەكاتە نیوەی ئەو بڕە پارەیەی كە بۆ دابینكردنی مووچەی مانگێكی فەرمانبەران پێویستە كەدەكاتە بڕی 940 ملیار دینار. لەكۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا، ئەندامانی شاندی حكومەتی هەرێم رایانگەیاند كە بەغداد بڕیاریداوە بۆ ماوەی سێ مانگ بەشێوەی قەرز بڕی 500 ملیار دینار رەوانەی حكومەتی هەرێم بكات كە بەپێی وتەی ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم، ئەو بڕە پارەیە بەو هاوكێشەیە هەژمارنەكراوە كە وەزارەتی دارایی عێراق بەپێی خەرجی فیعلی دیاریكردووە. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، حكومەتی ناوەند لەڕۆژی 31ی ئابدا وەڵامی شاندی حكومەتی هەرێمی داوەتەوەو پێی راگەیاندون كە ئەو 500 ملیار دینارە تەنها بۆ سێ مانگەو پاشترو بەپێی میكانیزمێكی تر پارەی مووچە رەوانە دەكرێت، لەوبارەوە ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران بەهاوڵاتی وت «ئێمە چاوەڕێی ئەوەمان دەكرد بۆ هەردوو مانگی تەمموزو ئاب ترلیۆنێك دینار بۆ هەرێم بنێردرێت، بەڵام ئەوان پێیان راگەیاندین كە بۆ سێ مانگ و بەشێوەی قەرز بڕی 500 ملیار دەدەن، ئەمەش پێچەوانەیە لەگەڵ ژمارەی نێو خشتەكانی هاوپێچی یاسای بودجەی عێراقی بۆ ساڵی 2023 تاوەكو 2025». شاندەكەی حكومەتی هەرێم بەڕوونی ئەوەیان خستەڕوو كە توانای دابینكردنی مووچەیان نییەو بۆ ئەوەش حكومەتی ناوەندیان تۆمەتبار كرد كە سیاسەتی برسیكردن بەرامبەر گەلی كورد بەكاردەهێنن، بەڵام گوڵاڵە سدیق شارەزای بواری ئابوری پێچەوانەی شاندەكەی هەرێم رای وایە كەمتەرخەمی لەحكومەتی هەرێمەوەیە، ناوبراو لەوبارەوە بەهاوڵاتی وت «ئەو بیانوەی حكەمەتی هەرێم زۆر ناڕەوایە، چونكە لەئێستادا حكومەتی عێراقی كە بڕیاریداوە بڕی 500 ملیار دینار رەوانە بكات، حكومەتی هەرێمیش بە داهاتی ناوخۆ كە بڕەكەی سێسەد ملیۆن دۆلارە، توانای ئەوەی هەیە مووچە دابین بكات. چونكە پێشتر كە نەوت لەدەستی حكومەتی هەرێمدا بوو، مانگانە بە بەهای سێسەد بۆ چوار سەد ملیۆن دۆلار لەداهاتی نەوت بۆ مووچە تەرخاندەكراو بەشەكەی تری مووچە لەڕێی داهاتی ناوخۆوە دابین دەكرا، بۆیە هیچ پاساوێك نییە بۆ حكومەتی هەرێم و ئێستاش وەك جاران نیە خەڵك ئاگاداری دۆخەكە نەبێت». ئامادەبوونی ئامانج رەحیم لەكۆنفرانسی شاندەكەی حكومەتی هەرێم وەك نوێنەری یەكێتی، شانبەشانی ئەندامانی پارتی و گۆڕان، پرسیاری ئەوەی دروستكردووە كە هۆكارچییە یەكێتی لەم پرسەدا لەگەڵ پارتی هاوڕاو تەبایە، لەوبارەوە مەحمود یاسین كوردی رۆژنامەنووس بەهاوڵاتی وت «بوونی دكتۆر ئامانج لەكۆنگرە رۆژنامەوانییەكەدا بەفەرمانی قوباد تاڵەبانی بووە، ئەمە مانای وایە كە یەكێتی و پارتی رێكەوتوون ئەم مانگەش هەموو داهاتی ناوخۆ ببەن بۆ خۆیان و ئەو 500 ملیار دینارەی بەغدا بە 15 رۆژ دابەش بكەن». هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كە بڕیارە ئەمڕۆ چوارشەممە ئەو بڕە پارەیە رەوانەی هەرێم بكرێت كە حكومەتی ناوەندی بڕیاریداوە وەك بەشێك لەمووچە دابینی بكات، بەڵام هیچ میكانیزمێك لەبەردەم وەزارەتی داراییدا نییە بۆ دابەشكردنی مووچەو تائێستا روون نییە چۆن و بەچ شێوەیەك نیوەكەی تری مووچە دابین دەكرێت، لەوبارەوە هونەر جەمال وتەبێژی وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم بەهاوڵاتی وت «تا ئێستا بڕیار نەدراوە بۆ نیوەكەی تری مووچە چی بكرێت، ئەوەی هەیە كە لەبەردەست حكومەتی هەرێمدایە ئەو بڕە پارەیە كە حكومەتی ناوەند بڕیاری رەوانەكردنی داوە، رەنگە لەكۆبوونەوەكانی داهاتوودا قسەو گفتوگۆی لەوبارەوە بكرێت و بۆ هەموانی روون بكەینەوە». هونەر جەمال لەبارەی ئەو دەنگۆیانەی کە دەوترێت لیستی مووچە گۆڕانکاری بەسەردا دێت و وەزارەتی پەروەردە پێش وەزارەتی تەندروستی دەکەوێت، وتی کە هیچ زانیارییەکی لەو جۆرە بوونی نییەو گۆڕانکاری ناکرێت، لیستی مووچەش ئەمڕۆ چوارشەممە بڵاودەکرێتەوە. حكومەتی هەرێم كە لەماوەی دوو مانگی رابردوودا نەیتوانیوە حكومەتی ناوەندی رازی بكات تا ئەو ژمارانەی بۆ رەوانە بكات كە بەپێی یاسای بودجە جێگیركراون، بەڵام شاندەكەی حكومەت رایانگەیاند كە هەوڵی زیاتر دەدەن بۆ ئەوەی حكومەتی ناوەند ناچار بكەن بەپێی یاسای بودجە پارە بۆ هەرێم رەوانە بكات، لەوبارەوە ئامانج رەحیم وتی «ئێمە بەردەوام دەبین لەهەوڵەكانمان بۆ ئەوەی ئەو ژمارانەی لەیاسای بودجەدا هاتوون بۆمان خەرجبكرێت، ئەو قەرزەش كە لەسەرمانە دەبێت لە شایستە داراییەكانی هەرێم پاكتاوبكرێت». لەگەڵ ئەوەی ماوەی دوو مانگە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم نەدراوە، بەڵام تا ئێستا كاری جددی نەكراوە بۆ ئەوەی فشار لەسەر حكومەتی هەرێم بكرێت كەوەك سەرەتایی ترین ماف، مووچە دابین بكات. لەبارەی هۆكاری سستی داواكارییەكانی مووچە خۆران بۆ دابینكردنی مافەكانیان، گوڵاڵە سدیق وتی «بەهۆی نەبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی كارامە كە توانای راگرتنی شەقامی هەبێت، تائێستا نەتوانراوە فشار دروستبكرێت و ئەوەی هەیە تەنها دەنگی ناڕەزایی مووچەخۆرانە». لەمانگی ئازاری رابردوو، حكومەتی ناوەندی بڕیاریدا ناردنی نەوتی هەرێم رابگرێت و حكومەتی هەرێمی كوردستانیشی پابەندكرد بەڕەوانەكردنی داهاتە نانەوتییەكانی هەرێم بۆ بەغدا. بەمەرجی ئەوەی مانگانە حكومەتی ناوەندی بەشە بودجەی هەرێم رەوانە بكات، بەڵام رێكەوتنەكان وەكخۆی جێبەجێنەكراو هەردوو حكومەت یەكتری بەجێبەجێنەكردنی خاڵەكانی رێكەوتننامەكەی نێوانیان تۆمەتبار دەكەن. بەتایبەتی حكومەتی هەرێم كەهەمیشە دووپاتی دەكاتەوە ئەوەی حكومەتی ناوەندی ئەنجامی دەدات جۆرێكە لەسیاسەتی برسیكردن و فشارهێنان بۆ سەر هەرێمی كوردستان تا رادەی هەڕەشەو دروستبوونی مەترسی لەسەر قەوارەی هەرێم.
.jpg)
هاوڵاتی وەزارەتی دارایی عێراق دەڵێت، بانکەکانی رافیدەین و رەشید رێککەوتنێک لەگەڵ وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان واژۆ دەکەن بۆ پێدانی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بە قەرز. ئەمڕۆ سێشەممە، 5ـی ئەیلوولی 2023، وەزارەتی دارایی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بانکی رافیدەین و رەشید رێککەوتنی پێدانی قەرز لەگەڵ وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان واژو دەکەن. دەشڵێت، دەبێت گەرەنتیی ئەوە بکرێت کە قەرزەکە بۆ وەزارەتی دارایی عێراق دەگەڕێندرێتەوە لە شایستەکانی هەرێمی کوردستان پاش پابەندبوون بە بڕگەکانی یاسای بودجە و پاکتاوکردنی.
هاوڵاتی شیعەكان لە عێراق بەتووندی دژی لێدوانەكانی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا لەبارەی كەركووكەوە هاتنە دەنگ و هەڕەشەی دەركردنی هێزەكانی توركیا لە عێراق دەكەن. قەیس خەزعەلی، ئه‌مینداری گشتی عه‌سائیبی ئه‌هلی حه‌ق سەبارەت بە شاری کەرکوک ڕایگەیاند، "کەرکوک عێراقییەو تورکمانەکانیش عێراقین، هیچ دەوڵەتێک مافی ئەوەی نییە دەستێوەردان لە کاروباری نێوخۆی عێراقدا بکات." لێدوانەکەی خەزعەلی لە دوای وتەکانی ئەردۆغان دێت لەسەر پەرەسەندنەکانی ئەم دواییەی کەرکوک، ئەردۆغان وتی، پێویستە كەركوك لە هەوڵە تێكدەرانەكان بەدوور بێت، هەر هەوڵێك بۆ تێكدانی كەركوك هەوڵە بۆ تێكدانی هەموو عێراق، كەركوك نیشتمانی توركمانەكانە. هاوكات شێخ محەمەد تەمیمی ئەمینداری گشتی فەیلەقی وەعد سادق یەكێك لە پێكهاتە شیعەكانی عێراق رایگەیاند "بەتووندی گوتەكانی ئەردۆغان دەربارەی كەركووك رەت دەكەنەوە، كەركووك عێراقییە، عەرەبییە، كوردییە، توركمانییە، بۆیە رێگا بەهیچ دەوڵەتێك نادەن دەستوەردان لەكاروباری ناوخۆی عێراق بكات". هەروەها ئەو سەركردە شیعییە داوا لە حكومەتی عێراق دەكات هێزەكانی توركیا لەعێراق دەربكات و" بەرەی بەرگریش لە بەرگری لە خاكی عێراق دژی بیانییەكان بەردەوامە، ئەوانەی خاكی عێراقیان داگیركردووە"، دەشڵێت "لەحاڵی دەرنەچوونیشیان، هەموو چەتەكانی ئەردۆغان دووردەخەینەوە".
.png)
هاوڵاتی سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادار رایگه‌یاند كه كۆماری ئیسلامی ئێران داوای راده‌ستكردنه‌وه‌ی ژماره‌یه‌ك به‌رپرسی حزبه كوردییه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی له عێراق كردووه. ده‌نگی ئه‌مریكا له زاری سه‌رچاوه‌یه‌کەوه بڵاویكرده‌وه كه "ئێران به فه‌رمی لیستی به‌شێك له سه‌ركرده سیاسیه‌كانی حزبه كوردیه‌كانی ئێرانی داوه به حكومه‌تی عێراق و داوای ته‌سلیمكردنه‌وه‌یانی به ئێران لێكردوون". ئەو سەرچاوەیەی حزبێكی كوردستانی ئێران كە نەیویست ناوەكەی ئاشكرا بكرێت بە دەنگی ئەمەریكای ڕاگەیاند،"ئەو ناوانەی ئێران داوای تەسلیمكردنەوەیان دەكات لە حكومەتی عێراق، بەرپرسانی باڵای حزبە ڕۆژهەڵاتییەكانن، كە بەشێكیان لە هەرێمی كوردستان و بەشێكیشیان لە وڵاتانی دەرەوەی هەرێم نیشتەجێن." به وته‌ی سه‌رچاوه‌كه ناوه‌كان بریتین له: "مسته‌فای هیجری، ڕه‌زا كه‌عبی، عومه‌ر ئیلخانیزاده، نه‌وید میهراوه‌ر، كاوه به‌هرامی، محه‌مه‌د ساحیبی، محه‌مه‌د نه‌زیف قادری، مسته‌فا مه‌ولودی، حسێن یه‌زدانپه‌نا، ئه‌مجه‌د حسێن په‌ناهی، كاكو عه‌لیار، عه‌بدوڵا ئازه‌ربار، و چه‌ند كه‌سێكی تر". نه‌وید میهراوه‌ر، ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان، كه یه‌كێكه له‌و كه‌سانه‌ی له لیستی داواكراواندا ناوی هاتووه، رایگه‌یاند كه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئاگادارن كه له لایه‌ن ئێرانه‌وه داواكراون، به‌ڵام به فه‌رمی هیچ لایه‌نێك له‌سه‌ر ئه‌م پرسه په‌یوه‌ندی پێوه نه‌كردوون. دەشڵێت "لە ئەگەری مەترسی لەسەر ژیانمان، خۆمان خۆمان دەپارێزین، دووەم چاوەڕوانی لە دڵسۆزان و بەرپرسانی هەرێم دەكەین وەك هەمیشە داوكارییەكانی ئێران ڕەت بكەنەوە". چەند ڕۆژێك لەمەوبەر لە بەشێك لە میدیا كوردییەكان دەنگۆی ئەوە بڵاو كرایەوە، كە چەند كەسێك لە سەركردەی حزبە كوردییەكانی ئێران، هەرێمی كوردستانیان بۆ دەرەوە بە جێهێشتووە بە هۆی بوونی مەترسی لەسەر ژیانیان، بەڵام نەوید میهراوەر ئەوە ڕەت دەكاتەوەو دەڵێت،"ئێمە كەسمان وڵاتمان بەجێنەهێشتووە، تەنانەت ئەوانەشمان كە ناومان هاتووە." دەشڵێت،"هەڕەشەكان بابەتێك نییە بچینە ژێر باری، لەو بەرەین كە هەموو تەمەنمان لە بەرگری لە گەلی خۆمان و مافەكانی خەڵكی هەژار بەسەر بردووە، چۆن بەدەست هەڕەشەی ئێرانەوە هەڵدێین، ئێمە هەمیشە لە مەترسی فڕاندن و تیرۆرداین، بەڵام خۆمان پاراستووە." هەرچی حزبی دیموكراتی كوردستانیشە ڕەتی دەكاتەوە هیچ بەرپرسێكیان بە هۆی مەترسی لەسەر ژیانی هەرێمی كوردستانی بەجێهێشتبێت.
هاوڵاتی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا داوای چالاککردنەوەی مادەی 140ـی دەستووری هەمیشەیی عێراق دەکات بەمەبەستی نەهێشتنی هەر ناکۆکییەک کە پێکهاتەکان تایبەت بە کەرکووک هەیانە. ڤێدانت پاتێل، جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بە میدیای نزیک لە پارتی ڕاگەیاندووە، لە نزیکەوە چاودێریی گرژییەکان دەکەن و سەرکۆنەی تووندوتیژییەکانیش دەکەن. جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا داوا لە هەموو لایەنەکان دەکات، لە رێگەی گفتوگۆ و لەچوارچێوەی ماددەی 140 ناکۆکییەکانیان چارەسەر بکەن. لەبارەی ناکۆکییەکانی هەولێر و بەغداش لەبارەی مووچە و بودجەوە دەڵێت: بەدڵنیاییەوە، بەشێوەیەکی بەردەوام لەگەڵیان لەسەر هێڵین، هەروەها دەمەوێت نێردە دیپلۆماتییەکانمان لە هەولێر و بەغدا لەسەر ئەم پرسە قسە بکەن. ئەم قسانەی پاتێل لە کاتێکدایە، رۆژی شەممە 2-9-2023 بەشێک لە هاوڵاتیانی کەرکووک خۆپێشاندانیان کرد و دواتر گرژی دروستبوو و لە ئەنجامدا 4 هاوڵاتی بە گولـلە گیانیان لەدەستدا و 16ـی دیکەش برینداربوون.
هاوڵاتی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردنی حكومەتی هەرێم رایگەیاند، لە ماوەی نزیكەی مانگێكدا ژمارەی ئەو خێزانانەی فۆڕمی وەرگرتنی یەكەی نیشتەجێبوونیان پركردووەتەوە گەیشتووەتە 17 هەزار و 954 فۆڕم. بەگوێرەی راگەیەندراوێكی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن، رۆژی سێشەممە 8ی (ئاب/8)ی 2023 دانا عەبدولكەریم وەزیری ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن، لە رێوڕەسمێكدا پرۆسەی دابەشكردنی فۆرمی یەكەی نیشتەجێبون و كاراكردنی فۆرمەكەی بەشێوەی ئۆنلاین، بۆ ھاوڵاتیانی كەمدەرامەت راگەیاند. پڕكردنەوەی فۆڕمەكە تاوەكو 1ی (كانونی یەكەم/12)ی ئەمساڵ بەردەوام دەبێت و هەر خێزانێكیش بەناردنی داواكاریەكەی لەڕێگەی ئەژماری تایبەت بەخۆی بەردەوام تا بەردەست بونی سیستمی ناوبراو دەسەڵاتی پیاداچونەوەی زانیاریەكانی هەیە، هەر لەڕێگەی ئەو ئەژمارەشەوە توانای وەرگرتنەوەی ئەنجامەكانی هەیە. کلیک لێرە بکە بۆکردنەوەی فۆڕمەکە
هاوڵاتی دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق ئەو سکاڵایەی رەتکردەوە کە تایبەتبوو بە رادەستکردنی پارەی بەشەخۆراکی ١٨ ساڵی ھەرێمی کوردستان بە بەغداد. نەوزاد شیخ کامیل بەڕێوەبەری گشتی بازرگانی لە ھەرێم رایگەیاند، دوای زیاتر لە ساڵێک دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق ئەو سکاڵایەی رەتکردەوە کە لە دژیان تۆمارکرابوو بۆ رادەستکردنەوەی پارەی بەشەخۆراک لە نێوان ساڵەکانی ٢٠٠٤ بۆ ٢٠٢١. ئاماژەی بەوەشکرد، لایه‌نی عێراقی له دادگای فیدڕاڵی داوای زیاتر لە ١٨٢ ملیار دیناری له هه‌رێمی كوردستان ده‌كرد كه لە هاوڵاتیان وەرگیرابو، به‌ڵام دوای خستەڕووی بەڵگەکان بۆ دادگای فیدڕاڵی کە ئه‌و پاره‌یه‌ی مانگانه له هاوڵاتیان وه‌رگیراوه لە رێگەی وەزارەتی دارایی حكومه‌تی هه‌رێمه‌وه، دراوه به کرێی گواستنەوەی خۆراک بۆ هاوڵاتیان و پاداشتی فەرمانبەران. راشیگەیاند، وەزارەتی بازرگانی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٤_ەوە پارەی بۆ بەڵێندەرەکانی گواستنەوەی بەشەخۆراکی مانگانەی ھەرێم نەناردووە و لە پارەی پاشەخۆراک ئەو پارەیەیان دابینکردووە بۆیە سکاڵاکە رەتکرایەوە. لە ماوەی رابردو کۆمپانیای گشتی بازرگانی عێراق سکاڵایەکی لەدژی وەزارەتی بازرگانی هەرێم تۆمارکردبو و گوایە بڕی ١٨٢ ملیار دینار له ساڵی ٢٠٠٣ تاوه‌كو ٢٠٢٠ لە بەرامبەر بەشەخۆراک لە هاوڵاتیان وەرگیراوە نایاساییە، بەڵام دادگای فیدڕاڵی دۆسیه‌كه‌ی له‌به‌رژه‌وه‌ندی هه‌رێمی كوردستان یه‌كلاكرده‌وه.
هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی ئیدارەی گەرمیان رایگەیاند، کارمەندێکی هیزەکانی پۆلیسی گەرمیان لە رووبەروبونەوەیەکدا لەگەڵ داواکراوێک، گیانی لەدەستدا و داواکراوەکەش هەڵاتووە. عەلی جەمال، وتەبێژی پۆلیسی گەرمیان رایگەیاند، ئەمڕۆ سێشەممە لە گوندی دوڕاجی سنوری ناحیەی نەوجول لە روبەروبونەوەی هێزەكانی پۆلیسی گەرمیان لەگەڵ داواكراوێكدا، كارمەندێكی هێزەكانی پۆلیس گیانی لەدەستدا. وتەبێژی پۆلیسی گەرمیان وتیشی، ناوچەی رووبەروبونەوەکە گوندێکە کە کۆتا گوندە لەنیوان هەرێمی کوردستان و چەکدارانی داعش، بۆیە داواکراوەکە هەڵهاتووە بۆ ئەو ناوچانەی داعشی تیدایە. وتەبێژی پۆلیسی گەرمیان باسی لەوەش کرد، لێكۆڵینەوە و بەدواداچونی هێزە ئەمنیەكان بەردەوامە بۆئەوەی بتوانرێت ئەو داواكراوە دەستگیربكرێت و رادەستی یاسا بكرێت.
هاوڵاتی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا، لەبارەی خۆپیشاندان و ئاڵۆزییەکانی کەرکوک رایگەیانند، "ناهێلین سەقامگیری و ئاشتی ئەو جوگرافیایە تێکبچێت" و کەرکوکی بە نیشتمانی تورکمانەکان ناوزەند کرد. ئەمڕۆ سێشەممە 5ی ئەیلولی 2023 رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا، لێدوانێکی بۆ رۆژنامەنوساندا لەسەر دۆخی کەرکوک و رایگەیاند، "کەرکوک، کە نیشتمانی تورکمانەکانە، جوگرافیایەک بووە کە ماوەی سەدەها ساڵە کلتوری جیاوا پێکەوە تێیدا دەژین." سەرۆککۆماری تورکیا وتیشی، "ناهێڵین ئاشتی و سەقامگیری ئەم جوگرافیایە تێکبچێت و دەستدرێژی بکرێتەسەر." لێدوانەکەی ئەردۆغان لەکاتێکدایە کە لە رۆژی شەممەی رابردووەوە گرژی و ئاڵۆزی لە کەرکوک دروستبووە بەهۆی ئەوەی کوردانی کەرکوک خۆپیشاندانێکیان ئەنجامدا دژی داخستی رێگای سەرەکی کەرکوک-هەولێر و داوایان کرد رێگاکە بکرێتەوە، بەڵام هیزە ئەمنییەکان عێراق تەقەیان لە خۆپیشاندەران کرد و لەئەنجامدا چوار کەس شەهیدبوون و زیاد لە 15 کەسی تریش برینداربوون. خۆپیشاندانی کوردانی کەرکوک دوای ئەوە هات کە لەلایەن پێکهاتەی عەرەب و بەشێک لە چەکدارانی حەشدی شەعبی رێگای سەرەکی کەرکوک-هەولیر داخرا دوای ئەوەی حکومەتی عێراق بڕیاریدا بارەگاکانی پارتی رادەستی حیزبەکە بکرێتەوە.
هاوڵاتی وتەبێژی پۆلیسی کەرکوک رایگەیاند، لە خۆپێشاندانەکەی دوێنێ شەو لە گەڕەکی شۆریجەی کەرکوک، نۆ خۆپیشادەریان دەستگیرکردووە بەهۆی ئەوەی تەقە لە هێزس ئەمنییەکان کراوە. شەوی رابردوو لە گەڕەکی شۆریجەی کەرکوک، کە دانیشتوانی زۆرینەی کوردە، خۆپیشاندان دەستیپێکردەوە و داوای ئەوەیان دەکرد کە لێپرسینەوە لەو کەسانە بکرێت بەرپرس بوون لە شەهیدکردنی چوار کوردەکەی کەرکوک کە شەممەی رابردوو بە تەقەی هێزە ئەمنییەکان شەهیدبوون. ئەمڕۆ سێشەممە 5ی ئەیلولی 2023، عامر شوانی رایگەیاند بەهۆی خۆپیشاندانەکەی شەوی رابردوو نۆ کەس دەستگیرکراون "بەهۆی ئەوەی کە تەقە لە هێزە ئەمنییەکان کراوە و لە ئەنجامی گرژییەکانیشدا سێ ئەندامی هێزە ئەمنیەکان برینداربوون لەنێویاندا لیوا عەبدولرەزاق نعێمی، جێگری فەرماندەیی ئۆپەڕاسیۆنەکانی کەرکووک و عەمید مازن غەریب، بەڕێوەبەری پۆلیسی فریاکەوتنی کەرکووک و پۆلیسێکی دیکە." لەسەر دۆخی کەرکوک لە ئیستادا وتەبێژی پۆلیسی کەرکوک رایگەیاند کە هەموو شەقامەکان پاککراونەتەوە و هەموو شتێکیش ئاسایی بووەتەوە و دۆخی کەرکوک هێمنە.
هاوڵاتی بەرەبەیانی ئەمڕۆ تۆبخانەکانی تورکیا ناوچەی سگێرێ و گەلی سپیاڤێ لە ئامێدی بۆردومانکرد و هێشتا زیانەکان نەزانراون. ئەمڕۆ سێشەممە 5ی ئەیلولی 2023، تۆپخانەکانی تورکیا لە دوو کاتی جیاوازدا ناوچەی سگێرێ وگەلی سپیاڤێ قەچۆ لە زنجیرە چیای مەتین بۆردومانکرد کە تا ئیستا نازانرێت زیانەکان چین. هاوڵاتییەکی گوندی گوهەرزێ ، زانیاریەکانی بۆ هاوڵاتی پشت ڕاستکردەوە ووتی، "ئەمرۆ تۆ پخانەکانی تورکیا دوو جار سنوری قەزای ئامێدییان بوردومانکردووە جارێک لەکاتژمێر 6ی بەرەبەیان لەگەلی سپیاڤێ وجاری دووەم لەکاتژمێر 10 ناوچەی سگێرێ بوردومانکردوە."
هاوڵاتی بریکاری وەزارەتی پێشمەرگە رایگەیاند، هێزی پێشمەرگە جوڵەی پێنەکراوە و تەنها "ئیحتیاتی" خۆی وەرگرتووە، ئەمەش لەکاتێکدایە کە پێشتر بەرپرسێکی پیشمەرگە رایگەیاند کە پلانیان هەبووە هێز بجوڵێنن. رۆژی یەکشەممەی رابردوو، نوری حەمەعەلی بەرپرسی میحوەری پردێ لەسەر گرژییەکانی شەممەی رابردوو لە کەرکوک رایگەیاند، نیازیان هەبووە هێز بجوڵێنن بەڵام لەسەر داوای "هەندێک بەرپرسی دڵسۆز"ی عێراق دانیان بەخۆیاندا گرتووە. لە لیدوانێکی تردا نوری حەمە عەلی وتی کە لەگەڵ لیوای هاوبەشی دوو و دەی پێشمەرگە کۆبووەتەوە و ئامادەییان دەربڕیووە بۆ هەموو ئەگەرێک. لەبارەی جوڵاندنی هێزەوە عەبدولخالق باپیری، بریکاری وەزارەتی پێشمەرگەی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە دەنگی ئەمەریکای راگەیاند، "پێشمەرگە جوڵەی پێنەکراوە بەرەو پردێ و کەرکوک، بەڵام ئیحتیاتی خۆیان وەرگرتووە." بریکاری وەزارەتی پێشمەرگە وتیشی، "هێزی پێشمەرگە خەتی تەماسی هەیە لەو ناوچانە، داعش هەیە لەو میحوەرانە، کاتێک حاڵەتێکی نا ئاسایی دروست دەبێت ئەو پێشمەرگانەی لە ناوچەکەن خۆیان دەخەنە حاڵەتی ئامادەباشیەوە بۆ حالەتی ئیحتیات، هەموو وەحداتی عەسکەری حەزەراتی خۆیان دەکەن و دەبێت تەواجوداتی خۆیان بسەلمێنن، خوا نەکات حاڵەتێکی لە ناکاو دروست ببێت یان داعش ئیستیغلالی ئەو دۆخە بکات." هەواڵی بڵاوبونەوەی جوڵاندنی هێزی پێشمەرگە لەکاتێکدایە کە شەممەی رابردوو کوردانی کەرکوک خۆپیشاندانیان دژی داخستنی رێگای کەرکوک-هەولێر ئەنجامدا و دواتر هێزە ئەمنییەکانی عێراق بەزەبری هێز بڵاوەیان بە خۆپیشاندەران کرد، لە ئەنجامدا چوار کەس شەهید بوون و زیاد لە 15 کەسیش برینداربوون.
هاوڵاتی بە گوێرەی چەند ئامارێک کە ئاژانسی هەواڵی ANF بڵاویکردۆتەوە لە هەرێمەکانی عەفرین-شەهبا، جزیر و فورات، منداڵ بوونەتە یەکێک لە ئامانجەکانی دەوڵەتی تورکیا. بە گوێرەی ئەو ئامارانە، لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٣ تا ٢ی ئەیلولی ٢٠٢٣، لە ناوچەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا، ٤١ منداڵ کوژراون و ٣٢ منداڵیش برینداربوون. هەر بە گوێرەی ئەو ئامارانە، ٤ منداڵ دەستدرێژی کراوەتە سەریان، ٩ منداڵ دەستگیرکراون و ٨ منداڵیش ڕفێنراون. بە گوێرەی ئامارەکانی ئە ئاژانسە بەپێی هەرێمەکان، ئامارەکانی کۆمەڵکوژکردنی منداڵان بەم شێوەیەیە: جزیر: لە هێرشەکانی سەر سنوور: منداڵێک بریندار بووە. تەقینەوە: ٣ منداڵ شەهید بوون. هێرش بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان: دوو منداڵ شەهید بوون. تۆپباران: ٧ منداڵ شەهید بوون و ٦ منداڵیش بریندار بوون. منبج: لە هێرش بۆ سەر گوندەکەکان: ٤ منداڵ شەهید بوون فورات: لە هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان: منداڵێک بریندار بوو. ڕەقە: تۆپباران: ٢ منداڵ شەهید و ٢ منداڵیش بریندار بوون. دێرەزۆر: تەقینەوە: منداڵێک شەهید بوو. عەفرین-شەهبا: تەقینەوە: ١٥ منداڵ شەهید بوون، ١٦ منداڵیش بریندار بوون. دەستدرێژی کراوەتە سەر ٤ منداڵ گرتن: ٩ منداڵ ئەشکەنجە و لێدان: منداڵێک گیانی لەدەستداوە و ٦ منداڵیش بریندار بوون. ڕفاندنەکان: ٨ منداڵ (یەکێکیان ساوایە) کوشتن: ٦ منداڵ
هاوڵاتی ڕێکخراوی سی پی تی ئەمریکی لە ڕاپۆرتێکدا ئامارێکی نوێی هێرشەکانی تورکیای بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند: لە ماوەی چوار ڕۆژی ڕابردوودا، سوپای تورکیا ٢٥ شوێنی لە هەرێمی کوردستان بە ئامانجگرتووە. ڕێکخراوی سی پی تی ئەمریکی لەبارەى ئامارەکەوە ڕایگەیاند: لە ماوەی چوار ڕۆژی ڕابردوودا، سوپای تورکیا ٢٥ شوێنی لە هەرێمی کوردستان بە ئامانجگرتووە، کە بە سەدان کیلۆمەتر لە سنوری نێوان عێراق – تورکیاوە دوورن.. ئاماژەى بەوەشکردوە، لە ئێوارەی ٣١ی ئابدا، سوپای تورکیا زنجیرەیەک بۆردوومانی بۆسەر گوندەکانی بۆڵێ و سڵێ و ئیسێوە لە دەڤەری پشدەر و گوندی گەڵاڵە لە قەزای ماوەت ئەنجامدا. بەپێی ئاماری ڕێکخراوە، هەرچەندە، لەو بۆردوومانانەدا هیچ هاوڵاتییەکی مەدەنی نەبووە قوربانی، بەڵام گوندنشینانی گوندی ئیسێوە، لەترسی بەئامانجگرتنیان لەناو ماڵەکانیاندا، بۆ چەند کاتژمێرێک ماڵەکانیان چۆڵ کرد و لەدەرەوە ماونەتەوە. لە ڕاپۆرتەکەی سی پی تی دا باس لە هێرشەکەی گوندی گەڵاڵەش کراوەو تیایدا هاتووە، لەکاتی بۆردوومانەکانی گوندی گەڵاڵەشدا، جوتیارانی ئەو گوندە خەریکی کشتوکاڵ و جوتیاری بوون لە زەوییەکانیاندا و بەهۆی بۆردوومانەکانەوە بۆ چەند کاتژمێرێک پەیوەندییان لەگەڵ خێزانەکانیاندا پچڕا و تاوەکو درەنگانێکی شەو نەیانتوانی بگەڕێنەوە ناو خانەوادەکانیان. هاوکات سی پی تی ڕوونیکردوەتەوە کە لە ڕۆژی ٢ی ئەیلولیشدا، تورکیا بۆردوومانی گوندی کانی میرانی کرد لە پێنجوێن، هیچ هاوڵاتییەکی مەدەنی نەبووە قوربانی لەو بۆردوومانەدا.
.jpg)
هاوڵاتی وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا و توێژینه‌وه‌ی زانستی حكومه‌تی هه‌رێم رایگه‌یاند، پڕۆسه‌ی پێشكه‌شكردن بۆ وه‌رگرتنی ده‌رچوانی 12ی ئاماده‌یی له زانكۆكانی هه‌رێمی كوردستان ده‌ستپێده‌كات و له ڕۆژی سێشه‌ممه كاتژمێر 8:00ی به‌یانیه‌وه زانكۆلاین بۆ ماوه‌ی هه‌شت ڕۆژ بۆ ده‌رچوانی 12ی ئاماده‌یی كارا ده‌كرێت. له ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا و توێژینه‌وه‌ی زانستی بڵاویكرده‌وه، له ڕۆژی سێشه‌ممه 5ی (ئه‌یلول/9)ی 2023 وێبسایتی (www.regayzanko.com) بۆ ده‌رچوانی 12ی ئاماده‌یی (زانستی، وێژه‌یی، پیشه‌یی)، تا ڕۆژی 12ی (ئه‌یلول/9)، واته بۆ ماوه‌ی هه‌شت ڕۆژ كارا ده‌بێت، به‌وه‌ش ده‌رچوان له‌و ماوه‌یه‌دا ده‌توانن فۆرمی وه‌رگرتن له زانكۆ و په‌یمانگه‌كان پڕبكه‌نه‌وه و پێشكه‌شی بكه‌ن، هه‌روه‌ك ده‌رچوان ده‌بێت سه‌ردانی خوێندنگه‌كانی خۆیان بكه‌ن به مه‌به‌ستی وه‌رگرتنه‌وه‌ی ناوی به‌كارهێنه‌ر و وشه‌ی تێپه‌ڕ (Username)و (Password). وەزارەتی خوێندنی باڵا دەڵێت: بۆ به‌رچاوڕونی زیاترى ده‌رچووانی پۆلی دوانزه و ئاشنابوونیان به سیستمه‌كانی وه‌رگرتن (زانكۆلاین، پارالێل، ئێواران) دەتوانن سەردانی وێبسایتى (www.regayzanko.com) بکەن و ڕێبەرى وەرگرتن بە وردى بخوێننەوە وەک بنچینەیەک بۆ پڕکردنەوەى فۆرمەکانیان و دەتوانن سەردانى مەڵبەندەکانى ڕاوێژکارى زانکۆکان بکەن بۆ وەرگرتنى ڕونكردنه‌وه‌ی پێویست له‌سه‌ر چۆنیه‌تیی پڕكردنه‌وه‌ی فۆرمی وه‌رگرتن به سیستمه جیاوازه‌كانیەوە، ئه‌مه‌ش ده‌ره‌فه‌تێكی گرنگه بۆ ئه‌وه‌ی دەرچووان به‌ر له‌وه‌ی فۆرمی وه‌رگرتن پێشكه‌ش بكه‌ن، ئاگاداری ورده‌كارییه‌كانی سیستمه‌كه بن و هەوڵ بدەن خودى خۆیان فۆڕمەکان پڕبکەنەوە و ڕوو لەو سەنتەرانە نەکەن کە فەرمى نین و تەنها بۆ دەستکەوتنى بڕێک پارە فۆرم بۆ دەرچووان پڕ دەکەنەوە، چونکە وەزارەت بەرپرس نابێت لەهەر هەڵەیەک لەکاتى پڕکردنەوەى فۆڕمەکانیان. وەزارەتى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستى ڕاشیدەگەیەنێت، وەرگرتن لە زانکۆکان بەپێی ڕیزبەندی ئەو کۆلێژ و بەشانە دەبێت کە دەرچووان لە زانکۆلاین پێشکەشی دەکەن بە ڕەچاوکردنی کۆنمرەی خوێندکار/ قوتابى، بۆیە پێویستە بە وردی ڕیزبەندیی ئەو کۆلێژ و بەشانە دیاری بکەن کە ئارەزو دەکەن خوێندنی تێدا تەواو بکەن، هەروەها پێویستیشە دەرچوانى پۆلى دوانزە لەگەڵ کاراکردنی زانکۆلاین دەست بکەن بە پێشکەشکردن و کارەکانیان دوا نەخەن بۆ کۆتا ڕۆژەکانی زانکۆلاین. سه‌باره‌ت به ده‌رچوانی ئاماده‌یی خوێندنگه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا و توێژینه‌وه‌ی زانستی ئاشكرایكردوه، دوای دو ڕۆژی دیكه سیستمی زانكۆلاین بۆ ده‌رچوانی خوێندنگه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان كارا ده‌بێت، هاوكات ده‌رچوانی ساڵانی (2015) تا (2022) ئه‌گه‌ر نیازی فۆرم پێشكه‌شكردنیان هه‌یه بۆ سیسته‌مه‌كانی خوێندنی پارالێل و ئێواران ئه‌وا به هه‌مان ئه‌و پاسۆرد و یوزه‌رنه‌یمانه‌ی كه پێشتر وه‌ریان گرتوه ده‌توانن فۆڕم پێشكه‌ش بكه‌ن، ئه‌گه‌ر هه‌ر ده‌رچوه‌كیش یوزه‌رنه‌یم و پاسوۆردی له‌لا نه‌ماوه ئه‌وا ده‌توانێت سه‌ردانی خوێندنگه‌كه‌ی خۆی بكات به‌مه‌به‌ستی دوباره وه‌رگرتنه‌وه‌ی. سه‌باره‌ت به ده‌رچوانی پێش ساڵی 2015 وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا رونیكردۆته‌وه، "ئه‌گه‌ر نیازی فۆڕم پێشكه‌ش كردنیان هه‌یه بۆ خوێندنی ئێواران ئه‌وا پێویسته بڕوانامه‌كانیان به په‌سه‌ندكراوی له ڕێگه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی په‌روه‌رده‌ی پارێزگاكانییان بنێرن بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی ئه‌زمونه‌كان له وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده و هه‌ر له‌وێش یوزه‌رنه‌یم و پاسوۆردیان پێده‌درێت".
.jpg)
