محەممەد حاجی مەحمود: هیچ کەس برامان نییە

مه‌كته‌بی هه‌ڵبژاردنی پارتی و یه‌كێتی كۆبونه‌وه‌ و رایانگه‌یاند: کۆبونەوەکە ئەرێنی بووە و لێکتێگەیشتنی باش هەبووە   مەکتەبی هەڵبژاردنی پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشمانی کوردستان ئەمڕۆ چوارشەممە 8ی3 کۆبونەوە  و دوای کۆبونەوەکه له‌ كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا كه‌ دوای پێنج كاتژمێر له‌ كۆبونه‌وه‌ رێكخرا، زانا مه‌لا خالید، سه‌رۆكی فراكسیۆنی پارتی وتی "بۆ پرسی هه‌مواری یاسای هه‌ڵبژاردن، بابه‌تێك نه‌ماوه‌ ناكۆكی نێوان پارتی و یه‌كێتی له‌سه‌ر بێت، خاڵه‌ هاوبه‌شه‌كانمان زیاتر بوون له‌ خاڵه‌ ناكۆكه‌كان و  لەسەر زۆربەی پرسەکانی پەیوەست بە هەڵبژاردن ناکۆیکمان نەماوە". ئەوەش وت "به‌شێكی زۆری ئاسته‌نگه‌كان لابران و له‌ چه‌ند رۆژی داهاتوودا كۆبونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ پێكهاته‌كان و لایه‌نه‌ سیاسیه‌كاندا كۆده‌بینه‌وه‌ بۆ داڕشتنی یاسایه‌كی هه‌ڵبژاردنی نیشتمانی". زانا مه‌لا خالید، وتیشی "بۆ پرسی كاراكردنه‌وه‌ی كۆمسیۆن تێگه‌یشتنی هاوبه‌شمان هه‌بوو". لایخۆیه‌وه‌ زیاد جه‌بار، سه‌رۆكی فراكسیۆنی یه‌كێتی. وتی " لەگەڵ ئەوەین هەڵبژاردن لەم ساڵدا بکرێت ،دوای هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاساكه‌".

بزوتنەوەی هیوا وەكو هێزێكی سیاسی نوێ‌ خەبات بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات و ماوەی چوارساڵە دامەزراوە، وتەبێژی بزوتنەوەكە دەڵێت: «بزووتنەوەی هیوا رێكخستنەكانی بەسێ بەش دابەشكردووە، كە بەشێكی زۆری لەڕۆژهەڵاتی كوردستانەو بەشێكی لەباشووری كوردستانەو بەشێكیشی لەدەرەوەی وڵاتە». سەربەرز ( رەحمان بەربەری ) وتەبێژی بزوتنەوەی هیوا لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ رۆژنامەی  دەڵێت: بزووتنەوەی هیوا لەلایەن كۆمەڵێك چالاكی سیاسیی رۆژهەڵاتی كوردستان لەساڵی  2019 دامەزراوە. راشیگەیاند: راستە حزب و رێكخراوەی سیاسیی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بوونی هەیە، بەڵام گوتاری سەربەخۆییخوازانە لەناو بزووتنەوەی سیاسیی رۆژهەڵاتدا غائیب بوو. : بزوتنەوەی هیوا هەیكەل و رێكخستنەكەی چۆنەو بۆچی لەژێر ناوی بزوتنەوەدا سیاسەت دەكەن؟ سەربەرز: سەرەتا زۆر سوپاستان دەكەم بۆ ئامادەكردنی ئەم وتووێژە، بزووتنەوەی هیوا لەلایەن كۆمەڵێك چالاكی سیاسیی رۆژهەڵاتی كوردستان لەكانوونی یەكەمی 2019 (23ی سەرماوەزی 2719) كوردی دامەزرا،  بزووتنەوەی هیوا وەكو بزاڤێكی سەردەمیانە بەشێوەی ئەنجومەن بەڕێوەدەچێت و لەجێگای رێبەریی، وتەبێژیی هەیە. بزووتنەوەو شۆڕش زۆر خاڵی هاوبەشیان هەیە كە لەگەڵ حزب جیاوازیان دەكات، بزووتنەوەی سیاسیی توانای هەڵگریساندنی شۆڕشی هەیە، كەحزب ئەو زەرفیەتەی نییە. كوردستان وەكوو خاك و نیشتمانی داگیركراو، یان كورد وەكوو نەتەوەیەكی ژێردەست، پێویستی بەبزووتنەوە هەیە تا حزب، چونكە هەروەكو عەرزمكردن بزووتنەوە توانای هەڵگیرسانی شۆڕش و گۆڕانكاریی بنەڕەتی هەیەو خاوەن هێزو داینامۆی خۆیەتی كە بەردەوام لەبەرەوپێشچوونە. : ئەم پرسیارەم دوو بەشە، یەكەم، بارەگاو ناوەندی سەركردایەتی بزوتنەوەی هیوا لەكوێیە، دووەم، لەم قۆناغەدا كە لەتاراوگەن میكانیزمی ئێوە بۆ سیاسەتكردن و خەباتكردن چۆنە، روونتر بڵێم چالاكییەكانتان لەم قۆناغەدا چیە؟ سەربەرز: هەروەكو ئاگادارن رژێمی ئێرانی لەعێراق و باشووری كوردستان هەم هەژموونی خۆی هەیەو هەم لایەنی پرۆكسی، هەربۆیە بزووتنەوەی هیوا بۆ ئەوەی كە سەرئێشە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان دروستنەكات و سەروەری سیاسیی خۆشی بپارێزێت و نەكەویتە ژێر گوشار، بارگای لەباشووری كوردستان نییە، بەڵام ئەوە بەو مانایە نییە، كە بزووتنەوە خەڵكی خۆی لەباشووری كوردستان نەبێت. بزووتنەوەی هیوا لەیەك دوو وڵات بە نافرمی بارەگای هەیە، كە وەكو باری ئەمنی لەناوهێنانی ئەم وڵاتانە خۆم دەپارێزم. بزووتنەوەی هیوا رێكخستنەكانی بەسێ بەش دابەشكردووە، كە بەشێكی زۆری لەڕۆژهەڵاتی كوردستان، بەشێكی لەباشووری كوردستان و بەشێكی لەدەرەوەی كوردستانە، بزووتنەوەی هیوا توانیویەتی زۆر بەباشی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ناوخۆی رۆژهەڵاتی كوردستان رێكبخات و هەرسێ بەش لەڕێكخستنەكانمان بەیەكەوە گرێدراون و لە دەرەوەی كوردستانیش بەشی دیپلۆماسی كاری خۆی دەكات. : لەڕۆژهەڵاتی كوردستاندا چەندین حزب و هێزی سیاسی بوونیان هەیە، ئێوە بەدروستكردنی بزوتنەوەی هیوا دەتانەوێت چی سەرباربكەن بۆ خەباتی گەلی كورد لەڕۆژهەڵات و پێتانوایە چی بۆشاییەك هەیە دەتانەوێت پڕی بكەنەوە؟ سەربەرز: راستە حزب و رێكخراوەی سیاسیی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بوونی هەیە، بەڵام گوتاری سەربەخۆییخوازانە لەناو بزووتنەوەی سیاسیی رۆژهەڵاتی كوردستان غایب بوو، گوتارێك كەهەڵگری باری مەعریفەی سیاسیی بێت و بەشێوەیەكی سەردەمیانە بتوانێت ئەو هێزو داینامۆیە بێت كە بتوانێت ئاتمۆسفێرێك بخوڵقێنێت تاشەقامی كوردی بەجووڵە بخات و دەوڵەتی دیموكراتیكی كوردستان وەكو پارادایمێك پێشكەشی بكات و ببێتە ستراتیژی. : وەك لەبەرنامەی سیاسی بزوتنەوەكەدا ئاماژەتان پێكردوە باوەڕتان بەهێزی چەكدار نیە، بۆچی، ئایا میللەتێك لەقۆناغی رزگاری نیشتمانیدا بێت و لەدژی دەسەڵاتێكی ستەمكار خەبات بكات، پێتانوانیە پێویستە هێزی چەكداری هەبێت؟ سەربەرز: ئێمە وەكو بزووتنەوەی هیوا باوەڕمان بەچەكداری حزبی نییە كە بووەتە بەشێك لەكێشەو ململانێی دەسەڵات و هەمیشە مەترسی هەڵگیرساندنی شەڕی براكوژییان لەسەر  بووە،  ئامانجی ئێمە بۆ پاراستنی خاكی كوردستان دامەزراندنی هێزێكی نیشتمانییە، نەك پێكهێنانی هێزی چەكداری حزبی بۆ بەرژەوندی تەسكی حزبی، تەنانەت لەشۆڕشی ژن ژیان ئازادی ئەو لایانانەی كەچەكداری حزبیشیان هەبوو نەیانتوانی هیچ رۆڵێكیان هەبێت. : پەیوەندیتان لەگەڵ هێزە سیاسییەكانی تری رۆژهەڵاتی كوردستان چۆنەو تائێستا هیچ كۆبوونەوەو دانیشتنێكتان هەبووە لەگەڵ هێزێك یاخود بەرەیەك لەهێزە سیاسییەكانی رۆژهەڵات، ئایا كام لەهێزە سیاسییەكانی رۆژهەڵات لە روئیاو ستراتیژی ئێوەوە نزیكە؟ سەربەرز: ئەوەی راستی بێت وەكو پەیوەندیی تەنیا لەگەڵ لایانە سەربەخۆیی خوازەكان پەیوندیمان هەیەو رەنگە لەداهاتووشدا بتوانین لەگەڵ لایانەكانی دیكە نزیكتر ببین، ئەڵبەتە ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كەئەوانیش تاچ رادەیەك بۆ لێكنزیكبوونەوە هاوكاردەبن. : لەناڕەزایی و خۆپیشاندانەكانی چەند مانگی رابردووی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێراندا، رۆڵ و چالاكی ئێوە چی بووە؟ سەربەرز: بەخۆشحاڵییەوە شۆڕشی ژن ژیان ئازادی بەحزبی نەكراوە، ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ باری وشیاری نەتەوایەتی، دەنا ئێمەش حزورمان هەبووە، تەنانەت هەزینەو بەهاشمان بۆ داوە، ئەگەریش زۆر دەرنەكەوتووین لەڕاگەیاندنەكان دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی میدیاو لۆبی گری كە لەمیدیاكان نەمان بووە یاڕێگامان لێبەستراوە. ئێمە رێكخستنەكانمان بەهێزە بەڵام میدیای بەهێزمان نییە. شۆڕشی ژن ژیان ئازادی ئازموونێكی گەورە بوو بۆ بزووتنەوەی هیوا، چونكە توانیمان هەم خاڵە بەهێزەكانمان ببینین، هەم خاڵە لاوازەكانمان دەركەون، كەدەكرێت لەو سۆنگەیەوە خۆمان زیاتر بەهێز بكەین. هەرچەند كەموكوڕی هەیە بەڵام بەشانازییەوە بزووتنەوەی هیوا لەشۆڕشی ژن ژیان ئازادی سەربەڵند هاتەدەر، هەرچەندە ئەوە ناكاتە ئەو واتایە كەتێكۆشان بەهێزتر نەكەین. بزووتنەوەی هیوا هەر لەسەرەتای دامەزرانی هەڵگری ئەم دروشمە بوو سەربەخۆیی بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان لەئیلام و لوڕستان تادەگاتە ماكۆ (دەوڵەتی دیمۆكراتیكی كوردستان) لەیەكەم رۆژی دامەزراندنی بەفەرمی ناسینی ئاڵای كۆماری كوردستان و دانانی نەخشەی رۆژهەڵاتی كوردستان وەكو ستراتیژی بزووتنەوەكە. هەروەكو ئاگادارن نەتەوەی ئێمە لەمەیدانی پراکتیكدا توانی كەشوهەوای سەربەخۆیی خوازانە بخوڵقێنن چۆن لەشەقامەكانی رۆژهەڵات دەگوتراوە، كوردستان كوردستان گۆڕستانی فاشیستان، هەتا كوردێك بمێنێت كوردستانیش دەمێنێت، كوردستان ئێران نییە. شۆڕشی ژن ژیان ئازادی هەڵگریی شوناسی سەربەخۆیی خوازانەیە، كەئەوەش هەڵقوڵاوی بیری نەتەوەییە لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و  بزووتنەوەی هیواش وەكو لایەنێكی سەربەخۆیی خواز رۆڵی خۆی هەبووە. : ببورە كەئەم سەرنج و تێگەیشتنەم هەیە، بەڵام لەناڕەزاییەكانی چەندمانگی رابردووی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێراندا، چالاكی ئێوەمان نەبینی، تەنانەت بە بەیاننامەو راگەیەنراویش، ئایا میدیا بایەخی پێنەداون یان هۆكارێكی تری هەیە، ئێوە ئەمە بۆچی دەگەڕێننەوەو وەڵامی بەڕێزت چیە؟ سەربەرز: بزووتنەوەی هیوا هەم بۆ مانگرتنەكان راگەیاندنی بڵاوكردەوەو هەم بەهەموو شێوەیەك پشتگیریی و پشتیوانی لەشۆڕش كرد، بەڵام هەر وەكو پێشتریش عەرزم كردن میدیای بەهێز لەپشتی بزووتنەوەكە نەبوو. : رۆڵی بزوتنەوەكەتان و ئایندەی پرسی كورد لەڕۆژهەڵاتی كوردستان چۆن دەبینن ؟ سەربەرز: شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی، خاڵێكی وەرچەرخان بوو لەخەباتی رزگاریخوازی گەلەكەمان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان، كە نەك هەر لەكوردستان و گەلانی ژێردەست، بەڵكو لەئاستی ناوچەكەو جیهانیش بەشۆڕشێكی جەوهەریی و دیمۆكراتیك پێناسە دەكرێت، رەنگە رژێمی داگیركەری كۆماری ئیسلامی بۆ ماویەك بەزەبری هێز بتوانێت شۆڕش كپ بكات، بەڵام ئەوە بەمانای كۆتایی شۆڕش نییە، هەموو شۆڕشەكان پێویستیان بەكات و زەمەن هەیە تا بتوانێت سەربكەوێت. بەڵام پێویستە ئەوەش بزانین كەویست و داخوازیەكانی میللەتی كوردو گەلانی ژێردەست لەگەڵ فارسەكان لێك جیاوازە و تەنانەت روانینی ئۆپۆزسیۆنی فارسیش لەدەرەوە نیسبەت بەنەتەوە ژێردەستەكان دیموكراتیك نییەو رێگرن لەبەردەم شۆڕش و دەخوازن بۆ خۆیان جڵەوی شۆڕشەكە بەدەست بگرن. ئەوەی راستی بێت ئێمە وەكو بزووتنەوەی هیوا، كەبزووتنەوەیەكی كوردستانین، ئێران بەوڵاتێكی داگیركار دەزانین و لەجێگای پاڕانەوەو لاڵانەوە بۆ مافی گەلەكەمان سەربەخۆیی بەمافی خۆمان دەزانین و خەبات و تێكۆشانیشی بۆ دەكەین، چونكە بەڕاستی ویستی میللەتی كوردیش لەڕۆژهەڵاتی كوردستان سەربەخۆییە، ئینجا كورد لەئێرانی جەعلی كەمینە نییەو لەدوای توركەكان زیاترین دانیشتوویان هەیە. با كڵاو لەسەر خۆمان نەنێین، چونكە فارسەكان بە شاخوازو كۆماریی، بەئیسلامی و سیكۆلار، ئامادەنین كە بەهیچ شێوەیەك سەرەتاییترین ماف بەكوردەكان بدەن، هەربۆیە بەجێگای ئەوەی كە بەدوای ئەواندا وێڵ بین باشتروایە كار لەسەر پتەوكردنی هێزەكانی خۆمان بكەین و بەرەیەكی كوردستانی پێكبێنین و باوەڕمان بەهێز و ئیرادەی میللەتەكەمان بێت، كە بەدڵنیایی سەردەكەوین.      

خالد شەماڵ وتەبێژی وەزارەتی سامانە ئاوییەکانى عێراق دەڵێت:" ئەو قەیرانی ئاوەی وڵات بەدەستیەوە دەناڵێنێت ئاڵۆزەو بەشێکی زۆری هۆکاری دەرەکی هەیە". وتەبێژەکە ، باسی لە بڕیارەکانی محەمەد شیاع سودانی  کرد و ئاشکرای کرد،سەرۆکوەزیرانى عێراق رێنمایی دەرکردووە کە هەموو رێوشوێنێکی پێویست لەگەڵ وڵاتانی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق بگرنەبەر بۆ دەستەبەرکردنی پشکی ئاو". پلانی وەزارەتەکەیانی بۆ ڕوبەڕوبونەوەی قەیرانەکە ئاشکرا کرد و وتی، وەزارەتەکەیان رێوشوێنی لەسەر ئاستی ناوخۆی وڵات گرتووەتەبەر بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی کەمیی ئاوی رووبارەکان، لەوانەش بەردانەوی بڕە ئاوی پێویستە لە بەنداوی دوکان و دەربەندیخانەوە بەرەو رووباری دیجلە و زیادکردنی ئاوی موسڵ”. باسی لەوەش کرد:" ڕێوشوێنەکان بریتیبوون لە بەردەوامبوونی هەڵمەتی بەرزکردنەوە و لابردنی زیادەڕەووییەکان و دەستەبەرکردنی گەیاندنی ئاو بۆ پارێزگاکانی بەسرە، میسان، مووسەناو  زیقار".

هاوڵاتی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو ئەمڕۆ چوارشەممە لە ڕاپۆرتێکدا لەسەر بارودۆخی ژنان ڕایگەیاند لە ماوەی یەک ساڵی ڕبردوودا بارودۆخی ژنان لە کوردستان زۆر دژوار بووە و لانی کەم ٢٥ ژن لە شارە جیاوازەکانی کوردستان کوژراون کە ٥ حاڵەتیان بە پاساوی نامووس و شەرەف بووە. ڕێکخراوی هەنگاو ڕایگەیاند ،بەپێی ئاماری تۆمارکراو لە ناوەندی ئامار و بەڵگەنامەکانی هەنگاو، لە مارسی ٢٠٢٢ هەتا مارسی ٢٠٢٣، لانی کەم ٢٤٥ چالاکی ژن لەلایەن ناوەندە حکوومەتییەکانی ئێرانەوە دەستبەسەرکراون یان ڕفێندراون. هەروەها دەزگای دادیکۆماری ئیسلامی ئێران سزای بەندکران و سێدارەی بەسەر لانی کەم ٣٠ چالاکی ژندا سەپاندووە. هەروەها لەم ماوەدا،لانی کەم ٢٥ ژن لە شارە جیاوازەکانی کوردستان کوژراون کە ٥ حاڵەتیان بە پاساوی نامووس و شەرەف بووە. بە گوێرەی ڕاپۆرتەکە داتاکان بەم شێوەیەن: دەستبەسەرکرانی ٢٤٥ چالاکی مەدەنیی ژن لەماوەی ساڵی ڕابردوودا لانی کەم ٢٤٥ چالاکی ژنی کورد لە سەرتاسەری شارەکانی کوردستان و باقی شارەکانی دیکەی ئێران لەلایەن ناوەندە حکوومەتییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە دەستبەسەرکراون، کە هۆکاری دەستبەسەرکرانی زۆربەی ئەم کەسانە بەهۆی چالاکی سیاسییەوە بووە. بە تۆمارکردنی ١٣٧ حاڵەت پارێزگای سنە زۆرترین حاڵەتی دەستبەسەرکرانی هەبووە. هۆکاری دەستبەسەرکران؛ چالاکی سیاسیی؛ ٢١ حاڵەت بەرانبەر ٨.٥٪ی کۆی گشتی. چالاکی مەدەنی؛ ٣ حاڵەت بەرانبەر بە ١.٥٪ کۆی گشتی. شۆرشی ژینا؛ ٢٢١ حاڵەت بەرانبەر بە ٩٠٪ی کۆی گشتی.   پۆلێنبەندی بەپێی پارێزگاکان  پارێزگای سنە؛ ١٣٧ حاڵەت پارێزگای ئورمیە؛ ٣٩ حاڵەت پارێزگای کرماشان؛ ٢٥ حاڵەت پارێزگای ئیلام؛ ٢٤ حاڵەت شارەکانی دیکەی ئێران؛ ٢٠ حاڵەت   سەپاندنی سەرجەم سزای ٧٧ ساڵ بەندکران بەسەر چالاکانی ژن   لە مارچی ٢٠٢٢ەوە هەتا مارچی ٢٠٢٣ بەپشتبەستن بە ئاماری تۆمارکراو لە ناوەندی ئامار و بەڵگەنامەکانی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو، لانی کەم ٣٠ چالاکی ژن بە تۆمەتی چالاکی سیاسیی، بەشداری لە ڕاپەڕینی ژینا و چالاکی مەدەنی لەلایەن دەزگای دادوەریی ئێرانەوە سەرجەم سزای ٧٧ ساڵ و ٢ مانگ بەندکرانیان بەسەردا سەپێندراوە و دوو چالاکی LGBTQیش سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێندراوە.   شیاوی ئاماژە پێدانە کە ١٤ کەس لەم ژنانە کە لەلایەن دەزگای دادوەرییەوە سزای بەندکرانیان بەسەردا سەپێندراوە، لە ڕەوتی شۆڕشی ژینادا دەستبەسەرکراون.   تۆمارکرانی ٢٥ حاڵەتی کوشتنی ژنان بەپشتبەستن بە ئامارەکانی هەنگاو، لە ٨ی مارست ٢٠٢٢ەوە هەتا ٨ی مارسی ٢٠٢٣ لانی کەم ٢٥ ژن لە شارە جیاوازەکانی کوردستاندا کوژراون کە ٥ حاڵەتییان قەتڵی نامووسی بووە. بەپێی ئەم ڕاپۆرتە، لە پارێزگای کرماشان ٨ حاڵەت، سنە ٧ حاڵەت، ئیلام ٥ حاڵەت، ئورمیە ٥ حاڵەتی ژن کوشتن تۆمارکراوە. هەروەها لەم ژمارەیە، ١٠ ژن لەلایەن هاوژین، ٧ ژن لەلایەن هاوژینی پێشوو، ٤ ژن لەلایەن برا و ٢ ژن لەلایەن هاوکارەکانییانەوە کوژراون و بکوژی ٢ کەسیشیان نادیارە. لەماوەی یەک ساڵی ڕابردوودا پێنج حاڵەتی کوشتنی ژنان لەژێر ناوی پاراستنی نامووس و شەرەف تۆمارکراوە. ١٥ حاڵەت بەهۆی ناکۆکی بنەماڵەیی و هۆکاری کوشتنی ٥ حاڵەتیش نادیارە. داگرتنی فایلی PDF ی لیستی ناوەکان

ئێران وەڵای وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا دەداتەوە و رایدەگەیەنێت؛ ئەو وڵاتە هەوڵ دەدات پەیوندییەکانی نێوان بەغداد و تاران تێک بدات و لە جیاتی داوای لێبوردن پەردەپۆشی تاوانەکانی وڵاتەکەی دەکات لە پشتیوانیی رژێمی بەعس. ناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ئەمڕۆ چوارشەممە لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ لێدوانەکانی ئانالێنا بێربۆک، وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا سەبارەت بە موشەکبارانەکانی سوپای پاسداران مایەی شەرمەزارییە چونکە حاشا لە رۆڵی کۆماری ئیسلامی بۆ پاراستنی یەکپارچەیی خاکی عێراق ناکرێت و تاران رێز لە سەروەریی خاکی ئەو وڵاتە دەگرێت. کەنعانی وتی: چاوەڕێی ئەوەمان دەکرد ئەڵمانیا بەهۆی ئەوەی لە رابردودا چەکی کیمیایی رادەستی رژێمی بەعس کردوە داوای لێبورن لە خەڵکی ئێران و عێراق بکات نەوەک تاوانی وڵاتەکەی بە تۆمەتی بێ بنەما دژی کۆماری ئیسلامی پەردەپۆش بکات. بە وتەی ئەو؛ وڵاتی ئەڵمانیا ژمارەیەک بەرچاو لەو تیرۆریستانەی داڵدە داوە کە هەوڵی دابەشکردنی خاکی ئێران دەدەن و دەستیان بە خوێنی هاوڵاتییانی عێراق و ئێران سور بوە. وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران جەختی لەوە کردوەتەوە؛ لێدوانی وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا لە بەغداد ئاماژەیە بۆ پشتیوانییە بەردەوامەکانی ئەو وڵاتە لە نەیارانی چەکداری کۆماری ئیسلامی و بەرلین هەوڵەکانی بەردەوامە بۆ تێکدانی پەیوەندییە عێراق و ئێران. لێدوانی کەنعانی دوای ئەوە دێت کە دوێنێ سێشەممە ئانالێنا بێربۆک لە کۆنگرەیەکەی رۆژنامەوانی هاوبەش لەگەڵ فوادحسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق لە بەغداد رایگەیاند؛ کۆماری ئیسلامی ئێران رێز لە هاوڵاتییانی خۆی ناگرێت و بە موشەکبارانکردی سنورەکانی عێراق مەترسیی بۆ ژیانی خەڵکی وڵاتەکە دروست کردوە.    

هاوڵاتی دوای نزیكەی ساڵێك لەناكۆكی و دانوستانەكان، دواجار ئێوارەی شەشی ئازار، هاوپەیمانی گەل كە لە «پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) بەسەرۆكایەتی كەمال كڵچدارئۆغلۆ، ئیی پارتی (پارتی باش) بەسەرۆكایەتی مەراڵ ئاكشەنەر، پارتی سەعادەت بەسەرۆكایەتی تەمەل كارامۆللا ئۆغلۆ، پارتی پێشكەوتن و دیموكراسی (دەڤا) بەسەرۆكایەتی عەلی باباجان، پارتی ئایندە بەسەرۆكایەتی ئەحمەد داودئۆغلۆ و پارتی دیموكرات بەسەرۆكایەتی گولتەكین ئویسال پێكدێت، كاندیدی هاوبەشی خۆیان بۆ پۆستی سەرۆكایەتی توركیا دیاریكرد كەئەویش كەمال كڵچدارئۆغلۆیە.   مەرجی پارتی باش بۆ كڵچدارئۆغلۆ رۆژی هەینی سێی ئازار، دوای كۆبوونەوەیەكی شەشقوڵی شەش سەرۆكەكەی هاوپەیمانی گەل، مەراڵ ئاكشەنەر سەرۆكی پارتی باش، كۆنفڕانسێكی رۆژنامەنووسی ئەنجامداو رایگەیاند، پارتەكەی لەگەڵ كاندیدكردنی كڵچدارئۆغلۆ نییەو داوای لەئەكرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆكی گەورە شارەوانی ئەستەنبوڵ و مەنسور یاڤاش سەرۆكی گەورە شارەوانی ئەنقەرە كرد، یەكێكیان خۆیان كاندید بكەن و بەو شێوەیە لەهاوپەیمانی گەل كشایەوە، بەڵام بەدەستپێشخەری پارتەكانی دیكەی نێو هاوپەیمانێتیەكە ئاكشەنەر رازیكراو دواجار بەشداری دوایین كۆبوونەوەی لایەنەكانی بۆ دیاریكردنی كاندیدی هاوبەش كرد، بەڵام مەرجێكی ئەویش لەكۆبوونەوەكەدا پەسەندرا. مەرجەكەی ئاكشەنەر ئەوەیە كە ئیمامئۆغلۆو یاڤاش بكرێنە جێگری یەكەم و دووەمی كەمال كڵچدارئۆغلۆ، ئەگەر لەهەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیدا توانی شكست بەڕكابەرەكەی بهێنێت كە بەئەگەرێكی زۆر رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری ئێستاو سەرۆكی پارتی دادو گەشەپێدانە.   كڵچدارئۆغلۆ: من كاندیدی ٨٥ ملیۆن كەسم كەمال كڵچدارئۆغلۆ دوای دیاریكردنی وەك كاندیدی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆن لەناوەندی گشتی پارتەكەی لەئەنقەرە، بۆ لایەنگرانی قسەی كرد. كڵچدارئۆغلۆ وتی، « لەكاندیدێك زیاتر، نوێنەری گۆڕانكاریم لەتوركیا. من و هاوپەیمانەكانم نوێنەرایەتی پێشكەوتن، بیری عەلمانی دەكەین. من بەتەنیا كاندیدی سەرۆك كۆماری نیم، بەڵكو كاندیدی، بەرەكەت، ئارامی و دادپەروەریم لەم وڵاتەدا. كاندیدم بۆ ئەوەی جارێكی دیكە پێكەنین بخەمەوە سەر لێوانتان. من كاندیدی ٨٥ ملیۆن هاووڵاتی توركیام.» یەكەم كەس كە لەبارەی كاندیدكردنی كڵچدارئۆغلۆ بۆچوونی خۆی دەربڕێ. مەڕال ئاكشەنەر بوو. ئاكشەنەر لەتویوتێكدا وێنەی خۆی و پێنج سەرۆكەكەی هاوپەیمانی گەلی بڵاوكردەوە و رایگەیاند، لەگەڵ گەلەكەیان مێژوو دەنووسنەوە. تویتێكی كورتیش لەلایەن بولەنت توران جێگری سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی دادو گەشەپێدان (ئاكەپە)ەوە بڵاوكردەوە. توران پیرۆزبایی لەكەمال كڵچدارئۆغلۆ كرد و ئاماژەی بەوەكرد كە گەل باشترین ناوبژیوانە. هەدەپە: چاوەڕێی كڵچدارئۆغلۆین میدحاد سانجار هاوسەرۆكی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) كە لەساتی ئاشكراكردنی كاندیدی ئۆپۆزسیۆن لەبەرنامەیەكی كەناڵی (هابەر تورك)دا میوان بوو، وەڵامی پرسیاری پێشكەشكارەكەی لەبارەی كاندیدكردنی كڵچدارئۆغلۆ چۆن دەبینن؟ وتی، « ئێمە وەك هاوپەیمانی رەنج و ئازادی كۆدەبینەوە و بڕیار لەسەر دیاریكردن یان نەكردنی كاندیدەكەمان دەدەین، بەڵام لەئێستادا كەمال كڵچدارئۆغلۆ وەك كاندیدی هاوپەیمانی گەل دیاریكراوە. من داوای بەختێكی باشی بۆ دەكەم و بەخۆشحاڵییەوە لەبارەگاكەمان چاوەڕێی بەڕێزیان دەكەین.» سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپەش كەشەش ساڵە لەزینداندایە، تویتێكی بڵاوكردەوەو وێنە و قسەكانی میدحاد سانجاری بڵاوكردەوە و پیرۆزبایی لەكڵچدارئۆغلۆ كرد.   ١٠ی ئازار وادەی هەڵبژاردن بەفەرمی رادەگەیەندرێت هاوكات لەگەڵ كۆبوونەوەی هاوپەیمانی گەل و دیاریكردنی كاندیدی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆن، كابینەی حكومەتی توركیا بەسەرۆكایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتە كۆبووەوە. دوای چەند كاتژمێرێك لەكۆبوونەوەكە، ئەردۆغان كۆنفڕانسێكی رۆژنامەنووسی ئەنجامداو ئاماژەی بەوەكرد كە لەكۆبوونەوەی كابینەی حكومەتدا دوو پرسی گرنگ تاووتوێ كراون كەئەوانیش دۆخی بومەلەرزەو پرسی هەڵبژاردن بووە. ئەردۆغان رایگەیاند: هەرچەندە پرسی سەرەكی ئەوان دۆخی بومەلەرزەو زیانلێكەوتووانی بومەلەرزەكەیە، بەڵام پرسی هەڵبژاردنەكانیش گرنگەو لە ١٠ی ئازاردا، بەفەرمی لەڕۆژنامەكاندا وادەی هەڵبژاردن ئاشكرادەكرێت. ئەو قسانەی ئەردۆغانیش لەكاتێكدایە، چەندین جار، جەختی لەسەر ئەوە كردووەتەوە كە لە ١٤ی ئایاری ئەمساڵدا، هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی و سەرۆكایەتی ئەو وڵاتە بەڕێوەدەچێت.   ئایا هەدەپە پشتگیری لە كڵچدارئۆغلۆ دەكات؟ لەئێستادا چوار هاوپەیمانی ركابەرایەتی یەكدی دەكەن، كەئەوانیش هاوپەیمانی گەل، هاوپەیمانی رەنج و ئازادی و هاوپەیمانی كۆمارن. بەگوێرەی راپرسییەكان، دەنگی هاوپەیمانی گەلی ئۆپۆزسیۆن بەچەند خاڵێك لەپێش هاوپەیمانی كۆماری دەسەڵاتەوەیە، بەڵام دەنگی هیچ یەك لەلایەنەكان ناگەنە سەرووی ٥٠٪ كە بەگوێرەی یاسای هەڵبژاردن، پێویستە كاندیدی سەرۆكایەتی توركیا ٥١٪ی دەنگی هاووڵاتیان بەدەستبهێنێت، بۆیە لێرەدا هاوپەیمانی رەنج و ئازادی كە لەهەدەپە و پێنج لایەنی چەپ و سۆسیالیست پێكدێت، رۆڵی یەكلاییكەرەوە لەهەڵبژاردنەكاندا دەبینێت. بەگوێرەی میدیاكانی توركیا، دانوستان لەنیوان جەهەپەو هەدەپە هەیە كە لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا، پشتگیری لەكڵچدارئۆغلۆ بكەن. هەرچەندە نزیكایەتیەك لەنێوان ئەو دوو لایەنەدا دەبینرێت، بەڵام تاوەكو ئێستا هەدەپە ئامادەیی خۆی دەرنەبڕیوە كە بەفەرمی پشتگیری لەكڵچدارئۆغلۆ بكات. بۆ پشتگیریكردن لەكڵچدارئۆغلۆ پێدەچێت، هەدەپەش مەرجی خۆی هەبێت، بەڵام لەبەرنامەی حكومەتی هاوپەیمانی گەلدا دوو خاڵی گرنگ هەیە كە لەبەرژەوەندی هەدەپەدایە كەئەوانیش، هەڵگرتنی یاسای قەیومە لەنێو یاساكانی توركیادا كە رێگەدەدات، حكومەت بەڕێوەبەرێك لەجێگەی سەرۆك شارەوانی و پۆستە خۆجێیەكانی پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان دابنێت كەهەدەپە لەماوەی رابردوودا زیانێكی زۆری بەو هۆیەوە بەركەوتووە. دووەمیش، جێبەجێكردنی بڕیارەكانی دادگای مافەكانی مرۆڤی ئەوروپایە بۆ ئازادكردنی سیاسەتمەدارو كەسایەتیە دیارەكانی توركیاو باكوری كوردستان كە هەدەپە پشكی شێری لەو یاسایە بەردەكەوێت. چونكە تاوەكو ئێستا زیاتر لە ١٠ هەزار، هاوسەرۆكی پێشوو، پەرلەمانتار، سەرۆك شارەوانی، ئەندام و بەڕێوەبەری ئەو پارتە لەزیندانەكاندان و لەگەڵ ئەوەی دادگای مافەكانی مرۆڤی ئەوروپا داوای ئازادكردنیان دەكات، بەڵام حكومەتی ئاكەپەو مەهەپە ئامادە نییە، بڕیارەكان جێبەجی بكات. بۆیە ئەو دوو خاڵە كە هاوپەیمانی گەل دەیەوێت لەحكومەتەكەیدا جێبەجێ بكات (ئەگەر سەربكەوێت) ئەگەر هەیە هەدەپە لەبەرئەوە نەرمی بنوێنێت و ئەگەر لەخولی یەكەمی هەڵبژاردنەكانیشدا نەبێت لەخولی دووەمدا پشتگیری لەكەمال كڵچدارئۆغلۆ بكات.

شەنای فاتح لەكوردستان رەوشی ژنان لەپاشەكشەدایەو توندوتیژییەكانیش لەبەرزبوونەوەدایە و رۆژانە چەندین ژن رووبەڕووی هەڕەشە دەبنەوە، تەنها لەساڵی رابردوودا 73 ژن كوژراون و  بەپێی ئەو ئامارانەشی لەبەردەستدان لەساڵی ٢٠١١تا٢٠٢٠، ٤٣٧ ژن كوژراون و ٥٥٩ ژنیش خۆیان كوشتووەو هەزارو ٦١ ژنیش خۆیان سوتاندووە، هەروەها  لەساڵی ٢٠١٥وە زیاتر لەهەشت هەزار ئافرەت لەناو شەڵتەرو ماڵی داڵدەدانی ژناندا  پارێزراون. ئاری رەفیق، یاریدەدەری بەڕێوبەری گشتی توندوتیژی دژ بەئافرەتان و خێزان لەوەزارەتی ناوخۆ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «ساڵانە ئاستی تاوانەكان جیاوازەو هەندێك ساڵ شەش مانگی یەكەم ئاستی تاوانەكان زیاترە وەك لەشەش مانگی دووەم، بۆ نموونە لەشەش مانگی یەكەمی  ساڵی ٢٠٢٢ ئاستی تاوانەكانی كوشتنی ژنان بەرزترە وەك لەشەش مانگی دووەم». سەبارەت بەشەڵتەرو ماڵی داڵدەدانی ئافرەتان ئاری رەفیق وتی: «ئەو دەزگایانە نەبن دۆخی كۆمەڵایەتی زۆر خراپتر دەبێت بەراورد بەئێستاو ئاستی تاوانەكان بەتایبەتیش تاوانە قورسەكان بەتایبەت كوشتنی ژنان ژمارەكانی زۆر زیاتر دەبێت، واتە گەر ئێمە لەساڵێكدا ٣٥ حاڵەتی كوشتنی ژنانمان هەبێت پێموایە ئەگەر شەڵتەرو ماڵی داڵدەدانی ئافرەتان نەبێت ژمارەكە ٧٠ حاڵەت تێپەڕدەكات». بەپێی ئاماری بەڕێوبەرایەتی گشتی توندوتیژی دژ بەئافرەتان و خێزان لەساڵی ٢٠١٥ تائێستا زیاتر لەهەشت هەزار ئافرەت لەناو شەڵتەرو ماڵی داڵدەدانی ژناندا پارێزراون و لەو ژمارەیەش لەئێستادا نزیكەی ١٠٠ ئافرەت لەناو بنكەكانی داڵدەدانی ژنان ماونەتەوەو ئەوانەی دیكە گەڕێنراونەتەوە ناو خێزانەكانیان لەڕێگای میكانزمێكی ئیداریەوە كەداڕێژراوە لەیەكێك لەو میكانیزمانە  وەرگرتنی بەڵێننامە لەو كەسانەی گەرەنتی پاراستنی رۆحی ئەو ژنانە لەئەستۆ دەگرن. شەیما مستەفا، ئەندامی سكرتارییەتی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «بێگومان یەكێك لەئەگەرە سەرەكییەكانی توندوتیژی بەرامبەر ژنان بوونی هزرو بیری كۆنەپەرستییەو بەشێكی كێشەكانیش پەیوەندیان بەپیاوسالارییەوە نییە، چونكە هەندێك جار ژن هەبووە هۆكاری توندوتیژی بووە لەخێزاندا بۆ نموونە لەساڵانی رابردوودا خەسوو بەشێوەیەكی توندوتیژ بەرامبەر بە بووكەكەی جوڵاوەتەوە، بەداخەوە تائێستا كۆمەڵگای ئێمەدا نەگەیشتووەتە ئەو ئاستەی ژن و پیاو لەیەك ئاستدا ببینرێن و ژن وەك رەگەزی دووەم دەبینرێت». وتیشی: كۆمەڵگا ئەو پێگەیەی نەداوەتە ژن كەبتوانێت تواناكانی خۆی پەرەپێبدات و بڕیار لەپاشەڕۆژی خۆی بدات و لەهەموو بوارەكاندا ژن پشتگوێخراوە و ئاماری توندوتیژییەكان بەرامبەر ژنان نازانرێت زیادبووە یان كەم؟ چونكە سەرجەم دیاردەكان ئاشكرا ناكرێن و حاڵەت هەیە بەڕێگای جیاجیا چارەسەردەكرێت بەبێ ئەوەی بگاتە دادگا و شوێنی پەیوەندیدار». بەپێی ئامارەكان لەساڵی ٢٠٢٢دا لەهەرێمی كوردستاندا ٧٣ژن كوژراون و چالاكوانێكی ژنانیش دەڵێت: نەبوونی سیستەمێكی كۆمەڵایەتی بەهێز هۆكارێكە بۆ زۆربوونی توندوتیژییەكان. لەیلا عەبدوڵا، توێژەری كۆمەڵایەتی و چالاكوانی بواری ژنان بۆ هاوڵاتی دواو وتی: «بەداخەوە بەهۆی هەندێ هۆكار لەعێراق بەگشتی و كوردستان بەتایبەتی رەوشی ژن بەرەو دواوە دەڕوات، هۆكارەكانیش زۆرن بۆ نموونە ناهەمواری بارودۆخی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و بەكارنەهێنانی یاسا». ئەو دەڵێت: «توندوتیژییەكان بەرامبەر ژنان لەبەرزبوونەوەدایەو رۆژانە چەندین ژن رووبەڕووی هەڕەشە دەبنەوە و خۆیان دەكوژن، كەئەمانەش پاڵنەرێكیان هەیە و نەبوونی سیستەمێكی كۆمەڵایەتی بەهێز بۆ ناو خێزانەكان و بۆ ناو كۆمەڵگا كەئەوەش كاریگەری لەسەر تاكەكان هەیە». بەپێی ئەو ئامارانەی لەبەردەستدان لەساڵی ٢٠١١تا٢٠٢٠ ، ٤٣٧ ئافرەت كوژراون و ٥٥٩ ئافرەتیش خۆیان كوشتووەو هەزارو ٦١ ژنیش خۆیان سوتاندووە.

هاوڵاتی ئەمڕۆ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە  هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان لەگەڵ لوێد ئۆستن، وەزیری بەرگری ئەمریکا کۆبوویەوە  ولە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا لەبارەی کۆبوونەوەکەوە نێچیرڤان بارزانی ڕایگەیاند، سوپاسی وەزیری بەرگری ئەمریکا و وڵاتی ئەمریکا دەکەین لە هەوڵەکانیان بۆ پشتگیری بەردەوامی عێراق وهەرێمی کوردستان و هەروەها وتی کۆبوونەوەیەکی باشمان هەبوو، وتیشی ئێمە بەرژەوەندی و بەهای هاوبەش کۆماندەکاتەوە. ئەمڕۆ سێشەممە، پاش کۆبوونەوەی هەریەک لە نێچیرڤان بارزانی و وەزیری بەرگری ئەمریکا، نێچیرڤان بارزانی لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا باسی لە  گرنگی پەیوەندیەکانی نێوان  ئەمریکا و هەرێمی کوردستان کرد  لە  چوارچێوەی ستراتیژی عێراق و ئەمریکادا، هاوکات جەختیشی لەوەکردەوە کە هاتنی لوید ئۆستن پەیامێکی گرنگە بۆ دڵنیاکردنەوەی پشتگیری ئەمریکا لە هەرێمی کوردستان عێراق و هەرێمی کوردستان. ‏ لەدرێژەی لێدوانەکانیدا نێچیرڤان بارزانی لەمەڕ ناوەڕۆکی کۆبونەوەکەوە وتی،  باسمان له‌ په‌يوه‌ندييه‌كانى هه‌ردوولا له‌سه‌ر بنه‌ماى ‏ڕێككه‌وتنى ‏چوارچێوه‌ى ستراتيژيى عێراق و ئه‌مه‌ريكا كرد و جه‌ختمان له‌ پێويستيى ‏به‌رده‌وامي هاريكاريى ‏هاوبه‌ش و پشتگيريى ئه‌مه‌ريكا و هاوپه‌يمانانی نێوده‌وڵه‌تى بۆ ‏عێراق و هه‌رێمى كوردستان كرده‌وه‌ ‏بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى تيرۆر،  هه‌روه‌ها باسمان ‏له‌ گرنگيى هاريكاريى پێشمه‌رگه‌ و سوپاى عێراق ‏كرد بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى داعش.‏ هاوکات سەرۆکی هەرێمی کوردستان، نێچیرڤان بارزانی وتی، جه‌ختمان له‌ گرنگيى به‌رده‌واميى پشتيگريى ئه‌مه‌ريكا و وڵاتانى دۆست له‌ پرۆسه‌ى ‏چاكسازى له‌ ‏وه‌زاره‌تی پێشمەرگە و ڕێكخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه‌ كرده‌وه‌ دڵنياشمان  كرده‌وه‌ كه‌ ‏سوورين‌ له‌سه‌ر ‏ڕيكخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه‌ و ته‌گه‌ره‌كانى به‌رده‌میان تێده‌په‌ڕێنين وله‌ هه‌وڵه‌كانمان ‏به‌رده‌وام ده‌بين بۆ يه‌كڕيزى و چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كانی ‏ناوخۆى هه‌رێمى كوردستان. ‏ هەروەها نێجیرڤان نێچیرڤان بارزانی لە بەشێکی دیکەی لێدوانەڕۆژنامەوانیەکەیدا لەگەڵ وەزیری بەرگری ئەمریکا وتی، هاوڕا بووين كه‌ چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كانى هه‌ولێر ـ به‌غدا، ئارامى و سه‌قامگيريى ‏سياسى و ‏ئه‌منى و ئابوورى بۆ عێراق له‌گه‌ڵ خۆيدا ده‌هێنێت و له‌سه‌ر ‏گرنگيى پشتگيرى له‌ ‏حكوومه‌تى فيدراڵيى عێراق و كاركردنى پێكه‌وه‌ى هاوبه‌شمان له‌ ‏ناوچه‌كه‌ بۆ پاراستنى ‏سه‌قامگيرى. دووپاتیشمان  كرده‌وه‌ كه‌ هه‌رێمى كوردستان وه‌ك هه‌ميشه‌ فاكته‌ر‌ى ئارامى و ‌‏سه‌قامگيرى ده‌بێت.‏ ‏هاوکات لوێد ئۆستن، وەزیری بەرگری ئەمریکاش لە کۆنگرە ڕۆژنامەوانیەکەدا ستایشی ڕۆڵی هەرێمی کودستانی کرد لە پاراستنی سەقامیگری و ئارامی ناوچەکە وجەنگی دژی داعش، لەگەڵ ئەوەشدا جەختی لەو یاداشتە لێکتێگیەشتنەش کردەوە کە ساڵی پار لەگەڵ وەزارەتی  پێشمەرگە واژۆیان کردبوو و ئامادەیی بەردەوامی هاوکاریەکانیانی بۆ هێزەکانی پێشمەرگە دووپاتکردەوە. لەبەشێکی دیکەی قسەکانیدا، لوێد ئۆستن وتی، جێگای خۆیەتی جەخت لەوە بکەوە کە لەسەر بانگهێشتی حکومەتی عێراق هێزەکانمان لە عێراقدا دەمێننەوە لە جەنگی دژی داعش، هەروەها باسی لە خەباتی شان بەشانی هاوبەشی دەیان ساڵی  نێوان هێزەکانی پێشمەرگە کرد لەگەڵ وەزارەتی بەرگری ئەمریکا و وتیشی ئەمەریكا و عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە هەنگاوی زۆر مەزنمان بۆ گەڕانەوەی سەروەریی ‏عێراق ناوە   لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیدا بۆ تێكشكاندنی داعش، زیاتر لە پەنجا هەزار ‏كیلۆمەتری دووجامان لە مۆتەكەی داعش ئازاد كردووە، هەروەها زیاتر لە چوار ملیۆن و پێنجسه‌د ‏هه‌زارمان لە خەڵكی عێراق ڕزگار كردووە.‏   ‎لە کۆتای قسەکانیدا لوێد ئۆستن ئاماژەی بەوەدا کە داعش بەردەوامە لە هەڕەشە لە ژیان و گوزەرانی خەڵكی عێراق، بۆیە هاوبەشی و هاوكاریی ‏بەردەوامی ئێمە زۆر گرنگە، هەروەها هەماهەنگیی هێزەكانی پێشمەرگەی هەرێمی كوردستان ‏لەگەڵ هێزەكانی ئاسایشی عێراقی پێویستە، بەتایبەتی لە لیوا هاوبەشەكاندا. هەروەها ڕاشیگەیاند بەداخەوە داعش تاكە هەڕەشەی سەر هەرێم نییە و وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا سەركۆنەی ‏هێرشە بەردەوامەكانی ئێران دەكات كە لەودیوی سنوورەوە دەكرێن.

وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا رایگەیاند؛ هێرشە موشەکییەکانی ئێران بۆسەر هەرێمی کوردستان مەترسیی گەورەن بۆ ژیانی خەڵک و قبوڵکراو نییە. ئانالێنا بێربۆک، وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا ئەمڕۆ سێشەممە لە کۆنگرەیەکەی رۆژنامەوانی هاوبەش لەگەڵ فوادحسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق لە بەغداد رایگەیاند؛ کۆماری ئیسلامی ئێران رێز لە هاوڵاتییانی خۆی ناگرێت و بە موشەکبارانکردی سنورەکانی عێراق مەترسیی بۆ ژیانی خەڵکی وڵاتەکەش دروست کردوە. بێربۆک وتی : رژێمی ئێران بەو هێرشە موشەکییانە پیشانی دا کە سەرەڕای ئەوەی سۆز و بەزیی نییە، زۆر بێباکانە هاوڵاتییانی وڵاتەکەی سەرکوت دەکات و تەنانەت ژیانی خەڵک و سەقامگیریی ناوچەکەشی خستوەتە مەترسییە تەنها بۆ ئەوەی لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە. لە ماوەی رابردودا پەیوەندییەکانی ئەڵمانیا و ئێران گرژیی بەخۆیەوە بینوە و ئەڵمانیا دوو کارمەندی باڵیۆزخانەی کۆماری ئیسلامی ئێرانی لە بەرلین دورخستەوە و لە بەرامبەردا دوو دیپلۆماتکاری ئەڵمانیا لە تاران دەرکران. دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێران، سوپای پاسداران چەند جارێک بنکە و بارەگاکانی پارتەکانی رۆژهەڵاتی لە برادۆست، هەولێر، کۆیە و زڕگوێز-ی موشەکباران کردوە و بە فڕۆکەی خۆ کوژ هێرشی کردوەتە سەریان کە زیاتر 19 کوژراو و نزیکەی 70 برینداری لێکەوتوەتەوە.

هاوڵاتی تەیب تەمەل جێگری هاوسەرۆکانی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدە*پە) رایگەیاند، پێویستە هۆکاری راستەقینەی کشانەوە و گەڕانەوەی پارتی باش بۆ نێو هاوپەیمانی گەل ئاشکرا بکرێت. دوای ساڵێک لە دانوستان، دواجار دوێنێ ٦ی ئازار هاوپەیمانی گەل کە لە شەش لایەنی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا پێک دێت، کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەهە*پە) بە کاندیدی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆن بۆ پۆستی سەرۆکایەتی تورکیا دیاری کرد. رۆژی هەینی رابردوو، مەراڵ ئاکشەنەر سەرۆکی ئیی پارتی (پارتی باش)  پارتەکەی لە هاوپەیمانێتیەکە کشاندەوە و رایگەیاند، ئەوان لەگەڵ کاندیدکردنی کلچدارئۆغلۆدا نین، بەڵام ئێوارەی دوێنێ و بەر لە کۆبونەوەی لایەنەکانی هاوپەیمانی گەل گەڕایەوە نێو هاوپەیمانێتیەکە. لەمبارەیەوە تیب تەمەل جێگری هاوسەرۆکانی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) رایگەیاند، کشانەو و گەڕانەوەی پارتی باش بۆ نێو هاوپەیمانی گەل، گۆمانی لەسەر دیموکراسی لایەنەکان دروست کردووە و وتی، " هێزە تاریکەکان کە لەدژی ئیرادەی گۆڕانکاری کۆمەڵایەتین، دەیانەوێت دەست بەسەر دیموکراسی گەلدا بگرن و گەمارۆی بدەن." تەمەل دەشڵێت، دوای کاتژمێرێک لە کشانەوەی ئاکشەنەر، پارتەکەی بێواتە بوو و عەقڵیەتێکی بەم شێوەیە وڵات بەرەو دۆخێکی خراپ دەبات و دۆمان دروست دەکات. ئێمە لێرەوە دەڵێین، چارەسەری و گۆڕانکاری بە گۆڕانکاری رادیکالانە و دیموکرات یان سیاسەتی رێگەی سێیەم دەبێت و وتی، " ئێمە ناومان بەلاوە گرنگ نییەم بەڵکو رەگەزەکانمان بەلاوە گرنگە. ئەو شتانەی لەسەر مێزەکە قسەیان لەسەر کراوە دوای هاتنەوەی ئاکشەنەر، بۆ گەل ئاشكرا نەکراوە. پێویستە بزانرێت کە بەبێ هەدەپە چارەسەری دروست نابێت. ئەوە هەدەپەیە کە چارەنووس دیاری دەکات."  

لە رێورەسمێکدا، هەردو وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن و وەزارەتی شەهیدان و ئەنفالکراوان کۆنوسێک تایبەت بە دروستکردنی یەکەی نیشتەجێبون/ شوقە بۆ کەسوکاری شەهیدان و جینۆسایدکراوان و زیندانیانی سیاسی واژۆ دەکەن. وەزارەتی ئاوەدانکرنەوە و نیشتەجێکردنی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ سێشەممە 7ی3 بڵاویکردەوه، دانا عەبدولکەریم، وەزیری ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن لەدیوانی وەزارەت پێشوازیکرد لە عەبدوڵا حاجی مەحمود، وەزیری کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان و ئەحمەد مام رەسوڵ، بەڕێوەبەری گشتی خزمەتگوزاری شەهیدان و ئەنفالکراوان لە وەزارەتی شەهیدان. لە دیدارێکدا، گفتوگۆکرا سەبارەت بە هەوڵ و هەماهەنگی نێوان هەردو وەزارەت بۆ خزمەتکردنی کەسوکاری شەهیدان و زیندانیانی سیاسی، ئەوەش دوای بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران ژمارە (١٩١) لە (٢٢/١٢/٢٠٢٢)، هەردو وەزارەت کار دەکەن بەمەبەستی دۆزینەوەی چارەسەری گونجاو بۆ دروستکردنی یەکەی نیشتەجێبون (شوقە) بۆ کەسوکاری شەهیدان و جینۆسایدکراوان و زیندانیانی سیاسی ئەوانەی تائێستا سودمەند نەبون. ئاماژەی بەوە کراوە ،وەزیری ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن ڕایگەیاندوە، ئەوەی بۆ کەسوکاری شەهیدان بکرێت بە واجب و ئەرکی سەرشانی خۆمانی دەزانین و ئەرکی هەموانە، وەک وەزارەتیش ئەوەی لەتواناماندا بێت درێغی ناکەین و ئامادەین بۆ هاوکاری و پاڵپشتی وەزارەتی شەهیدان لە دروستکردنی یەکەی نیشتەجێبون بۆ کەسوکاری شەهیدان. لە ڕاگەیاندراوەکە هاتوە ، وەزیری کارورباری شەهیدان ، جەختیکردۆتەوە لەوەی، ئیمزاکردنی ئەم کۆنوسە تایبەت بە دروستکردنی یەکەی نیشتەجێبون (شوقە) بۆ کەسوکاری شەهیدان دەبێتە دەستکەوتێکی گرنگ بۆ هەردو وەزارەت. باس لەوە کراوە ، دواتر لە رێورەسمێکدا، لەلایەن وەزیری ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن و وەزیری کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان کۆنوسی هاوبەشی نێوان هەردو وەزارەت واژۆکرا، کە خۆی دەبینێتەوە لە ژمارەیەک پێشنیار و ئاراستەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران دەکرێت بۆ بڕیاردان، هاوکات بەپێی بڕیاری ژمارە (١٩١)ی ئەنجومەنی وەزیران، وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن هاوکار و هەماهەنگ دەبێت بە دابینکردن و رەخساندنی خزمەتگوزارییەکانی رێگاوبان بۆ پڕۆژەکانی نیشتەجێبونی سەر بە وەزارەتی کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان.

وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی حکومەتی هەرێمی کوردستان ، ئەمڕۆ پێنجشەممە 7ی3 ، له بڵاوکراوەیەکدا ڕایگەیاند،: "بە ڕەچاوکردنی دۆخی خوێندکاران و قوتابییانی هەرێمی کوردستان کە لە زانکۆکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران دەخوێنن، لە هەمان کاتدا بەهۆی یادی نەورۆز و پشوی بەهارە پرۆسەی خوێندن لە ئەم وڵاتە ڕادەوەستێت، بۆیە لە فەرمانێکی وەزاریدا وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی بڕیاریدا بە: خوێندکاران و قوتابییانی هەرێمی کوردستان كە لە ئەم وڵاتە دەخوێنن، دەتوانن لەماوەی (2023/3/15 تاکو 2023/4/3) بگەڕێنەوە هەرێمی کوردستان". وەزارەتەکە ، لە بڵاوکراوەکە، باسی ئەوەی کردووە: "ئەو ماوەیە وەک ماوەی مانەوە هەژمار ناکرێت".

سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ لە هەولێر لەگەڵ وەزیری بەرگریی ئەمریکا کۆبووەوە  دەربارەی ناوەڕۆکی کۆبونەکه لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیشدا لەدوای کۆبوونەوەکە لۆید ئۆستن پەیامێکی ئاراستەی سەرکردەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق کرد.   بەپێی میدیای نزیک له پارتی،نێچیرڤان بارزانی ڕایگەیاندوە "هاوڕابووین چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغدا گرنگە بۆ سەقامگیری ناوچەکە"، جەختیشی کردەوە لەوەی "هەرێمی کوردستان هەمیشە فاکتەری سەقامگیری دەبێت بۆ ناوچەکە... سوپاسی پشتیوانییە بەردەوامەکانی ئەمریکا دەکەین بۆ هێزەکانی پێشمەرگە".   لای خۆیەوە لۆید ئۆستن، وەزیری بەرگریی ئەمریکا رایگەیاند  "دەیان ساڵ پێکەوە کارمان کردووە... لەگەڵ هاوپەیمانی نێودەوڵەتی رووبەڕووێکی فراوانمان لە دەستی داعش رزگارکرد"، سەبارەت بە پێشمەرگەش گوتی "رۆڵێکی گەورەیان هەبوو لە شەڕی دژی داعش... پشتیوانیی خۆمان بۆ یاداشتی لێکتێگەیشتنی نێوان پێشمەرگە و ئەمریکا دووپاتدەکەینەوە".   وەزیری بەرگری ئەمریکا لە پەیامێکیشدا بۆ بەغدا و هەولێر لۆید ئۆستن گوتی "هاوئاهەنگی نێوان سوپای عێراق و پێشمەرگە گرنگە. پێویستە هەولێر و بەغدا پێکەوە کار بکەن".   لە کۆبونەوەکە، جەختیش کرایەوه لەوەی پێویستە "سەرکردەکانی هەرێمی کوردستان کۆتایی بە ناکۆکییەکانیان بهێنن".

وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێم، بڕیارى تۆمارنەکردنی ئەو ئۆتۆمبێلانەى دا کە بەردی ساڵنسەیان دەرهێنراوە. بڕیارە کە لەسەر داوای دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگەیه بۆ پاراستنی ژینگە و بۆ کەمکردنەوەى کاریگەریی دووکەڵ، بە نووسراوێک داوایان لە وەزارەتی ناوخۆ كردووە، ئەو ئۆتۆمبێلانەی بەردی ساڵنسەیان دەرهێنراوە، لە بەڕێوەبەرایەتییەكانی هاتووچۆ تۆمار نەكرێن. پاشان وەزارەتی ناوخۆ لەسەر پێشنیازی دەستەی ژینگە، لە ڕێگەى بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی هاتوچۆوە، سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەکانی هاتووچۆی پارێزگاكان و ئیدارە سەربەخۆكانی ئاگادار كردووەتەوە كار بە نووسراوە گشتێنراوەکە بكرێت و هیچ ئۆتۆمبێلێك ئەگەر بەردی ساڵنسەیان دەرهێنرابێت، تۆمار نەکرێت. بەردی ساڵنسا کە بەردی ژینگەدۆست ناسراوە وەکوو فلتەرێک کار بۆ هەڵمژینی دووکەڵی ئۆتۆمبێل دەکات و ژینگە لە گەرمی و گازە ژەهراوییەکان دەپارێزێت، بەڵام بەشێک لە شۆفێران بە مەبەستی بەهێزکردنی هەڵمەتی ئۆتۆمبێلەکانیان و فرۆشتنەوەیان، ئەم بەردە لە سیستەمی دووکەڵوەدەرنانی ئۆتۆمبێلەکانیان دەردەهێنن..

سبەینێ چوارشەممە، بارانبارینى تاو تاو و هەورەبروسکە لە ناوچە جیاجیاکانى سنورى ئیدارەى گەرمیان و سلێمانى و هەڵەبجە دەستپێدەکات، ئەمە پێشبینی ، شارەزای کەشناسی ئاراس جەبارییه. دەربارەی کەشی ڕۆژى پێنجشەممە دەڵێت: لە کاتەکانی سبەی شەودا تا بەرەبەیانی پێنجشەمە کاریگەریی بەھێزی ئەم ناسەقامگیریە دەستپێدەکات و ئەگەری بارانی زۆر بەخوڕ و بەردەوام لەم ناوچانەدا دەبێت لەگەڵ چالاکبوونی ھەورە بروسکەی بەھێز و بارینی تەرزە. شارەزاکە،"ھۆشداری لە دروستبونی لافاو دەدەین لەسەرجەم ناوچە نزمەکانی سنوری ئیدارەی گەرمیان و پارێزگای سلێمانی و ھەڵەبجە، کاریگەریی ئەم شەپۆلە لەسەر ناوچەکانی سنوری پارێزگای دھۆک و ھەولێر لاواز دەبێت زیاتر ئەگەری نمە باران بۆ بارانێکی کەم دەبێت لەناوچەکانی سنوری ئیدارەی راپەرین و پارێزگای کەرکوک و سنوری نێوان پارێزگای ھەولێر و کەرکوک لەم ناوچانەشدا. ئاراس جەباری، باسی ئەوەشی کردەوه، کە ئەم شەپۆلە تا ئێوازەى رۆژى پێنجشەممە بەردەوام دەبێت و لە کاتەکانى شەو کۆتایی پێدێت