پێشەوا هەورامى: نەگەینە ڕێککەوتن دەکشێینەوە

هاوڵاتی دەزگای ئاسایشی هەرێم دەستگیرکردنی  سێ بازرگانی ماددەی هۆشبەر ڕادەگەیەنێت، ئاشکرای کرد سەرجەم تۆمەتبارەکان لە شاری سلێمانی و کفری دەستگیرکراون راشیگەیاندوە، دوای وەرگرتنی ڕەزامەندی دادوەری لێکۆڵینەوەی ئاسایش، ھێزەکانی بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی گەرمیان بەھاوکاری بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی سلێمانی لە دوو ھەڵمەتی جیاوازدا لە ٥ی و ٧ی ئەم مانگە، لە ھەردوو شاری سلێمانی و کفری توانیان ٣ تۆمەتباری بازرگانی ماددەی ھۆشبەر دەستگیربکەن. دەزگای ئاسایش ناوی بازرگانەکان و تەمەنیانی ئاشکراکردوە و ڕایدەگەیەنیت ( ش ، ع ، م ) لەدایکبووی ساڵی ١٩٩٨ دانیشتوی سلێمانی ( أ ، ع ، ع ) لەدایکبووی ساڵی ١٩٩٤ دانیشتوی سلێمانی ( ح ، ک ، أ ) لەدایکبووی ساڵی ١٩٨٦ دانیشتوی کفری باسی لەوەشکردوە، سەرجەم تۆمەتباران بەپێی ماددەکانی ( ٢٦ ) و ( ٣٠ ) لە یاسای بەرەنگاربونەوەی ماددە هۆشبەرەکان و کارتێکەرە ئەقڵیەکان ڕاگیراون و لێکۆڵینەوە لە کەیسەکەیان بەردەوامە .  

هاوڵاتی کەمال محەمەد، وەزیری کارەبای هەرێم لەگەڵ کۆمپانیایەکی بەرهەمهێنانی کارەبا کۆبوەوە و ڕایگەیاند: تۆڕی کارەبا فراوانبوە و هاوبەشانی کارەبا بۆ نزیکەی یەک ملیۆن و هەشت سەد هەزار هاوبەش زیادیکردوە لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر وێستگەی بەرهەمهێنان و گواستنەوە کارەبا. کەمال محەمەد لە درێژەی ڕاگەیەندراوەکەیدا دەڵێت: لە ئێستا لە(30%)ی کارەبا لە ڕێگەی وزەی خاوێنەوە بەرهەم دێت و گرێبەست بۆ بەرهەمهێنانی 75 مێگاوات واژوو کراوە و بڕیارە بەم نزیکانە بەردی بناغەی پرۆژەیەک بە توانای 25 مێگاوات لە هەولێر دابنرێت. دەقی ڕاگەیەندراوی وەزارەتی کارەبا: وەبەرهێنانی کەرتی کارەبا لە وزەی خاوێن فراوانتر دەکرێت کەمال محەمەد ساڵح وەزیری کارەبا پێشوازیی لە سهیل عابد بەڕێوەبەری کۆمپانیای (esri)ی ئەمەریکایی و شاندێکی یاوەری کرد کە بە بەمەبەستی وەبەرهێنان لە کەرتی کارەبا سەردانی هەرێمی کوردستانیان کردبوو. لە دیدارێکدا باسیان لە چۆنییەتی بەڕێوەبردنی سیستەمی کارەبا و پرۆژەکانی پێوەری زیرەک و پریپەید و وزەی خۆر کرا. وەزیری کارەبا جەختی لەسەر فراوانبوونی تۆڕی کارەبا و زیادبوونی هاوبەشانی کارەبا بۆ نزیکەی یەک ملیۆن و هەشت سەد هەزار هاوبەش و ژمارەیەکی زۆری وێستگەی بەرهەمهێنان و گواستنەوە و دابەشکردن کردەوە، دواتر باسی لە هەنگاوەکانی وەزارەتی کارەبا بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا لە ڕێگەی وزەی خاوێن کردەوە، کە لە داهاتوویەکی نزیکدا لە(30٪)ی کارەبا لە ڕێگەی وزەی خاوێنەوە بەرهەم دێت و گرێبەست بۆ بەرهەمهێنانی 75 مێگاوات واژوو کراوە و بڕیارە بەم نزیکانە بەردی بناغەی پرۆژەیەک بە توانای 25 مێگاوات لە هەولێر دابنرێت.

هاوڵاتی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی عێراق بۆ ئەمساڵ مانگانە ترلیۆنێك و 250 ملیار دینار زیاترەو لەو بڕە 910 ملیار دیناری دەدرێتە مووچەو بڕی 300 ملیار دیناری بۆ پڕۆژەكانی وەبەرهێنان و خزمەتگوزاری گشتی بۆ دەمێنێتەوە. واتا ئەو پارەیەی بەكاش و نەختینە رەوانەی هەرێم دەكرێت لە ساڵی 2023دا دەگاتە 15 ترلیۆن دینار كە مانگانە یەك ترلیۆن و 250 ملیار دینار دەبێت. هەروەها عێراق خەمڵاندنی كردووە كە لە 2023دا بڕی یەك ترلیۆن و 560 ملیار دینار داهاتی دەروازە گومرگەكانی هەرێمەو لەو بڕە 50% بۆ بەغداد و 50% بۆ هەرێم دەبێت، واتا 780 ملیار دینار. هاوكات هەرێمی كوردستان داهاتە ناوخۆییەكانی دیكەی نانەوتی كە لە باج و رسوماتی حكومی پێكهاتووە بۆ دەمێنێتەوە كە مانگانە زیاتر لە 200 ملیار دینارە. ئەو پارەیەی كە بۆ هەرێمی كوردستان دەمێنێتەوە دوای دابینكردنی مووچەی فەرمانبەران مانگانە زیاتر لە 500 ملیار دینار دەكات بەداهاتە نانەوتییەكانی هەرێمی كوردستانەوە. گفتوگۆكردن لەسەر پڕۆژە بودجەی عێراق تەواو بووەو لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق راپۆرتێك لەبارەی تێبینییەكانی پڕۆژەكەوە دەداتە ئیدارەدانی دەوڵەت كە حكومەتەكەی سودانیان پێكهێناوە. ئامانج رەحیم، سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران لەبارەی پڕۆژە بودجەی عێراق شیكارییەكی وردی خستووەتە بەردەم نوێنەرانی كورد تا بەرگری لەپشكی تەواوی شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان بكرێت. سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم ئاماژە بەوە دەكات زۆر ئاشكرایە كەپشكی هەرێمی كوردستان و ئەو پارەیەی كەدواجار ئەگەری هەیە لەبەغداوە رەوانەی هەرێمی كوردستان بكرێت، ئەگەر بودجەكە پەسندكرا، گرنگترین بابەتە كە پەیوەندی بەئابووریی هەرێمی كوردستان لە سێ ساڵی داهاتوو و ژیان و گوزەرانی خەڵك هەیە، بەتایبەتی كە تاساڵی ٢٠٢٦ هیچ یاسایەكی دیكەی بودجە لەعێراقدا دەرناچێت. ئەمە سەبارەت بەداهاتەكان لەپڕۆژەیاساكەدا پێشبینی كراوە لەڕێگەی فرۆشتنی سێ ملیۆن و ٥٠٠ هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە، كە ئەمە  400 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێمی كورستانیش لەخۆدەگرێت، حكومەتی عێراق بەنرخی خەمڵێندراوی 70 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك داهاتی ١١٧ ترلیۆن و ٢٥٣ ملیار دیناری هەبێت. هەروەها پێشبینی كراوە داهاتی نێوخۆی نانەوتی عێراق ١٧ ترلیۆن و ٣٠٠ ملیار دینار بێت. بەو پێیەش كۆی داهاتی نەوت و داهاتی نانەوتی عێراق بە ١٣٤ ترلیۆن و ٥٥٣ ملیار دینار خەمڵێندراوە. بەڵام حكومەتی عێراق لەچوارچێوەی بودجەی پێشنیازكراودا دایناوە 199 ترلیۆن و ٢٢ ملیار دینار خەرج بكات و بەوپێیەش بەراورد بەداهاتی خەمڵێندراوی نەوتی و نانەوتی بڕی ٦٤ ترلیۆن و٤٧ ملیار دینار كورتهێنانی لەبودجە بۆ دروست دەبێت. سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران جەختلەوە دەكاتەوە لەكۆی گشتیی خەرجییەكان 133 ترلیۆن و ٢٢ ملیار دینار، بۆ خەرجییەكانی بەكاربردن تەرخانكراوە، كەئەمەش كێشەیەكی گەورەیە، بەوپێیەی بڕێكی كەمی دەمێنێتەوە بۆ وەبەرهێنان، پێشیوایە كە ئەو داهاتە راستەقینەی كەعێراق ئەگەری هەیە دەستیبكەوێت، زۆربەی بۆ خەرجییەكانی بەكاربردن دەڕوات. ئەوەش كە لەبودجەی عێراق وەك خەرجییەكانی وەبەرهێنان یان (خەرجی سەرمایە) بۆ پڕۆژەكان و پەرەپێدان تەرخانكراوە، دانراوە كە لەڕێگەی قەرزەوە دابین بكرێت و چووەتە چوارچێوەی كورتهێنانەوە كە لەدوای ساڵی ٢٠١٤ەوە  سەرەڕای هەبوونی تەرخانكراو بۆ پڕۆژەكان بەڵام هەروەك مورەكەبی سەر كاغەز بووەو بەفیعلی هیچی لێ خەرج نەكراوە. " ئەمە بۆ تەرخانكراوی پڕۆژەكانی هەرێمی كوردستانیش راستە، سەرەڕای ئەوەی بڕی دوو ترلیۆن و ٨٧٣ ملیار دینار بۆ پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لەهەرێمی كوردستان تەرخانكراوە لەبودجەی ٢٠٢٣ بەڵام ئەگەر وەك ئێستا هەر لەسەر بنەمای خەرجیی راستەقینە (الانفاق الفعلی) بێت ئەوا ئەم تەرخانكراوە لەژمارە زیاتر هیچی تر نییەو بەفیعلی هیچی لێ خەرج ناكرێت بۆ هەرێمی كوردستان، بۆیە وا باشترە زۆر پشتی پێ نەبەسترێت"، ئامانج رەحیم وا دەڵێت. پشکی هەرێمی کوردستان لە خەرجییەکانی حاکیمە بۆ تەواوی ساڵی ٢٠٢٣ بە بڕی یەک ترلیۆن و ٢٥٧ ملیار دینار دەخەمڵێنرێت بە کاش هەژمار نەکراوە، چونکە لە بنەڕەتدا ئەم خەرجییانە بە شێوەی عەینی دەنێردرێن بۆ هەرێمی کوردستان نەک بە پارەی کاش هەروەها لە خەرجییە سیادییەكان لەڕەشنووسی پڕۆژەیاسای بودجە 58 ترلیۆن و ٢٩٤ دینار بۆ خەرجییە سیادییەكان دانراوە كەدەكاتە رێژەی ٣٠%ی تەوای بودجەكە، كەئەمەش كاریگەریی زۆری هەیە لەسەر پشكی هەرێمی كوردستان چونكە میكانیزمەكە وایە كەدوای داشكاندنی خەرجی سیادی و حاكمە ئینجا بەشەكەی هەرێمی كوردستان بەڕێژەی 12.67% دەستنیشان دەكرێت. لەخەرجییە سیادییەكاندا 23 ترلیۆن و ٥٠٨ ملیار دینار تەرخانكراوە بۆ خەرجییەكانی (بەرهەمهێنان، گواستنەوە و هەناردەكردنی  سێ ملیۆن و ١٠٠ هەزار بەرمیل نەوت رۆژانە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە). هەروەها لەو چوارچێوەیەدا تەنها سێ ترلیۆن و ٨٧٦ ملیار تەرخانكراوە بۆ خەرجییەكانی پەیوەست بە (بەرهەمهێنان، گواستنەوە و هەناردەكردنی 400 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێمی كوردستان رۆژانە). لەخەرجییە سیادییەكاندا هەروەها نۆ ترلیۆن و ٧٦٤ ملیار بۆ وەزارەتی بەرگری تەرخانكراوە. لەخەرجی تەرخانكراو بۆ وەزارەتی بەرگری، تەنها بڕی 228 ملیارو ٣٠٤ ملیۆن دینار بۆ مووچەی وەزارەتی پێشمەرگە تەرخانكراوە. هاوكات شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان لەڕەشنووسی پڕۆژەیاسای بودجەی عێراق بەم شێوازە رەچاوكراوە: پشكی هەرێمی كوردستان لەخەرجییە رەوەنەكان (النفقات الجاریە): بەپێی ماددەی (١٢/ دووەم) و ماددەی (١١/ دووەم-ه) بڕی نۆ ترلیۆن و ٣٠٠ ملیار لەچوارچێوەی خەرجییە رەوەنەكان (النفقات الجاریە) بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە كەمانگانە دەكاتە ٧٧٥ ملیار دینار كەژمارەیان بە ٦٨١ هەزارو ٩٧٩ فەرمانبەر دەستنیشانكراوە، كە لەچاو ساڵی ٢٠٢١ ئەم تەرخانكراوە زیادیكردووە بەبڕی سێ ترلیۆن و ٥٢٥ ملیار دینارو ئەمەش دڵخۆشكەرە. هەروەها بەپێی ماددەی (10/ دووەم) و ماددەی (11/ دووەم-ه)، بڕی یەک ترلیۆن و ٣٤٦ ملیار دینار وەك خەرجیی مووچەی خانەنشینی بۆ هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە كە لەمانگێكدا دەكاتە بڕی 112 ملیار دینار كەئەمەیان بەراورد بەساڵی ٢٠٢١ كەمیكردووە بەبڕی ٥٥٥ ملیار دینار. بەم شێوەیە تەرخانكراوی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینانی هەرێمی كوردستان لەبودجەی عێراق مانگانە كەپێویستە بدرێت بەهەرێمی كوردستان دەكاتە بڕی ٨٨٧ ملیار دینار، ئەویش بۆ تەواوی مانگەكانی سێ ساڵی ٢٠٢٣ تاوەكو ٢٠٢٥ كەئەمەش نزیكە لەتێچووی مانگانەی مووچە لەئێستادا كە بۆ مانگی ئاداری ئەمساڵ ٩١٠ ملیار دینار تەمویلی مووچە كراوە؛ ئەو كورتهێنانەی دروستدەبێت بڕی ٢٥ ملیار دینارە بۆ سەرجەم مووچەخۆران و خانەنشینان لەسەرتاسەری هەرێمی كوردستان كەپڕكردنەوەی زەحمەت نابێت. جگە لەمووچەی فەرمانبەران و خانەنشینانی هەرێمی كوردستان بەپێی ماددەی (10/ دووەم) و ماددەی (11/ دووەم-ه)، هەر لەناو خشتەی خەرجییەكانی رەوان بڕی دوو ترلیۆن و ٨٧٣ ملیار دیناری دیكە بۆ هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە بۆ (پێداویستییەكانی كاڵا، پێداویستییەكانی خزمەتگوزاری، چاككردنەوەی مەوجودات، یارمەتییەكان و  خەرجییەكانی دیكە). سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم ئەوەشی خستۆتەڕوو كە داهاتی دەروازە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان بەبڕی یەک ترلیۆن و ٥٦٠ ملیار بۆ ساڵیك خەمڵێندراوە لەلایەن عێراقەوەو بەپێی ماددەكانی (١٩/ دووەم) و (١١/ دووەم-ه)، بڕی 780 ملیار دینار وەك ٥٠%ی داهاتی دەروازە سنوورییەكان بۆ هەرێمی كوردستان دەمێنێتەوە. هاوكات بڕی 664 ملیارو ٣٠٠ ملیۆن دینار وەك پشكی هەرێمی كورستان لە داهاتی فرۆشی نەوتی خاو، (٥%ی داهاتی نەوت)، لەكێڵگەكانی هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە. مووچەی پێشمەرگە بە ٢٢٨ملیارو ٣٠٤ ملیۆن دینار وەك بەشی هەرێمی كوردستان لەتەرخانكراوی وەزارەتی بەرگری رەچاوكراوە بۆ ئەمساڵ. بەپێی خاڵەكانی سەرەوە، كۆی گشتیی شایستەی دارایی هەرێمی كوردستان بۆ ساڵی ٢٠٢٣، لەئەگەری خەرجكردنی ١٠٠%ی شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان، ساڵانە دەكاتە 18 ترلیۆن و ٣١٠ ملیار دینارو مانگانە دەكاتە یەک ترلیۆن و ٥٢٦ ملیار دینار، بەڵام پشكی هەرێمی كوردستان لەخەرجییەكانی حاكیمە بۆ تەواوی ساڵی 2023 بەبڕی یەک ترلیۆن و ٢٥٧ ملیار دینار دەخەمڵێنرێت بەكاش هەژمار نەكراوە، چونكە لەبنەڕەتدا ئەم خەرجییانە بەشێوەی عەینی دەنێردرێن بۆ هەرێمی كوردستان نەك بەپارەی كاش. ئامانج رەحیم ئەوەشی روونكردووەتەوە كە پابەندییەكانی هەرێمی كوردستان بریتین لە ١-پابەندیی نەوتی بەهەناردەكردنی بڕی٤٠٠ هەزار بەرمیل نەوت لەڕۆژێكدا لەكێڵگەكانی هەرێمی كوردستان لەسەر بنەمای نرخی فرۆشتنی كۆمپانیای سۆمۆ كەمانگانە داهاتەكەی بە یەک ترلیۆن و٩٢ ملیار دینار دەخەمڵێندرێت (بێ ئەوەی خەرجییەكانی نەوتی لێ دابشكێندرێت). ٢- رێژەی ٥٠% لەداهاتی دەروازە سنوورییەكان كەمانگانە بە 65 ملیار دینار دەخەمڵێندرێت. ٣- قیستی مانگانەی پابەندی بەرامبەر بانكی عێراقی بۆ بازرگانی (TBI) بەبێ سوودی بانكی (الفوائد المصرفیە) كەمانگانە 53 ملیارو ٧٠٠ ملیۆن دینارە. بەوپێیەش كۆی گشتیی پابەندی هەرێمی كوردستان لەمانگێكدا دەكاتە یەک ترلیۆن و ٢١٠ ملیار دینارو لەماوەی یەك ساڵدا دەكاتە 14 ترلیۆن و٥٢٠ ملیار دینار.  

سازدانی: سەركۆ جەمال سەعید كاكەیی ئەندامی پێشووی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق و شارەزای بواری هەڵبژاردن، ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە لیستی دەنگدەرانی عێراق لەوەی هەرێم پاكترو دروسترەو دەشڵێت:" دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان تەمەنی هەرێم كورتتر دەكاتەوە". سەعید كاكەیی لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ هاوڵاتی دەڵێت:" هەڵبژاردنی هەرێم بەفرەبازنەیی بكرێت باشترە"، دەشڵێت:" بەچەند ڕێگایەك دەتوانرێت رێگری لەساختەكاری هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بكرێت". هاوكات ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە "خەڵك كەمتر بچێت بۆ دەنگدان نرخی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان كەمدەبێتەوە و كەسی ناشایستە دەگاتە پەرلەمان". هاوڵاتی: پێتانوایە لە 18-11-2023 دەتوانرێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجام بدرێت؟ سەعید كاكەیی: وەكو پێداویستیەكی سەرەكی و هەرە گرنگ پێویستە دەبێت لەو وادەیە تێنەپەڕێت، بەڵام بەپێی چ سیستەم و یاساو رێسایەك جارێ كۆمسیۆن خۆی كارا نەكراوەتەوە، یاساكەش تانەی لێدراوە لەگەڵ تازەكردنەوەی پەرلەمان و حكومەت، بۆیە ئەنجامی تانەكان كات و شێوازی هەڵبژاردنەكە دەستنیشان دەكات، بۆیە ئەستەمە تا تانەكان یەكلایی نەبنەوە بڵێین لەكاتی خۆیدا ئەنجامدەدرێت. هاوڵاتی: پێتوایە پارتی و یەكێتی سازان دەكەن لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردن و كۆمسیۆن؟ سەعید كاكەیی: ئەگەر لەحاڵەتێكدا تانەكان لەدادگای فیدراڵی رەتكرایەوە، بەڵێ بێگومان دەبێت لەوكاتەی دیاریكراوە دەبێت هەڵبژاردن ئەنجامبدەن، بەڵام ئەگەر ئەو تانانەی دژی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و حكومەت و كۆمسیۆن كراون تێپەڕێندرێن ئەگەرێكی زۆرە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنی عێراق خۆی سەرپەرشتی هەڵبژاردنی هەرێم بكات. هاوڵاتی: ئایا كۆمسیۆنی بەغدا دەتوانێت بەو ئاسانییە سەرپەرشتی هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان بكات؟ سەعید كاكەیی: زۆر بەئاسانی دەتوانن ئەو كارە بكەن، ئەوان لە 16 پارێزگا كادرو پسپۆڕو كەسی هونەرییان هەیە كەدەتوانن پرۆسەی هەڵبژاردن لەهەرێم دەستەبەر بكەن. داوا دەکەم لەگەڵ کارتی نیشتیمانی کارتی بایۆمەتری بەکاربهێنرێت بۆ دەنگدان ئەگەر بێت و كۆمسیۆن و كارمەندانی هەرێم دووربخرێنەوە ئەوان دەتوانن جێگەیان بگرنەوە، لەوانەشە كەسانێك هەبن رەخنە لەم قسەیەم بگرن، بەڵام هەرێمی كوردستان قەوارەیەكە لەچوارچێوەی عێراقدا بۆیە ئەوەی لەسەر هاووڵاتیەكی بەسرە جێبەجێ دەكرێت لەسەر هاووڵاتییەكی دهۆكیش جێبەجێدەكرێت، ئەگەر كۆمسیۆنی بەغدا سەرپەرشتی هەڵبژاردنی هەرێم بكات دەبێت ببێتە وانەیەك بۆ كۆمسیۆنی هەرێم كە بەخۆیاندا بچنەوەو گۆڕانكاری بكەن. هاوڵاتی: پێتوایە لیستی تۆماری دەنگدەرانی عێراق تا چ رادەیەك لەوەی هەرێم پاكترە؟ سەعید كاكەیی: ئەوەی عێراق لەئێستادا پاكترین و دروستترین داتایە، بۆیە خۆشم داكۆكی لەوە دەكەم كەئەوەی عێراق بەكاربهێندرێت نەك لیستی دەنگدەرانی هەرێم، چونكە ئەوەی هەرێم زیادەڕەوی زۆری تێدایەو لەهەمان كاتیشدا داوا دەكەم لەگەڵ كارتی نیشتیمانی كارتی بایۆمەتریش بەكاربهێندرێت بۆ دەنگدان، كارتی نیشتیمانی مەبەست لێی رێگریكردنە لەساختەكاری كەپێشتر رەگەزنامەو ناسنامەی باری شارستانی بۆ ئاوارەكان دەركراوە، كارتی نیشتیمانی وابەستەیە بەسەرژمێری گشتی،  بەڵام رەگەزنامەو ناسنامەی باری شارستانی بنەڕەتی نییە. هاوڵاتی: بۆ خەڵك هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەچوار بازنە یاخود یەك بازنە بكرێت باشترە؟ سەعید كاكەیی: پێمباشە هەر بەپێی دەستوری عێراق كە لەماددەی 49 و بڕگەی ئەلف دەستنیشان كراوە بۆهەر 100 هەزار هاووڵاتییەك نوێنەرێك هەبێت و بەپێی دانیشتوانی پارێزگاكان بازنە دەستنیشان بكرێت، واتە لەگەڵ فرە بازنەییدام، ئەگەر فرە بازنەییش نەكرێت، لانیكەم لەگەڵ هەشت بازنەییدام، واتە چوار پارێزگاكەی هەرێم و چوار ئیدارە سەربەخۆكەی هەرێم، واتا هاوشێوەی پارێزگاكانی سلێمانی و هەولێرو دهۆك و هەڵەبجە ( ئیدارەی (گەرمیان، راپەرین، سۆران، زاخۆ) بازنەی تایبەت بەخۆیان هەبێت، بۆ ئەوەی نوێنەری پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆكان بگەنە پەرلەمان و نوێنەرایەتی راستەقینەی ناوچەكانی خۆیان بكەن.  پێشتر ڕەگەزنامەو ناسنامەی باری شارستانی بۆ ئەو ئاوارانەی لە هەرێمی کوردستان نیشتەجێن دەرکراوە هاوڵاتی: بەردەوام لایەنەكانی دەرەوەی یەكێتی و پارتی گلەیی لەئەنجامدانی ساختەكاری هەڵبژاردن دەكەن، پێتانوایە بەچ رێگایەك رێگری لەساختەكاریەكان دەكرێت؟ سەعید كاكەیی: یەكەم رێگا ئەوەیە كەداتاكانی كۆمسیۆنی عێراق بەكاربهێندرێت، دووەم رێگاش ئەوەیە كارتی نیشتیمانی و بایۆمەتری بەكاربهێندرێت، سێیەم رێگا فرەبازنەیی بێت، چوارەمیش پرسی بایكۆت لەمێشكی دەنگدەردا نەمێنێت، چونكە لەعێراق نە یاسایەك نە رێسایەك هەیە رێژەیەك دەستنیشان بكات بۆ بەشەرعیبوونی هەڵبژاردنەكان، واتا ئەگەر بێت و لەسەدا یەكی خەڵكیش بەشداری هەڵبژاردن بكەن لەعێراق بەپێی یاسای هەڵبژاردن ئەو ئەنجامە قبوڵە.  بۆیە باشترین رێگا بەشداری كارای خەڵكە لەهەڵبژاردن، خۆ هەموو حزب و كاندیدەكان گەندەڵ نین و دەتوانرێت ئەگەر حزبەكەشی بەدڵ نەبێت دەنگدەرەكە كاندیدێكی ناوچەكەی خۆی هەڵبژێرێت، بەوەش بەدوو رێگا رێگری لەساختەكاری دەكرێت یەكەم كەلێن دروست ناكەیت تاحزبەكان ساختەكاری بكەن، هەروەها ئەگەر خەڵك كەمتر بچێت بۆ دەنگدان نرخی كورسییەكان كەمدەبێتەوەو كەسی ناشایستە دەگاتە پەرلەمان. هاوڵاتی: یەكێتی دەڵێت سلێمانی و هەڵەبجە بەپێی تۆماری دەنگدەرانی بەغداو بەچوار بازنەیی 45 كورسییان بەردەكەوێت، بەڵام ئەگەر یەك بازنە بێت 38 كورسییان بەردەكەوێت ئەم قسەیە تاچەند دروستە؟ سەعید كاكەیی: بەپێی یاسا بەرقەرارەكان شتی وانییە، هەرێمی كوردستان بریتییە لەچوار پارێزگا كەواتە بەپێی دانیشتوان كورسیەكان بەسەر دەنگدەران و دانیشتواندا دابەشدەكرێت. هاوڵاتی: ئەگەر هەڵبژاردن دواخرا پێتانوایە ئەمریكاو وڵاتانی رۆژئاوا تێڕوانینیان بەرامبەر هەرێمی كوردستان دەگۆڕێت؟ سەعید كاكەیی: كەسایەتی مەعنەوی هەرێم لەدەرەوە لێی دراوە، ئەم دەسەڵاتە گەندەڵە پێگەی هەرێمی خستووەتە ژێر گومانەوە، بۆ ئەوەی ئەو كەسایەتی و پێگەیە بگەڕێتەوە ئەركەكە دەكەوێتە سەرشانی دەنگدەران و داكۆكی لەوەبكەن هەڵبژاردن بەزووترین كات بكرێت و بەشداری كارایان تێیدا هەبێت، یەك رۆژ دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان پێگەی ئەم هەرێمە كەمترو تەمەنی كورتتر دەكاتەوە.  

هاوڵاتی لە دیمەشق تەقینەوەیەک روویدا و بەوهۆیەوە پێنج پۆلیس کە ئەفسەرێکییان لەگەڵدایە بریندار بوون. لە هەرێمی بەرزی دیمەشقی پایتەختی سوریا لە نزیک بارەگایەکی پۆلیس تەقینەوەیەک روویدا. میدیاکانی نزیک لە حکومەتی سوریا رایانگەیاند، تەقینەوەیەک لە رێگەی ئۆتۆمبێڵێکی مینڕێژکراوەوە ئەنجامدراوە. وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی سوریا راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد کە تەقینەوەکە لە نزیک بارەگای پۆلیسی ناوچەی بەرزی پایتەختی روویداوە. وتیشی، لە تەقینەوەکەدا پێنج پۆلیس برینداربوون کە ئەسفسەرێکیان لەگەڵدایە. مەرسەدی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤیش تەقینەوەکەی پشتڕاست کردەوە و ئاماژەی بەوەدا کە قوربانی هەیە. ئەمەش لە کاتێکدایە کە ئەمڕۆ بەرپرسانی سوریا لە مۆسکۆ لەگەڵ تورکیا، ئیران و روسیا لە کۆبونەوەدان. لە چەند رۆژی رابردوودا، گروپە چەکدارەکانی سەر بە تورکیا و لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانی عەرەبی سوریا، نیگەرانی خۆیان لە نزیکبوونەوەی سوریا و تورکیا دەربڕیبوو. لەگەڵ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی سوریا و تورکیا، یەکێک لە مەرجە سەرەکییەکانی سوریا ئەوەیە کە پێویستە تورکیا دەست لە هاوکاریکردنی گروپە چەکدارەکانی دژی دیمەشق هەڵبگرێت.

زیندانییەکەی کورد لە تاران دەکوژرێت و گەنجێکی کرماشان لەسێدارە درا و بە پێی ئامارەکانی رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ لانیکەم 11 زیندانیکراوی کورد لە ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان بەهۆی ئەشکەنجەوە گیانیان لەدەستداوە. ناوەندنی هەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ لە رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاوی کردوەتەوە: بەرەبەیانی ئەمڕۆ چوارشەممە گەنجێکی دانیشتوی شاری شاباد(ئاروناوا)ی پارێزگای کرماشان لە زیندانی دیزڵئاوا لەو پارێزگایە لەسێدارە دراوە. سابیر پەیامیان تەمەن 34 ساڵ بە تۆمەتی کوشتنی بە ئەنقەست سزای سێدراەی بەسەردا جێبەجێکراوە و بەوەش ژمارەی ئەو هاوڵاتییە کوردانەی ئەمساڵ لە زیندانەکانی ئێران لەسێدارەدراون گەیشتوەتە زیاتر لە 50 کەس. سەرچاوەکانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتی کوردستان ئاشکرایان کردوە کە رۆژی دوشەممەی رابردو گەنجێکی بەندکراوی کورد خەڵکی هەرسین لە پارێزگای کرماشان بە ناوی سامان دەروێشی ، لە زیندانی تاران بەهۆی ئەشکەنجەوە گیانی لەدەستداوە. بە پێی ئامارەکان تەنها لە پێنج مانگی ئەمساڵدا لانیکەم 11 هاوڵاتیی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان بەهۆی ئەشکەنجە لە زیندانەکانی ئێران گیانیان لەدەستداوە.           

هاوڵاتی جەمیل بایک رایگەیاند، جاشەکانی باکوری کوردستان پێویستە لەمەودوا دەست بە سەرەتایەکی نوێ بکەن و دەنگ بە پارتی چەپی سەوز بدەن. جەمیل باییک هاوسەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەری کەجەکە لە چاوپێکەوتنێکدا بۆ میدیاکانی پارتەکەی، بانگەوازێکی ئاڕاستەی ئەو کوردانە کرد کە چەکی دەوڵەتی تورکیایان هەڵگرتووە و چەندین ساڵە سیستمی جاشایەتیان قبوڵ کردووە. بایک دەڵێت، " تاوەکو ئێستا جاش بوون، بەڵام ئیسا پێویستە لە هەڵبژاردنەکاندا لاپەڕەیەکی نوێ بۆ خۆیان بکەنەوە و بەم شێوەیە سەیری هەڵبژاردنەکان بکەن. پێویستە دوژمنایەتی گەلەکەیان نەکەن. پێویستە بیر لە دوارۆژی خۆیان و منداڵەکانیان بکەنەوە." جەمیل بایک ئاماژەی بەوەکرد کە ئەو کەسانە بەهۆی هەندێک هۆکار چەکی دەوڵەتیان هەڵگرتووە و بوون بە جاش بەڵام ئەم هەڵبژاردنە هەلێکە و پێویستە سوود لەم هەلە وەربگرن وتی، " پێویستە خزمەت گەلەکەیان بکەن و لە دوژمنایەتی گەلەکەیان دوور بکەنەوە. پیشتر پێیان وتراوە کە تەنیا گوندەکانیان دەپارێزن، بەڵام ئێستا لە شەڕدا بەکاریان دەهێنن، لە پێشی ئۆپراسیۆنەکاندا دایان دەنێن و لە شەڕدا بەکاریان دەهێنن. " هاوسەرۆکی کەجەکە دەشڵێت، " لەلای دەوڵەتی تورکیا هیچ نرخێکیان نییە و بە کوشتنیان دەدەن، بۆیەش بانگەوازیمان ئەوەیە کە لەم هەڵبژاردنەدا هەنگاو بنێن و دەنگ بە پارتی چەپی سەوز بدەن و خۆیان لەم شەڕە رزگار بکەن."

هاوڵاتی بۆ تاوتوێکردنی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان و دۆخی نێوخۆی کەرکووک، ئەمڕۆ حیزبە کوردستانییەکان لەو شارە بە بەشداری نوێنەری یونامی کۆدەبنەوە بەڵام پارتی دیموکراتی کوردستان بایکۆتی کۆبونەوەکەی کرد. ئەمڕۆ چوارشەممە 10ی ئایار، حیزبە کوردستانییەکانی کەرکووک بڕیار بوو لەگەڵ یۆنامی سەبارەت بە پرسی کەرکووک و تەعریب و هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک و کێشە و گرفتەکانی دیکە کۆببنەوە، پارتی دیموکراتی کوردستانیش  بانگهێشتی کۆبوونەوەکە کرابوو، بەڵام بایکۆتی کۆبوونەوەکەی کرد و بەشداری نەکرد. سەبارەت بە هۆکاری بایکۆتکردنەکەی پارتی، مەسعود مەلاپەروێز بەرپرسی پەیوەندییەکانی ئەو حزبە لە کەرکووک بە میدیای پارتی ڕاگەیاندووە " هۆکاری بایکۆتکردنمان بەهۆی مامەڵەی نەشیاوی پاسەوانەکانی دیوانی پارێزگا بووە کە مامەڵەیەکی گونجاویان لەگەڵ شاندەکەی پارتی نە کردووە و ئەوانیش بە سووکایەتییان زانیوە و بایکۆتی کۆبوونەوەکەیان کردوە." ئەو بەرپرسەی پارتی وتوشێتی"ئەوەی کراوە بە بڕیاری ڕاکان جبووری بووە چونکە ئەوان لە کۆبوونەوەی ڕابردوو لەگەڵ یۆنامی گەندەڵییەکانی پارێزگاری کەرکووکیان بە بەڵگەوە خستووەتەڕوو، بۆیە کێشەی بۆ بەشداریکردنیان دروست کردووە، گوتیشی: پارتی هەڵوێستی دەبێت و لەسەر ئەم بابەتە بەیاننامەی فەرمی دەبێت." هاوکات سەبارەت بەبەشداری  پارتی لەو كۆبونەوەیە، رەوەند مەلا مەحمود لێپرسراوی مەڵبەندی كەركوكی یەكێتی بە خەندانی راگەیاندووە "پارتی لەكەركوك نیە تا بەشداری بكات، جاری پێشو لەكۆبونەوەكەدا لەسەر خواستی خۆیان بەشداربون و لەو كۆبونەوەیە نوێنەرەكانیان داوایانكرد، بارەگاكانیان پێبدرێتەوە". رۆژی 5ی (شوبات/2)ی 2023 نوێنەری نەتەوەیەكگرتوەكان لە كەركوك (یۆنامی) لەگەڵ لایەنە سیاسییە كوردیەكانی پارێزگاكە كۆبۆوە و لەكۆبونەوەكەدا نوێنەرانی كورد، رەخنە و گلەییەكانیان لەئیدارەی ئێستای پارێزگای كەركوك بەسەرۆكایەتی راكان جبوری گرت. هەر لەو كۆبونەوەیەشدا كە پارتی لەڕێگەی چوار نوێنەرەوە داوایكرد، بارەگاكانیان پێبدرێتەوە كە ئێستا بەشێكیان هێزەكانی سوپای عێراقیان تێدا جێگیركراوە.

هاوڵاتی بڕیاری لێخۆشبوون لە بەشێکی قەرزی کرێی ئاو بۆ ماوەی یەک مانگ درێژکرایەوە و وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار دەڵێت، لەمڕۆوە ھاووڵاتییان دەتوانن دەست بە مامەڵەی سوودمەندبوون بکەن و فەرمانگە و بەڕێوەبەرایەتییەکانی ئاو بۆ ڕاییکردنی مامەڵەی سوودمەندبوون ھەموو ئاسانکارییەک بۆ دەکەن. بەپێى راگەیەنراوەکەى وەزارەتى شارەوانى و گەشتوگوزار، درێژكردنەوەی بڕیارەكە  دوای هەڵسەنگاندنی پڕۆسەی بابەتی لێخۆشبوونی ڕێژەی 15%ی  کرێی ئاو و و داواکارییەکی زۆری هاووڵاتییان بوو. رونیشى دەکاتەوە، ماوەی لێخۆشبوون لە ئێستاوە تا 10/6/2023 بەردەوام دەبێت، بۆیە لەمڕۆوە هاووڵاتییان دەتوانن دەست بە مامەڵەی سوودمەندبوون بكەن و فەرمانگە و بەڕێوەبەرایەتییەكانی ئاو بۆ ڕاییكردنی مامەڵەی سوودمەندبوون هەموو ئاسانكارییەك بۆ هاووڵاتییان دەكەن.

سەركۆ جەمال زیاتر لەدوو هەفتەیە نەخۆشی هەوكردنی پەردەی مێشك لەناو منداڵانی سلێمانی و هەڵەبجە و گەرمیان بڵاوبووەتەوە، رۆژانەش رێژەكە زیاددەكات، تائێستاش بەپێی ئاماری هەرسێ بەڕێوەبەرایەتیەكە زیاتر لە 320 تووشبوو تۆماركراون. د.پشدەر عەبدوڵا بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»ئاماری رۆژانە لەحەوت بۆ 12 نەخۆش رەوانەی نەخۆشخانە دەكرێت لەسلێمانی، منداڵەكان هەموویان چارەسەر وەردەگرن، بەڵام ئەوەی بەكتریا بێت هەر مەترسیدارە، تائێستا نزیكەی 200 نەخۆش، نەخۆشییەكەیان تێپەڕاندووە». بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵانی سلێمانی ئەوەشی باسكرد كە بۆ دیاریكردنی نەخۆشیەكە پێویستە ئاو لەپشتی منداڵەكە دەربهێنرێت، بەڵام «بەداخەوە زۆرجار دایك و باوكی منداڵەكە رێگەنادەن ئەو شیكارە بكرێت كەزۆر ئاسانەو هیچ كێشەیەك بۆ منداڵەكە درووست ناكات». «ئەگەر منداڵان چارەسەر وەرنەگرن لەوانەیە ببێتە هۆی مردن، كێشەی بینین و بیستن و زیرەكی و ئاستی توانای مێشكی كەمبێتەوە»، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵانی سلێمانی وای وت. هەروەها وتیشی:»تەندروستی جیهانی سامپڵی نەخۆشەكان دەبەن بۆ لێكۆڵینەوەو لەدوبەی لەو بارەیەوە لێكۆڵینەوەی زیاتریش دەكرێت، هەرچەندە ساڵانی پێشتریش ئەم نەخۆشییە هەبووە، بەڵام ئاشكرا نەبووە یاخود ژمارەكەی زۆر نەبووە». رێكخراوی تەندروستی جیهانی لەڕاگەیەندراوێكدا ئاماژەیان بەوەداوە كەتیمێكیان لەمانگی نیسانی 2023 سەردانی سلێمانی و هەڵەبجەو گەرمیانیان كردووەو ئەوەیان ئاشكراكردووە كە»زۆربەی تووشبووان منداڵانانی سەرو شەش ساڵانن و ناوەندی بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەكە پارێزگای هەڵەبجەیە». هەروەها  رێكخراوی تەندروستی جیهانی ئەوەشیان دووپاتكردووەتەوە 20 نموونەیان لەشلەی مێشك و بڕبڕەی پشتی منداڵەكان وەرگرتووەو دەینێرن بۆ تاقیگەیەكی هاوبەشی رێكخراوی تەندروستی جیهانی لەئیمارات. ئاراس حەمەسەعید جێگری بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵانی هەڵەبجە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» تائێستا لەسنوری پارێزگای هەڵەبجە نزیكەی 90 نەخۆشی هەوكردنی مێشك تۆماركراوەو هیچ حاڵەتێكی گیانلەدەستدانیش تۆمارنەكراوە. بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی گەرمیان ئەوە دەخاتەڕوو منداڵانی تووشبووی هەوكردنی پەردەی مێشك چارەسەریان وەرگرتووە. دكتۆر سیروان محەمەد بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی گەرمیان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»لەگەرمیان 34 نەخۆشی هەوكردنی مێشك دەستنیشانكراون تائێستا هیچ نەخۆشێك لەگەرمیان بەو نەخۆشییە نەمردووە». هەرچەندە هاوڵاتی پەیوەندیكرد بەتەندروستی هەولێرو دهۆك و ئەوان رەتیانكردەوە كە نەخۆشییەكە لەو دوو پارێزگایەی هەرێم بوونی هەبێت، بەڵام سەرچاوەیەك لەتەندروستی سلێمانی ئەوەی بۆ هاوڵاتی دووپاتكردەوە كە» تەندروستی سلێمانی زانستیانە دەڕوات و هەرچی رووبدات باس دەكرێت، بەڵام لەزۆر شوێنی دیكەش ئەو نەخۆشییە هەیەو باس ناكرێت». وتیشی:» لەشارەكانی دیكە كەرتی حكومی رووخاوەو ناكرێت لەگەرمیان نەخۆشییەك بڵاوببێتەوە لەهەولێر نەبێت، ئەوەی ئێمە دەیڵێین شتە راستەكەیە». سەبارەت بەنەخۆشییەكە د.زانا باقی پزیشكی پسپۆڕی نەخۆشیەكانی منداڵان بۆ هاوڵاتی ئەوەی روونكردەوە كەپێویستە دایكان و باوكان هۆشیارییان هەبێت، ئاگاییان هەبێت لەبوونی نەخۆشیەكە، نیشانەكانی تا، سەرئێشە، رشانەوە، لەش داهێزان و گریانێكی نائاسایی دەڕوات. د.زانا  وتیشی: هەركاتێك ئەو نیشانانە هەبوو لەمنداڵاندا، پێویستە سەردانی پزیشكی پسپۆڕییەكانی نەخۆشی منداڵان بكەن لەناو نەخۆشخانەكاندا، بۆ ئەوەی پشكنینی بۆ بكرێت و بەهیچ جۆرێك دەرمانی بۆ بەكارنەهێنرێت. سەبارەت بەوەش نەخۆشیەكە دەبێتە هۆی مردنی منداڵان، ئەو پزیشكە باسی لەوەكرد، ئەگەر چارەسەر وەرنەگرێت مەترسی مردن لەسەر منداڵەكان دروستدەكات، بەڵام خۆشبەختانە ژمارەیەكی زۆری نەخۆشەكان بەتەندروستییەكی باشەوە دەچنە ماڵەوەو نەخۆشیەكە تێدەپەڕێنن. لەبارەی هۆكاری بڵاوبوونەوەشی د.زانا باقی رێگاكانی بڵاوبوونەوەی بەركەوتنی راستەوخۆو برینداربوونی پێست و ناپۆشی بۆرییەكانی هەوا لەقوڕگداو بەكارهێنانی كەلوپەلی یەكتر بەهۆكاری سەرەكی تووشبوونەكە دیاری دەكات.

هاوڵاتی تەندروستی جیهانی و وەزارەتی تەندروستی پلانێکی هاوبەش بۆ بەره‌نگاربوونەوەی هەوکردنی پەردەی مێشک بەڕێوەدەبەن. به‌هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی رێژه‌ی تووشبوون به‌ نه‌خۆشی هه‌وكردنی په‌رده‌ی مێشك، تیمێكی رێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی و وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی عێراق، سه‌ردانی پارێزگاكانی هه‌ڵه‌بجه و سلێمانییان كرد. لە راگەیەندراوێکدا رێکخراوی تەندروستی جیهانی ئاماژەی بەوەکردوە، دوابەدوای زیادبونی حاڵەتەکانی هەوکردنی پەردەی مێشک لە شاری هەڵەبجە و پارێزگای سلێمانی لە ناوەڕاستی مانگی نیسانی ٢٠٢٣ەوە، تیمێکی پسپۆڕ لە ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی (WHO) و وەزارەتی تەندروستی ڕەوانەی ناوچە زیانلێکەوتوەکان کران بۆ ئەنجامدانی جومگەیەک لێکۆڵینەوەی پەتازانیی لە حاڵەتە ڕاپۆرتکراوەکان و پەرەپێدانی پلانی وەڵامدانەوەی خێرا بۆ سنوردارکردنی گواستنەوەی نەخۆشییەکە. به‌ گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوی رێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی، ناوەندی بڵاوبوونەوەی نەخۆشی هەوکردنی پەردەی مێشک، پارێزگای هەڵەبجەیه. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شی خستووه‌ته‌ڕوو، زۆربەی تووشبووان منداڵانی سەرووی شەش ساڵن و هیچ حاڵەتێکی مردن به نەخۆشییەکه تۆمار نەکراوه و تا دێت رێژه‌كه‌ له‌ پارێزگای هه‌ڵه‌بجه‌ به‌رزده‌بێته‌وه‌. دکتۆر ئەحمەد زویتن، نوێنەری ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی لە عێراق وتی:“تا ئێستا هیچ حاڵەتێکی مردن تۆمار نەکراوە؛ سەرەڕای ئەوەش، زۆر گرنگە کە ئێمە بە خێرایی کاربکەین بۆ دیاریکردن و پشتڕاستکردنەوە و چارەسەرکردنی حاڵەتەکان بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کاریگەر گواستنەوەکە کێش بکەین و بڵاوبونەوەی ڤایرۆسەکە کۆنتڕۆڵ بکەین” وتیشی، لە سەردانەکانی نەخۆشخانەی وەفا لە هەڵەبجە و نەخۆشخانەی فێرکاری منداڵانی دکتۆر جەمال ئەحمەد ڕەشید لە سلێمانی دەرکەوت کە لەماوەی دو هەفتەی ڕابردودا توشبوانی هەوکردنی پەردەی مێشک لەناکاو زیادی کردوە و بە شێوەیەکی سەرەکی توشی منداڵانی خوار تەمەنی 10 ساڵ بوە. دووپاتیشیكرده‌وه‌،  ئاستەنگەکانی وەک کەمیی کارمەندانی تەندروستی و دەرمان لە هەردوو نەخۆشخانەکە هەن. هاوکات ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی 20 نمونەی شلەی مێشک و بڕبڕەی پشتی لە نەخۆشخانە توشبوەکان وەرگرتوە، کە دەنێردرێت بۆ تاقیگەیەکی هاوبەشی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی بۆ شیکاری زیاتر. نیشانەکانی تووشبوون به‌ نه‌خۆشی هه‌وكردنی په‌رده‌ی مێشك: 1- شیرخواردنی کەمدەبێتەوە 2- رشانەوە 3-بێزاری 4- تای بەرز 5-گەشکە 6-لەوانەیه پلەی گەرمی لەشی دابەزێت 7- لەشی نەرم دەبێت 8- شەکرەی خوێنی دابەزێت 9- ئەو بەشەی لە کەللـه‌ی سەردا مەڵاشووی پێ  دەڵێن بەرەو دەرەوە دەردەچێت

هاوڵاتی دوو رۆژە تەرمی پیاوێکی تەمەن 60 ساڵ لە پزیشکی دادی دهۆک ماوەتەوە و کەس نازانێت کێیە. ئەو هاوڵاتییە  دوو ڕۆژ لەمەوپێش سەیارە لێیداوە لەسەر جوتسایدی بازران و گیانی لەدەستداوە ، تا ئەم ساتە کەسوکاری پەیدانەبوونە و نازانرێت پیاوەکە خەڵکی چ شوێنێکە. هێمن سلێمان ووتەبێژی پۆلیسی دهۆک ڕایگەیاند "شەوی 7ی ئەم مانگە ئۆتۆمبێلێک لەسەر جوتسایدی بازران لەناوەندی دهۆک خۆی لەپیاوێک دەدات، پیاوەکە تەمەنی نزیکەی60 ساڵە، قەمیسێکی سپی و پانتوڵێکی قاوەیی لەبەرایە ، دوو رۆژە تەرمەکەی  لە پزیشکی دادی دهۆکەو هێشتا کەسوکارەکەی دیارنین". هێمن سلێمان ئەوەشی روونکردوەتەوە"لەبەر ئەوەی ئەو پیاوە هیچ ناسنامە و بەڵگەنامەیەکی فەرمی پێنییە  بۆیە نازانرێت کێیە و خەڵکی چ شوێنێکە". هاوکات شۆفێری ئەو ئوتومبێلەی لەو هاوڵاتییەی داوە خۆی ڕادەستی پۆلیس کردووە و دوای لێکۆڵینەوە دەرکەوتووە ئەویش هیچ شتێک لەبارەی پیاوەکە نازانێت".  

هاوڵاتی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی تورکیا رایگەیاند، ملیۆنێک و ٧٩٨ هەزار و ٥٠٥ کەس لە دەنگدانی دەرەوەی وڵاتدا دەنگیانداوە. کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی تورکیا، رێژەی بەشداریکردنی هەڵبژاردنەکانی دەرەوەی وڵاتی ئاشکرا کرد. بەگوێرەی راگەیەندراوەکەی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان، لە کۆی زیاتر لە سێ ملیۆن و ٤٠٠ هەزار کەس، ملیۆنێک و ٧٩٨ هەزار و ٥٠٥ کەس دەنگیانداوە کە دەگاتە نزیکەی ٥٣٪ی دەنگدەرانی دەرەوەی وڵات. دەنگدانی دەرەوەی وڵات لە ٢٧ی نیساندا دەستیپێکردبوو. کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان لە ٧٣ وڵات سندوقی دانابوو. دەنگدان لە دەروازە سنوریەکان بەردەوامە و رۆژی ١٤ی ئایاریش هەڵبژاردنی گشتی بەڕێوە دەچێت. بە گشتی زیاتر لە ٦٤ ملیۆن هاوڵاتی تورکیا مافی دەنگدانیان هەیە. ٥.٦٥٪ی دەنگدەران ژنن و پێنج ملیۆن گەنجیش بۆ یەکەم جار دەنگ دەدەن.

هاوڵاتی وەزارەتى دارایى و ئابورى ئابورى هەرێم رایگەیاند: لەسەر بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق ئەمڕۆ بڕی دوو سەد ملیار دینار گەیشتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم لە لقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق. ئەمڕۆ سێشەممە 9ـی ئایاری 2023، وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، "لەسەر بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق ئەمڕۆ بڕی دوو سەد ملیار دینار گەیشتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم لەلقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق. پێشتریش، ئاوات جەناب نوری وەزیری دارایی و ئابوری رایگەیاندبوو، "ئەو پارەیەی ئێستا هەمانە بۆ موچە 70-80 ملیارمان لەبەردەستدایە جگە لە 400 ملیار دینارەكەی بەغدا، ئەمەش بەتەنها بەس نیە بۆ موچە، ئەگەر بەزویی كێشەی عێراق و توركیا چارەسەر بكرێت، پارەی نەوتمان بۆ بێت، چونكە پارەمان بۆ نەیەت، ئێمە كورتهێنانی 500 ملیۆن دینارمان هەیە بۆ موچە". ئەوەشی رونكردەوە، "هەژمارێكی بانكیمان لە بانكی رەشید كردۆتەوە، دەبێت هەژمارێكی بانكی لە بانكی رافدەینیش بكەینەوە، هەریەكەیان 200 ملیار دینارمان بۆ دەنێرن". دوێنێش، مەسعود حەیدەر، بریكاری وەزارەتی دارایی حكومەتی عێراق ڕایگەیاند، ئەو 400 ملیار دینارەی كە بڕیارە لە عێراقەوە بنێردرێت بۆ هەرێمی كوردستان و حكومەتی هەرێم پێویستیەتی بۆ دابینكردنی موچەی فەرمانبەران، ڕەنگە لە دو ڕۆژی داهاتودا بگاتە هەولێر. رۆژی سێشەممە، 18-04-2023، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق کۆبووەوە و بە کۆی دەنگ بڕیاری دا بودجەیەک بۆ هەرێمی کوردستان بنێرێت کە بڕەکەی 400 ملیار دینارە و بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانە.  

هاوڵاتی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا مامۆستایەک رایگەیاند، لەبەر ئەوەی ئامادە نەبووە پرسیاری تاقیکردنەوەکان ئاشکرا بکات، لە قوتابخانەکەی خۆیدا دوو مامۆستای ژن لێیانداوە و برینداریان کردووە. لە شارى هەولێر و لە کۆنگرەیەکى رۆژنامەوانییدا، مەریەم حەسەن، مامۆستای یەکێک لە قوتابخانە بنەڕەتییەکان رایگەیاند؛ دواى ئەوەى نمرەم رادەستى موشریفى قوتابخانەکەوە کردوە لەلایەن بەڕێوەبەر و یاریدەدەرەکەیەوە لێمدراوە و پەنجەم و جەستەم زامدار کرا و خوێنێکى زۆرم لێڕۆیشت." ئەو مامۆستایە  بەڕێوەبەر و یاریدەدەرى بەڕێوەبەرى قوتابخانەکە تۆمەتبار دەکات کە  لە تاقیکردنەوەکان 100 دەدەن منداڵەکانى خۆیان و ئەو منداڵانەى کە خۆیان دەیانەوێت رێگە نادەن کەس هیچ قسەیەک بکات و دەڵێت: ناهێڵن ئیمە بەشدارى پشکنینى وەڵامى خوێندکارەکان بکەین. وتیشی، بەڕێوەبەری قوتابخانەکە هەموو مانگێک پارەی لە موچەکەی بڕیوە و کەلوپەلی قوتابخانەی پێکڕیوە، دەشڵێت، چەندینجار داوای گواستنەوەی لە قوتابخانەکە کردووە بەڵام گواستنەوەی بۆ ئەنجام نەدراوە و  جەختیش دەکاتەوە لەوەى " ئەو یاریدەدەرە پرسیارى مامۆستاکان دەدزێت و دەیداتە هاوڕێکانى". ئەو مامۆستایە لەبارەى سەرهەڵدانى ئەم کێشانەوە دەڵێت: هۆکارەکەى ئەوەیە دەیانەوێت من نمرەى تەواو بدەمە منداڵى مامۆستاکان و منیش نامەوێت ئەو کارە بکەم، پێشتریش لەبارەى ئەم کێشانەوە چەند موشریفێکم ئاگادار کردوەتەوە بەڵام کێشەکانیان چارەسەر نەکردوە. وتیشى: هەڕەشەى کوشتنیان لێکردم ئەگەر بێتو میدیاکان لەم دۆخە ئاگادار بکەمەوە و سکاڵا تۆمار بکەم.