شارەزایانی کەشناسی: سبەی بەفر دەگاتە سەنتەری سلێمانی و دهۆک

هاوڵاتی فەرماندەیی گشتی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆی رۆژئاوای کوردستان رایگەیاند، لە هێرشەکەی ئەمڕۆی داعشدا بۆسەر ئۆتۆمبێڵێکی هێزەکانیاندا ئەندامێکی ئاسایش شەهید بووە و دوو ئەندامی ئاسایشیش بریندار بوون. فەرماندەیی گشتی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆی رۆژئاوای کوردستان دەڵێت، هێزەکانیان لەدژی تیرۆریستانی داعش لە رەقە دەستیان بە ئۆپراسیۆنێکی فراوان کردووە و بۆیەش بەم هێرشانە دەیانەوێت، رێگری لە ئۆراسیۆنەکەیان بکەن. ئاسایشی رۆژئاوای کوردستان ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەم جۆرە هێرشانە ناتوانن، هەوڵەکانیان بۆ لەناوبردنی شانە شاراوەکانی داعش شکست پێبهێنن. ٢٦ی ئەم مانگەش، تیرۆریستانی داعش هێرشیان کردبووە سەر ناوەندی ئاسایشی رەقە و بەوهۆیەوە، سێ ئەندامی ئاسایشی و سێ شەڕڤانی هەسەدە شەهید بوون.

هاوڵاتی هەپەگە ڕایگەیاند، لە چالاکییەکانی گەریلاکاندا سێ سەربازی تورک کوژران و سوپای تورکیش ٢٠ جار بە چەکی کیمیایی هێرشی کردەسەر سەنگەرەکانی گەریلا. ئەمڕۆ ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنیی هێزەکانی پاراستنی گەل-هەپەگە ڕاگەیەندراوێکی لەبارەی چالاکیی گەریلاکان بڵاوکردەوە، کە دوێنێ ٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ لە ناوچەی زاپی باشووری کوردستان ئەنجامیانداوە. بەپێی ڕاگەیەندراوەکە، لە ئەنجامی چالاکی گەریلاکاندا لانیکەم سێ سەربازی تورک کوژراون. هاوکات،" سوپای تورکی داگیرکەری تورک  دوێنێ ٢٠ جار بە چەکی کیمیایی، چوار جار بە فڕۆکەی جەنگیی و دەیان جاریش بە کاتیوشا و چەکی قورس سەنگەرەکانی بەرخودانی گەریلای بۆردوومان و تۆپباران کردووە".

هاوڵاتی سه‌ركرده‌یه‌كی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی رایگه‌یاند، به‌های دۆلار له‌ بازاڕه‌كانی عێراق پێش كۆتاییاتنی ساڵی 2022 ئاسایی ده‌بێته‌وه‌، له‌ئێستاشدا پێشنیاز هه‌یه‌ بۆئه‌وه‌ی به‌های 100 دۆلار بۆ 130 هه‌زار دیناری عێراقی كه‌مبكرێته‌وه‌. ئەمرۆ پێنجشەممە، توركی عه‌تبی سه‌ركرده‌ له‌ چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی بە میدیا ناوخۆییەکانی رایگه‌یاند، به‌های دۆلار له‌ بازاڕه‌كانی عێراق پێش كۆتاییاتنی ساڵی ٢٠٢٢ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ دۆخی ئاسایی خۆی. وتیشی، به‌های دۆلار ئه‌گه‌ر نه‌گه‌ڕێته‌وه‌ دۆخی ئاسایی خۆی، به‌ به‌رزی ده‌مێنێته‌وه‌، به‌وه‌ش فشار له‌سه‌ر بازاڕه‌كان دروستده‌كات، به‌تایبه‌تی نرخی كه‌ره‌سته‌ی سه‌ره‌تایی هاوڵاتیان به‌ خۆراكیشه‌وه‌.  ئەوەشی خستەڕوو، له‌ ئێستادا پێشنیازێک ده‌خرێته‌ڕوو سه‌باره‌ت به‌ كه‌مكردنه‌وه‌ی به‌های ١٠٠ دۆلار بۆ ١٣٠ یاخود ١٤٠ هه‌زار دینار به‌ مه‌به‌ستی دروستكردنی هاوسه‌نگییه‌ك له‌ بازاڕه‌كاندا كه‌ پاڵ به‌ دابه‌زاندنی نرخێكی گونجاوه‌وه‌ بنێت. ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه‌ له‌چه‌ند رۆژی رابردودا به‌های دۆلار به‌رامبه‌ر به‌ دیناری عێراقی به‌رزبونه‌وه‌ی به‌رچاوی به‌خۆوه‌ بینی و به‌های 100 دۆلار گه‌یشته‌ 160 هه‌زار دینار، به‌ڵام دواتر به‌گرتنه‌به‌ری چه‌ند رێوشوێنێك له‌وانه‌ش زیادكردنی سه‌رچاوه‌كانی فرۆشتنی دۆلار له‌ڕێگه‌ی بانكه‌ ئه‌هلی و حكومیه‌كانه‌وه‌، به‌های 100 دۆلار بۆ 152 هه‌زار دینار دابه‌زی.

هاوڵاتی یەکێتیی هاوردە و ناردنکارانی هەرێمی کوردستان ئاماری ساڵی 2022ی بڵاوکردەوە و رایگەیاند: "لەمساڵدا بە بەهای زیاتر لە 15 ملیار و 400 ملیۆن دۆلار کاڵا هاوردەی هەرێمی کوردستان کراوە". مستەفا شێخ عەبدولڕەحمان، سەرۆکی یەکێتی هاوردە و ناردنکارانی هەرێمی کوردستان، ئەمڕۆ (پێنجشەممە 29ـی کانوونی یەکەم) لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: "ئەمساڵ پێنج هەزار و 204 مۆڵەتی هاوردەکردن لە هەرێمی کوردستان دراوە بە بازرگانان". بەشێک لەو ژمارە و ئامارانەی سەرۆکی یەکێتی هاوردە و ناردنکارانی هەرێمی کوردستان خستییەڕوو: مستەفا شێخ عەبدولڕەحمان رایگەیاند: "لە هەرێمی کوردستان چوار هەزار و 291 کارگە مۆڵەتی کارکردنیان هەیە کە لەو ژمارەیە سێ هەزار و 805 کارگە لە هەولێر و هەزار و 70 کارگە لە سلێمانی و 416 کارگە لە دهۆکن هەروەها لە هەرێمی کوردستان 582 کارگە مۆڵەتی سەرەتاییان وەرگرتووە کە لەو ژمارەیە، 385 کارگە لە هەولێر، 193 کارگە لە سلێمانی و 34 کارگە لە دهۆکن". گوتیشی: "ژمارەی ئەو کارگانەی ئێستا لە هەرێمی کوردستان کاردەکەن، دوو هەزار و 197 کارگەیە و لەو ژمارەیە، هەزار و 346 کارگە لە هەولێر، 552 کارگە لە سلێمانی و 298 کارگە لە دهۆکن". باسی لەوەشکرد،لەکۆی ئەو چوار هەزار و 291 کارگەیەی لە هەرێمی کوردستانن، سێ هەزار و 282 کارگەیان بچووکە، 648 کارگەی مامناوەند و 260 کارگەشیان گەورەن. مستەفا شێخ عەبدولڕەحمان سەبارەت بە بەرهەمی ناوخۆی ڕایگەیاند: هەر بەرهەمێک 25%ـی پێداویستی ناوخۆیی دابینبکات، بەرهەمەکانی پارێزراو دەبێت و هاوردەکردنی هاوشێوەی ئەو بەرهەمە، بەهای گومرگی و باجی زیاتری دەخرێتەسەر، بۆ ئەوەی بەرهەمە ناوخۆییەکە بەردەوام بێت، هەروەها  تا ئێستا 150 بەرهەم گەیشتووەتە ئەو ئاستەی 50%ـی پێداویستی ناوخۆی پڕبکاتەوە، نموونە شیرەمەنی، بەروبوومی کشتوکاڵی (بەپێی وەرزەکان)، جوجکی یەکڕۆژە و مریشک و پەلەوەر، پاککەرەوە، کەرەستەی بیناسازی وەک شیش و چیمەنتۆ و خشت. هاوکات لە 65% بۆ 70%ـی بەرهەمی کارگەکان بۆ شارەکانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق دەنێردرێن وتیشی، بەرهەمی کارگەکان لەو بوارانەدان: شیش و چیمەنتۆ، کانزا، لە بواری پلاستیک کارگە هەیە کە 260 جۆر پلاستیک بەرهەم دەهێنێت، خۆراک، رستن و چنین، کیمیایی، سلیلۆس، ئامێر، مۆبیلیات، خزمەتگوزاری، پاککەرەوە، دەرمان، زەیتی زەیتون، رۆنی ئۆتۆمبیل. بە گوتەی مستەفا شێخ عەبدولڕەحمان، ئەمساڵ پێنج هەزار و 204 مۆڵەتی هاوردەکردن لە هەرێمی کوردستان دراوە بە بازرگانان و خۆراک لە پلەی یەکەمی ئەو کاڵایانە بووە کە هاوردەی هەرێمی کوردستان کراوە. لەبارەی ئەو کاڵایانەی هاوردەی هەرێمی کوردستان کراون، مستەفا شێخ عەبدولڕەحمان گوتی: "ساڵی 2022 خۆراک بە پلەی یەکەم بووە، بەروبوومی کشتوکاڵی بە پلەی دووەم، ڤێتەرنەری پلەی سێیەم، ئاژەڵی زیندوو پلەی چوارەم، پزیشکی بە پلەی پێنجەم بۆ هەرێمی کوردستان هاوردەکراوە". باسی لە کۆمپانیاکانیش کردوگوتی ، لە هەرێمی کوردستان 31 هەزار و 27 کۆمپانیا تۆمارکراون و بەگوێرەی ئاماری یەکێتیی هاوردە و ناردنکارانی کوردستان، لەو ژمارەیە 27 هەزار و 713 کۆمپانیای خۆماڵین، سێ هەزار و 314 کۆمپانیاش بیانین. لەبارەی رێژەی کۆمپانیا بیانییەکان، سەرۆکی یەکێتیی هاوردە و ناردنکارانی کوردستان رایگەیاند: "تورکیا 44٪ی کۆمپانیا بیانییەکانی هەرێمی کوردستان پێکدەهێنێت و ئێران 10٪، ئەمریکا 6٪، بەریتانیا 5٪، ئوردن 4٪، وڵاتانی ئەوروپی و عەرەبی و چینی و رووسی و وڵاتانی دیکە 31٪ی کۆمپانیا بیانییەکانی هەرێمی کوردستانیان پێکهێناوە".

هاوڵاتی بەدران چیا کورد هاوسەرۆکی فه‌رمانگه‌ی پەیوەندییەکانی ده‌ره‌وه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆسه‌ری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا رایگەیاند، ئامانجی کۆبوونەوەکەی تورکیا و سوریا بە نێوەندگیری روسیا، هێشتنەوەی ئەردۆغان و پارته‌كه‌یه‌تی لە دەسەڵاتدا پێش هەڵبژاردنەکانی داهاتووی تورکیا و وتی، بەردەوامبوونی ئاکەپە لە دەسەڵاتدا بە واتای بەردەوامی سیاسەتی کوشتن و لەناوبردنی کورد و گەلانی ناوچەکە دێت. بەدران چیا کورد لە لێدوانێکدا بۆ ئاژانسی نورس پرێسی نزیک لە خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا ئاماژەی بە ئامانجی کۆبونەوەی دوێنێی تورکیا، سوریا و روسیا لە مۆسکۆ کرد و رایگەیاند، کۆبوونەوەکە زیانێکی گەورە لە هەوڵە نێودەوڵەتییەکان ده‌دات بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و گورزێکی گه‌وره‌ش لە هەر دەستپێشخەرییەکی سیاسی بۆ چارەسەرکردن و سەقامگیری ناوچه‌كه‌ ده‌دات. هاوسەرۆکی فه‌رمانگه‌ی پەیوەندییەکانی ده‌ره‌وه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆسه‌ری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا دەشڵێت، ئەو کۆبوونەوانە پەرەدەسەنن بۆ قۆناغێکی نوێی ڕێککەوتن و پلانی دوژمنکارانە له‌دژی بەرژەوەندییەکانی گه‌لی سوریا، هەروەها هەوڵدانه‌ بۆ زیندووکردنەوەی رێککەوتنی ئەدەنە، کە نادادپه‌روه‌رییه‌ له‌دژی گه‌لانی ناوچه‌كه‌. ئەو کۆبوونەوانە پەرەدەسەنن بۆ قۆناغێکی نوێی ڕێککەوتن و پلانی دوژمنکارانە له‌دژی بەرژەوەندییەکانی گه‌لی سوریا، هەروەها “هەوڵدانه‌ بۆ زیندووکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەدەنە، کە نادادپه‌روه‌رییه‌ له‌دژی گه‌لانی ناوچه‌كه‌”. لەلایەتکی دیکەوە، لە کاتی گەڕانەوەیدا بۆ تورکیا، خولوسی ئاکاری وەزیری بەرگری تورکیا، باسی کۆبونەوە سێقۆڵیەکەی نێوانیان و شاندی سەربازی و هەواڵگری سوریا بە نێوەندگیری روسیا لە مۆسکۆ کرد و وەک ئەوەی چاوەڕواندەکرا، مەرجی سەرەکیان دژایەتیکردنی کوردە. ئاکار وتی، لە گەڵ شاندی سوریا ئاماژەیان بەوەکردووە کە پێویستە سنورەکانی نێوان سوریا و تورکیا بپارێزرێن و بەڕێوەبەری خۆسەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا بێکاریگەر بکرێت کە وەک (یەپەگە\پەکەکە) ناوی هێناوە. باسی ئەوەشی کردووە کە دەیانەوێت ئاوارە سوریەکان بگەڕێنەوە سەر زێدی خۆیان و لە کۆبونەوەکەدا باسی ئەم پرسەش کراوە. دوێنێ وەزارەتی بەرگری روسیاش راگەیەندراوێکی کورتی لەبارەی کۆبونەوە سێقۆڵیەکەی روسیا، سوریا و تورکیا بڵاوکردەوە و وتی، کۆبونەوەکە بە مەبەستی گەڕاندنەوەی پەنابەران و کۆتاییهێنان بە گروپە توندرەوەکان بووە. دوێنی ٢٨ی کانونی یەکەم، دوای ١١ ساڵ تورکیا و سوریا لەسەر ئاستی سەربازی و هەواڵگری لە روسیا کۆبونەوە. کۆبونەوەکە لەنێوان خولوسی ئاکار وەزیری بەرگری تورکیا و هاکان فیداکان سەرۆکی هەواڵگری تورکیا (میت)، عەلی مەحمەد عەباس وەزیری بەرگری سوریا و شاندێکی هەواڵگری وڵاتەکەی و سێرگی شۆیگۆ وەزیری بەرگری روسیا لە مۆسکۆ بەڕێوەچوو. مەولود چاوشئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، کۆبونەوەکانیان لەگەڵ بەرپرسە باڵاکانی سوریا بەردەوام دەبێت.

خانمێکی کورد دوای ئەستۆی پاکیی سزای سێدارەی لەسەر نامێنێت بەڵام بە تۆمەتی بێڕێزیی بە رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران زیاتر لە پێنج ساڵ زیندانیی بەسەردا سەپێنرا. موژگان کاوسی، نوسەر و چاکوانی سیاسیی کورد کە پێشتر تۆمەتی هەوڵدان دژی کۆماری ئیسلامی و هاندان بۆ جەنگ و تێکدانی ئاسایشی ئێرانی دراوبوە پاڵ سزای 65 مانگ زیندانیی بەسەردا سەپێنرا. ئەو خانمە کوردەی نیشتەجێی پارێزگای مازەندەران لە باکوری ئێران لە دانیشتنی دادگادا ئەستۆ پاکیی سەلمێنرا و مەترسیی لەسێدراەدانی لەسەر نەماوە بەڵام دادگا بە تۆمەتی بێڕێزیی بە عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران سزای زیندانیی بەسەردا سەپێنرا. کاوسی پێشتریش بە تۆمەتی دژایەتیی دەسەڵاتی ئێران سزای سێ ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێنراوە و چەند ساڵێک لە زیندانەکانی ئەو وڵاتەدا زیندانیی کراوە. ئەو مامۆستای زمانی کوردییە و خاوەنی چەند کتێبێکە لەسەر مێژوی کورد و ئێران و وەرگێڕانی بۆ چەند کتێبێک و بابەت سەبارەت بە ئەنفال و دۆخی کورد کردوە. موژگان کاوسی لە ناڕەزایەتییەکانی شاری نەوشەهەر لە پارێزگای مازندەران لە باکوری ئێران دەستگیرکرا و بە پێی ئەو تۆمەتانەی دراوبوە پاڵی، سزای سێدارە ئەو خانمە کوردە دەگرتەوە.

تیرۆریستانی داعش لە شاروچکەی جدێداتی رەقە هێرشیان کردە سەر ئۆتۆمبێڵێکی هێزەکانی ئاسایش و بەگوێرەی زانیاریەکان دوو ئەندامی ئاسایشی بریندار بوون. سەرچاوەیەک لە ئاسایشی رۆژئاوای كوردستان بە ئاژانسی نورس پرێسی نزیک لە خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریای رایگەیاندووە، ژماره‌یه‌ك چەکدار کە گۆمان دەکرێت داعش بن، لە بەردەم گۆڕستانی شەهیدان لە شارۆچکەی جدێدات، به‌دوری ٤٥ کم لە رۆژهەڵاتی رەقە، تەنکەرێکی ئاوی سەر بە هێزه‌كانی ئاسایشیان کردووەتە ئامانج. ئاژانسەکە دەڵێت، لە هێرشەکەدا دوو ئاسایش بریندار بوون و بەمەبەستی چارەسەرکردن گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەکانی رەقە. ٢٦ی ئەم مانگەش، تیرۆریستانی داعش هێرشیان کردبووە سەر ناوەندی ئاسایشی رەقە و بەوهۆیەوە، سێ ئەندامی ئاسایشی و سێ شەڕڤانی هەسەدە شەهید بوون.

شەرڤانانی هەسەدە ئۆپەراسیۆنێکی نوێ لە دژی داعش دەست پێدەکەن و ژمارەیەک چەکداریش دەستگیر دەکرێن و رێکخراوێکیش بڵاوی کردەوە داعش لە ساڵێکدا 345 کەسی کە باکوری سوریا کوشتوە. ناوەندی راگەیاندنی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)بڵاوی کردوە؛ وەک وەڵامدانەوە بۆ هەوڵەکانی داعش بە ئامانجی ئەنجامدانی هێرشی چەکداریی بۆسەر کامپی هۆل و شاری رەققە، ئۆپەراسیۆنێکی بە ناوی هەورەبروسکەی جزیرە دەست پێکردوە. هەسەدە ئاماژەی بەوە کردوە بە هاوکاریی هاوپەیمانانی نێودەوڵەتیی دەستیان بە ئۆپەراسیۆنەکەیان کردوە لە حەسەکە و قامیشلۆ وتل حەمیس دژی چەکدارانی داعش. بە پێی راگەیەنراوی هەسەدە لە دوای دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنەکەیان لە بەرەبەیانی رۆژی پێنجشەممە، ژمارەیەک چەکداری داعشیان لە رۆژئاوای کوردستان دەستگیر کردوە. هەسەدە جەختی کردوەتەوە ئۆپەراسیۆنەکانیان لە ناوچەکانی باکوری و رۆژهەڵاتی سوریا دژی چەکدارانی داعش زیاتر دەکەن. لە لایەکی دیکەوە روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاوی کردوەتەوە داعش لە ئەمساڵدا لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆبەڕێوبەریی رۆژئاوای کوردستان کوژراون. بە پێی زانیارییەکانی روانگەی سوری 93 کەس لەو کوژراوانە کەسانی مەدەنیی بون کە چواریان منداڵ و 21 کەسیان ژن بوە. ئەگەرچی هەسەدە لە ساڵی 2019 کۆتایی داعشی لە رۆژئاوای کوردستان و هەندێک ناوچەی باکوری سوریا راگەیاند بەڵام هێرش و جموجۆڵی چەکداریی ئەو ریکخراوەیە ناوبەناو بەردەوامە.

هاوڵاتی بانکی ناوەندی عێراق بەمەبەستی دابەزاندنی بەهای دۆلار چەند بڕیارێکی دەرکرد و رایگەیاند، پشکی دۆلاریان بۆ بانکەکان زیادکردوە و پێداگرن لەسەر دابینکردنی دراوی بیانی بۆ هاوڵاتیان. ئەمڕۆ چوارشەممە، بانکى ناوەندیى عێراق لە راگەیێندراوێکدا ئاشکرای کرد، رێوشوێنەکانى خستەڕووى دۆلاریان ئاسانکردووە، ئەویش لە رێگەى زیادکردنى دەروازەکانى فرۆشتنى نەختینەیی دراوى بیانى (دۆلار) بە رێگەى زیادکردنى پشکى دەروازەى بانکەکان، دەستیش دەکرێت بە زیادکردنى ئەو بڕى دۆلارەى وەریدەگرن. ئاماژەی بەوەشکردوە، بەدواداچون دەکات بۆ ئاستی ئاسانکاری بانکەکان بۆ دەستڕاگەیشتنی هاوڵاتیان بە دۆلار و پاڵپشتی هەمو ئەو رێکارانەش دەکەن کە بانکەکان دەیگرنەبەر بۆ ئەوەی کڕیارانى دۆلار بەئاسانی دراوەکەیان دەستبکەوێت. ئەو بانکە خشتەیەکى بڵاوکردووەتەوە کە ناوى لقى ئەو بانکانەى تێدایە کە هاووڵاتییان دەتوانن دۆلاریان لێ بکڕن و ئەو پرۆسەیە لە 29ى کانوونى یەکەمى 2022 و رۆژانى جەژنى سەرى ساڵ (هەینى، شەممە و یەکشەممە) و رۆژانى دواتر کارى پێدەکرێت. ئەمەشلەکاتێکدایە لە چەند ڕۆژەی پێشودا نرخی دۆلار بەرزبونەوەیەکەی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە.

١١ ساڵ بەسەر بۆردومان و شەهیدبوونی ٣٤ هاوڵاتی کورد، لە ٢٨ی کانونی یەکەمی ٢٠١١، لە گوندی رۆبۆسکی سەر بە ناوچەی قلەبانی پارێزگای شڕنەخی باکوری کوردستان، لەلایەن فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیاوە تێدەپەڕێت. سەرەڕای ئەمەش نە ناسنامەی تاوانباران دەستنیشانکرا و نە سکاڵایەکی یاسایی لە دادگاکاندا قبوڵکرا. جەگە لەوەش خانەوادەی قوربانیانی رۆبۆسکی رووبەرووی دەستگیرکردن، لێکۆڵینەوە و فشار بوونەوە. چاوەڕوانییەکانی خانەوادەکان بۆ دادپەروەری لە رەفە تۆزاوییەکانی دەوڵەتدا مانەوە، ئاسەواری کۆمەڵکوژییەکەی رۆبۆسکی تاوەکو ئێستاش، لەنێو ماڵەکان و گوندی رۆبۆسکیدا دیارە. ئازارەکە تاوەکو ئێستاش تازەیە. دایکانی رۆبۆسکی ١١ ساڵە جلە کوردیە رەشەکانیان لەبەریان دانەناوە! رۆژنامەی یەنی ئوزگور پۆلیتیکا لەم بارەیەوە لەگەڵ فەرهاد ئەنجو، هاوسەرۆکی رێکخستنی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لە پارێزگای ئەستەنبوڵ، چاوپێکەوتنی ئەنجامداوە، کە برا و کەسوکاری لە کۆمەڵکوژی رۆبۆسکیدا گیانیان شەهید بوون و شایەتحاڵی کۆمەڵکوژییەکەیە. بەشێک لە چاوپێکەوتنە بەم شێوەیەیە؛ لە دوایین هێرشەوە دەست پێ بکەین کە لەدژی کەسایەتیتان لە ئەستەنبوڵ ئەنجامدرا. هێزەکانی پۆلیس هێرشیان کردە سەرت و لەبەردەم کامێراکان زلەیان لێدایت. ئەم هێرشە کە پێش ساڵیادی کۆمەڵکوژی رۆبۆسکی ڕوویدا چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟ فەرهاد ئەنجو؛ پێم وایە هێرشەکە پلان بۆداڕێژراوبوو. دەزانن من کێم. زۆر جار رووبەرووی هێرش بووینەوە. ئەو کەسەی کە زلەکەی لێدام، پێشتریش هەڕەشەی کردبوو. دوای زلەکە خۆی هات و دەستبەسەری کردم. هەروەها لە کاتی دەستبەسەرکردندا ئەشکەنجەیاندام. رێکەوت نییە کە هێرشێکی لەو شێوەیە لە ساڵیادی کۆمەڵکوژی رۆبۆسکیدا دەکرێتە سەرم. ئەمەش دەرئەنجامی بێباکی دەسەڵاتی ئاکەپە-مەهەپەیە لەبەرامبەر کێشەکان. ئەو زلەیەی لەمندرا، لە هەموو کەسێکدرا کە بەرگری لە ئاشتی ، دیموکراسی ، ئازادی و ژیانی مرۆڤدۆستانە دەکەن. بە تایبەتی زلەیەکە کە لە هەموو گەلی کورد دراوە. ئێمەش لە سندوقی دەنگداندا زلەکەیان لێدەوەشێنینەوە. رۆبۆسکی وەک یەکێک لە گەورەترین کۆمەڵکوژییەکانی مێژووی کۆماری تورکیا تۆمار کرا. رۆبۆسکی لەنێو مێژووی تورکیا چی پێگەیەکی هەیە؟ لە مێژووی کۆماردا، کۆمەڵکوژی گەورە روویانداوە، بەڵام رۆبۆسکی یەکەم کۆمەڵکوژی بوو کە دەسەڵات، بە وێنە و ڤیدیۆ لەسەر تاوانەکەدا گیرا. لە مێژوودا کۆمەڵکوژییەکی زۆر بە ئازار هەیە، وەک دەرسیم و زیلان. ئێمە لە رێگەی ئەو کەسانەی کە شایەتحاڵی ئەو قۆناغە بوون، لە کۆمەڵکوژیەکان تێدەگەین، بەڵام کۆمەڵکوژی رۆبۆسکی بەو شێوەیە نییە. کۆمەڵکوژی رۆبۆسکی کۆمەڵکوژییەکە لە سەرەتای کۆمەڵکوژیەکە و تاوەکو کۆتایی تۆمارکرا. ئەگەر باسی پرۆسەی دوو رۆژەکە بکەین تاوەکو تەرمەکان دەهێنرێنە گوندەکە لە رۆبۆسکی بە خاک دەسپێردرێن، دەتوانین وێنەیەک بکێشین کە ئەم کۆمەڵکوژییە چەندە دڕندانە بووە. بەشێک لەو کەسانەی هەواڵی کۆمەڵکوژیەکەیان پێگەیشت، بەپێی پەتی رایانکرد بۆ سنوورەکە، هەندێکی تریش بەبێ ئەوەی تەنانەت پاڵتۆیەکیشیان لەبەربکەن، بەرەو شوێنی کۆمەڵکوژییەکە رۆیشتن. کاتێک گەیشتینە شوێنی کۆمەڵکوژییەکە، بە چاوی خۆمان جەستەی پارچە پارچە کراومان بینی. کۆمەڵکوژی رۆبۆسکی کۆمەڵکوژییەک بوو، کە پارچەی جەستەی مرۆڤ و هێسترەکان تێکەڵ ببوون. هەمووان بە دوای خزم و هاوسەر و برای خۆیاندا دەگەڕان. هەوڵی دەرهێنانی تەرمەکان لە ژێر بەرد و خاک دەدرا. لە کۆتاییدا دوای کۆکردنەوەی تەرمەکان. بە تراکتور و هێسترەکان تەرمەکان گواسترانەوە. ئەو وێنانە هەم بۆ خێزان و هەم بۆ کۆمەڵگا زەبرێکی کوشندە بوون. ئەو زەبرە گەورەیە تاوەکو ئێستاش لە ناخی خێزانی شەهیدان و کۆمەڵگادا تازەیە. ١١ ساڵ تێپەڕی و چووینە ١٢ ساڵەوە. ئەو کۆمەڵکوژییە لە کەسایەتی گەلی رۆبۆسکیدا زەبرێکی گەورەی بە گەلی کورد گەیاند. ئەمڕۆش دایکانی رۆبۆسکی جلی رەش لەبەر دەکەن. تا ئێستاش لە سەر گۆڕی منداڵەکانیان ماتەمینی دەگێڕن. تا ئێستاش بە قووڵی بەدەست ئەو کۆمەڵکوژییە دەناڵێنن. تاوەکو ئێستا بە ئازاری کۆمەڵکوژییەوە بۆ جەژن و زەماوەندەکان دەڕۆن. تەنانەت دوای ١١ ساڵ، هاوسەرگیری لە رۆبۆسکی وەک ساڵانی بەر لە کۆمەڵکوژیەکە نییە. ئێستاش کەسانێک هەن بەشداری لە هیچ خۆشیەکدا ناکەن. بۆیە زۆر شت گۆڕاون. دایکانێک هەبوون بەرگەی ئەم کۆمەڵکوژییەیان نەگرت و بە جەڵتەی دڵ کۆچی دواییان کرد. کەسانێک هەبوون نەیانتوانی بژین تاوەکو سزادانی بکوژانی ڕۆڵەکانیان ببینن. کەسانێک هەبوون بە ئازار و تووڕەیی کۆمەڵکوژییەوە روویان لە شاخەکان کرد و شەهید بوون. کەسانێکیش هەن کە تا ئێستاش دادگایی دەکرێن لەسەر ئەوەی توڕەیی و کاردانەوەی خۆیان بەرامبەر کۆمەڵکوژییەکە نیشانداوە. کۆمەڵکوژییەکە گۆڕانکاری زۆری لەسەر رۆبۆسکی دروست کرد. ژیان لە منداڵ و گەنجەکانی رۆبۆسکی سەندرایەوە. دایک هەیە بە بچووکترین دەنگی تۆپ یان بچووکترین دەنگ کە بەهۆی زەبر و زەنگی کۆمەڵکوژییەوە دروست بووە، هاوار دەکەن و تووشی سەرسوڕمان دەبن. پرسی دادپەروەری لەم ساڵانەی دواییدا لە تورکیادا بە شێوەیەکی بەرفراوان باسی لێکراوە. پرسی دادپەروەری بۆ رۆبۆسکی چییە؛ کاتێک باسی دادپەروەری دەکرێت، بۆ رۆبۆسکی چی دەگەیەنێت؟ پرسی دادپەروەری لە تورکیا بۆ ئێمە پرسێکی بەتاڵە. پرسێکی زارەکیە. ئێمە وەک خەڵکی رۆبۆسکی دادپەروەریمان نەبینیوە. بە واتایەکی تر دادپەروەری پرسێکە، بۆ ئێمە مانای خۆی لەدەست داوە. چونکە کاتێک مانای دادپەروەری لەبەرچاو دەگرین، دەتوانین وەک چەمکێک لەبەرچاوی بگرین کە کاریگەری ئەرێنی دروست بکات، ئازار و توڕەیی ئەو بنەماڵانە کەم بکاتەوە، بەڵام کاتێک دەسەڵاتی دادپەروەری لە دژی ئێمە بەکاردەهێنرێت، بە پێچەوانەوە توڕەییمان گەورەتر دەکات و ئازارەکانمان قوڵتر دەکاتەوە. بۆ نمونە ١١ ساڵ بەسەر کۆمەڵکوژیەکەدا تێپەڕیوە، بەڵام تا ئێستا لێپرسینەوە لە کەس نەکراوە. دیسانەوە بۆ پەردەپۆشکردنی ئەم کۆمەڵکوژییە، هەموو مانگێک، هەموو هەفتەیەک، بەبێ جیاوازی، دەوڵەت بە هەموو دامودەزگاکانییەوە، فشار دەخاتە سەر بنەماڵەکان و فشاریان لەسەر دەکات کە دەنگەکانیان بە دەسەڵات بدەن. ئەمەش لەژێر چاودێری و فەرمانی وەزیری ناوخۆدا دەکرێت. بە ترساندن دەیانەوێت، خێزانەکان بۆ ناو رێکخستنەکانیان پەلکێش بکەن. هەڵوێستی ئۆپۆزسیۆن چۆنە. دوایین جار کەمال کلیچدارئۆغڵو سەرۆکی جەهەپە سەردانی رۆبۆسکی کرد. ئەم سەردانە بۆ ئێوە چی دەگەیەنێت؟ گرنگە سەرۆکی حیزبێک کە ئاواتەخوازی دەسەڵاتە، دوای ١١ ساڵ سەردانی رۆبۆسکی بکات و بەڵێنی جێبەجێکردنی دادپەروەری بدات. دوو خاڵی گرنگ هەیە لێرەدا داوای دەکەین. یەکێک لەوانە دادگاییکردنی ئەنجامدەرانی کۆمەڵکوژی رۆبۆسکی و دووەمیان روونەدانی کۆمەڵکوژیەکی بەم شێوەیەیە. دوای رۆبۆسکی ئازارێکی زۆر دروست بوو. لە جزیر لە ژێرزەمینەکاندا هاوڵاتیانی کورد. ئەم هەموو کۆمەڵکوژیانە و کۆمەلکوژی رۆبۆسکی لەسەر بنەمای سیاسەتی شەڕ و مردن ئەنجامدرا، نەک گرتنەبەری ڕێگا و میتۆدی دیموکراسی لە پرسی کورددا. پێویستە لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن بە تایبەتی بەم شێوەیە سیاسەت بکەن.

هەسەدە رایگەیاند، لە ساڵی ٢٠٢٢دا، ١٧٨ شەڕڤان شەهید بوون و ٤٤ سەربازی تورکیا، ٣٨٧ تیرۆریستی داعش و ٢٢ چەکداری سەر بە تورکیا کوژران. هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە)، ئاماری شەڕ و پێکدادانەکان، شەهیدی خەڵکی مەدەنی و شەڕڤان و کوژراوەکانی تورکیا، گروپە چەکدارەکانی سەر بە تورکیا و تیرۆریستانی داعش لە سالی ٢٠٢٢دا بڵاوکردەوە. بەگوێرەی ئامارەکە؛ لە هێرشەکانیدا ٥٩ هاوڵاتی مەدەنی گیانیان لەدەستداوە کە ١٢ کەسیان منداڵن و ٥ کەسیان ژنن. هەروەها، ٢٦٣ هاوڵاتی مەدەنی بریندار بوون کە ٥٩ کەسیان منداڵن ٤٤ کەسیان ژنن. هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە) دەشڵێت، ئەمساڵ ١٧٨ شەڕڤانیان  شەهید بوون کە ٩٥ شەڕڤان لە شەڕی مەرامبەر تورکیا، ٦٩ شەڕڤان لە شەڕی بەرامبەر داعش و ١٤ شەڕڤان بە نەخۆشی و روداوی هاتوچۆ گیانیان لەدەستداوە. هەروەها، لە ئەنجامی وڵامدانەوەی شەڕڤاناندا، ٤٤ سەربازی تورکیا و ٢٢ چەکداری گروپە چەکدارەکانی سەر بە تورکیا و ٣٨٧ تیرۆریستی داعش کوژراون.

زیاتر103 رۆژە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەردەوامە و ژمارەی کوژراوانیش بۆ 527 کەس بەرز دەبێتەوە رێکخراوێش هۆشداریی دەدات لە ئەگەری سزای سێدارە بۆ 100 دەستگیرکراوی ناڕەزایەتییەکان. رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی ئێران ئاشکرای کرد لە 102 رۆژی ناڕەزایەتییەکاندا 476 کەس لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە کوژراون و لە بەرامبەردا 51 ئەندام و چەکدارای هێزە ئەمنی و سەربازییەکانی ئێران کوژروان. رێکخراوەکە ئاماژەی بەوە کردوە؛ جگە لە جێبەجێکردنی سزای سێدارەی دو گەنجی دەستگیرکراوی ناڕەزایەتییەکان 100 دەستگیرکراوی دیکە چاوەڕێی سەپاندنی سزای سێدارە دەکەن لە لایەن دادگاکانی ئێرانەوە. لە لایەکی دیکەوە بە پێی ئامارەکانی رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتی کوردستان لەو ماوەیەدا لانیکەم 130 کەس لە ناڕەزایەتییەکانی ئەو بەشە لە کوردستان کوژران و زیاتر لە شەش هەزار کەس دەستگیر کراون.        

هاوڵاتی لەچواچێوەی بڕیارەكەی حكومەتی عیراق بۆ بەهەمیشەییكردنی كارمەندانی گرێبەستی تەشغیلی لەسەر میلاكی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان (140) كارمەند لە سنوری سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان و راپەرین لەو بڕیارە سودمەند بوون و كرانە هەمیشەیی. ئەمرۆ سێ شەممە 2022/12/27، ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق رەزامەندی لەسەر بە هەمیشەییكردنی كارمەندانی گرێبەستی تەشغیلی لەسەر میلاكی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان لەسەرجەم پارێزگاكانی عیراق دەربڕی و لەو ژمارەیە (140) كارمەندی گرێبەستی تەشغیلی لە سنوری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان و راپەرین لەو بڕیارە سودمەند بوون و كرانە هەمیشەیی. ئەو كارمەندانە ساڵانێكی زۆرە بە شێوەی گرێبەستی تەشغیلی لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان كار دەكەن و چاوەڕێی ئەوە بوون ئاوڕیان لێ بدرێتەوە و بكرێنە هەمیشەیی تا ئەمڕۆ بڕیاری دامەزاندنیان بەشێوەی هەمیشەیی درا.

هاوڵاتی لە کۆبونەوەکەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا بڕیار لەسەر تاپۆکردنی خانوبەرەکانی سنوری شەنگال درا، هاوکات لەگەڵ چەند بڕیاریکی دیکەی پەیوەست بە وانەبیژان وکارمەندانی وەزارەتی پەروەردە. لە کۆبونەوەکەی رۆژی سێشەممە، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریدا کە خانوبەرەکانی سنوری خانەسۆر، دووگرێ، بۆرک، کۆهبل، تەل قەسەب، تەل عوزێر، سیپا شێخدری و کرزرک بەناوی خاوەنەکانیان تاپۆبکرین. لەگەڵ ئەوەشدا بڕیار لەسەر دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ و ئەو فەرمانبەرانەی کە گریبەستن لە وەرزارەتی پەروەردە درا. لەبارەی کارمەند وفەرمانبەرەکانی سەر بە وەزارەتی نەوت، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریدا کە ١١٠٣١ پلەی وەزیفی هەمیشەیی بۆ ئەو کارمەندانە دابنرێت کە گریبەستن، هاوکات جگە لە کارمەندانی وەزارەتی نەوت بڕیارەکە بۆسەرجەم کارمەندانی وەزارەتەکانی دیکەی عێراقە، ئەوەش بەپێی ئەو یاسایەی کە لە ئاسایشی خۆراکدا هاتووە، بڕیارەکە لە پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣دا بڕگەی بۆدانراوە. سەبارەت بەبڕیاری پلە وەزیفی کارمەندانی وەزارەتی نەوت، بڕیارەکە بەسەر دوو کۆمەڵدا دابەش دەبێت، بەشێکیان ئەوانەن کە پێش ساڵی ٢٠١٩ گرێبەستەکانیان لەگەڵ کراوە وژمارەیان ٨٣٣٨ کەسە، بەشێکی دیکەشیان کە ١٦٧٨ کەسن کە لە یاسای بودجەی ١ی ٢٠١٩ کە بەپێی یاسای (١١/ چوارەم/ ئەلف) گرێبەستەکانیان بۆ کراوە. هاوکات بڕیاریشیدا ئەوانەی بەکرێی ڕۆژانە کاریان کردووە لە کۆمپانیاکانی سەربەوەزارەتی نەوت، بکرێنە گرێبەست. ئەنجومەنی وەزیران سەبارەت بە کۆمسیۆنی هەڵبژاردن وکارمەندەکانی کۆمسیۆنەکە بڕیاریدا کە دەبێت وەزارەتی دارایی بۆ کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان ٣١٩٣ پلەی وەزیفی دابنێت؛ ئەمەش ئەو کەسانە دەگرێتەوە کە لە وادەی پێش ٢ی تشرینی یەکەم لە ساڵی ٢٠١٩ گریبەستیان لەگەڵ کراوە. ئەنجومەنی وەزیران لەبارەی پسوڵەیی خۆراک وئەو چین وتوویژانەی کە دەتوانن سودمەند بن بڕیاریدا کە بەهۆی بەرزبونەوەی نرخی کەلوپەل وخۆراک لەناو بازاڕە ناوخۆییەکاندا، ئەو فەرمانبەرانەی کە موچەکانیان سەروو ٢ ملیۆن دینارە و ئەوانەسی کە بەڕێوبەری گشتین پسوڵەکانیان لێوەربگیرێتەوە ونەتوانن سودمەند بن لە فۆرمی خۆراک، ئەمەش بۆئەوەی چینەکانی تر بتوانن سودمەندبن.

ساڵح موسلیم داوای لە حکومەتی فەڕەنسا کرد کە دووەمین کۆمەڵکوژی پاریس بە جددی وەربگرێت و بۆ ئەوەی راستی و دروستی خۆی پیشان بدات، دانیشتنی دادگاییکردنی بکوژەکە نیوەچڵ نەهێڵێتەوە. ساڵح موسلیم هاوسەرۆکی گشتی پارتی یەکێتی دیموکراتی (پەیەدە)، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسی هاوارنیوز، ئاماژەی بە هێرشی سەر ناوەندی کەلتوری کوردی ئەحمەد کایا لە پاریس کرد کە بەوهۆیەوە ئەڤین گۆیی (ئەمینە کارا) ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری کەجەکە، میر پەروەر هونەرمەندی باکوری کوردستان و چالاکوانێک بەناوی عەبدولرەحمان کزل شەهید بوون و سێ هاوڵاتیش بریندار بوون. هەوڵی لەناوبردنی کورد دەدەن ساڵح موسڵم وتی، تاوەکو ئێستا پیلانی لەناوبردنی کورد کە لەساڵی ٢٠١٥ دەستی پێکرد بەردەوامە. پلانەکە دوای تێکشکاندنی داعش لە کۆبانێ دەستی پێکرد. هێرشیان کردە سەر رۆژئاوای کوردستان. ئێستاش بۆ لەناوبردنی کورد هەموو هەوڵێک دەدەن. لەدژی گەریلاکان چەکی قەدەغەکراو بەکار دەهێنن. بینییان کە ناتوانن رۆژئاوای کوردستان لەناوببەن، بۆیەش دەستیان بە پلانی تیرۆرکردن کرد. هێرشەکەی پاریس لەم چوارچێوەیەدا بوو." ئیمڕالی خاڵی سەرەکیە هاوسەرۆکی پەیەدە دەشڵێت، ناوی سی پی تی پشتگیریکردنی ئەشکەنجەیە، نەوەک رێگریکردن لە ئەشکەنجە. بەداخەوە ئەو رێکخراوە بووە چاودێری ئەشکەنجە. لەبەرامبەر گۆشەگیری ئیمڕالی بۆ سەر عەبدوڵلا ئۆجالان خۆی بێدەنگ کردووە و وتی، " ئەشکەنجە دەروونی و جەستەیی لە ئیمڕالی هەیە. لەم دۆخەدا خۆکەڕکردن هەڵوێستێکی نامرۆڤانەیە." فەڕەنسا ناتوانێت خۆی لەم تاوانە رزگار بکات موسلیم ئەوەشی خستەڕوو، لە باکوری کوردستان و تورکیا سیاسەتمەداران دەستگیر دەکرێن و لە دەرەوەش کۆمەڵکوژی دەکەن و بەم شێوەیە بەردەوامی بە قسەکانیدا، " ١٢ رۆژ لەمەوبەر بکوژەکەی پاریس لە زیندان ئازادکراوە. لە زیندان کێ بەخێوی کردووە کە هاتە دەرەوە کورد بکاتە ئامانج. دەوڵەتی فەڕەنسا ناتوانێت خۆی لەم تاوانە رزگار بکات. ئەگەر ١٠ ساڵ لەمەوبەر کۆمەڵکوژکردنی سێ ژنی کورد لە پاریس روون و ئاشکرا بکرایە، ئەمڕۆ ئەم کۆمەڵکوژیە ئەنجام نەدەدرا. بۆیەش پێویستە فەرەنسا دانیشتنی دادگاییکردنی بکوژەکەی پاریس نیوەچڵ نەهێڵێتەوە."