پێشەوا هەورامى: نەگەینە ڕێککەوتن دەکشێینەوە

هاوڵاتی ئەنجومەنی سەلامەتی و تەندروستیی کرێکاران (ئیسیگ) ڕایگەیاند، لە ٤ مانگدا ٥۸٥ کرێکار و لە ماوەی ۲۱ ساڵی ڕابردووی دەسەڵاتی ئەردۆغان و ئاکەپەدا بە گشتی ۳۱ هەزار و ۱۳۱ کرێکار گیانیان لەدەستداوە. ئەنجومەنی سەلامەتی و تەندروستیی کرێکارانی تورکیا (ئیسیگ) رایگەیاند، بەلانیکەمەوە له چوار مانگی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٣دا ٥٨٥ کرێکار گیانیان له دەستداوە و لە ماوەی دەسەڵاتی ئاکەپەشدا بە گشتی ٣١ هەزار و ١٣١ کرێکار بەهۆی دۆخی قورس و ناتەندروستبوونی شوێن و ئامێرەکانی کارەوە گیانیان لە دەستداوە . ئیسیگ ئاماری گیان لە دەستدانی کرێکارانی لە کاتی کارکردن لە تورکیادا بڵاوکردەوە. ئامارەکان لە میدیاکانی تورکیا و کەسوکاری قوربانییەکان وەرگیراوە و بەپێی ئامارەکە لە مانگی کانوونی دووەم دا ١٢٠ کرێکار، لە مانگی شوبات دا ٢١٣ کرێکار، لە مانگی ئازاردا ١٣٠ کرێکار و لە مانگی نیسان دا ١٢٢ کرێکار و بە گشتی لەو چوار مانگەدا ٥٨٥ کرێکار گیانیان لەدەستداوە. بەگوێرەی ڕاپۆرتەکەی ئیسیگ، لە ماوەی ٢١ ساڵی ڕابردووی دەسەڵاتی ئاکەپەدا بە لانیکەمەوە ٣١ هەزار و ١٣١ کرێکار لە کاتی کارکردن و بەهۆی دۆخی خراپی کارەوە گیانیان لەدەستداوە.

هاوڵاتی ستران عەبدوڵا ئەندامی مەكتەبی سیاسی و لێپرسراوی مەكتەبی راگەیاندنی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە چاوپێكەوتنێکیدا  لەگەڵ ڕۆژنامەی هاوڵاتی  ڕایگەیاند، چارەسەری کێشەکانی یەکێتی و پارتی جێبەجێكردنی رێككەوتنی 2018 ی نێوانیانە. تیمی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی، لەمانگی تشرینی دووەمەوە بەشداری كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران ناكەن. ئەندامێکی مەکتەب سیاسی یەکێتی دەڵێت " چارەسەر جێبەجێكردنی ئەو رێككەوتنەیە كە لەنێوان یەكێتی و پارتی لەساڵی 2018 كراوە، دوو خاڵی جەوهەری تێدایە زۆر گرنگە، دوو رێككەوتن لەخۆدەگرێت یەكێكیان لەسەر بەشداریكردنی یەكێتییە لەحكومەتی هەرێمی كوردستان و یەك شتی تیانیە سەروو ئیستحقاقی یەكێتی بێت بەشی دووەمی رێككەوتنەكەش پەیوەندی بەئیدارەی هەرێمی كوردستان و پەیوەندیەكانی هەرێم و بەغداوە هەیە." هاوکات سەرچاوەیەكی ئاگادار لەپارتی دیموكراتی كوردستان ئەوەی بۆ هاوڵاتی دووپاتكردەوە كەدوای هەوڵەكانی نێچیرڤان بارزانی بۆ رازیكردنی قوباد تاڵەبانی و تیمی یەكێتی بێهیوا بووەو ئەو پرسە لەئێستادا دراوەتە دەست مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم چارەسەری بكات كەئەو تیمەی حكومەت وەك نێوەندگیر كاری لەسەر دەكات بۆ چارەسەركردنی كێشەكان. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، داواكارییەكانی تیمی یەكێتی بێجگە دۆسیەی هاوكار جاف لای مەسرور بارزانی وەڵامی چارەسەركردنیان دراوەتەوەو لیژنەكە وەڵامەكان دەگەیەننە قوباد تاڵەبانی، تەنها پرسی هاوكار جاف پێویستی بە لێكتێگەیشتن و رێكەوتنی پارتی و یەكێتی هەیە لەئاستی باڵادا لەبەرئەوەی دۆسیەی ئەمنیەو بەو هۆیەوە بودجەی دژەتیرۆر راگیراوە. لەماوەی رابردوودا، پرسی جێگرتنەوەی تیمی یەكێتی لەحكومەتی هەرێم لەتۆڕەكانی سۆشیال میدیا بڵاوكرایەوە، بەڵام بەرپرسەكەی پارتی جەختی لەوەكردەوە كە «پرسێكی لەو شێوەیە بوونی نیەو پارتی دەیەوێت كێشەكان لەگەڵ یەكێتی چارەسەر بكات نەك دۆخەكە خراپتر بكات، ئەمە نیەتی فەرمی پارتییە». ستران عەبدوڵا بە هاوڵاتیشی وت، "ئەگەر بمانەوێت پەیوەندییەكە رێكبخەینەوە و بچینە سەر ئەو بنەمایەی كە یەكێتی داواكارییەكی زیاتری نیە لەوەی لەسەری رێككەوتنی كردووە، رێككەوتنی 2018 رێككەوتنێكە كە سەركردایەتی یەكێتی پێش كۆنگرە ئەنجامیداوە و داواكاری یەكێتی ئەوە نییە پەنجا بەپەنجا بێت وەك هەندێك جار بانگەشەی بۆ دەكرێت بەڵكو ئەوەیە كە بابەتی ئیستحقاقی هەڵبژاردن لەشوێنی خۆی، بەڵام بابەتی بەرپرسیارێتی هەڵگرتن و هاوبەشی و بەشداریكردن لەحوكمڕانی دەبێت رەچاو بكرێت."  

هاوڵاتی بە دەستپێشخەری ژمارەیەک لە ڕۆشنبیرو هونەرمەند و کەسایەتی لە شاری سلێمانی کەڕنەڤاڵێک بۆ پشگیری لە پارتی چەپی سەوزو کوردانی باکوری کوردستان لە هەڵبژاردنەکانی تورکیا بەڕێوە دەچێت. کەڕنەڤاڵەکە ڕۆژی دووشەممە 8/5/2023 کاتژمێر چواری پاشنیواڕۆ لە پارکی ئازادی –سەکۆی ئازادی بە ناوی (سەرکەوتنی ئێوە شکستی فاشیزم و دیکتاتۆرییە )ئەنجامدەدرێت. شۆڕش خدر یەکێک لە ڕێکخەرانی فیستیڤاڵەکە لە لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتی ڕایگەیاند،" ژمارەیەک لە ڕۆشنبیرو هونەرمەند و کەسایەتی هونەری وسیاسی لە سۆنگی هەستکردن بە ئەرک و بەرپرسیارێتی ئەخلاقی و نیشتیمانی و نەتەوەی بۆ پشتیوانیکردن لە پارتی چەپی سەوزو کوردانی باکور لە هەڵبژاردنەکانی تورکیادا ئەم فیستیڤاڵە ئەنجام دەدەین ". بڕیارە لە 14/5/2023 هەڵبژاردنی پەرلەمان و سەرۆک کۆماری تورکیا بەڕێوە بچێت کە یەکێکە لە هەڵبژاردنە گرنگ و پڕ ململانێکان بۆ ناوچەکەو بەتایبەت کوردانی کوردستانی باکورهەروەک شۆڕش تۆفیق دەڵێت " ئەو هەڵبژاردنە چارەنوسسازە بۆ کوردانی تورکیا و ناوچەکە بە گشتی ". دەشڵیت " پێمان  وایە کە سەرخستنی پارتی چەپی سەوز شکشت بە هەموو داگیرکارییەکان لەسەر ئاستی کوردستانی ڕۆژئاواو باشوردەهێنێت  وەک ئەبینرێت ڕۆژانە هێرشی داگیرکاری لە لایەن تورکیاوە دەکرێتە سەر عەفرین و سەرێکانی و کوردستانی باشور ".  سەبارەت بەچالاکییەکانیش ڕایگەیاند دەستەی  ئامادەکاری کەرنەڤاڵەکە کە پێکهاتووە لە ( شۆڕش خدر، د.شێرکۆ حەمەئەمین، لوقمان حەسەن، نوێنەرانی حزبی زەحمەتکێشان، بەختیار مستەفاو ....چەندین کەسی دیکە) وتاری خۆیان دەبێت و نوێنەرانی هەدەپە لە فیستیڤاڵەکە ئامادە دەبن و بە هەمان شێوە وتاری خۆیان دەبێت.

هاوڵاتی ئاژانسی بلۆمبێرگ رایگەیاند، پارتی چەپی سەوز کە هەدەپە لە رێگەی ئەو پارتەوە بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا دەکات، کورسیەکانی زیاد دەکات و دەبێتە هێزی یەکلاکەرەوە لە پەرلەمانی تورکیادا. ئاژانسی بلۆمبێرگی ئەمریکی، راپۆرتێکی لەبارەی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیا بڵاوکردەوە کە بڕیارە ١٤ی ئەم مانگە بەڕێوە بچێت. بلۆمبێرگ لە راپۆرتەکەدا نووسیویەتی، " سیاسەتمەدارە کوردەکان کە لەلایەن رەجەب تەیب ئەردۆغانەوە بە 'تیرۆریست' ناوزەدکراون، لە ئێستاوە بوونەتە هێزێکی سەرەکی ئۆپۆزسیۆن بۆ کۆتاییهێنان بە دەسەڵاتی ئەردۆغان و رەنگە ببنە هێزێک لە پەرلەماندا کە کاریگەریان لەسەر دەسەڵاتی بڕیاردان هەبێت و پەرلەمانێک پێک بهێنن کە هیچ کام لە لایەنەکان نەتوانن بە تەنیا بڕیار بدەن." بلومبێرگ ئاماژە بەوەی کە پشتیوانیی پارتی چەپی سەوز لە کەمال کلچدارئۆغڵو کاندیدی ئۆپۆزسیۆن گرنگییەکی یەکلاییکەرەوەی هەیە و هۆکارەکەشی ئەوەیە کە ئەردۆغان دوای هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٨ فشاری زۆری خستۆتە سەر هەدەپە و دوای هەڵبژاردنی ١٤ ئایار، رەنگە سیاسەتمەدارانی کورد لە دوای ساڵانێک ببنە خاوەنی سەنگێکی بەرچاو لە پەرلەماندا. بلومبێرگ نووسیویەتی پارتی چەپی سەوز کە بەهۆی مەترسی داخستنی، هەدەپە لەو رێگەیەوە بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانیدا کردووە، پێشبینی دەکرێت ببێتە سێیەم گەورەترین پارت لە پەرلەمان و ژمارەی کورسییەکانیشی زیاد بکات. ئۆپۆزسیۆن تەنها بە پشتیوانی چەپی سەوز کە لایەنگرانی کوردن و هاوپەیمانی چەپەکانە، دەبێتە هێزی یەکلاکەرەوە لە پەرلەماندا. پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) کە لە رێگەی پارتی چەپی سەوزەوە بەشداری لە هەڵبژاردندەکاندا کردووە، لەگەڵ پێنج پارتی چەپی تورکیا هاوپەیمانی رەنج و ئازاد پێکهێناوە و بەگوێرەی زۆرینەی راپرسیەکان دەتوانێت زیاتر لە ١١٪ی دەنگەکان بەدەست بهێنێت. بەرپرسانی هاوپەیمانی رەنج و ئازادی رایانگەیاندووە کە ئامانجیانە ١٠٠ کورسی پەرلەمان بەدەست بهێنن کە لەو حاڵەتەدا، کورد و چەپەکان رۆڵێکی یەکلاییکەرەوە لە بڕیارەکانی تورکیادا دەگێڕن.

دەشتی مەحمود سۆمەرییەکان یەکێک لەشارستانییەتە سەرەتاییەکانی سەر زەوی (٣٥٠٠-١٧٥٠ پ.ز) گەشەپێداوە، بەڵام تاناوەڕاستی سەدەی نۆزدەهەم تەنانەت گومانی بوونی گەل و شارستانییەتێکی لەو جۆرەیان لەئارادا نەبووە. بێگومان، خەڵک لەمێژە دەربارەی بابلییەکانەوە دەیانزانی، بەو پێیەی میسری کۆن و عیبری و یۆنانیەکان هەموویان بەرکەوتنیان لەگەڵدا هەبوو و لەسەریان نووسیبوون. کەچی کەس نەیدەزانی کە سۆمەرییەکان پێش بابلییەکان هەبوون و سیستەمی نووسین و ئایینی و کشتوکاڵییان پەرەپێداوە کە بابلییەکان دواتر وەریانگرتووەو دەستکارییان کردووە. هەموو ئەمانە لەسەرەتای سەدەی نۆزدەهەمدا گۆڕانی بەسەرداهات کاتێک شوێنەوارناسانی بەریتانی و ئەڵمانی و فەرەنسی دەستیان کرد بەهەڵکەندن و کنەکردنی ئەو تەپۆڵکە زەویانەی کەپاشماوەی ئەو شارانە بوون کەهەزاران ساڵ لەمەوبەر لەدۆڵی رووباری دیجلە و فوراتدا گەشەیان کردووە، لەناوچەیەکدا کە لەناو کتێبە مێژووییەکاندا بەمیزۆپۆتامیا (نێوان دوو ووبار) ناسراوە. شوێنەوارناسان لەپرۆسەی شیکردنەوەی ئەو تاتەقوڕانەی کە بەزمانی بابلی (کە پێی دەگوترا «ئەکەدی») نووسراون، گومانیان هەبوو کەسیستەمی نووسینەکە لەڕاستیدا بۆ ئەم زمانە ناگەڕێتەوە و ناگونجێت و بەم پێیەش دەبێ بۆ زمانێکی پێشووترو نەناسراو داهێنرابێت. دواجار دوای نیو سەدە لەشیکردنەوە و کنەکردن، بوونی زمان و گەل و شارستانیەتی سۆمەری پشتڕاستکرایەوە. گێڕانەوەی پەیدابوون چیرۆک یاخود گێڕانەوەی بنەچەو پەیدابوون، چیرۆکێکە کە باس لەچۆنیەتی پەیدابوون یاخود دەستپێکی شتێک دەکات. دەکرێت ئەم چیرۆکانە دەربارەی ژیان، گەردوون، مرۆڤ، ئاژەڵ، شت، شوێن، یان بیرۆکە بن. زۆرێک لەچیرۆکەکانی پەیدابوون لەڕێگەی نەریتی زارەکییەوە دەگوازرێنەوەو لەناو فۆلکلۆرو ئوستورەکاندا دەدۆزرێنەوە. زۆرجار چیرۆکەکانی پەیدابوون ئەمە وون دەکەنەوە کەچۆن شتەکان بەو شێوەیە بوون کەهەن، یان بۆچی شتەکان بەهەندێک شێوە وودەدەن. بۆ نموونە، دەکرێت لەچیرۆکەکەدا باس لە چۆنیەتی ئافراندنی شاخ یاخود زمان بکات، یان بۆچی مانگ و خۆر و ستێرکەکان لەئاسمانن. هەروەتر، ئەم چیرۆکانە زۆرجار زانیاری دەربارەی باوەڕو بەهای کەلتورێک نیشاندەدات و هەندێجار ئەم چیرۆکانە وانەیەکی ئەخلاقی پێشکەش دەکەن و ەنگدانەوەی هزری مرۆڤانی ئەو سەردەمەمان بۆ رووندەکەنەوە.   ئافراندنی مرۆڤ بێگومان، میزۆپۆتامییەکان چەندنین چیرۆکی ئافراندنی مرۆڤیان هەیە و ئەمەی لێرەدا باس دەکرێت، یەکێک لەم چیرۆکانەی ئافراندنی مرۆڤ. لەئوستورەی «ئافراندنی مرۆڤ»ـی میزۆپۆتامیادا چۆنیەتی دروستبوونی جیهان و هاتنی مرۆڤایەتی دەگێڕێتەوە. چیرۆکەکە لەڕوانگەی خواوەند ئێنکی‌ــەوە دەگێڕدرێتەوە کە لەئوستورەی ئەکەدیدا بەئیا ناسراوە. ئافراندنی مرۆڤ لەدوای جیابوونەوەی ئاسمان لەزەوی دەستپێدەکات و دوای ئەوەی لەسەر زەوی رووبارەکانی دیجلە و فورات و جۆگەلەکان دامەزران، ئینکی لەکاتی مەلەکردندا لەناکاو بیرۆکەیەکی بۆ دێت. ئینکی بڕیار دەدات مرۆڤ دروستبکات بۆ ئەوەی کەسێک هەبێت خزمەتی بکات و هەموو کارەکانی چاندن و ئاودێری بۆ بکات لەکاتێکدا ئەم پشوو دەدات. وەک سەرەتایەک بۆ کارپێکردنی بیرۆکەکەی، مرۆڤێکی لە گڵ دروستکرد. دوای ئەم کردە ئافرێنەرانەی ئینکی، خواوەندەکانی تر بەبڕیارەکەی ئێنکی بۆ دروستکردنی مرۆڤایەتی دڵخۆش نەبوون و هەوڵیاندا رێگری لێبکەن. کەچی، نینهورساگی هاوژینی ئێنکی یارمەتیدا بەخستنەوەی هەشت جۆری رووەک کەدواتر بەکاریهێنا بۆ دروستکردنی هەشت مرۆڤ. دواتر، ئەم مرۆڤانە نوێنەری یەکەمی هەموو ئەو گەل و کەلتورە جیاوازانە بوون کە لەجیهاندا دەهاتنە ئاراوە. ئێنکی زۆر دڵخۆش بوو بەئافراندنەکەی و بڕیاریدا دیاریی زانین بەمرۆڤایەتی بدات. ئەمەش بەفێرکردنی چۆنیەتی نووسین و چۆنیەتی بەکارهێنانی ژمارەکان ئەنجامدا. هەروەها ئەرکی گرنگیدان بەزەوی و هەموو بوونەوەرەکانی سەر زەوی بەمرۆڤ بەخشی. لەچیرۆکی ئافراندنی مرۆڤدا، دەردەکەوێت کەهۆکاری دروستکردنی مرۆڤ خزمەتکاری خواکان بووە، واتە، مرۆڤ بۆ ئەوە ئافرێندراوە کە هەندێ لەکارەکانی خواکان بکەن تاوەکو خواکان پشوو بدەن. هەروەتر، ئەم کەرەستانەی مرۆڤی پێدەخوڵقێنرێت مادیین و ئەمەش ئاماژەیە بۆ کاتی بوونی ژیانی مرۆڤ و مەرگ. ئەم چیرۆکانە لەناو گەلانی تری میزۆپۆتامیادا گۆڕانی بەسەردا دێت و لای ئەکەدیەکان خوێنی خوایەک تێکەڵ بەگڵ دەکرێت تاوەکو مرۆڤ درووستبکرێت و دواتر ئەمە لای عیبریەکان خوێن دەبێت بەڕۆح و ئەمەش پێچەوانەی میزۆپۆتامییەکان خوای عیبری لەبری خوێن لەڕێگەی فوو رۆحی خۆی دەکات بەمرۆڤداو دەیئافرێنێت.

دەوڵەتی تورکیا لە نزیک ناوەندی شاری عەفرین بە پشتگیری رێکخراوێکی ئیخوانی ئۆردوگایەکی دیکەی بۆ خانەوادەی چەکدارانی سەر بە تورکیا دروست کرد. ئەنجومەنی هەرێمی سەر بە دەوڵەتی تورکیا لە نزیک ناوەندی شاری عەفرین ئۆردوگایەکی دیکەی بە ناوی (گوندی ئەمەل ٢) کردەوە. ئۆردوگاکە بە پشتگیری و هاوکاری مادی کۆمەڵەی هاوکاری و بەرەوپێشەوەبردنی نێونەتەوەیی ناوسرا بە ئینسور دروست کراوە کە لە ٥٠٠ یەکەی نیشتەجێبوون پێک دێت. دەوڵەتی تورکیا لە ساڵی ٢٠٢١ەوە لە گوندی کەفەر کەلبێنی عەزاز لە باکوری حەلەب بۆ جێگیرکردنی چەکدارە توندڕەوەکان ئۆردوگایەکی بەناوی (ئەلئەمەل) دروست کردبوو. ئوردوگاکە لەلایەن دەزگای کارەسات و فریاکەوتنی تورکیا ناسراو بە ئافادەوە دروست کرابوو. لە ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨دا تورکیا لە عەفرین دەستی بە دروستکردنی ئۆردوگاکان کرد و ئەو کاتە لە باشوری عەفرین ئۆردوگایەکی بەناوی قەریە ئەلشامیە بۆ گروپی چەکداری جەبهە ئەلشامیە دروست کردبوو. دەوڵەتی تورکیا لە ٥ ساڵدا کە عەفرینی داگیرکردووە، زیاتر لە ٢٥ ئۆردوگای بۆ خانەوادەی چەکدارە توندڕەوەکان لە عەفرین دروست کردووە و بەم شێوەیە هەوڵیداوە دیموگرافیای هەرێمەکە بگۆڕێت و لە خاکی سوریا دایببڕێت.

هاوڵاتی پەكەكە لایەنێكی دیكەیە كە راستەوخۆ پەیوەندی بەپرۆسەی هەڵبژاردنەكانی توركیاوە هەیەو بەرپرسانی ئەو پارتە رۆژانە شیكردنەوە و هەڵسەنگاندن بۆ هەڵبژاردنەكان دەكەن و دەڵێن، پێویستە بۆ كردنەوەی رێگەی دیموكراسی لەتوركیا كۆتایی بەدەسەڵاتی ئەردۆغان بهێنرێت و بەم هۆیەشەوە، بڕیاری بێ چالاكی و راگرتنی شەڕیان بۆ دوای هەڵبژاردنەكان درێژكردووتەوە كە بەهۆی بومەلەرزەكەی ٦ی شوباتەوە رایانگەیاندبوو. بەسی هۆزات هاوسەرۆكی دەستەی بەڕێوەبەری كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) لەدوایین قسەكانیدا كە میدیاكانی حزبەكەی رایگەیاند:» هەڵبژاردنەكانی ١٤ی ئایار یەكێك لەگرنگترین و مێژووییترین هەڵبژاردنەكانی كۆمارە، هۆكاری سەرەكی گرنگی ئەم هەڵبژاردنە ئەوەیە كە رژێمی فاشیستی قڕكەری ئاكەپەو مەهەپە دەیەوێت لە رێگەی ئەم هەڵبژاردنەوە هەبوونی خۆی هەمیشەیی بكات». هەروەها ئەوەشی خستووەتەڕوو كە:» ئەم رژێمە فاشیستە لەسەر بناغەی تەواوكردنی قڕكردنی كورد، دەیەوێت ١٠٠مین ساڵیادی پەیمانی لۆزان و كۆمار بەڕژێمی دیكتاتۆری فاشیستی دەستوری بنەڕەتی پیرۆز بكات، ئەگەر دەسەڵاتی فاشیست لەهەڵبژاردنەكاندا سەربكەوێت، فاشیزم بەتەواوی سیستمی خۆی دادەكوتێت و سیاسەتی لەناوبردن و قڕكردنی كورد، پلانی شەڕی گشتی زیاتر قوڵ دەكاتەوە». بەسێ هۆزات  داواشی لەخەڵكی توركیاو بەتایبەتی كوردانی باكوری كوردستان كرد، دەنگ بەپارتی چەپی سەوز بدەن و كۆتایی بەدەسەڵاتی ئاكەپە و مەهەپە بهێنن.

ئیمان زەندی لەپارێزگای هەڵەبجە رۆژانە ١٤٠ تۆن خۆڵ و خاشاك فڕێدەدرێت، سەرۆكی شارەوانی هەڵەبجە دەڵێت لە٢٠٢٠ەوە لاندفیڵیك دروستكراوە بەبودجەیەكی زەبەلاح، بەڵام هەتاوەكو ئێستا لیژنە وەرینەگرتوەو خاشاكی تێناكرێت. سەید حەكیم، سەرۆكی شارەوانی هەڵەبجە لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی: «لەسنوری پارێزگای هەڵەبجەدا كارگەی ریسایكڵین بۆ خۆڵ وخاشاك نیە، بەڵام (لاندفیڵ)ێكمان بۆ دروستكراوە ئەویش تائێستا لیژنە وەرینەگرتوەو هەندێك كەموكوڕی هەیە دوای چارەسەر لیژنە وەریدەگرێت»، سەرۆكی شارەوانی هەڵەبجە وتیشی: «خاشاكەكان دەكرێتە دۆڵێكەوەو بەگلێدەرو شۆفڵ و بلدۆزەر دەكوترێتەوەو لەدێی تەپەكوڕە دادەنرێت كە لەنێوان هەڵەبجەو خورماڵدایە، هەروەها لەڕێگەی لیژنەیەكی تایبەتەوە كە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی شارەوانیەكانەوە دابینكراون پێشنەی مانگانەی بۆ خەرجدەكرێت، هەر ئەو لیژنەیەیە غەرامەش دەنووسێت، خاشاكەكان بەڕێژە جیاكراونەتەوە كە 63%ی خۆراكەو 5%ـی كاغەزو كارتۆنەو 6%ـیشی پلاستیكەوە هەروەها 4%ـی كانزایەو 5%ـی شوشەو 4% پەڕۆو قوماشە وە 6%ـی دارو تەختەیەو 7%ەكەشی ئاوە». «ئەم خاشاكانە بەهیچ شوێنێكمان نەفرۆشتوەو ناشفرۆشرێت چونكە ئومێدمان هەیە لەداهاتوویەكی نزیكدا بەهۆی بەفەرمی بوونی هەڵەبجەوە كەبودجەی ساڵانەی بۆ دابیندەكرێت بتوانین ئەو كارگەیە دروستبكەین» سەرۆكی شارەوانی هەڵەبجە وا دەڵێت. بەپێی بەدواداچوونی هاوڵاتی، رۆژانە تەنها لەسنوری هەڵەبجەدا ٩٠ بۆ ١٠٠ تۆن خۆڵ و خاشاك فڕێدەدرێت، بەڵام بەناحیەكانی هەڵەبجەوە رۆژانە نزیكەی ١٤٠ تۆن دەكات، بەمەش بۆ مانگێك لەپارێزگای هەڵەبجە ٤٢٠ تۆن خاشاك فڕێدەدرێت. سەید حەكیم سەرۆكی شارەوانی هەڵەبجە دەشڵێت:» دەتوانین بڵێین نیمچە كارگەیەكە، ئەم پڕۆژەیە ناوی (دروستكردنی لاندفیڵی تەندروستی هەڵەبجە)یەو ساڵی ٢٠٢٠ فەرمانی دروستكردنی بۆ دەرچووەو بڕیاربوو ١٤/١٢/٢٠٢١ لیژنە وەریبگرێت، هەرچەندە پار پڕۆژەكە تەواوبووە بەمەش لیژنەی وەرگرتنی بۆ كراوە، بەڵام بەهۆی كێشەی تەكنیكیەوە هێشتا وەرنەگیراوە». وەك سەرۆكی شارەوانی هەڵەبجە دەڵێت: «ئەم پڕۆژەیە دەتوانرێت سێ وێستگەی بۆ دروستبكرێت وەكو وێستگەی پاكکردنەوەی ئاوی خاشاكەكە بۆ مەبەستی كشتوكاڵی لەگەڵ وێستگەی كارۆمیكانیكی بۆ دروستكردنی غاز، پاشان وێستگەی جۆری، كە لەڕێگەیەوە دەتوانرێت ماددە كانزاكانی لێ جیابكرێتەوە، بەڵام بەهۆی نەبوونی ریسایكلین ناتوانین ئەو قۆناغانە دەستەبەربكەین، هەروەها كارگەی ریسایكڵین هەتاوەكو شەش بۆ نزیك بە١٠ ساڵ بەرگە دەگرێت، بەڵام لاندفیڵ گەر رۆژانە ١٠٠ بۆ ١٤٠ تۆن خۆڵ وخاشاكی  تێبكرێت بەشی دوو ساڵ زیاتر ناكات، بەمەش پارەیەكی زۆر بەهەدەر دەدرێت، چونكە بودجەی دانانەكەی خەیاڵیە، هیوادارین هەتاوەكو كێشە تەكنیكیەكان چارەسەر دەبن بودجەمان بۆ تەرخانبكرێت بۆ دامەزراندنی كارگەیەكی ریسایكڵین». لەبارەی بودجەی تەرخانكراو بۆ پڕۆژەی لاندفیڵ، سەرۆكی شارەوانی هەڵەبجە ئاشكرایكرد: «ئەم بودجەیە لەگەڵ ئەندازیارێكی میكانیكی لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی شارەوانیەكانی سلێمانیەوە دابینكراوە، ئەوكاتە هەڵەبجە سەر بەوان بوو، بڕەكەش ملیارێك و ١٣٤ ملیۆن و ٤٥٠ هەزار دینارە، بڕیاربوو لەكانی سپیكە لەلای سەیدسادق كارگەیەك بكرێتەوە بودجەشی بۆ دەستنیشانكرابوو، بەڵام بەهۆی قەیرانەوە راوەستا، لەبەرئەوەی سێ ساڵە دابڕاوین لەسەرۆكایەتی شارەوانیەكانی سلێمانی و نازانین چەند بودجە بۆ كارگەی كانی سپیكە تەرخانكراوە». سەید حەكیم لەبارەی دۆڵەكەوە باس لەوەشدەكات:» ئەو شوێنەی كەدابینكراوە بۆ ئەم خاشاكانە بەكەڵكی كشتوكاڵی نایەت و سەخەرییەو دەخرێتە دۆڵەوە، ئەو دۆڵەش لەزووەوە دروستكراوە چونكە تێكەڵەیان لێبردووە بۆ شار، هەربۆیە رۆژانە خۆڵ و خاشاكەكەی تێدەكەین پاشان دەیكوتینەوەو خۆڵ دەكەین بەسەریدا بەشۆفڵ و بلدۆزەر، لەنێو چاڵەكەدا بۆری بۆ دانراوە كەدەتوانرێیت لەداهاتوودا ئاوەكەی رۆبكرێت و لایلۆنی بۆ راخراوە، هەربۆیە ژوور نیەو سەری بەتاڵە، دۆڵەكە هەتاوەكو دوو بۆ چوار ساڵ دەتوانرێت خۆڵ وخاشاكی تێبكرێت، بەڵام لاندفیڵەكە هەتاوەكو ئێستا سودمان لێوەرنەگرتووە». واحید ئاكرێی، بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی راگەیاندن و پەیوەندی  دەستەی وەبەرهێنان بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد كەهیچ پڕۆژەیەكی ریسایكلین بۆ پارێزگای هەڵەبجە پێشكەش دەستەكەیان نەكراوە، وتیشی:» بۆ كارگەی ریسایكڵین، لەپارێزگای هەڵەبجە نە پڕۆژەیەكی لەو جۆرە پێشكەشكراوە نە كاریشی لەسەركراوە». هاوڵاتی چەندینجار هەوڵیدا پەیوەندی بكات بەبەڕێوەبەری خزمەتگوزاری خۆڵ و خاشاك لەوەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار، بەڵام ناوبراو وەڵامی نەدایەوە. 

هاوڵاتی ئاژانسی فورات نیوز رایگەیاند، ئەزمیە ئارسو سیاسەتمەداری باکوری کوردستان لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر دەستگیرکراوە. ئاژانسی فورات نیوز ئەمڕۆ شەممە بڵاویکردەوە، "ئەزمیە ئارسو سیاسەتمەداری باکوری کوردستان کە خەڵکى شاری شێرناخ-ە و نەخۆشییەکى سەختى هەیە ویستویەتی بەمەبەستی چارەسەر ڕو لە دەرەوەى وڵات بکات، بەڵام لە فڕۆکەخانەى هەولێر لەلایەن هێزە ئەمنییەکانى پارتی دیموکراتی کوردستانەوە دەستگیرکراوە". بەپێی زانیارییەکان، کەس و کاری ئەو سیاسەتمەدارە لە بەدواداچووندان بۆ زانینی چارەنوسی ئەزمیە، بەڵام تائێستا هیچ زانیارییەکیان لەبارەوە دەست نەکەوتووە کە لەکوێ زیندانیکراوەو چی بەسەر هاتووە.

هاوڵاتی فەرماندەی هێزەکانی ناوەندی ئەمریکا ئاماری چالاکییەکانی مانگی ڕابردوی لە سوریا وعێراق نڵاوکردەوە پشتگیری خۆی بۆ هێزەکانی هەسەدە لە سوریا دوپاتکردەوە.  فەرماندەیی هێزەکانى ناوەندنى ئەمەریکا بڵاویکردوەتەوە، لە مانگى رابردودا هێزەکانیان 35 ئۆپەراسیۆنیان لە دژى داعش لە عێراق و سوریا ئەنجامداوە و توانیویانە 13 ئەندامى ئەو رێکخراوە دەستگیر بکەن و 28ى دیکەیشیان بکوژن. وتیشی ،" بەردەوام دەبن لە کارى راوێژکاریی و بەهێزکردنى عێراق و لەناویشیاندا هێزەکانى پێشمەرگە . سەبارەت بە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ هەسەدە ڕایگەیاند،" کە ئەمەریکا بەردەوام دەبێت لە روبەڕوبونەوەى رێکخراوى داعش و بۆ ئەوە مەبەستەش لە سوریا پشتیوانى هێزەکانى سوریاى دیموکرات-هەسەدە دەکەن."

هاوڵاتی لە دێرسم، هاتای و ئەستەنبوڵ ٩ رۆژنامەنووس و چالاکوان کە زۆربەیان کوردن لەلایەن پۆلیسەوە دەستگیرکران. لە کاتێکدا کە ٨ رۆژ ماوە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی و سەرۆکایەتی تورکیا ئەنجام بدرێت، پۆلیسی تورکیا دەستی بە ئۆپراسیۆنێکی نوێ کردووە لە بەرامبەر رۆژنامەنووسان و چالاکوانانی سەر بە ئۆپۆزسیۆن. سەرلەبەیانی ئەمڕۆ لە پارێزگاکانی دێرسم، هاتای و ئەستەنبوڵ پۆلیس هەڵیکوتاوەتە سەر ماڵی رۆژنامەنووس، چالاکوان و دەزگا میدیاییەکان. بەگوێرەی هەواڵێکی رۆژنامەنی یەنی دیموکراسی سەر بە ئۆپۆزسیۆن، لەو ٣ شارە ٩ کەس دەستگیرکراون. بەگوێرەی رۆژنامەکە دەستگیرکراوەکانی هاتای و دێرسمیش بۆ ئەستەنبوڵ دەگوازرێنەوە. هاوکات لەگەڵ دەستپێکردنی بانگەشەی هەڵبژاردن لە تورکیا، دەسەڵات دەستی بە دەستگیکردن و سزادانی چالاکوانان و رۆژنامەنووسان کردووە و تاوەکو ئێستا زیاتر لە ١٥٠ رۆژنامەنووس و چالاکوان دەستگیرکراون کە زۆربەی زۆریان کوردن و لایەنگری پارتی چەپی سەوزن کە هەدەپە لە رێگەی ئەو پارتەوە بەشداری لە هەڵبژاردن دەکات.

هاوڵاتی قوباد تاڵەبانی ڕۆژی چوارشەممە لەمیانی وتارێکدا لە "دیداری عێراق بۆ سەقامگیری و بوژانەوە ڕایگەیاند "دۆخی سلێمانی باش نییە، هاوڵاتییان دڵخۆش نین و ناڕازین لە شێوازی دابەشکردنی نادادپەروەرانەی داهات". تیمی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی، لەمانگی تشرینی دووەمەوە بەشداری كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران ناكەن ،نیگەرانییەكانی تیمی یەكێتی سێ پاكێجەو یەكێكیان پەیوەندی بەدۆخی دارایی و مووچەوە هەیە لەسلێمانی . لەم بارەیەوە ستران عەبدوڵڵا ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتی بە هاوڵاتی وت، "لابردنی ئەو گەمارۆ و نادادپەروەریەی لەبەرانبەر سلێمانی هەیە بەشێكە لەداواكاریەكانی خەڵكی كوردستان و خەڵكی سلێمانیش" دەشڵێت،" باوەڕناكەم خەڵكی هەولێرو دهۆك لێیان بپرسی بڵێی حەزدەكەن نادادپەروەری هەبێت لەبەرامبەر سلێمانی بڵێن بەڵێ، ئاشكرایە نادادپەروەرییەكە هۆكارێكی سیاسییە بەداخەوە خراپ ئیدارەدانی حكومەتە." هاوکات ئەندامێكی سەركردایەتی یەکێتی ڕایگەیاندوە، هەوڵێك هەیە له‌ یاسای بودجه‌دا حكومه‌تی هه‌رێم پابه‌ند بكرێت به‌ دوانه‌خستی به‌شه‌ بودجه‌ی سلێمانی و جەختدەكاتەوە، ئەگه‌ر هه‌رێم كه‌مته‌رخه‌م بێت به‌رامبه‌ر سلێمانی، سلێمانی ناچاره‌ ڕێگه‌ چاره‌ی تر بدۆزێته‌وه‌ تا مافی هاوڵاتییان و فه‌رمانبه‌ران نه‌فه‌وتێت. ڕابیحه‌ حه‌مه‌د، ئەندامی سەركردایەتی یەکێتی لە لێدوانێكیدا بە دەنگی ئەمریكای ڕاگەیاندوە، ئەوان له‌گه‌ڵ هه‌ر هه‌وڵێكن سنوری سلێمانی بێ به‌ش نه‌كرێت له‌ مافه‌كانی و وتی: "چونكه‌ زۆرترین قوربانی ده‌ستی ڕژێمی به‌عس له‌ناوچه‌كانی ده‌وروبه‌ری سلێمانی بووه‌، ناكرێت له‌ بودجه‌ بێ به‌ش بكرێت، ئەگه‌ر هه‌رێم كه‌مته‌رخه‌م بێت به‌رامبه‌ر سلێمانی، سلێمانی ناچاره‌ ڕێگه‌ چاره‌ی تر بدۆزێته‌وه‌ تا مافی هاوڵاتییان و فه‌رمانبه‌ران نه‌فه‌وتێت." یەکێتی پێی وایە نادادپەروەری دەکرێت لەڕووی ئیداری و داراییەوە لە لایەن حکومەتی هەرێمەوە بەرامبەر سلێمانی و ئەندامێکی مەکتەب سیاسی یەکێتیش دەڵێت،ئەم کێشانە  " سەردەكێشێت بۆ زۆر كێشەی سیاسی و ئەمنیی و ژیانی خەڵكیش، چونكە كەژیانی خەڵك باش نەبێت و نادادپەروەری هەبێت ناكۆكی دروستدەكات وەك ئەوەی مەسەلەن موچەی خانەنشینانی یەكێتی بڕدراوە لەبەرامبەری كەیسێكی دیكە دروستدەكرێت، مانای وایە كێشە كێشە لەگەڵ خۆی دەهێنێت." لە ئۆکتۆبەری ساڵی رابردووەوە، پەیوەندییەکانی پارتی و یەکێتی روویان لە خراپبوون کرد، ئەوەش دوای کوشتنی هاوکار جاف، ئەفسەری پێشووی دژەتیرۆری یەکێتی لە هەولێر. پەیوەندییەکانی ئەو دوو هاوپەیمانەی نێو حکومەت گەیشتە ئەو رادەیەی  تیمی یەکێتی لە مانگی تشرینی دووەمەوە بەشداری کۆبونەوەکانی ئەنجومەنی وەزیرانی نەکردووە.  نیگەرانییەكانی تیمی یەكێتی سێ پاكێجەو یەكێكیان پەیوەندی بەدۆخی دارایی و مووچەوە هەیە لەسلێمانی و دووەمیان دۆسیەی ئەمنییە كەخۆی لەكوژرانی عەقید هاوكار جاف دەبینێتەوەو هەروەها دۆسیەی سێیەم پرسی دەسەڵاتەكانی قوباد تاڵەبانیە وەك جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران.    

نیگار عومەر لەسنوری گەرمیاندا سەدان شوێنەواری گرنگ بوونیان هەیەو مەترسی لەناوچوونیان لەسەرەو حكومەت داواكارییەكانی بەڕێوەبەرایەتی شوێنەوار بەهەند وەرناگرێت. لەسنوری گەرمیاندا نزیكەی 500 شوێنەواری مێژوویی هەیە كەمێژووەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ساسانیەكان، هەروەها نزیكەی 300 شوێنەواریان دەكەوێتە قەزای كفریەوە، بەڵام زۆربەیان مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە. ساڵح سەمین، بەڕێوبەری شوێنەواری گەرمیان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»بەگشتی نزیكەی 500 شوێنەواری مێژوویی لەگەرمیاندا بوونی هەیەو بەپێی ئەو شوێنەوارە كۆنانەی دۆزیومانەتەوە ئاماژەن بۆ ئەوەی كە شەش هەزارو پێنجسەد ساڵ پێش ئێستا مرۆڤ لەم ناوچانەدا ژیاوە». هەروەها ئاماژەی بەوەكرد كۆنترین شوێنەواری گەرمیان كۆشكی حەوش كوڕوە لەناحیەی قۆرەتوو كەدەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ساسانیەكان لەسەردەمی پاشا نەوشیروانی خەسرەودا دروستكراوە. هەروەها لەقەزای كفری قەیسەری كفری و سەرای كفری و جۆگەی گاوری لەقەزای كەلار، بەهەمان شێوە  لەسەردەمی ساسانیەكانەوە دروستكراوە كە بۆ ئاوەڕۆو ئاو راكێشان دروستكراوەو دەگەڕێتەوە بۆ دوو هەزار ساڵ پێش ئێستا . بەڕێوەبەری شوێنەواری گەرمیان دەشڵێت:» ئێمە خاوەنی كۆمەڵێک شوێنەواری گرنگین، بەڵام بەداخەوە حكومەت ئەوەی لای گرنگ نەبێ شوێنەوارەو پشتگوێ خراوەو زۆرێك لەشوێنەوارەكانی گەرمیان لەناوچوون یان بەرەو لەناوچوون دەچن «. « چەندین جار داومانكردووە چەند شوێنەوارێكی گرنگ نۆژەن بكەینەوە، بەڵام تائێستا هیچ شتێكمان بۆ دابیننەكراوە، ئەگەر گرنگی بەشوێنەوارەكان بدەین دەبنە شوێنێكی گەشتیاری و داهات بۆ ناوچەكە  دەبێت»، ساڵح سەمین وادەڵێت. هەروەها  بەڕێوەبەری شوێنەواری كفری لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو كە لەكفریدا نزیكەی 300 شوێنەواری مێژوویی بوونی هەیە، دیارترینیان سەرای كفری، قەیسەری كفری و كۆشكی مەجید پاشاو ماڵی جووەكان، گەرماوی كفری و چەندانی دیكە، كۆنترینیان قەیسەری كفرییە كەشوێنێكی بازرگانی بووە لەنێوان وڵاتانی عێراق و ئێران كەجێگەی كاروان سەرای بازرگانان بووە. لە ئێستادا خەریکی نۆژەنکردنەوەی سەرای کفرین لەسەر بودجەی تایبەتی قوباد تاڵەبانی عوبێد محەمەد بەڕێوەبەری شوێنەواری كفری باسی لەوەشكرد كەیەكێك لەشوێنەوارەكان گەرماوی كفرییە كەبەشێوەیەكی ناوازە دروستكراوە لەساڵی 1891 لەساڵنامەی عوسمانیدا باسی گەرماوەكەی كفری كراوەو چەندین خانووی كەلەپوری لەكفریدا بوونی هەیە، بەڵام نەمانتوانیوە بیانپارێزین،  ئێمە ئۆتۆمبێلمان نیە بچین سەردانی شوێنەوارەكان بكەین جا چۆن بیانپارێزین». عوبێد محەمەد دەشڵێت:»بەداخەوە شوێنەوارەكانی كفری نزیكەی 80% یان رووخاون یان دەڕووخێن، وەك ماڵی مەجید پاشا كەبڕیار لەسەر نۆژەنكردنەوەكەشی دراوە، بەڵام بودجەی بۆ خەرج ناكرێت، لەئێستادا خەریكی نۆژەنكردنەوەی سەرای كفرین لەسەر بوجەی تایبەتی قوباد تاڵەبانی». رەفعەت محەمەد شارەزای بواری شوێنەوار بۆ هاوڵاتی پێیوابوو كە هۆكاری سەرەكی لەناوچوونی شوێنەوارەكان دەگەڕێتەوە بۆ هاوكاری نەكردنی حكومەتی هەرێم  كەنەیتوانیوە شوێنەوارەكان بپارێزێت یان نۆژەنیان بكاتەوەو هەندێكی بووەتە شوێنی پاشماوەی پیسی و بەبەرچاویانەوە دەڕووخێن. « لەم چەندساڵەی رابردوودا رێكخراوو  لایەنی پەیوەندیداری توركیا سەردانی كفرییان كرد بۆ نۆژەنكردنەوەی شوێنەوارەكانی كفری بەو مەرجەی مۆركێكی حكومەتی توركیای  پێوە بێت، بەڵام حكومەتی هەرێم بەمە رازی نەبوو، حكومەتی هەرێم خۆشی نۆژەنی ناكاتەوە، شوێنەوارەكان وا لەناوچون هەر شوێنەوارێكیش بڕوخێ  مێژووی نەتەوەیەك دەسڕێتەوە».، رەفعەت محەمەد وا دەڵێت. كفری لەڕابردوودا كەشوێنی بازرگانی بووە حكومەتی قاجاری ئێران داوای لەعوسمانیەكان كردووە نوێنەرایەتی قاجاری لەكفری بكاتەوە كەناوەندی سەرەكی ئەم بازرگانیە قەیسەری كۆنی كفری بووەو  شوێنێكی پێكەوەژیان بووەو ئەو خەڵكانەی تێیدا كاریان كردووە پێكهاتبوون لەكورد، عەرەب، توركمان و جولەكە.

سەركۆ جەمال ئیدارەی خۆسەریی باكورو رۆژهەڵاتی سوریا، دەستپێشخەرییەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی سوریا دەخاتەڕوو، ئەمریكاش لەپێناو رەتكردنەوەی پڕۆژەیەكی روسیا كە لەبەرژەوەندی توركیادایە پڕۆژەكەیان پەسەند دەكات. ئیدارەی خۆسەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا لەهەشتی نیسانی 2023 لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا لەشاری رەقە دەستپێشخەرییەكی بۆ چارەسەری كێشەكانی سوریا خستەڕوو كە نۆ خاڵ لەخۆدەگرێت. لەگرنگترین خاڵەكانی دەستپێشخەریەكەی كوردانی رۆژئاوا، دانپێدانانە بەیەكێتی خاكی سوریاو مافی سەرجەم پێكهاتەكانی ئەو وڵاتە، هەروەها پشت بەستن بەنموونەی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی لەسەرجەم سوریاداو دووبارەكردنەوەی. لەخاڵەكانی دەستپێشخەریەكەی ئیدارەی خۆسەریی رۆژئاوای كوردستان باس لەوەكراوە پێویستە سەرجەم سامانەكانی سوریا بەدادپەروەری دابەش بكرێت، جگە لەوەی ئامادەیی ئیدارەی رۆژئاوای كوردستانی نیشانداوە كەئاوارە ناوخۆییەكان لەخۆبگرێت، بەڵام داواشیكردووە هێزەكانی توركیا لەسوریا بچنە دەرەوە. هەر لەدەستپێشخەریەكەی ئیدارەی خۆسەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا ئاماژە بەوەشكراوە هێزەكانی هەسەدە بڕوایان بەیەكێتی خاكی سوریا هەیەو كار بۆ ئەوەدەكەن ئەو ناوچانە بگێڕنەوە كە لەدەرەوەی دەسەڵاتی سوریادایە، ئەویش بەپێچەوانەی بانگەشەكانی توركیا كە باس لەوەدەكات كوردەكان بەنیازی كیانێكی سەربەخۆن لەسوریا. ئیدارەی خۆسەری رۆژئاوای كوردستان و هەسەدە جەخت لەمافە رەواكانی پێكهاتەكانی سوریا دەكەنەوە كەقوربانییان داوە لەپێناو مافەكانیان، دەشڵێت ناكرێت سازشی لەسەربكەن لەكاتێكدا دۆخی وڵات پێش قەیران و دوای قەیرانەكەش جیاواز بووە. ئیدارەی خۆسەری رۆژئاوای كوردستان باس لەوەشدەكات لەڕووی سیاسی و ئابوری كۆمەڵایەتییەوە سەركەوتوو بووە بەتایبەت كەسەرجەم پێكهاتەو نەتەوەو ئایینەكان لەژێر دەسەڵاتی ئیدارەكەدا دەژین كەژمارەی دانیشتوانی زیاتر لەپێنج ملیۆن كەسەو سێیەكی خاكی سوریا لەژێر دەسەڵاتیاندایەو پێكەوە شەڕی داعشیان بەهاوكاری هاوپەیمانان كردووە. وەك ئیدارەی خۆسەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا دەڵێت بوونی خۆیان لەسەختترین دۆخدا سەلماندووەو سەرەڕای ئەوەش پارێزگارییان لەسیستەمی دیموكراتی و دادپەروەری كۆمەڵایەتی و یەكسانی و مافەكانی مرۆڤ كردووە، بەتایبەتیش مافەكانی ژنان و منداڵان، لەسەر ئەو بنەمایەش پێویستە نموونەی ئیدارەی خۆسەری باكور و رۆژهەڵاتی سوریا لەسەرتاسەری وڵاتەكە جێبەجێ بكرێت. لەخاڵێكی دیكەی دەستپێشخەریەكەدا ئیدارەی خۆسەری رۆژئاوای كوردستان رایگەیاندووە سەرەڕای ئەوەی زۆربەی سامانەكانی سوریا لەژێر دەسەڵاتی ئیدارەكەدایە بەتایبەتیش نەوت و غازو كشتوكاڵ و ئاوی رووبارەكانی دیجلەو فوڕات، بەڵام پێیان وایە موڵكی سەرجەم گەلی سوریایەو ناكرێت پێكهاتەیەك لێی سودمەند بێت و ئەوانی دیكە لێی بێبەش بن. ئیدارەی خۆسەری باكورو رۆژئاوای كوردستان پێشی وایە بوونی ئاوارە و پەنابەرانی سوریا لەوڵاتانی دراوسێ و بەتایبەتیش توركیا ئاستەنگ بۆ چارەسەری كێشەكانی سوریا دروستدەكات، بۆیە ئامادەیی خۆیان دەردەبڕن سەرجەم ئەو ئاوارانە بگرنە خۆیان تاچارەسەری كۆتاییان بۆ دەدۆزرێتەوە. سەبارەت بەبوونی هێزەكانی توركیا لەسوریا، ئیدارەی خۆسەری باس لەوەشدەكات چارەسەری قەیرانی سوریا ناكرێت تائەو هێزانە نەچنە دەرەوە لەسوریاو ئەمەش لەگەڵ یاساكانی نێودەوڵەتی یەكدەگرێتەوە. لە پڕۆژەکەدا ئیدارەی خۆبەڕێوبەری باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا جەخت لە یەکپارچەی سوریا دەکاتەوە ئەمە یەكەم دەستپێشخەری ئیدارەی خۆسەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا نییە لەبارەی چارەسەری قەیرانەكانی سوریا، وەك خۆشیان دەڵێن كۆتا دەستپێشخەرییان نابێت، بەڵام باس لەوەشدەكەن ئەمجارە دۆخەكە جیاوازە چونكە لەڕووی هەرێمیی و نێودەوڵەتییەوە موئامەرەیەك هەیە كەڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا لەگەڵ چەند لایەنێك دەستی داوەتێ و دەیەوێت ئیدارەی خۆسەری رۆژئاوای كوردستان لەناوببات، بۆیە ئیدارەی خۆسەری رۆژئاوای كوردستان هەست بەبەرپرسیارێتی دەكات سەبارەت بەمافەكانی گەلانی سوریاو بەرەنگاربوونەوەی موئامەرەكان و پێویستە هێزەكانی سوریا بەیەكگرتوویی بەرەنگاری ئەو دووژمنكاریانە ببنەوە بەتایبەت كە توركیا ئەنجامیاندەدات، ئەگەر هێزەكانی وەك ئەمریكاو روسیاو هێزە هەرێمیەكان پەسەندی بكەن پێویستە هێزە سیاسییەكانی سوریا دەستپێشخەرییەكە لەبەرچاو بگرن و پێشوازی لێبكەن. هەڵوێستی ئەمریكا سەبارەت بەدەستپێشخەریەكەی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستان جۆیل ریبۆرن نێردەی تایبەتی ئەمریكا بۆ سوریا لەبەردەم لیژنەی كاروباری دەرەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا لە 18 ی نیسانی 2023 رایگەیاند: ئیدارەی سەرۆك بایدن داوای لەوڵاتانی عەرەبی كردووە پەیوەندیەكانیان لەگەڵ سوریا ئاسایی بكەنەوە، ئەویش لەپێناو شكستهێنان بەپرۆژەیەكی روسیا كەداوایكردووە پەیوەندیەكانی سوریاو توركیا ئاسایی بكرێتەوە. جۆیل ریبۆرن دەشڵێت: ئەو وتەیەی لەبەرپرسانی وڵاتانی عەرەبییەوە پێ راگەیەندراوەو ئیدارەی ئەمریكاش هەسەدەی بەلاوە گرنگەو دەیەوێت بەشێكی گرنگ بێت لەچارەسەری كێشەكانی سوریا. بەوتەی ئەو بەرپرسە ئەمریكیە دەستپێشخەریەكە نیمچە چارەسەرێكە بۆ كێشەی هەڵواسراوی پەنابەران و ئاوارەكانی سوریا لەتوركیا كەدەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆ وڵاتەكەیان، بەڵام لەهەمانكاتدا رژێمی سوریا رەتدەكەنەوە. بەوتەی ئاژانسەكانی هەواڵ، بەرپرسانی ئەمریكاو بەتایبەتیش نێد پرایس وتەبیژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا هیچ تێبینیەكی لەسەر دەستپێشخەریەكەی ئیدارەی خۆسەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا نەبووەو وتوویەتی: دەستپێشخەریەكەمان بینیوەو تیایدا جەختی لەسەر یەكپارچەیی خاكی سوریا كردووەتەوە، كەبنەڕەتە بۆ هەر چارەسەرێكی سیاسی لەسوریا، جگە لەوەش لەگەڵ  بڕیاری ژمارە 2254ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ناكۆك نییەو یەكدەگرێتەوە.

هاوڵاتی  لیژنەی دارایی میوانداری وەزیری نەوتی حکومەتی فیدڕاڵ و شاندێکی باڵای وەزارەتی کرد بۆ تاوتوێکردنی خەرجی و پرۆژەکانی وەزارەتی ناوبراو لە پرۆژە یاسای بودجەدا. د.نەرمین مەعروف ئەندامی لیژنەی دارایی رایگەیاند، لەکۆبوونەوەکەدا بابەتەکانی پەیوەست بە دەستپێکردنەوەی ھەناردەکردنی نەوتی ھەرێم، و نرخی خەمڵێنراوی ٧٠دۆلار بۆ یەک بەرمیل نەوتی ھەناردە لە بودجە گفتووگۆیان لەبارەوە کراوە. وتیشی، چەند پرسێکی دیکەی پەیوەست بە کەرتی نەوت و گاز تەوەری سەرەکی گفتوگۆکان بوون لەگەڵ وەزیر و شاندی یاوەری. محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق رۆژی پێنج شەممە رایگەیاند، ھیچ ھۆکارێکی سیاسی ئاستەنگ نیە لەبەردەم جێبەجێکردنی رێککەوتنی ھەرێم و بەغداد ھەرکاتێک لایەنی تورکی ئاگاداریان بکاتەوە ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێم بۆ تورکیا دەستپێدەکاتەوە.  ئاماژەی بەوەشکردبوو، ھەرێم و بەغداد باشترین پەیوەندییان ھەیە و دابینکردنی مووچەی فەرمانبەرانی ھەرێمی کوردستانیش بە چاوپۆشین لە نەوت و ھەناردەکردنی ئەرکی حکومەتی فیدراڵییە. سودانی هیواشی خواست هەناردەی نەوتی هەرێم لەرێگەی تورکیاوە بە سەرپەرشتی سۆمۆ بە زویی دەستپێبکاتەوە. هاوکات، نەرمین مەعروف ئەندامی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەم دۆخەی هاتووەتە ئاراوە لەسەر داخوازی و سكاڵای دەوڵەتی عێراقی بووە واتە راگرتنی نەوتی هەرێم لەسەر ئەنجامی ئەو سكاڵایە بووە كەدەوڵەتی عێراق جوڵاندوویەتی ئەو بڕیارە دەرچووە، لەبەر ئەوە هەرێم مافی خۆیەتی داوای قەرەبوو بكاتەوە بۆ ئەو بڕە پارەیەی لەفرۆشتنی نەوت دەستیكەوتووە لەپێشتردا». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد دواجار مووچەی هاووڵاتیان و فەرمانبەرانە ناكرێت چاوەڕێ بن تا ئەوكاتەو مووچە نەدرێت تا نەوت هەناردە دەكرێتەوە. لە 25ـی ئاداری رابردووەوە هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان لەلایەن توركیاوە راگیراوە ئەمەش بەهۆی بڕیارێكی دادگای ناوبژیوانیی نێودەوڵەتی لەپاریس، دادگاكە لەسەر سكاڵای عێراق لەدژی توركیا بۆ هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان، بڕیاری لەبەرژەوەندیی عێراقداو لەسەر بنچینەی ئەو بڕیارەش هەناردەكردنی نەوتی كوردستان راگیراوە.