کەشناسى: باران و وردە بەفر دەبارێت

هاوڵاتی پارتی سۆسیال دیموکراتی ئەڵمانیا کە ئۆلاف شۆلز سەرۆکوەزیرانی ئەڵمانیا لەو پارتەیە، پشتگیری خۆی بۆ هەدەپە دەربڕێ و رایگەیاند، کۆتایی بە سکاڵا سیاسیەکەی دژی هەدەپە بهێنن. پارتی سۆسیال دیموکراتی ئەڵمانیا (ئێس پی دی) کە هاوبەشی سەرەکی دەسەڵاتە لەو وڵاتە و ئولاف شۆلز سەرۆکوەزیران لەو پارتەیە تویتێکی بۆ پشتگیریکردن لە پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) بڵاوکردەوە. لە تویتەکەی (ئێس پی دی)دا هاتووە، " داوا دەکەین کۆتایی بە سکاڵا سیاسیەکەی دژی پارتە براکەمان هەدەپە بهێندرێت. بەهۆی رابردووی خۆمانەوە دەزانین کە دەتوانن دامەزراوەکانمان دابخەن، بەڵام ناتوانن داواکاری یەکسانی، دادپەروەری و ئازادی بێدەنگ بکەن." لە تویتەکەی پارتە ئەڵمانیەکەدا هاتووە، لارس کلینگبیل سەرۆکی پارتەکە و سەرپیل میدیاتلی یاریدەدەری سەرۆکی پارتە، حەفتەی ئاییندە سەردانی تورکیا دەکەن و لە سەردانەکەیاندا چاویان بە میدحاد سانجار هاوسەرۆکی گشتی هەدەپە دەکەوێت. داواکاری گشتی تورکیا بەکر شاهین لە حوزەیرانی ساڵی ٢٠٢١دا لەدژی بە ئامانجی داخستنی هەدەپە، سکاڵای لەدژی ئەو پارتە تۆمار کرد. لە داواکاریەکەدا کە ٨٤٣ لاپەڕە بوو، داوا لە دادگای دەستووری تورکیا کرا کە هەدەپە دابخرێت و قەدەغەی سیاسی لەسەر ٤٥١ ئەندامی پارتەکە دابنرێت. تاوەکو ئێستا دۆسیەی داخستنی هەدەپە یەکلایی نەبووەتەوە. لە ٥ی کانونی دووەمی ئەمساڵدا، دادگای دەستووری تورکیا، بودجەی گشتی پارتەکەی لە گەنجینەی دەوڵەت بڕی، بەڵام حەفتەی رابردوو ئەو بڕیارە هەڵوەشایەوە، هەمان رۆژ دادگای دەستووری، دانیشتنی دادگایی داخستنی هەدەپە کە بڕیاری ١٤ی ئەم مانگە بەڕێوە بچێت، بۆ ١١ی نیسانی ئەمساڵ دواخست.

هاوڵاتی سەرۆکوەزیرانی عێراق رایدەگەیێنێت، لەگەڵ هەرێمی کوردستان لەبارەی یاسای نەوت و گاز گەیشتوونەتە رێککەوتنی کۆتایی. لەبارەی پشکی هەرێمی کوردستان لە پڕۆژەیاسای بودجەی گشتیی 2023ـش دەڵێت، 12.06%ـە و پێشتر لەسەر ئەوە رێککەوتن کراوە. محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق دوای پەسندکرنی پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵانی 2023، 2024 و 2025، کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی سازکرد و گوتی، لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان لەسەر تەواوی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەولێر و بەغدا گەیشتوونەتە رێککەوتن. سەرۆکوەزیرانی عێراق لەبارەی قەبارەی بودجەی 2023 گوتی، 197 ترلیۆن و 828 ملیار دینارە. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه‌ ، نووسینگه‌ی راگه‌یاندنی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق بڵاویكردووه‌ته‌وه‌، ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی عێراق له‌ كۆبوونه‌وه‌ی ئاسایی ئه‌مڕۆیدا به‌ سه‌رۆكایه‌تی محه‌ممه‌د شیاع سوودانی، سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق ره‌شنووسی پڕۆژه‌یاسای بودجه‌ی ساڵانی 2023، 2024 و 2025 په‌سه‌ند كرد و ره‌وانه‌ی په‌رله‌مانی عێراقی كرد.  هاوکات ئەنجومەنی وەزیران رێکارە کارگێڕییەکانی بۆ بەپارێزگاکردنی هەڵەبجەشی پەسەندکرد و وەک 19هەمین پارێزگای عێراق ناساندی.

هاوڵاتی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەبارەت بە رووداوەکانی هاتووچۆ لە هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ یەکشەممە  پەیامێکی بڵاوکردەوە و تێیدا رایگەیاند، دەبێت وەزارەتی ناوخۆ پێداچوونەوە بە سیستەمی هاتووچۆ بکات و رێکارەکانی پێدانی مۆڵەتی شوفێری توندتر بکەن. مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ (دووشەممە، 13-3-2023) لە راگەیەندراوێکدا سەبارەت بە گیانلەدەستدانی پێنج ئەندامی یەک خێزان بە ڕوداوی هاتوچۆ  هەروەها گیانلەدەستدانی 11 کەسی دیکە لەماوەی ئەم پێنج رۆژەدا بە رووداوی هاتووچۆ، گوتی "پرسە و سەرەخۆشی و هاوخەمی خۆم، ئاراستەی کەسوکار و بنەماڵەی قوربانییەکان دەکەم و هاوبەشی خەمیانم و هیوای چاکبوونەوەی خێراش، بۆ بریندارەکان دەخوازم". وتیشی، "جێی نیگەرانی و داخێکی زۆرە ، ساڵانە ژمارەیەکی زۆری خەڵک لە هەرێمی کوردستان،  لە ئەنجامی ڕووداوەکانی هاتووچۆوە، گیان لە دەست دەدەن. بۆیە داوا لە هاونیشتمانییان و شوفێران دەکەم، کە پابەندبن بە ڕێنماییەکانی هاتووچۆ و خۆیان و کەسوکاریان بپارێزن و دووربن لە تیژڕۆیی." لە بەشێکی دیکەی راگەیەندراوەکەدا سەرۆکوەزیران دەڵێ "دەبێ وەزارەتی ناوخۆ پێداچوونەوە بە سیستەمی هاتووچۆ بەگشتی و رێنمایی و یاساکانی هاتووچۆ و رێگاوبانەکان بکات و، رێکارەکانی پێدانی مۆڵەتی شۆفیری تووندتر بکەن. پێویستە هەموو رێکار و ئامادەکارییەک بکرێت بۆ سنووردانان بۆ ڕووداوەکانی هاتووچۆ و دڵنیابوون لە پابەندبوونی هەمووان بە مەرجەکانی سەلامەتی و یاساکانی هاتووچۆ".  

هاوڵاتی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی عێراق ئەمڕۆ دووشەممە  ره‌شنووسی پڕۆژه‌یاسای بودجه‌ی ساڵانی 2023، 2024 و 2025ی په‌سه‌ندكرد و ره‌وانه‌ی په‌رله‌مانی عێراقی كرد وهەڵەبجەش وەک 19هەمین پارێزگای عێراق ناسێندرا . ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه‌ (13ـی ئادار/مارسی 2023)، نووسینگه‌ی راگه‌یاندنی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق بڵاویكردووه‌ته‌وه‌، ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی عێراق له‌ كۆبوونه‌وه‌ی ئاسایی ئه‌مڕۆیدا به‌ سه‌رۆكایه‌تی محه‌ممه‌د شیاع سوودانی، سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق ره‌شنووسی پڕۆژه‌یاسای بودجه‌ی ساڵانی 2023، 2024 و 2025 په‌سه‌ند كرد و ره‌وانه‌ی په‌رله‌مانی عێراقی كرد.  هاوکات ئەنجومەنی وەزیران رێکارە کارگێڕییەکانی بۆ بەپارێزگاکردنی هەڵەبجەشی پەسەندکرد و وەک 19هەمین پارێزگای عێراق ناساندی. ئەم كۆبوونه‌وه‌یه‌ له‌ كاتێكدایه‌، دوێنێ یەکشەممە، تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق رایگەیاندبوو، ئامادەکردنی رەشنووسی پرۆژەیاسای بوودجەی گشتیی فیدراڵیی بۆ ساڵی 2023 تەواوکراوە و ئاماژەی بەوەشدابوو، رەشنووسی پرۆژەیاسای بوودجەی گشتیی بەمەبەستی تاوتوێکردن و پەسەندکردنی، رەوانەی ئەنجوومەنی وەزیران کراوە. ئەمەشلەکاتێکدایە ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه‌ وەزارەتی دارایی و ئابووری حکومەتی هەرێمی کوردستان له‌ راگەیەندراوێکدا رایگەیاند:  "لە چوارچێوەی رێککەوتنی حکومەتی هەرێم و حکومەتی عێراقی فیدراڵ ئەمڕۆ بڕی 400 ملیار دینار گەیشتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم".  

وەزارەتی پلاندانانی عێراق تۆمارکردنی (١١) هەزار و (٥٢٣) ڕووداوی هاتووچۆی لە ماوەی ساڵی ڕابردوودا ڕاگەیاند.  وتەبێژی فەرمی وەزارەتی پلانانی عێراق، عەبدولزەهرا ئەلهنداوی ئەمڕۆ دووشەممە 14ی3 لە بەیاننامەیەکدا کە ئاژانسی هەواڵی فەرمی عێراق (ئینا) بڵاویکردەوە وتوێتی، "ژمارەی قوربانیانی ڕووداوەکانی هاتوچۆ لە ماوەی ساڵی ڕابردوودا بە ڕێژەی (6.8%) زیادی کردووە، هەروەها ژمارەی قوربانیانی ڕووداوەکانی هاتووچۆ بە ڕێژەی (6.8%) زیادی کردووە بریندارەکان بە ڕێژەی (12.9%) زیادی کردووە بە بەراورد بە ساڵی 2021.  ئاماژەی بەوەشکرد کە "ژمارەی مردن بەهۆی ئەم ڕووداوانەوە گەیشتە (3021)، لەو ژمارەیە (2474) نێر گیانیان لەدەستداوە، بە ڕێژەی (81.9%)، و... (547) مێینە گیانیان لەدەستداوە، بە ڕێژەی (18.1%) لە کۆی ژمارەی گیان لەدەستدانەکان، کە بەرزبوونەوەی (6.8%) تۆمارکردووە بە بەراورد بە ساڵی ڕابردوو.   وتەبێژەی باسی لەوە کردوه، "ژمارەی قوربانیانی ڕووداوەکانی هاتوچۆ بۆ ساڵی 2021 گیانلەدەستدان گەیشتە (2828)، هەروەها بۆ بریندارانی بریندارانی ڕووداوەکانی هاتوچۆ بۆ ساڵی 2022، گەیشتە (12677)، تۆمارکردنی" ڕێژەی بەرزبوونەوەی (12.9%). بە بەراورد بە ساڵی 2021، کە (11230) بریندار هەبوون.  ئەلهنداوی ئاماژەی بەوەدا کە "ڕووداوەکانی پێکدادان بەرزترین ڕێژەی تۆمارکردووە، گەیشتووەتە (6493) ڕووداو، بە ڕێژەی (56.3%) لە کۆی ڕووداوەکان، دواتر ڕووداوەکانی ڕاکردن (3724) ڕووداو بە ڕێژەی (32.3%) ، پاشان ڕووداوی وەرگەڕان (1098) ڕووداو، بە ڕێژەی (9.5%).ڕووداوەکانی تر گەیشتە (208) ڕووداو، بە ڕێژەی (1.8%)، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە “کە پێدادان و وەرگەڕانی ئوتومبێل بەرزترین ڕێژەی ڕووداوەکانی هاتوچۆیە بە ڕێژەی (79.2%). هەروەها سەبارەت بەو ڕووداوانەی کە بەهۆی ئۆتۆمبێلەوە ڕوویانداوە، ڕێژەکە (8.1%) بووە، و بەهۆی ڕێگاکەشەوە، بە ڕێژەی (6.2%).) سەبارەت بە کۆی ڕوداوەکانی ، ڕێژەی (6.5%)ی کۆی ژمارەی ڕووداوەکان بوون.

دەزگای داد لە ئێران بۆ یەکەمجار ئاشکرای دەکات لانیکەم 22 هەزار کەس لە ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی بەندکراون و سەرۆکی ئەو دەزگایەش دەڵێت لێبوردنی گشتیی 85 هەزار بەندکراوی وڵاتەکەی گرتوەتەوە. غوڵامڕەزا موحسینی ئێژەیی، سەرۆکی دەزگای دادی کۆماری ئیسلامی ئێران رۆژی دوشەممە ئاشکرای کرد 22 هەزار کەس لە دەستگیرکراوانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و شارەکانی ئێران بەر لێبوردنی گشتیی دەکەون و ژمارەیەکیشیان بە دانانی بارمتە لە دەرەوەی زیندانەکان لە ژێر چاودێریدان. ئێژەیی ئاماژەی بەوە کردوە؛ لێبوردنی گشتیی کە لە لایەن عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران راگەیەنراوە 82 هەزار زیندانیی گرتوەتەوە و پێدەچێت ئەو ژمارەیە زیاتر بکات و تا ئێستا 25 هەزار کەس لە زیندانەکان ئازاد کراون بەڵام ئەو لێبوردنە تۆمەتبارانی توندوتیژیی و دزیی نەگرتوەتەوە. وتەکانی ئێژەیی لە کاتێکدا بە پێی ئاماری رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی ئێران لە ماوەی 150 رۆژی ناڕەزایەتییەکاندا لانیکەم 28 هەزارکەس دەستگیرکراون کە نزیکەی هەشت هەزار کەسیان لە رۆژهەڵاتی کوردستان بوە. بە پێی هەندێک بەڵگەنامەی سوپای پاسداران نزیکەی 39 هەزار کەس لە ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیرکراون کە ژمارەیەکیان لە زیندانە نهێنییەکاندا بەندکراون و چارەنوسیان نادیارە و ناویان وەک زیندانی یان دەستبەسەرکراو تۆمار نەکراوە.

ئەمڕۆ ئاسمان لە نێوان نیمچە هەور و پەڵە هەوردا دەبێت و پلەکانی گەرما نزیک دەبێتەوە لە تۆمارەکانی دوێنێ. دەشڵێت، "سبەینێ ئەگەری نمە بارن هەیە." ئەم بەپێی بڵاوکراوەیی کەشناسی هەرێم. بەشی پێشبینی لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان،  لە بڵاوکراوەیەکدا، کەشو هەوای ئەمڕۆ و سبەینێی بڵاوکردووەتەوە  کەشناسی ، ئەمڕۆ ئاسمان لەنێوان نیمچە هەور و پەڵە هەوردا دەبێت. دەربارەی کەشی کەشناسی ئاماژەی داوە ، سبەینێ سێشەممە، ئاسمان نیمچە هەور دەبێت هەندێ کات بۆ هەوری تەواو دەگۆرێت ئەگەری نمە بارانی کەمی پچرپچر هەیە لەناوچە جیاجیا کاندا و پلەکانی گەرما هاوشێوەی تۆمارەکانی ئەمڕۆ دەبێت و گۆڕانکاری تێدا نابێت. لە کۆتایدا کەشناسی ، بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بەم شێوەیە ڕاگەیاند : هەولێر : 24پلەى سیلیزى سلێمانی: 22پلەى سیلیزى دهۆک: 24پلەى سیلیزى کەرکوک: 26پلەى سیلیزى هەڵەبجە: 22 پلەى سیلیزى زاخۆ: 25پلەى سیلیزى سۆران:23پلەى سیلیزى گەرمیان: 27 پلەى سیلیزى

ڕاوێژكارێكی محەمەد سودانی،  ئه‌مڕۆ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران كۆدەبێتەوە بۆ گفتۆگۆکردن و په‌سه‌ندكردنی پڕۆژه‌یاسای بودجه‌ی 2023.  زیا ناسری، راوێژكاری راگه‌یاندنی‌ محه‌مه‌د شیاع سودانی، سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ئەمڕۆدووشەممە 13ی3 له‌ پەڕەی فەرمی خۆی له‌ تۆڕی‌ تویته‌ر بڵاویکردەوە ، "ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه‌ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراق كۆبونه‌وه‌یه‌كی تایبه‌ت به‌مه‌به‌ستی په‌سه‌ندكردنی پڕۆژه‌یاسای بودجه‌ی 2023 ئه‌نجام ده‌دات". ئاماژەی بە باشی پڕۆژه یاسای ئەمساڵی بودجە کردوەو دەڵێت ، "چاوه‌ڕێ ده‌كرێت پڕۆژه‌یاسای بودجه‌ی ئه‌مساڵ پڕۆژه‌یاسای خزمه‌تگوزارییه‌كان و گه‌شه‌پێدانی به‌رده‌وام بێت، چونكه‌ به‌شێكی به‌رچاوی بودجه‌ بۆ كه‌رتی وه‌به‌رهێنان و پڕۆژه‌كان خه‌رج كراوه‌".  ته‌یف سامی، وه‌زیری دارایی عێراق دوێنێ یەکشەممە ، تەواوبونی ئامادەکردنی پڕۆژە یاسایی بوردجەی 2023 عێراق و ناردنی بۆ ئەنجومەنی وەزیران ڕاگەیاند ، یاساکەی به "ناوازه "  لە قەڵەم دابوو. بەپێی زانیاری ئەندامانى لیژنەى دارایی پەرلەمانى عێراق، بڕى پارەى بودجەى 2023ـى عێراق نزیکەى 200 ترلیۆن دینار دەبێت کە دەبێتە گەورەترین بودجە لە مێژووى عێراقدا.    لای خۆیەوە، فارس عیسا، سەرۆکی نوێنەرایەتیی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە بەغدا لەبارەی پشکی هەرێمی کوردستان لەو بودجەیە، "بەگوێرەی داتاکانی وەزارەتی پلاندانانی عێراق، دانیشتووانی هەرێمی کوردستان 13.95%ـی عێراق پێکدەهێنن، بەڵام گفتوگۆ لەسەر 12.67٪ بۆ هەرێمی کوردستان کراوە و ئێمە داوای زیاترمان کردووە. بەگشتی لە 12.67 کەمتر نابێت

هاوڵاتی ئەمساڵ نەورۆز لە زیاتر لە ٤٣ شاری باکوری کوردستان و تورکیا بە دەستپێشخەری، پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) و چەند پارت و رێکخراوێکی دیکەی کوردی پیرۆز دەکرێت. نەورۆزی ئەمساڵ بە درووشمی 'هەموو شوێنێک نەورۆز، هەموو کاتێک ئازادی' و 'بە ئاگری نەورۆز بەرەو ئازادی' پیرۆز دەکرێت. بەهۆی بوومەلەرزەکەی ٦ی شوبات، نەورۆزی ئەمساڵ کرایە دیاری بۆ قوربانیانی بوومەلەرزەکە. بەبۆنەی کۆمەڵکوژیی هەڵەبجەوە لە ١٦ی ئازاردا چالاکی یادکردنەوە بەڕێوەدەچێت. ١٧ی ئازاریش دەبێتە ٤٠هەمین ڕۆژی بومەلەرزەکەی مەرەش، بۆیە ئاهەنگ و پیرۆزبایی ناگیردرێن. یەکەم ئاهەنگی نەورۆز لە ٢١ی ئازار لە ئامەد بەڕێوەدەچێت. بەرنامەی نەورۆزی ٢٠٢٣ لە ٤٣ ناوەند و بەمشیوەیە بەڕێوەدەچێت: ١٨ی ئازار جۆلەمێرگ، خارپێت-دەپ، ئاگری-پانۆس، مووش-کۆپ، ئایدین-گەرمەنجیک ١٩ی ئازار ئەستەنبول، وان، ماردین-قۆسەر، جۆلەمێرگ – گەڤەر، دێرسیم، چەولک، ئێلح، سێرت، ئیدر، موش، ئەنقەرە، مێرسین، ئانتالیا، ئیزمیر، ئایدین، موغڵا، دەنیزلی، مانیسا، بورسا، تەکیرداغ، بالکەسیر، کوجائلی - گەبزە، ئاگری بازید، بەدلیس- تاتوان، ساکاریا- عارفیه. ٢٠ی ئازار قەرس، ئاگری، ئەردەخان، مێردین - نسێبین، ئەرزرۆم – قەرەیازی. ٢١ی ئازار ئامەد، شرنەخ-جزیرێ، ڕحا-وێرانشار، چاناقڵا.

هاوڵاتی گوتەبێژی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان، جووتیار عادل ئەمڕۆ یەکشەممە  رایگەیاند "پرۆژەیاسای نەوت و غازی فیدراڵیی، کۆمەڵێک کێشە لەنێوان ھەرێمی کوردستان و عێراقدا چارەسەر دەکات". جووتیار عادل لە لێدوانێکدا بە پێگەی فەرمیی حکوومەتی راگەیاندووە "ئەمڕۆ یەکشەممە، شاندی ھەرێمی کوردستان بۆ گفتوگۆکردن لەسەر پرۆژەیاسای نەوت و غازی فیدراڵیی، سەردانی بەغدا دەکات، شاندەکەیش لە وەزیری داد و سەرۆکی فەرمانگەی ھەماھەنگی و بەدواداچوون و ستافی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و کەسانی شارەزا لە وەزارەتی داد پێکدێن و رۆژی دووشەممە دەست بە کۆبوونەوەکان لەسەر رەشنووسی یاسای نەوت و غاز دەکەن کە یەکێکە لە پرسە گرنگەکانی نێوان ھەولێر و بەغدا و پێویستە لە ماوەیەکی دیاریکراودا تەواو بکرێت". گوتیشی: "ئەم پرۆژەیاسایە کۆمەڵێک گرفتی پەیوەندییەکانی ھەولێر و بەغدا لەو بواری وزەدا چارەسەر دەکات، بۆ ئەوەی ھەرێمی کوردستان وەک ھاوبەشێکی راستەقینە لە دروستکردنی ئەو بڕیارانەی پەیوەستە بە پیشەسازیی نەوت لە عێراق، بەشێوەیەکی کارا بەشدار بێت، ھەروەھا بۆ رێکخستنەوەی ئەو کەرتە چی لەسەر ئاستی عێراق و ھەرێمی کوردستان و پەیوەندییەکانی ھەردوو لا گرنگی ھەیە، بێگومان لە کۆتاییدا دەبێت ئەم پرۆژەیە رەنگدانەوەی رێککەوتنی ھەردوو لا بێت و لە قازانجی ھەردوو لادا بێت، ئەوە نەک ھەر بۆ ھەرێمی کوردستان، بەڵکو بۆ ھەموو خەڵکی عێراق دەستکەوتێکی گرنگە". گوتەپێژی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان لەبارەی رێوشوێنی جێبەجێکردنی پرۆژەیاساکە، گوتی: "رێککەوتن کراوە کە ھەردوو لا پێکەوە رەشنووسەکە بنووسن، تا راددەیەک لەسەر پرەنسیپە گشتییەکان رێککەوتن کراوە، بەڵام وردەکارییەکان زۆرن، ھەر لەم چوارچێوەیەدا گفتوگۆکان بەردەوام دەبن، ئێمە چاوەڕێ دەکەین لە ئایندەیەکی نزیکدا، ئەنجامی ھەبێت؛ ئومێدەوارین بڕوابوون بە ھاوبەشی و پشتبەستن بە دەستوور و ئەو رێککەوتنەی کە لە کارنامەی کابینەی محەمەد شیاع سوودانی ھەیە، لەو پرۆژەیاسایەدا رەنگ بداتەوە". جووتیار عادل لەبارەی پڕۆژەیاسای بوودجەی حکوومەتی فیدراڵیی ئاماژە بەوەداوە کە پرۆژەیاسای بوودجە دوای گفتوگۆیەکی دوور و درێژ لەگەڵ حکوومەتی فیدراڵییدا، ئەوەی کە پێویست بوو، وەکو شایستە و مافی ھەرێمی کوردستان‌ گفتوگۆی لەسەر کراوە؛ ئەو پرۆژەیەش کۆمەڵێک کێشە لەنێوان ھەردوو لادا چارەسەر دەکات؛ حکوومەتی فیدراڵیی ماوەیەک‌ بوودجەی نەبووە،‌ ئەوەیش کاریگەری لەسەر ئاستی پەیو‌ەندییەکان لەگەڵ ھەرێمی کوردستان ھەیە کە پێویستە بۆ دەستنیشانکردنی پشکی ھەرێمی کوردستان پشت بە سەرژمێری ببەستێت و گوتی: "ھەندێک ئەنجام دەستکەوتی باش بوون بۆ ھەرێمی کوردستان، وەکو ھەژمارکردنی مووچەی پێشمەرگە و پشتیوانیی ھێزی پێشمەرگە لە چوارچێوەەی خەرجی سیادی و دیاریکردنی پشکی ھەرێمی کوردستان لە خەرجی حاکمە، پرسی ناردنی ٤٠٠ ملیارەکەش گرفتێکی گەورەی لەبەردەمدا نەماوە و بەمنزیکانە ئەو پارەیە بۆ ھەرێمی کوردستان دەنێردرێت".

مستەفا کازمی، ئاشکرای کرد کە بینیویەتی لە دوای لەسێدارەدانی تەرمی سەدام حسێن سەرۆکی پێشوتری عێراق، لەنێوان ماڵەکەی ئەو و ماڵی نوری مالکیدا فڕێدراوە و ڕاشیگەیاند بەهۆی گەندەڵی 600ملیاردۆلار بەفیڕۆدراوە. مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی پێشووی عێراق رایگەیاند، گەندەڵی سەرجەم دامودەزگاکانی عێراقی گرتووەتەوە و ئەوەش بووەتەهۆی بەهەدەردانی 600 ملیار دۆلار لە سامانی وڵات. ئەم وتانەی ، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەی “شەرقولئەوسەت” ڕاگەیاندوە و ئەمڕۆ لە هەژماری خۆی بڵاویکردۆتەوە، کازمی ئاماژەی بەوە داوه “کەسانێک هەن هەوڵی ناشیرینکردنم دەدەن و حکومەتەکەم بە بەرپرسیاری هەموو کەموکوڕییەکانی سیستمی سیاسی و حکومەتەکانی پێشوو لە بیست ساڵی ڕابردوودا دادەنێن”. کازمی باسی دۆسییەی گەندڵی کردوەو  وتوێتی، گەندەڵی زیاتر لە 600 ملیار دۆلاری لە سامانی عێراقی بەهەدەرداوە، کە بۆ بەرژەوەندیی تاکەکان و قەوارە حزبی و سەربازییەکان بەکارهێنراوە. سەرۆک وەزیرانی پێشوو دەڵێت، “بەداخەوە کەسانێک هەن دەیانەوێت مێژووی خراپی خۆیان لە حوکمڕانیدا پاک بکەنەوە، بۆ ئەمەش گەندەڵییەکانی چەندین ساڵی پێشوو دەخەنە ئەستۆی حکومەتی کازمی”. کازمی سەبارەت بە سەدام حوسێن، رایگەیاندووە، دوای لەسێدارەدانی هێنایان لەبەردەم ماڵەکەی من و ماڵی نوری مالکیدا فڕێدرا، بەڵام نوری مالکی بە پاسەوانەکانی راگەیاند کە رادەستی یەکێک لە شێخەکانی خێڵی ئەلنەدا “خێڵی سەدام حوسێن”ی بکەن، ئەوکاتە لە تکریت بەخاکسپێردرا. لەدرێژەی قسەکانی دەربارەی تەرمی سەرۆکی پێشتوری عێراق ڕایگەیاندوه، لەدوای ساڵی 2012 کاتێک داعش کۆنترۆڵی ناوچەکەی کرد، گۆڕەکە دەرهێنرا و تەرمەکە گواسترایەوە بۆ شوێنێکی نهێنی کە تا ئێستا کەس نایزانێت و دەستکاری گۆڕی کوڕەکانیشی کراوە.

وەزیری دارایی عێراق، ئەمڕۆ، تەواوبوونی ڕەشنووسی یاسای بودجەی فیدراڵی بۆ ساڵی 2023 و ناردنی بۆ ئەنجومەنی وەزیران بە مەبەستی گفتوگۆکردن و دەنگدان لەسەری ڕاگەیاند.  تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق ئەمڕۆ یەکشەممە 12ی3ی2023 لە بەیاننامەیەکدا کە ئاژانسی هەواڵی فەرمی عێراقی (ئینا) بڵایکردەوە، ڕایگەیاند "ڕەشنووسی یاسای بودجەی فیدراڵی بۆ ساڵی 2023 تەواو بووە و ڕەوانەی ئەنجوومەنی وەزیران کراوە بەمەبەستی گفتوگۆکردن و دەنگدان لەسەری"، ئاماژەی بەوەشکردووە، ئامادەکردنی پڕۆژەکە بەشێوەیەکی باش و ئابوریانە بووە ، کە بریتین لە مامەڵەکردن لەگەڵ کاریگەرییەکانی تەحەددیاتی ئابووری نێودەوڵەتی، ناوچەیی و ناوخۆیی.  ئاماژەی بەوەشکرد، "ڕەشنووسی بودجەی داهاتوو لەسەر ئەولەویەتەکانی گەشەپێدان و پشتگیریکردن لە تۆڕی پاراستنی کۆمەڵایەتی.  جەختیشی لەوە کردەوە، "بەدرێژایی چەند مانگی ڕابردووی حکومەتی نوێ کاری کردووە بۆ ئامادەکردنی بودجەیەک کە وەڵامی پێداویستییەکانی ئابووری عێراق بداتەوە و لەگەڵ پلانەکانی حکومەت و ئەو پاکێجە چاکسازییە دارایی و ئابوورییەدا یەکبگرێتەوە کە وەزارەت کاری لەسەر دەکات". بۆ تەواوکردن."

هاوڵاتی بەگوێرەی دواییین راپرسی کە لەبارەی دەنگی پارتە سیاسیەکان لە تورکیا ئەنجامدراوە، لە کاتێکدا کە لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٨دا پارتی داد و گەشەپێدان ئاکەپە ٤٢.٦ی دەنگەکانی بەدەستهێنابوو، بەڵام دەنگەکانی بۆ ٣١٪ دابەزیوە. کۆمپانیای لێکۆلینەوەی ئاکسسۆی لە ٢٦ پارێزگای تورکیا بە بەشداری هەزار و ٥٣٧ کەس راپرسیەکی لەبارەی دەنگی پارتە سیاسیەکانی تورکیا ئەنجامدا کە ئەمجامەکەی بەم شێوەیەی خوارەوەیە: پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە) ٣١٪ پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) ٢٨.٤٪ ئیی پارتی (پارتی باش) ١٢٪ پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) ١٠.٣٪ کۆمپانیای “پیار”ی تایبەت بە راپرسی و لێکۆڵینەوەکانیش بەیانی ئەمڕۆ، راپرسیەکی لەبارەی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی ئەو وڵاتە ئەنجامدابوو، کە ئەمجامەکەی بەم شێوەیەی خوارەوە بوو: پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) 32.3٪ پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە) 30.8٪ پارتی دیموکراتی گەکان (هەدەپە) 11.6٪ ئیی پارتی (پارتی باش) 8.3٪ پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست (مەهەپە) 7.1٪ پارتی ئاییندە 3.7٪ پارتی پێشکەوتن و دیموکراسی (دەڤا) 2.1٪ پارتی گەورە تورکیا (بەتەپە) 1.8٪ ئەوانەی دیکە 2.3٪ هەروەها راپرسیەکەی کۆمپانیا پیار لەبارەی کاندیدی سەرۆکایەتی کۆمار بەم شێوەیە بوو: کەمال کلچدارئۆغلۆ کاندیدی هاوبەشی هاوپەیمانی گەل 57.1٪ رەجەب تەیب ئەردۆغان کە ئەگەری زۆرە بە فەرمی ببێتە کاندیدی هاوپەیمانی کۆمار 42.9٪

هاوڵاتی ئەمڕۆ دەزگای هەڵبژاردنی یەکێتی وپارتی لەگەڵ لایەنە سیاسیەکانی دیکەی هەرێمی کوردستان کۆبوونەوە و لەسەر چەند خاڵێک ڕێککەوتن لەوانەش، ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پارێزگاکان بە  بەشێوازی سیستەمی چوار بازنەیی. یەکێتی وپارتی لەگەڵ لایەنە سیاسیەکانی هەرێم لە کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆیاندا ڕێککەوتن لەسەر چەند خاڵێک گرنگ کە سەرەکیترینیان ئەوەبوو تۆماری بایۆمەتری کۆمیسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بکرێتە بنەما بە هەموو پێداویستییەکانییەوە، هەروەها بڕیاردرا کە  داتاکانی وەزارەتی پلاندانان حکومەتی عێراق بەکارببرێت  بۆ دیاریکردنی رێژەی کورسی پێکهاتەکان، هاوکات لەگەڵ کاراکردنەوەی کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی هەرێم. ئەمڕۆ شاندی دەزگای هەڵبژاردنی پارتی دیموکراتی کوردستان دوای ڕێکەوتنی نێوان هەردوولا لەسەر ئەو خاڵانەی کە گەیشتبوونە ڕێکەوتن لە میانی چەندین کۆبوونەوەیان لەماوەی ڕابردوودا، لە سلێمانی دوای سەردانیکردنی لایەنە سیاسیەکانی دیکە لە مەکتەبی سیاسی کۆبوونەوە وتاوتوێی شێوازی ئەنجامدانی هەڵبژاردنیان کرد.

ناوەندێکی مافی مرۆڤ ئاشکرای دەکات لە دوای ناڕەزایەتییەکانی مەرگی ژینا، لانیکەم 155 هاوڵاتیی کورد لە رۆژهەڵات و هەرێم و شارەکانی ئێران لە لایەن کۆماری ئیسلامییەوە کوژران. ناوەندنی (هەنگاو) بۆ مافەکانی مرۆڤ لە راپۆرتێکدا ئاماری کوژراوانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێرانی بڵاو کردوەتەوە و ئاماژەی بە قوربانییانی هێرشە موشەکییەکانی سوپای پاسداران بۆ سەر هەرێم کردوە کە بە بیانوی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان کراوەتە سەر پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان. لەو راپۆرتەدا هاتوە لە دوای مەرگی ژینا ئەمینی لە پارێزگای سنە 43 کەس و لە ورمێ 49 کەس و لە کرماشان 21 کەس لە ئیلام دوو کەس کە سەرجەمیان کورد بون لەو پارێزگایانی رۆژهەڵاتی کوردستان بەدەستی هێزە ئەمنییەکان کوژران.  هاوکات لە شاری تاران  هەشت کەس و لە پارێزگای ئەلبورز شەش کەس و پارێزگای قەزوێن یەک کەس و لە هەمەدان یەک کەس و لە پارێزگای مەرکەزی یەک کەس کوژراون کە سەرجەمیان کورد بون و دانیشتوی ئەو شارانەی ئێران بون. هەنگاو ئاشکرای کردوە کە 85%ی ئەو هاوڵاتییە کوردانە بە تەقەی راستەوخۆی هێزە ئەمنییەکانی ئێران گیانیان لەدەستداوە و نزیکەی 7%یان لە ژێر ئەشکەنجەدا گیانیان لەدەستداوە و جگە لەوەش ژمارەیەک بە لێدانی داری پۆلیس و هێزە ئەمنییەکان و غازی فرمێسکڕێژ و بە چەقۆ و بە ئۆتۆمبێلی پۆلیس و یەکەی هێزە ئەمنییەکان لە ناڕەزایەتییەکاندا کوژراون. ئاماژە بەوە کراوە لە ماوەی ناڕەزایەتییەکاندا نۆ هاوڵاتیی کورد دوای دەستگیرکردنیان لە ژێر ئەشکەنجەی هێزە ئەمنییەکان لە زیندان و ناوەندە هەواڵگریی و ئەمنییەکانی کۆماری ئیسلامی کوژراون. بە پێی راپۆرتی ئەو ناوەند لە دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان سوپای پاسدارانی ئێران لانیکەم چوار جار بە چڕی موشەکبارانی بنکە و بارەگاکانی پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستانی لە هەرێم و ناوچە سنورییەکان کردوە و هاوکات بە درۆنی خۆکوژ پەلاماری ئەو بنکانەی داوە کە بەهۆیە 22 کەس کوژراون کە کەسێکیان خەڵکی شاری کۆیە بوە لە هەرێمی کوردستان. لە ناو کوژراوانی ئەو پارتانەی رۆژهەڵاتدا منداڵێکی یەک رۆژە و دوو ژن هەبون. هەر لەو راپۆرتەدا هاتوە لە ماوەی ناڕەزایەتییەکاندا زیاتر لە حەوت هەزار و 500 هاوڵاتیی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان و شارەکانی دیکە دەستگیرکراون کە تا ئێستاش دەستگیرکردنەکان بەردەوامە و 111 کەسیان بە کۆ سزای 343 ساڵ و سێ مانگ زیندانیان بەسەردا سەپێنراوە و ژمارەیەکی بەرچاو لەو دەستگیرکراونە سەرەڕای زیندانیکردنیان سزای لێدان بە قامچیان بەسەردا سەپێنراوە.