پێشەوا هەورامى: نەگەینە ڕێککەوتن دەکشێینەوە

هاوڵاتی مەسرور بارزانی و قوباد تاڵەبانی ئەمرۆ دوشەممە لە نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان کۆبونەوە. نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان بڵاویکردەوە، ئەمرۆ دوشەممە مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، پێشوازی لە قوباد تاڵەبانیـ جێگری سەرۆکی حکومەت کرد، "لە کەشێکی ئەرێنیدا تاوتوێی کێشە و گرفتە دارایی و ئیدارییەکانی بەردەم حکومەتی هەرێم کرا و هەردولا کۆکبون لە سەر چارەسەریی گشت کێشەکان بە ڕێگەی گفتوگۆ و هاوکاری نێوان گشت کوتلە وزارییەکانی ناو کابینە". ئاماژە بەوەشکراوە، لە کۆبونەوەکەدا، "هەروەها تیشک خرایە سەر دوا دۆخی سیاسیی هەرێم و ناوچەکە و جەخت لە سەر پاراستنی تەبایی و یەکڕیزیی ناوخۆیی کرایەوە، لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندییە نیشتیمانی و مافە دەستورییەکانی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان." تیمی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی، لەمانگی تشرینی دووەمەوە بەشداری كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران ناكەن. نیگەرانییەكانی تیمی یەكێتی سێ پاكێجەو یەكێكیان پەیوەندی بەدۆخی دارایی و مووچەوە هەیە لەسلێمانی و دووەمیان دۆسیەی ئەمنییە كەخۆی لەكوژرانی عەقید هاوكار جاف دەبینێتەوەو هەروەها دۆسیەی سێیەم پرسی دەسەڵاتەكانی قوباد تاڵەبانیە وەك جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران. هاوکات تائێستاش دیارنیە لە کۆبونەوەی ئەمڕۆ قوباد تاڵەبانی بڕیاریداوە بگەڕێتەوە بۆ کۆبونەوەکانی ئەنجومەنی وەزیران یاخود نا. دەقی ڕاگەیەندراوەکە: ئەمرۆ پێشوازیم لە بەڕێز قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەت کرد. لە کەشێکی ئەرێنیدا تاوتوێی کێشە و گرفتە دارایی و ئیدارییەکانی بەردەم حکومەتی هەرێممان کرد و هەردوولا کۆک بووین لە سەر چارەسەريی گشت کێشەکان بە ڕێگەی گفتوگۆ و هاوکاری نێوان گشت کوتلە وەزارییەکانی ناو کابینە. هەروەها جەختمان لە سەر پاراستنی تەبایی و یەکڕیزی ناوخۆیی کردەوە، لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندییە نیشتیمانی و مافە دەستوورییەکانی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان.  

هاوڵاتی جیهاد کازم، بەرپرسی راگەیاندنی دەسەڵات فڕۆکەوانی مەدەنی عێراق لەوەڵامی رێگریکردن لە پەرلەمانتارێکی هەدەپە دەڵێت، "فڕۆکەخانەکانی هەرێمی کوردستان لە ڕوی تەکنیکییەوە سەر بە بەغدان نەک لە روی کارگێڕییەوە و هیچ پەیوەندییەکمان بە رێگریکردن لە هاتنە ژورەوە یان دەرچونی گەشتیارەوە نییە". جیهاد کازم ئەمڕۆ دوشەممە لە لێدوانێکدا بە رۆژنیوز-ی راگەیاند "فڕۆکەخانەکانی هەرێمی کوردستان لە ڕوی تەکنیکییەوە سەر بە بەغدان نەک لە روی کارگێڕییەوە و ئەوانیش تەنها ڕێنمایی لە دەسەڵاتی فیدڕاڵی وەردەگرن". ئەمەش  لەوەڵامی ئەو لێدوانەی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی هەولێرە کە شەوی ڕابردوو ڕایگەیاند ، "لەسەر داوای بەغدا رێگریمان لە هاتنەژورەوەی پەرلەمانتارێکی هەدەپە کردوە"، بەرپرسی راگەیاندنی دەسەڵات فڕۆکەوانی مەدەنی عێراق وتی، "هیچ پەیوەندییەکمان بە رێگریکردن لە هاتنە ژورەوە یان دەرچونی گەشتیارەوە نییە". هاوکات شەوی رابردو ناهیدە ئەرمیش، هاوسەرۆکی نوێنەرایەتی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) رایگەیاند، "پەرلەمانتاری هەدەپە حەسەن ئوزگونێش لە شاری شەرناخ لە ڕێگای فڕۆکەخانەی هەولێرەوە هاتوەتە هەێمی کوردستان، بەڵام هێزەکانی فڕۆکەخانە ناهێڵن بەچێتە دەرەوەی فڕۆکەخانەکە". هەر ئەمڕۆ ناهید ئارمیش، هاوسەرۆکی نوێنەرایەتى هەدەپە لە هەرێمی کوردستان سەبارەت بە ڕێگری لە هاتنی پەرلەمانتاری هەدەپە حەسەن ئۆزگونس بۆ هەرێمی کوردستان، رایگەیاند، "ئەوەندەی ئێمە لێکۆڵینەوەمان کردوە، عێراق ناتوانێت ڕێگری لە هاتنی کەسانی فەرمی بکات بۆ ناو هەرێمی کوردستان، تەنانەت ئەگەر بڕیار بدات، لێرە دەسەڵاتێکی بەڕێوەبەری کوردی هەیە و جێبەجێ ناکرێت".

هاوڵاتی پۆلیسى سلێمانى لە رونکردنەوەیەکدا هۆکارى شەڕەکەى ناو زانکۆى سلێمانى بڵاودەکاتەوە و دەڵێت: هێزە رەشەکە نەچووەتە ناو زانکۆى سلێمانى و ئەو هەواڵانە دورن لە راستىیەوە. پۆلیسى سلێمانى لە رونکردنەوەکەیدا رایگەیاندووە، "دوای ئەوەی لەچەند پەیجێک لەتۆڕەکۆمەڵایەتییەکان كە نازانرێت سەر بە چ كەس و لایەنێكن و بە چ مەبەستێک كاردەكەن، هەواڵێكی ناڕاستیان بڵاوكردۆتەوە كە گوایە لەناو زانكۆی سلێمانیدا شەڕو ئاڵۆزیی دروستبوەو ھێزی تایبەتی بارەگای بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی (هێزە ڕەشەكە) چونەتە ناو زانكۆ، لێرەوە بەهەموو لایەكی ڕادەگەیەنین كە هێزە ڕەشەكە نەچۆتە ناو زانكۆو هیچ شوێنێكی تر." دەشڵێت: ئەوەى رویداوە ئەوەیە کە ئەفسەرێكمان بەناوی ( نەقیب هاوژین ) میوان بووە لەزانكۆی سلێمانی و بانگهێشتكراوە بۆ ئاهەنگی دەرچونی خوێندكاران و هێرشیانكردۆتەسەری و دواتریش ڕێكارە یاساییەكان گیراونەتەبەر. ئەوەش لە کاتێکدایە، لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان گرتەیەکى ڤیدیۆیى بڵاوکراوەتەوە کە تێیدا شەڕو ئاڵۆزى دەردەکەوێت و لە هەندێ پێگەش بڵاوکراوەتەوە کە گوایە هێزێک چووەتە ناو زانکۆى سلێمانى. بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی دەڵێت، "داوا لەپەیج و کەناڵەکانی ڕاگەیاندن دەکەین لەکاتی هەر ڕوداوێکدا بگەڕێنەوە بۆ پۆلیسی سلێمانی و وتەبێژی ڕەسمی بەڕێوەبەرایەتیمان و هەر هەواڵێکیش بەناوی سەرچاوەو زانیارییەوە بڵاوبکرێتەوە ئێمە ڕەتی دەکەینەوە".

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی سلێمانی رایگەیاند، دوو کەسیان بە تۆمەتی سووکایەتیکردن و هێرشکردنە سەر ژنێک و ڤیدیۆکردنی، دەستگیرکران. پۆلیسی سلێمانی ئاماژەی بەوەدا، دوای ئەوەی ژنێک لەسەر دزرانی مۆبایلەکەی سکاڵای یاسایی تۆمار کرد، هێزەكانی پۆلیس لێكۆڵینەوە و بەدواداچوونەكانیان دەستپێكرد و دوای وەرگرتنی بڕیاری دادوەر توانرا دوو تۆمەتبار دەستگیربكرێن و دەستبگیرێت بەسەر مۆبایلەكەیاندا. بە گوێرەی راگەیەندراوەکەی پۆلیسی سلێمانی، لە ئەنجامی لێكۆڵینەوەكان دەركەوت كە یەکێک لە تۆمەتبارەکان چەند جارێك هەستاوە بە سوكایەتیكردن و هێرشەكردنە سەر ژنەكە و لە گرتەیەكیشدا كە لە شاخی گۆیژە و لەلایەن تۆمەتباری دووەمەوە تۆماركراوە دەركەوتووە كە تۆمەتبار سوكایەتی بە ژنەكە دەكات و تەقەی بەسەردا دەكات. لە راگەیەندراوەکەدا هاتوە، لەئێستادا هەردو تۆمەتبار (ش، س، ع) لەدایکبوی‌ 1999 و (ر، ح، ق) لەدایکبوی‌ 1997 بەبڕیاری‌ دادوەر ڕاگیراون‌و لێکۆڵینەوەکان بەردەوامە.  

هاوڵاتی دوای ئەوەی بڕیاربوو ئەمڕۆ دوشەممە لە سەکۆی ئازادی کەرنەڤاڵێک بە ناوی “سەرکەوتنی ئێوە، شکستی فاشیزم و دیکتاتۆرییە” بۆ پشتگیری لە پارتی چەپی سەوز و کوردانی باکوری کوردستان بکرێت لە هەڵبژاردنەکانی تورکیادا لە لایەن ئیدارەی سلێمانییەوە ڕێگری لە ئەنجامدانی کرا.  شۆڕش خدر یەکێک لە ڕێکخەرانی کەرنەڤاڵەکە لە لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتی ڕایگەیاند، دوای ئەوەی بڕیاریاندا کە کەرنەڤاڵێک ئەمڕۆ دووشەممە لە سەکۆی ئازادی پارکی ئازادی ئەنجامبدەن و دوو ڕۆژە ئامادەکاری دەکەن و لە پەیوەندیدان بە لایەنە پەیوەندیدارەکانی سلێمانییەوە لە لایەن ئیدارەی سلێمانییەوە ڕیگریکرا لە ئەنجامدانی کەرنەڤاڵەکە. ئەم کەرنەڤاڵە بە دەستپێشخەری ژمارەیەک لە ڕۆشنبیرو هونەرمەند و کەسایەتی لە شاری سلێمانی سازکراو بڕیاربوو ئەمڕۆ دووشەممە کاتژمێر چوار بەڕێوەبچێت. دەقی ڕاگەیەندراوی دەستی ڕێکخەرانی کەرنەڤاڵەکە کە بۆ هاوڵاتییان ناردووە: بۆ ڕای گشتی ئێمەی ڕێکخەرانی کەرنەڤاڵی ٨ ی ئایار بۆ پشتیوانی پارتی چەپی سەوز لە هەڵبژاردنی تورکیا ، پێتان ڕادەگەیەنین پاش تەواوکردنی ڕێکارە یاساییەکان و تەواوبوونی ئامادەکاریەکان ، ئیدارەی سلێمانی ڕێگریان لەئەنجامدانی چالاکیەکە کرد . (دەستەی ڕێکخەرانی کەرنەڤاڵ) بڕیارە لە 14/5/2023 هەڵبژاردنی پەرلەمان و سەرۆک کۆماری تورکیا بەڕێوە بچێت کە یەکێکە لە هەڵبژاردنە گرنگ و پڕ ململانێکان بۆ ناوچەکەو بەتایبەت کوردانی کوردستانی باکورهەروەک شۆڕش تۆفیق دەڵێت " ئەو هەڵبژاردنە چارەنوسسازە بۆ کوردانی تورکیا و ناوچەکە بە گشتی ". هاوکات بڕیاربوو لە کەرنەڤاڵەکەدا جگە لە وتاری دەستەی ڕێکخەران نوێنەرانی هەدەپەش ئامادە بن ووتەی خۆیان پێشکەشبکەن. وێنەیەک لە بانگێشتانامەی بەشداری لە کەرنەڤاڵەکەدا  

هاوڵاتی میدیای یەکێتی بڵاوی کردەوە کە چاوەڕێ دەکرێت لە چەند رۆژی داھاتوودا، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق لە ھەنگاوێکی کەم بینراودا نێوەندگیری بکات بۆ لێکنزیکردنەوەی یەکێتی و پارتی و دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ قەیرانی سیاسی ھەرێمی کوردستان.  ڕۆژی ٤ـی ئەم مانگە نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی ھەرێمی کوردستان لە بەغداوە داوای لە محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق کرد ھاوکاریان بێت بۆ ئەوەی کێشە سیاسییەکانی ھەرێم چارەسەر بکەن.  میدیای یەکێتی ئاماژە بە هەواڵێکی ڕۆژنامەی سەباح دەکات و دەڵێت :لەم بارەیەوە رۆژنامەی سەباح لە ژمارەی ئەمڕۆیدا بڵاویکردەوە، پێدەچێت لێکنزیکبوونەوەی نێوان ھەولێر و بەغداد، بوبێتە ھۆکارێک کە سودانی قبوڵکراوبێت بۆ ئەوەی دەستوەردان لە دۆسییەکانی ناوخۆی ھەرێمدا بکات. ئەوەشی خستوەتەڕو، لایەنەکان باوەڕیان وایە کاریزما و کەسایەتی سەرۆک وەزیرانی عێراق و توانای بۆ چارەسەری کێشەکان، دەتوانێت ھەوڵێکی سەرکەوتووبێت بۆ چارەسەری کێشە سیاسییەکانی ھەرێم.

هاوڵاتی بەڕێوەبەری شوێنەواری كفری لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو كە لەكفریدا نزیكەی 300 شوێنەواری مێژوویی بوونی هەیە، و زیاتر لە نیوەیان ڕوخاون و پارەیان بۆ سەرفناکرێت. ئەو بەڕێوبەرە دەڵێت، لەو شێنەوارانە دیارترینیان سەرای كفری، قەیسەری كفری و كۆشكی مەجید پاشاو ماڵی جووەكان، گەرماوی كفری و چەندانی دیكە، كۆنترینیان قەیسەری كفرییە كەشوێنێكی بازرگانی بووە لەنێوان وڵاتانی عێراق و ئێران كەجێگەی كاروان سەرای بازرگانان بووە. عوبێد محەمەد بەڕێوەبەری شوێنەواری كفری باسی لەوەشكرد كەیەكێك لەشوێنەوارەكان گەرماوی كفرییە كەبەشێوەیەكی ناوازە دروستكراوە لەساڵی 1891 لەساڵنامەی عوسمانیدا باسی گەرماوەكەی كفری كراوەو چەندین خانووی كەلەپوری لەكفریدا بوونی هەیە، بەڵام نەمانتوانیوە بیانپارێزین،  ئێمە ئۆتۆمبێلمان نیە بچین سەردانی شوێنەوارەكان بكەین جا چۆن بیانپارێزین». عوبێد محەمەد دەشڵێت:»بەداخەوە شوێنەوارەكانی كفری نزیكەی 80% یان رووخاون یان دەڕووخێن، وەك ماڵی مەجید پاشا كەبڕیار لەسەر نۆژەنكردنەوەكەشی دراوە، بەڵام بودجەی بۆ خەرج ناكرێت، لەئێستادا خەریكی نۆژەنكردنەوەی سەرای كفرین لەسەر بوجەی تایبەتی قوباد تاڵەبانی». لەسنوری گەرمیاندا نزیكەی 500 شوێنەواری مێژوویی هەیە كەمێژووەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ساسانیەكان، هەروەها نزیكەی 300 شوێنەواریان دەكەوێتە قەزای كفریەوە، بەڵام زۆربەیان مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە.    

هاوڵاتی ئەمریکا بە دەسپێشخەرییەکی ئیدارەی خۆسەری ڕۆژئاوا ڕازیدەبێت کە یەکێک لە خاڵەکانی ڕۆشتنە دەرەوەی هێزەکانی تورکیایە لە سوریا . ئیدارەی خۆسەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا لەهەشتی نیسانی 2023 لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا لەشاری رەقە دەستپێشخەرییەكی بۆ چارەسەری كێشەكانی سوریا خستەڕوو كە نۆ خاڵ لەخۆدەگرێت. ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی تورکیا لە سوریا ناوچەکانی عەفرین و گرێسپی و سەرێکانییە  کە لە ساڵەکانی 2018  و 2019 لەلایەن تورکیاوە دەستیان بەسەردا گیراوە.   لەگرنگترین خاڵەكانی دەستپێشخەریەكەی كوردانی رۆژئاوا، دانپێدانانە بەیەكێتی خاكی سوریاو مافی سەرجەم پێكهاتەكانی ئەو وڵاتە، هەروەها پشت بەستن بەنموونەی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی لەسەرجەم سوریاداو دووبارەكردنەوەی. باسلەوە کراوە کە هێزەكانی هەسەدە بڕوایان بەیەكێتی خاكی سوریا هەیەو كار بۆ ئەوەدەكەن ئەو ناوچانە بگێڕنەوە كە لەدەرەوەی دەسەڵاتی سوریادایە، ئەویش بەپێچەوانەی بانگەشەكانی توركیا كە باس لەوەدەكات كوردەكان بەنیازی كیانێكی سەربەخۆن لەسوریا. سەبارەت بەبوونی هێزەكانی توركیا لەسوریا، ئیدارەی خۆسەری باس لەوەشدەكات چارەسەری قەیرانی سوریا ناكرێت تائەو هێزانە نەچنە دەرەوە لەسوریاو ئەمەش لەگەڵ یاساكانی نێودەوڵەتی یەكدەگرێتەوە. هەسەدە پێی وایە کە  پێویستە هێزەكانی سوریا بەیەكگرتوویی بەرەنگاری ئەو دووژمنكاریانە ببنەوە بەتایبەت كە توركیا ئەنجامیاندەدات. جۆیل ریبۆرن نێردەی تایبەتی ئەمریكا بۆ سوریا ڕایگەیاند، ئەمریكا هەسەدەی بەلاوە گرنگەو دەیەوێت بەشێكی گرنگ بێت لەچارەسەری كێشەكانی سوریا.هاوکات لە دەستپێشخەرییەکەی ئیدارەی خۆسەری ڕۆژئاوادا چەندین بابەتی گرنگی دیکە باسکراوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی سوریا و بەوتەی ئاژانسەكانی هەواڵ، بەرپرسانی ئەمریكاو بەتایبەتیش نێد پرایس وتەبیژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا هیچ تێبینیەكی لەسەر دەستپێشخەریەكەی ئیدارەی خۆسەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا نییە. تەواوی دەستپێشخەرییەکەی ئیدارەی خۆسەری ڕۆژئاوا لەم ڕاپۆرتەی ژمارە 2016ی ڕۆژنامەی هاوڵاتی بخوێنەرەوە.

هاوڵاتی لەدوای هێرشكردنەسەر بنكەكانی ئەمریكا لەڕۆژئاوای كوردستان پەنجەی تۆمەت رووبەڕووی چەكدارانی سەر بەئێران كرایەوەو پنتاگۆن لەهەنگاوێكی چاوەڕواننەكراودا یەكێك لەژێر دەریارییە ستراتیژییەكانی رەوانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كردو رایگەیاند ژمارەی فڕۆكە جەنگییەكان و بۆمبەكانیشی زیاتر دەكات. هەنگاوەكانی وەزارەتی بەرگریی ئەمریكا (پنتاگۆن) دوای لێدوانی سەرۆكی ئەو وڵاتە هات كە رایگەیاند بەتوندی بەرەنگاری جموجۆڵەكانی كۆماری ئیسلامی لەناوچەكە بەتایبەت لەسوریاو عێراق دەبنەوە لەگەڵ ئەوەی پێكدادانی راستەوخۆی لەگەڵ ئێران رەتكردەوە. واشنتۆن یەكەمجارە كەجوڵەی ژێردەریاییە جەنگییەكەی ئاشكرا دەكات و لەگەڵ ئەویشدا بە ئاشكرا بانگەشەی زیادكردنی چەك و كەرەستەی سەربازیی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات. لەبەرامبەردا وەزیری بەرگریی ئێران لەنوێترین لێدوان لەكۆبوونەوەی وڵاتانی شانگهای لەهندستان رایگەیاند دەبێت بۆ بەرنگاربوونەوەی ئەمریكا و رۆژئاوا ناوچەیەكی ئەمنیی نوێ لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێكبهێنرێت و ئێران لەو چوارچێوەیەدا ئامادەكاریی دەكات. سەرەڕای ئەوانەش رێبەرو سەرۆك كۆماری ئێران لەدیدار لەگەڵ سەرۆك كۆماری عێراق لەتاران رایانگەیاند دەبێت هێزەكانی ئەمریكا لەخاكی عێراق دووربخرێنەوە و خامنەیی وتیشی:» بوونی ئەمریكییەكیش لەعێراق زۆرە». لەنوێترین بەریككەوتنیشدا ئێران لەم هەفتەیەدا دەستی بەسەر كەشتییەكی نەوتهەڵگریی ئەمریكادا گرت و دواتریش رایگەیاند ئەوە كاردانەوەیەك بووە بۆ واشنتن كە پێنج رۆژ پێش ئەو رووداوە دەستی بەسەر كەشتییەكی نەوتهەڵگری وڵاتەكەیاندا گرتووە.   ململانێی ئێران و ئەمریكا لەڕۆژئاوای كوردستان تا كەنداو لەكۆتاییەكانی مانگی ئازاردا زیاتر لەحەوت جار هێرش كرایەسەر بنكەكانی ئەمریكا لە رۆژئاوای كوردستان و باكوری سوریا و ئەوەش توڕەیی واشنتۆن و سەرۆكی ئەمریكای لێكەوتەوەو چەكدارانی سەر بەئێران تۆمەتبار كران بەئەنجامدانی ئەو هێرشانە كە بەشێكیان لەخاكی عێراقەوە ئەنجامدرابوون. گروپێكی چەكداریی بەناوی (لوائـ غالیبون) لەبەیاننامەیەكدا ئەو هێرشانەی بۆسەر چەند بنكەیەكی ئەمریكا لەڕۆژئاوای كوردستان لەئەستۆگرت و رایگەیاندوە؛ تا كشانەوەی ئەمریكا لەعێراق، بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بەچەكی پێشكەوتوو دەكەنە ئامانج. بایدن لەنامەیەكدا دەڵێت:» ئامادەكاریی دەكرێت بۆ هێرشی زیاتر دژی گروپە چەكدارەكانی ئێران لەعێراق و سوریا». سەرۆكی ئەمریكا دوای هۆشداریدان بەئێران و چەكدارانی لەسوریا و عێراق لەنامەیەكدا بۆ كۆنگرێس رایگەیاند وەڵامی توندیان بۆ هێرش و جموجۆڵەكانی چەكدارانی سەر بەكۆماری ئیسلامی لەو دوو وڵاتە دەبێت. سەرۆكی ئەمریكا لەلێدوانێكدا سەبارەت بەهێرشە ئاسامنییەكەی ئەمریكا بۆ سەر چەكدارانی سەر بەئێران لەسوریا كە رۆژێك دوای هێرش كردنەسەر بنكە سەربازییە هاوبەشەكانی لەگەڵ هەسەدە ئەنجامدراو كوژرانی 19 چەكداری لێكەوتەوە، رایگەیاند:» ئەو هێرشە كاردانەوە هێزی سەربازیی وڵاتەكەمان بوو بەرامبەر ئەو پەلامارانەی چەكدارانی نزیك لەئێران لەدێرەزۆر كردیانەسەر هاوپەیمانانی نێودەوڵەتیی جەنگ لەدژی رێكخراوی داعش و هەر كەسێك بیەوێت زیان بەهاووڵاتییانی وڵاتەكەمان بگەیەنێت بەتوندیی وەڵام دەدرێتەوە، بەڵام نامانەوێت پێكدادان لە نێوان هێزەكانی ئەمریكاو ئێران لەسوریا رووبدات». بەپێی راگەیەنراوەی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) لەبەیاننامەیەكدا ئاشكرای كردووە؛ لە ناوچەكانی رۆژهەڵاتی دێرەزۆر لەسوریا بەدرۆن و تۆپ هێرش كراوەتەسەر دوو بنكەی هاوبەشی هێزەكانی هاوپەیمانی دژی داعش و هاوكات لەشاری رمێلان لەهەرێمی جزیرە-ی رۆژئاوای كوردستان بەفڕۆكەی بێفڕكەوان پەلاماری بنكەیەكی دیكەی هاوبەش دراوە كە بەهۆیانەوە هاووڵاتییەكی ئەمریكی كوژراوەو پێنج سەربازی ئەو وڵاتەش برینداربوون. هەسەدە ئاشكرایكرد ئەو چەكدارانەی هێرشەكانیان ئەنجامداوە لەلایەن رژێمی سوریاوە پشتیوانیان لێدەكرێت و جەختی لەوەش كردووەتەوە كارو چالاكییە هاوبەشەكانی هێزەكانیان لەگەڵ ئەمریكاو هاوپەیمانی نێودەوڵەتیی جەنگ لەدژی رێكخراوی داعش بەردەوام دەبێت. پێت رایدەر، وتەبێژی وەزارەتی بەرگریی ئەمریكا (پنتاگۆن) رایگەیاندووە؛ سەرەڕای ئەو دوو هێرشە چەند هێرشێكی دیكە لەڕۆژهەڵات و باكوری سوریا كراوەتەسەر هێزەكانیان، بەڵام زیانی گیانیی لێنەكەوتووەتەوە. هەروەها ئاماژەی بەوەشكردووە كەسەرجەم ئەو پێنج سەربازەی كە لەهێرشەكانی دێرەزۆر برینداربوون رەوانەی نەخۆشخانەی لەندستول لە ئەڵمانیا كراون. بایدن دوای ئەنجامدانی هێرشی تۆڵە لەلایەن وڵاتەكەیەوە لەنامەیەكدا بۆ كۆنگرێس ئاماژەی بەوەكردووە سوپای پاسدارانی ئێران جموجۆڵەكانی لەدژی هێزەكانی ئەمریكا لەسوریا زیادكردووە بۆیە ئامادەكاریی دەكەن بۆ كاردانەوەی بەرفراوانترو بەهێزتر دژی پاسداران و چەكدارانی سەر بەو هێزەی كۆماری ئیسلامی. ئەگەرچی ئێران رەتیكردەوە دەستی لەئەنجامدانی هێرشەكاندا هەبێت، بەڵام لێدوانی بەرپرسانی سوپاو دەربڕینی خۆشحاڵی لە رووداوەكانی رۆژئاوای كوردستان و باكوری سوریا ئاماژەی پێچەوانەی ئەو رەتكردنەوەیەیە. كەیوان خوسەرەوی، وتەبێژی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی كۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند؛ هێرشەكان بۆ سەر بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا لەسوریا پەیوەندییان بەكۆماری ئیسلامی ئێرانەوە نەبووەو وتیشی:» هەر بنكەیەكی سەربازیی ئێران كە بەمەبەستی راوێژو لەسەر داوای دەسەڵاتی سوریا لە خاكی ئەو وڵاتەن بكرێنە ئامانج، كاردانەوەی خێرامان دەبێت و بەرپەرچی هێرشەكان دەدەینەوە». خوسەرەوی پێشیوابوو كە ئەمریكا بەمەبەستی دروستكردنی قەیران بانگەشەی ئەوە دەكات كەئێران دەستی لەو هێرشانەدا هەبووە. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویكردووەتەوە لەساڵی 2021 تا هێرشەكەی رۆژئاوای كوردستان چەكدارانی ئێران زیاتر لە 78 جار پەلاماری بنكەكانی ئەمریكایان لەسوریاو عێراق داوە. پەیامی ئەمریكا بۆ ئێران بەتۆماهۆك و فڕۆكەی جەنگی وەزارەتی بەرگریی ئەمریكا رۆژی یەكشەممە (8/4/2023) یەكێك لەژێردەریاییەكانی وڵاتەكەی بەئامانجی بەرنگاربوونەوەی هێرشەكانی ئێران لەسوریا رەوانەی كەنداو كردووەو بۆ یەكەمجاریش بووە كە جوڵەی ئەو ژێردەریاییەی بەرەو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاشكراكرد. بەوتەی تیم هاوكینز، وتەبێژی یەكەی پێنجەمی هێزە دەریاوانییەكانی سوپای ئەمریكا ژێردەریایی (یو ئێس ئێس فلۆریدا) رەوانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كراوە كەهەڵگری 154 موشەكی جۆری (تۆماهۆك)ە و ئامانجەكانی بەوردی دەپێكێت و لەئەگەری روودانی مەترسیی بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا ئەو ژێردەریاییە كاردانەوەی دەبێت. بەپێی زانیارییەكانی ئاژانسی (ئەسۆشیەیتدپرێس) و رۆژنامەی (وۆڵستریت جۆرناڵ) ئەگەری هێرش و جموجۆڵی سەربازیی ئێران لەناوچەكە هەیەو ئەو هێرشانەش كاتی دەبێت بەڵام ئەمریكا دەیەوێت بەتوندترین شێوە وەڵامی هێرشەكان بۆ سەر بەرژەوەندییەكان و هێزەكانی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بداتەوە. ئەمریكا لەساڵی 2003 بۆ رووخانی رژێمی بەعس لەعێراق سودی لەو ژێر دەریاییەو موشەكەكانی وەگرت و لەساڵی 2018 هەر هەمان ژێردەریایی دژی رژێمی بەعس لەسوریا جوڵەی پێكرا. ئەمریكا لەچوارچێوەی ئامادەكارییەكانی دژی ئێران بەو ژێردەریاییەش نەوەستاوەتەوەو رۆژی هەینی رابردوو ئاشكرای كرد ژمارەی فڕۆكە جەنگییەكان و بۆمبەكانی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیاتر دەكات رۆژنامەیەكی ئەمریكی ئاشكرای كرد بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئێران و چەكدارانی لەعێراق و سوریا بۆمبی نوێ بەكاردەهێنرێت و فڕۆكەی جەنگیی رەوانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكرێت. فەرماندەكانی سوپای ئەمریكاو بەرپرسانی ئەمنیی و سەربازیی رایانگەیاندوە ژمارەی فڕۆكە جەنگییەكانی ئەو سوپایە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڕێژەی 50% زیاد دەكرێن و بۆمبی تایبەت بەسەنگەرشكێن بەكاردەهێنرێت و بۆمبی 113 كیلۆیی لەفڕۆكە جەنگییەكانی جۆری (وارتاگ) لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبەسترێت كە بەئامانجی تێكشكاندانی سەنگەرو وێرانكاریی حەشارگەكان و بڕینی ئەو شوێنانەیە كە لەژێر زەویی بەمەبەستی سەربازیی دروستكراون. ژەنەڕاڵ ئەلێكسوس گرینكویچ، یەكێك لەفەرماندەكانی سوپای ئەمریكا لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیا لەگەڵ پشتڕاستكردنەوەی ئامادەكارییەكانی ئەمریكا وتوویەتی ئەو بۆمبانە بەئامانجی ئۆپەراسیۆنی تایبەتی سەربازیی لەفڕۆكە جەنگییەكانی وارتاگ لەرۆژهەلاتی ناوەڕاست بەكاردەهێنرێن و لەچوارچێوەی ئەو ئۆپەراسیۆنەشدا فڕۆكەی جەنگیی زیاتر رەوانەی ناوچەكە دەكرێت. رۆژنامەی وۆڵستریت جۆرناڵ بەپشتبەستن بەسەرچاوەكانی لەپنتاگۆن ئاماژەی بەوە كردووە كە ناكۆكییەكان و گرژییەكانی نێوان واشنتۆن و تاران لەو ناوچەیە توندتر بووەتەوەو یەكێك لەئامانجەكانی ئەمریكا بۆ ئامادەكارییە سەربازییەكانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی كۆماری ئیسلامی و هێرشكردنەسەر چەكدارانی ئەو وڵاتەیە لەعێراق و سوریا.   ئەمریكا بەفارسی وەڵامی سوپای پاسداران دەداتەوە سوپای پاسدارانی ئێران و سوپای فەرمیی ئەو وڵاتە (ئەرتەش) بانگەشەی ئەوە دەكەن كەشتییەكی ئەمریكایان لەماوەی هەفتەی رابردوودا لەنزیك گەروی هورموز لەكەنداو ناچار بەدوركەوتەنەوە كردووەو هاوكات ئەرتەش ژێردەرییاییەكی ئەمریكای لەو ئاوانە ناچار كردوە بێتە سەر ئاستی دەریاو لەسنورە ئاوییەكانی ئێران لەكەنداو دووربكەوێتەوە. بەرپرسانی ئەمریكا لێدوانی سوپای پاسداران و ئەرتەشی ئێرانیان رەتكردووەتەوە و تەنانەت رایانگەیاندووە ژێردەریایی ئەمریكا نەچووەتە ئەو سنورە ئاواییانەی كەنداو. سوپای پاسدارانی ئێران لەڤیدیۆیەكدا بڵاویكردووەتەوە كە هێزەكانی ئەمریكایان ناچار كردووە بەزمانی فارسی قسە بكەن و لەئاوەكانی كەنداو دووربكەنەوە. لەتۆمارە ڤیدیۆییەكەدا دەردەكەوێت یەكێك لەئەفسەرانی سوپای پاسداران لە رێگەی بێتەلەوە داوا لەكەشتییەكی ئەمریكا دەكات سنوری ئاویی ئێران پێشێل نەكەن و بەزمانی فارسی وەڵام بدەنەوەو ئەفسەرێكی ئەمریكی بەزمانی فارسی رایدەگەیەنێت كەكەشتییەكەی هاوپەیمانانەو لەئاوە نێودەوڵەتییەكانی كەنداودا سەرقاڵی ئەركی رۆژانەیەتی، دواتر ئەفسەرەكەی سوپا دەڵێت من نیگەران دەبم كەناوی (كەنداوی فارس) بەكارناهێنن. ئاژانسی هەواڵی (فارس) كەزمانحاڵی سوپای پاسدارانە بەبڵاوكردنەوەی ئەو تۆمارە ڤیدیۆییە نووسیویەتی: هێزی كۆماری ئیسلامی وایكردووە ئەمریكییەكان لەكەنداو بەفارسی قسە بكەن. جەنگی دەستبەسەرداگرتنی كەشتییە نەوتهەڵگرەكانی ئەمریكاو ئێران لەدوای كشانەوەی ئەمریكا لەرێككەوتنی ئەتۆمیی لەساڵی 2018 زیاترین تەقینەوەو سوتان و رووداوی دەستبەسەرداگرتنی كەشتییە بازرگانی و نەوتهەڵگرەكان لەكەنداوو گەرووی هۆرموز روویداوە كە لەنوێترین رووداودا رۆژی پێنجشەممە هەفتەی رابردوو سوپای ئێران دەستی بەسەر كەشتییەكی نەوتهەڵگری ئەمریكا لەدەریای عومماندا گرتووە. كەشتییەکە بەئاڵای دورگەكانی مارشاڵ و بەناوی كۆمپانیایەكی توركیا بڕیاربووە نەوتەكەی بۆ ویلایەتی تەكساس لەئەمریكا بگوازێتەوە كەدوای بڵاوبوونەوەی هەواڵی دەستبەسەرداگرتنی ئەو كەشتییە لەلایەن ئێرانەوە ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویكردەوە كەئەو هەنگاوە لەدژی دەستبەسەرداگرتنی كەشتی (سوئیز راجان)ی هەڵگری نەوتی ئێران بووە بۆ چین. رۆیتەرز روونیكردووەتەوە هەنگاوەكەی ئێران وەك تۆڵەیەك بەرامبەر ئەمریكا بووە كە لەچوارچێوەی سزا نێودەوڵەتییەكاندا دەستیگرتووە بەسەر كەشتییە نەوتهەڵگرەكەی ئێران بۆ چین. لەساڵی 2019 تائێستا زیاتر لەپێنج كەشتی نەوتهەڵگر لەڵایەن ئێرانەوە دەستی بەسەرداگیراوە بەهۆی ئەو مین و تەقینەوانەی كەسوپای پاسداران لەگەروی هورمز چاندوونی لانیكەم سێ كەشتی بازرگانیی زیانیان پێگەیشتوە كە یەكێك لەو كەشتیانە خاوەنەكەی بازرگانێكی ئیسرائیل بوو. نزیكەی نیوەی نەوت و غازی جیهان كەدەكاتە 40%ی وزەو سوتەمەنیی جیهان بەكەنداوو گەروی هۆرموزدا تێدەپەڕێت و 90% نەوت و غازی كەنداو لەو رێگەیەوە بۆ وڵاتانی دەرەوە دەگوازرێتەوە، بۆیە لەگەڵ سەرهەڵدانی هەر كێشەیەك لەكەنداوو ئەو گەرووە ستراتیژییە، ئەگەری سەرهەڵدانی جەنگێكی گەورە جیهانی و زیانبەخش زیندو دەبێتەوە. جەنگی دەریایی  كەشتییە نەوتهەڵگرەكان لەكەنداو كە راستەوخۆ لەنێوان ئێران و عێراق روویداو ئەمەریكا رۆڵی هەبوو تێیدا، بە دوەم گەورەترین جەنگی دەریایی دوای كۆتایی دووەم جەنگی جیهانی ئەژمار دەكرێت و بە(جەنگی نەوتهەڵگرەكان) ناودەبرێت و لەساڵی (1985) تا (1988) بەردەوام بوو، ئەو جەنگە بووە هۆی ملیارەها زیان و تێكشكانی زیاتر لە (500) كەشتی و نەوتهەڵگری گەورەی وڵاتانی جیهان كەزۆربەیان ئێرانی و عێراقی بوون. كەنداو هێڵێ پەیوەندیی و گرێدانەوەی نێوان سێ كیشوەری ئەوروپاو ئەفەریقا و باشورو باشوری رۆژهەڵاتی ئاسیا-یەو گرنگترین سیستمی گواستنەوەی نێوان زەریای ئەتڵەسی و دەریای سپی و دەریای سور تا زەریای هیند-ە بۆیە لەڕووی بازرگانیی و گواستنەوەوە جێی بایەخی زۆربەی وڵاتان و بەتایبەت زلهێزە ئابوریی و سەربازییەكانی جیهانە، بەگشتی ئەم كەنداوە لە رووی جوگرافیای سیاسیی، ستراتیژیی، وزە، مێژوو و شارستانییەتەوە بە رووبەڕێكی گرنگ و هەستیاری جیهان ئەژماردەكرێت. زۆربەی ئەو دوورگە ستراتیژییانەی كەنداو وەك (قشم، خارگ، كیش، ئەبوموسا، لاوان ، لارك و ...) كەنزیكەی (30) دوورگەن دەكەوێتە جوگرافیای ئێرانەوەو بەو پێیە زۆربەی دوورگە گرنگەكانی كەنداویش بەدەست ئێرانەوەیە.

هاوڵاتی بانکی ناوەندیی عێراق رایگەیاند، رەزامەندیی لەسەر کردنەوەی هەژماری بانکیی تایبەت بە دانانی پارەی نەوتی هەناردەکراوی هەرێمی کوردستان لە هەژمارێکی تایبەتی بانکی دەربڕی  بەپێی نووسراوێکی فەرمیی فەرمانگەی وەبەرهێنان و حەواڵە دەرەکییەکانی بانکی ناوەندیی عێراق کە لەلایەن یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتییەوە لە رۆژی 27-4-2023، بۆ کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق ناسراو بە "سۆمۆ"کراوە، تێیدا بۆچوونی بانکەکەی لەبارەی رێککەوتننامەی نەوتیی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی کوردستان کردووە. بانکی ناوەندیی لە نوسراوەکەدا دەڵێت، لارییان نییە لە دانانی داھاتی نەوتی ھەرێمی کوردستان لە (سیتی بانک) بەڵام پێویستە یەکێک لە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی تایبەت بە وردبینیکردن، وردبینی فرۆشتن و داھاتی نەوتی ھەرێم بکات. راشیگەیاندووە، بانکی ناوەندی لایەنی سومەند نییە لە فرۆشتنی نەوتی ھەرێمی کوردستان، بەڵکو لایەنی سودمەند حکومەتی ھەرێمی کوردستانە و، بەرپرسیاریشە لەوەی بە چ رێگەیەک داھاتی نەوت لەو ھەژمارە وەردەگرێتەوە.  سیتی بانک  بانکێکی ئەمریکییە، لە ساڵی 1812 دامەزراوە و بنکەی سەرەکیی لە شاری نیویۆرکە. بانکەکە دوو هەزار و 649 لقی لە 19 وڵات هەیە، 723یان لەنێو ئەمریکادان، زۆرترین لقەکانی لە مەکسیکە کە ژمارەیان هەزار و 494 لق دەبێت، زیاتر لە 220 هەزار کارمەندی هەیە.    

هاوڵاتی ئەنجومەنی سەلامەتی و تەندروستیی کرێکاران (ئیسیگ) ڕایگەیاند، لە ٤ مانگدا ٥۸٥ کرێکار و لە ماوەی ۲۱ ساڵی ڕابردووی دەسەڵاتی ئەردۆغان و ئاکەپەدا بە گشتی ۳۱ هەزار و ۱۳۱ کرێکار گیانیان لەدەستداوە. ئەنجومەنی سەلامەتی و تەندروستیی کرێکارانی تورکیا (ئیسیگ) رایگەیاند، بەلانیکەمەوە له چوار مانگی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٣دا ٥٨٥ کرێکار گیانیان له دەستداوە و لە ماوەی دەسەڵاتی ئاکەپەشدا بە گشتی ٣١ هەزار و ١٣١ کرێکار بەهۆی دۆخی قورس و ناتەندروستبوونی شوێن و ئامێرەکانی کارەوە گیانیان لە دەستداوە . ئیسیگ ئاماری گیان لە دەستدانی کرێکارانی لە کاتی کارکردن لە تورکیادا بڵاوکردەوە. ئامارەکان لە میدیاکانی تورکیا و کەسوکاری قوربانییەکان وەرگیراوە و بەپێی ئامارەکە لە مانگی کانوونی دووەم دا ١٢٠ کرێکار، لە مانگی شوبات دا ٢١٣ کرێکار، لە مانگی ئازاردا ١٣٠ کرێکار و لە مانگی نیسان دا ١٢٢ کرێکار و بە گشتی لەو چوار مانگەدا ٥٨٥ کرێکار گیانیان لەدەستداوە. بەگوێرەی ڕاپۆرتەکەی ئیسیگ، لە ماوەی ٢١ ساڵی ڕابردووی دەسەڵاتی ئاکەپەدا بە لانیکەمەوە ٣١ هەزار و ١٣١ کرێکار لە کاتی کارکردن و بەهۆی دۆخی خراپی کارەوە گیانیان لەدەستداوە.

هاوڵاتی ستران عەبدوڵا ئەندامی مەكتەبی سیاسی و لێپرسراوی مەكتەبی راگەیاندنی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە چاوپێكەوتنێکیدا  لەگەڵ ڕۆژنامەی هاوڵاتی  ڕایگەیاند، چارەسەری کێشەکانی یەکێتی و پارتی جێبەجێكردنی رێككەوتنی 2018 ی نێوانیانە. تیمی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی، لەمانگی تشرینی دووەمەوە بەشداری كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران ناكەن. ئەندامێکی مەکتەب سیاسی یەکێتی دەڵێت " چارەسەر جێبەجێكردنی ئەو رێككەوتنەیە كە لەنێوان یەكێتی و پارتی لەساڵی 2018 كراوە، دوو خاڵی جەوهەری تێدایە زۆر گرنگە، دوو رێككەوتن لەخۆدەگرێت یەكێكیان لەسەر بەشداریكردنی یەكێتییە لەحكومەتی هەرێمی كوردستان و یەك شتی تیانیە سەروو ئیستحقاقی یەكێتی بێت بەشی دووەمی رێككەوتنەكەش پەیوەندی بەئیدارەی هەرێمی كوردستان و پەیوەندیەكانی هەرێم و بەغداوە هەیە." هاوکات سەرچاوەیەكی ئاگادار لەپارتی دیموكراتی كوردستان ئەوەی بۆ هاوڵاتی دووپاتكردەوە كەدوای هەوڵەكانی نێچیرڤان بارزانی بۆ رازیكردنی قوباد تاڵەبانی و تیمی یەكێتی بێهیوا بووەو ئەو پرسە لەئێستادا دراوەتە دەست مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم چارەسەری بكات كەئەو تیمەی حكومەت وەك نێوەندگیر كاری لەسەر دەكات بۆ چارەسەركردنی كێشەكان. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، داواكارییەكانی تیمی یەكێتی بێجگە دۆسیەی هاوكار جاف لای مەسرور بارزانی وەڵامی چارەسەركردنیان دراوەتەوەو لیژنەكە وەڵامەكان دەگەیەننە قوباد تاڵەبانی، تەنها پرسی هاوكار جاف پێویستی بە لێكتێگەیشتن و رێكەوتنی پارتی و یەكێتی هەیە لەئاستی باڵادا لەبەرئەوەی دۆسیەی ئەمنیەو بەو هۆیەوە بودجەی دژەتیرۆر راگیراوە. لەماوەی رابردوودا، پرسی جێگرتنەوەی تیمی یەكێتی لەحكومەتی هەرێم لەتۆڕەكانی سۆشیال میدیا بڵاوكرایەوە، بەڵام بەرپرسەكەی پارتی جەختی لەوەكردەوە كە «پرسێكی لەو شێوەیە بوونی نیەو پارتی دەیەوێت كێشەكان لەگەڵ یەكێتی چارەسەر بكات نەك دۆخەكە خراپتر بكات، ئەمە نیەتی فەرمی پارتییە». ستران عەبدوڵا بە هاوڵاتیشی وت، "ئەگەر بمانەوێت پەیوەندییەكە رێكبخەینەوە و بچینە سەر ئەو بنەمایەی كە یەكێتی داواكارییەكی زیاتری نیە لەوەی لەسەری رێككەوتنی كردووە، رێككەوتنی 2018 رێككەوتنێكە كە سەركردایەتی یەكێتی پێش كۆنگرە ئەنجامیداوە و داواكاری یەكێتی ئەوە نییە پەنجا بەپەنجا بێت وەك هەندێك جار بانگەشەی بۆ دەكرێت بەڵكو ئەوەیە كە بابەتی ئیستحقاقی هەڵبژاردن لەشوێنی خۆی، بەڵام بابەتی بەرپرسیارێتی هەڵگرتن و هاوبەشی و بەشداریكردن لەحوكمڕانی دەبێت رەچاو بكرێت."  

هاوڵاتی بە دەستپێشخەری ژمارەیەک لە ڕۆشنبیرو هونەرمەند و کەسایەتی لە شاری سلێمانی کەڕنەڤاڵێک بۆ پشگیری لە پارتی چەپی سەوزو کوردانی باکوری کوردستان لە هەڵبژاردنەکانی تورکیا بەڕێوە دەچێت. کەڕنەڤاڵەکە ڕۆژی دووشەممە 8/5/2023 کاتژمێر چواری پاشنیواڕۆ لە پارکی ئازادی –سەکۆی ئازادی بە ناوی (سەرکەوتنی ئێوە شکستی فاشیزم و دیکتاتۆرییە )ئەنجامدەدرێت. شۆڕش خدر یەکێک لە ڕێکخەرانی فیستیڤاڵەکە لە لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتی ڕایگەیاند،" ژمارەیەک لە ڕۆشنبیرو هونەرمەند و کەسایەتی هونەری وسیاسی لە سۆنگی هەستکردن بە ئەرک و بەرپرسیارێتی ئەخلاقی و نیشتیمانی و نەتەوەی بۆ پشتیوانیکردن لە پارتی چەپی سەوزو کوردانی باکور لە هەڵبژاردنەکانی تورکیادا ئەم فیستیڤاڵە ئەنجام دەدەین ". بڕیارە لە 14/5/2023 هەڵبژاردنی پەرلەمان و سەرۆک کۆماری تورکیا بەڕێوە بچێت کە یەکێکە لە هەڵبژاردنە گرنگ و پڕ ململانێکان بۆ ناوچەکەو بەتایبەت کوردانی کوردستانی باکورهەروەک شۆڕش تۆفیق دەڵێت " ئەو هەڵبژاردنە چارەنوسسازە بۆ کوردانی تورکیا و ناوچەکە بە گشتی ". دەشڵیت " پێمان  وایە کە سەرخستنی پارتی چەپی سەوز شکشت بە هەموو داگیرکارییەکان لەسەر ئاستی کوردستانی ڕۆژئاواو باشوردەهێنێت  وەک ئەبینرێت ڕۆژانە هێرشی داگیرکاری لە لایەن تورکیاوە دەکرێتە سەر عەفرین و سەرێکانی و کوردستانی باشور ".  سەبارەت بەچالاکییەکانیش ڕایگەیاند دەستەی  ئامادەکاری کەرنەڤاڵەکە کە پێکهاتووە لە ( شۆڕش خدر، د.شێرکۆ حەمەئەمین، لوقمان حەسەن، نوێنەرانی حزبی زەحمەتکێشان، بەختیار مستەفاو ....چەندین کەسی دیکە) وتاری خۆیان دەبێت و نوێنەرانی هەدەپە لە فیستیڤاڵەکە ئامادە دەبن و بە هەمان شێوە وتاری خۆیان دەبێت.

هاوڵاتی ئاژانسی بلۆمبێرگ رایگەیاند، پارتی چەپی سەوز کە هەدەپە لە رێگەی ئەو پارتەوە بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا دەکات، کورسیەکانی زیاد دەکات و دەبێتە هێزی یەکلاکەرەوە لە پەرلەمانی تورکیادا. ئاژانسی بلۆمبێرگی ئەمریکی، راپۆرتێکی لەبارەی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیا بڵاوکردەوە کە بڕیارە ١٤ی ئەم مانگە بەڕێوە بچێت. بلۆمبێرگ لە راپۆرتەکەدا نووسیویەتی، " سیاسەتمەدارە کوردەکان کە لەلایەن رەجەب تەیب ئەردۆغانەوە بە 'تیرۆریست' ناوزەدکراون، لە ئێستاوە بوونەتە هێزێکی سەرەکی ئۆپۆزسیۆن بۆ کۆتاییهێنان بە دەسەڵاتی ئەردۆغان و رەنگە ببنە هێزێک لە پەرلەماندا کە کاریگەریان لەسەر دەسەڵاتی بڕیاردان هەبێت و پەرلەمانێک پێک بهێنن کە هیچ کام لە لایەنەکان نەتوانن بە تەنیا بڕیار بدەن." بلومبێرگ ئاماژە بەوەی کە پشتیوانیی پارتی چەپی سەوز لە کەمال کلچدارئۆغڵو کاندیدی ئۆپۆزسیۆن گرنگییەکی یەکلاییکەرەوەی هەیە و هۆکارەکەشی ئەوەیە کە ئەردۆغان دوای هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٨ فشاری زۆری خستۆتە سەر هەدەپە و دوای هەڵبژاردنی ١٤ ئایار، رەنگە سیاسەتمەدارانی کورد لە دوای ساڵانێک ببنە خاوەنی سەنگێکی بەرچاو لە پەرلەماندا. بلومبێرگ نووسیویەتی پارتی چەپی سەوز کە بەهۆی مەترسی داخستنی، هەدەپە لەو رێگەیەوە بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانیدا کردووە، پێشبینی دەکرێت ببێتە سێیەم گەورەترین پارت لە پەرلەمان و ژمارەی کورسییەکانیشی زیاد بکات. ئۆپۆزسیۆن تەنها بە پشتیوانی چەپی سەوز کە لایەنگرانی کوردن و هاوپەیمانی چەپەکانە، دەبێتە هێزی یەکلاکەرەوە لە پەرلەماندا. پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) کە لە رێگەی پارتی چەپی سەوزەوە بەشداری لە هەڵبژاردندەکاندا کردووە، لەگەڵ پێنج پارتی چەپی تورکیا هاوپەیمانی رەنج و ئازاد پێکهێناوە و بەگوێرەی زۆرینەی راپرسیەکان دەتوانێت زیاتر لە ١١٪ی دەنگەکان بەدەست بهێنێت. بەرپرسانی هاوپەیمانی رەنج و ئازادی رایانگەیاندووە کە ئامانجیانە ١٠٠ کورسی پەرلەمان بەدەست بهێنن کە لەو حاڵەتەدا، کورد و چەپەکان رۆڵێکی یەکلاییکەرەوە لە بڕیارەکانی تورکیادا دەگێڕن.

دەشتی مەحمود سۆمەرییەکان یەکێک لەشارستانییەتە سەرەتاییەکانی سەر زەوی (٣٥٠٠-١٧٥٠ پ.ز) گەشەپێداوە، بەڵام تاناوەڕاستی سەدەی نۆزدەهەم تەنانەت گومانی بوونی گەل و شارستانییەتێکی لەو جۆرەیان لەئارادا نەبووە. بێگومان، خەڵک لەمێژە دەربارەی بابلییەکانەوە دەیانزانی، بەو پێیەی میسری کۆن و عیبری و یۆنانیەکان هەموویان بەرکەوتنیان لەگەڵدا هەبوو و لەسەریان نووسیبوون. کەچی کەس نەیدەزانی کە سۆمەرییەکان پێش بابلییەکان هەبوون و سیستەمی نووسین و ئایینی و کشتوکاڵییان پەرەپێداوە کە بابلییەکان دواتر وەریانگرتووەو دەستکارییان کردووە. هەموو ئەمانە لەسەرەتای سەدەی نۆزدەهەمدا گۆڕانی بەسەرداهات کاتێک شوێنەوارناسانی بەریتانی و ئەڵمانی و فەرەنسی دەستیان کرد بەهەڵکەندن و کنەکردنی ئەو تەپۆڵکە زەویانەی کەپاشماوەی ئەو شارانە بوون کەهەزاران ساڵ لەمەوبەر لەدۆڵی رووباری دیجلە و فوراتدا گەشەیان کردووە، لەناوچەیەکدا کە لەناو کتێبە مێژووییەکاندا بەمیزۆپۆتامیا (نێوان دوو ووبار) ناسراوە. شوێنەوارناسان لەپرۆسەی شیکردنەوەی ئەو تاتەقوڕانەی کە بەزمانی بابلی (کە پێی دەگوترا «ئەکەدی») نووسراون، گومانیان هەبوو کەسیستەمی نووسینەکە لەڕاستیدا بۆ ئەم زمانە ناگەڕێتەوە و ناگونجێت و بەم پێیەش دەبێ بۆ زمانێکی پێشووترو نەناسراو داهێنرابێت. دواجار دوای نیو سەدە لەشیکردنەوە و کنەکردن، بوونی زمان و گەل و شارستانیەتی سۆمەری پشتڕاستکرایەوە. گێڕانەوەی پەیدابوون چیرۆک یاخود گێڕانەوەی بنەچەو پەیدابوون، چیرۆکێکە کە باس لەچۆنیەتی پەیدابوون یاخود دەستپێکی شتێک دەکات. دەکرێت ئەم چیرۆکانە دەربارەی ژیان، گەردوون، مرۆڤ، ئاژەڵ، شت، شوێن، یان بیرۆکە بن. زۆرێک لەچیرۆکەکانی پەیدابوون لەڕێگەی نەریتی زارەکییەوە دەگوازرێنەوەو لەناو فۆلکلۆرو ئوستورەکاندا دەدۆزرێنەوە. زۆرجار چیرۆکەکانی پەیدابوون ئەمە وون دەکەنەوە کەچۆن شتەکان بەو شێوەیە بوون کەهەن، یان بۆچی شتەکان بەهەندێک شێوە وودەدەن. بۆ نموونە، دەکرێت لەچیرۆکەکەدا باس لە چۆنیەتی ئافراندنی شاخ یاخود زمان بکات، یان بۆچی مانگ و خۆر و ستێرکەکان لەئاسمانن. هەروەتر، ئەم چیرۆکانە زۆرجار زانیاری دەربارەی باوەڕو بەهای کەلتورێک نیشاندەدات و هەندێجار ئەم چیرۆکانە وانەیەکی ئەخلاقی پێشکەش دەکەن و ەنگدانەوەی هزری مرۆڤانی ئەو سەردەمەمان بۆ رووندەکەنەوە.   ئافراندنی مرۆڤ بێگومان، میزۆپۆتامییەکان چەندنین چیرۆکی ئافراندنی مرۆڤیان هەیە و ئەمەی لێرەدا باس دەکرێت، یەکێک لەم چیرۆکانەی ئافراندنی مرۆڤ. لەئوستورەی «ئافراندنی مرۆڤ»ـی میزۆپۆتامیادا چۆنیەتی دروستبوونی جیهان و هاتنی مرۆڤایەتی دەگێڕێتەوە. چیرۆکەکە لەڕوانگەی خواوەند ئێنکی‌ــەوە دەگێڕدرێتەوە کە لەئوستورەی ئەکەدیدا بەئیا ناسراوە. ئافراندنی مرۆڤ لەدوای جیابوونەوەی ئاسمان لەزەوی دەستپێدەکات و دوای ئەوەی لەسەر زەوی رووبارەکانی دیجلە و فورات و جۆگەلەکان دامەزران، ئینکی لەکاتی مەلەکردندا لەناکاو بیرۆکەیەکی بۆ دێت. ئینکی بڕیار دەدات مرۆڤ دروستبکات بۆ ئەوەی کەسێک هەبێت خزمەتی بکات و هەموو کارەکانی چاندن و ئاودێری بۆ بکات لەکاتێکدا ئەم پشوو دەدات. وەک سەرەتایەک بۆ کارپێکردنی بیرۆکەکەی، مرۆڤێکی لە گڵ دروستکرد. دوای ئەم کردە ئافرێنەرانەی ئینکی، خواوەندەکانی تر بەبڕیارەکەی ئێنکی بۆ دروستکردنی مرۆڤایەتی دڵخۆش نەبوون و هەوڵیاندا رێگری لێبکەن. کەچی، نینهورساگی هاوژینی ئێنکی یارمەتیدا بەخستنەوەی هەشت جۆری رووەک کەدواتر بەکاریهێنا بۆ دروستکردنی هەشت مرۆڤ. دواتر، ئەم مرۆڤانە نوێنەری یەکەمی هەموو ئەو گەل و کەلتورە جیاوازانە بوون کە لەجیهاندا دەهاتنە ئاراوە. ئێنکی زۆر دڵخۆش بوو بەئافراندنەکەی و بڕیاریدا دیاریی زانین بەمرۆڤایەتی بدات. ئەمەش بەفێرکردنی چۆنیەتی نووسین و چۆنیەتی بەکارهێنانی ژمارەکان ئەنجامدا. هەروەها ئەرکی گرنگیدان بەزەوی و هەموو بوونەوەرەکانی سەر زەوی بەمرۆڤ بەخشی. لەچیرۆکی ئافراندنی مرۆڤدا، دەردەکەوێت کەهۆکاری دروستکردنی مرۆڤ خزمەتکاری خواکان بووە، واتە، مرۆڤ بۆ ئەوە ئافرێندراوە کە هەندێ لەکارەکانی خواکان بکەن تاوەکو خواکان پشوو بدەن. هەروەتر، ئەم کەرەستانەی مرۆڤی پێدەخوڵقێنرێت مادیین و ئەمەش ئاماژەیە بۆ کاتی بوونی ژیانی مرۆڤ و مەرگ. ئەم چیرۆکانە لەناو گەلانی تری میزۆپۆتامیادا گۆڕانی بەسەردا دێت و لای ئەکەدیەکان خوێنی خوایەک تێکەڵ بەگڵ دەکرێت تاوەکو مرۆڤ درووستبکرێت و دواتر ئەمە لای عیبریەکان خوێن دەبێت بەڕۆح و ئەمەش پێچەوانەی میزۆپۆتامییەکان خوای عیبری لەبری خوێن لەڕێگەی فوو رۆحی خۆی دەکات بەمرۆڤداو دەیئافرێنێت.