وەزارەتی پەروەردە ساڵنامەی خوێندنی 2026/2025 ڕاگەیاند

هاوڵاتی / عه‌مار عه‌زیز پێشتر له‌شاری دهۆك كچان به‌وه‌ به‌ناوبانگ بوون كه‌ له‌كاتی خوازبێنی به‌كیلۆ داوای ئاڵتونیان ده‌كرد، كه‌مترینیان 500 گرام بوو، به‌ڵام ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكه‌ ئه‌م خواسته‌ی كچان بۆ 250 تاوه‌كو 200 گرام دابه‌زیوه‌. نه‌واف قاسم، كه‌ماوه‌ی دوو ساڵه‌ ژیانی هاوسه‌رگیری پێكهێناوه‌، له‌كاتی خوازبێنی هاوسه‌ره‌كه‌ی داوای 250 غرام ئاڵتونی لێكردووه‌،  به‌ هاوڵاتی  وت: «زۆربه‌ی ژنان زۆر حه‌زیان له‌ئاڵتونه‌ به‌تایبه‌ت ژنانی دهۆك، پێش چه‌ند ساڵێك كچانی دهۆك زۆرینه‌یان نیو كێلو تا یه‌ك كیلو داوای ئاڵتونیان ده‌كرد، كه‌س ده‌ناسم داوای  دوو كیلو ئاڵتونی كردبوو و هاوسه‌ره‌كه‌ی بۆی كڕیبوو، به‌ڵام ئێستا به‌گشتی ئه‌و داواكارییه‌ بۆ نیوه‌ كه‌مبووته‌وه‌و  200 بۆ 250 غرام داواده‌كه‌ن ئه‌وه‌ش به‌لای منه‌وه‌ مامناوه‌نده‌.» وتیشی» هاوسه‌ره‌كه‌م داوای 250 غرام ئاڵتونی كرد، دوای هاوسه‌رگیری ئاڵتونه‌كه‌ی فرۆشت و داویه‌تی به‌پارچه‌ زه‌ویه‌ك ئه‌گه‌ر پاره‌مان ده‌ستكه‌وت خانووی له‌سه‌ر دروستده‌كه‌ین». عه‌بدولسه‌لام به‌شیر، سه‌رۆكی لقی دهۆكی سه‌ندیكای زێڕه‌نگه‌رانی كوردستان به‌هاوڵاتی راگه‌یاند: « پێش قه‌یرانی دارایی كچ هه‌بووه‌ له‌دهۆك به‌دوو بۆ سێ  كیلو ئاڵتون شووی كردووه‌، به‌ڵام له‌دوای ساڵی 2014وه‌ رێژه‌ی داواكردنی ئاڵتون له‌لایه‌ن كچانه‌وه‌ زۆر كه‌مبووه‌ته‌وه‌، زۆرینه‌یان 200 بۆ 250 غرام داوا ده‌كه‌ن، خراپی باری دارایی خه‌ڵك و گرانبوونی نرخی ئاڵتون هۆكاری سه‌ره‌كین، به‌هیچ شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دانیم كچ داوای بڕێكی زۆر له‌ئاڵتون بكات، چونكه‌ كاتێك كچێك شوو ده‌كات ماڵێك ئاوه‌دان ده‌كاته‌وه‌، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ نابێت ماڵی زاوا كاول و قه‌رزار بكات«. وتیشی: « پێشتر به‌هۆی چاولێكه‌ری و پاره‌ی  زۆر ئه‌و بڕه‌ زۆره‌ داواده‌كرا، به‌ڵام ئێستا خه‌ڵك تێگه‌یشتووه‌ كه‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌ك داواكردنی بڕێكی زۆر له‌ئاڵتون نابێته‌ مایه‌ی خۆشی و به‌خته‌وه‌ری له‌نێوان ژن و پیاو، به‌ڵكو به‌پێچه‌وانه‌وه‌ لێكتێگه‌یشتن و هاوكاریكردنی یه‌كتر دڵخۆشی له‌نێوان ژن و پیاو زیاد ده‌كات«. كاژین سه‌عید ته‌مه‌ن 28 ساڵ، كه‌ ده‌رچووی كولیژی كارگێڕی و ئابووریه‌و هێشتا هاوسه‌رگیری نه‌كردووه‌، ئاڵتون به‌گرنگ ده‌زانێت، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نیه‌ برێكی زۆر داوابكرێت تابگاته‌ ئه‌و راده‌یه‌، كوڕه‌كه‌ زۆر قه‌رزبێت، ئه‌و به‌هاوڵاتی  وت: « هه‌ر كچێك به‌ر له‌هاوسه‌رگیری بیر له‌وه‌ ده‌كاته‌وه‌ چه‌ند ئاڵتون داوا بكات، ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ من هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ بكه‌م یه‌كه‌مجار ده‌بێت به‌دڵی من و خانه‌واده‌كه‌م بێت ئینجا بڕێك ئاڵتونم بۆم بكرێت 200 تا 250 غرام زیاتر نه‌بێت». « پێش ساڵێك خوشكێكی من شووی كرد داوای 240 غرام ئاڵتونی كرد، كچان تێگه‌یشتوون ئه‌گه‌ر خواستی زۆری ئاڵتون و مه‌رجی قورسیان بۆ كوڕان هه‌بێت ره‌نگه‌ دواینجار له‌ماڵی باوكی بمێننه‌وه‌». به‌پێی ئامارێك كه‌ هاوڵاتی له‌دادگای دهۆك ده‌ستیكه‌وتووه‌، له‌ساڵی 2021 له‌سنوری پارێزگای دهۆك 13 هه‌زارو 441 هاوسه‌رگیری تۆماركراون، رێپێدان به‌ژنهێنانی دووه‌م 28 حاڵه‌ت تۆماركراوه‌، 1796 حاڵه‌تی جیابوونه‌وه‌ تۆماركراوه‌.

هاوڵاتی/ عه‌مار عه‌زیز به‌مه‌به‌ستی درێژه‌ پێدان و ته‌واوكردنی خوێندن یان په‌وه‌رده‌ی شه‌نگال به‌شی كوردی دوو خوێندنگای خێرا بۆ رزگاربووانی ده‌ستی داعش ده‌كاته‌ كه‌ به‌هۆی گه‌وره‌یی ته‌مه‌نیان له‌دوای رزگاربوونیان وه‌رنه‌گیراون. شه‌هاب ئه‌حمه‌د، جێگری به‌‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ی شه‌نگال به‌ هاوڵاتی ی وت" له‌گه‌ڵ كردنه‌وه‌ی ده‌رگای خوێندنگایه‌كان بۆساڵی نویێ خوێندن هاوكات دوو خوێندنگای خێرا بۆ رزگاربوانی ده‌ستی داعش و ئه‌وئاوارانه‌ی كه‌ به‌هۆی گه‌وره‌یی ته‌مه‌نیان نه‌یانتوانیوه‌ درێژه‌ به‌ خوێندن بده‌ن كراونه‌ته‌وه‌، یه‌كێك له‌كه‌مپی چه‌م مشكۆ و ئه‌وه‌ی تر له‌كه‌مپی شاریا". له‌باره‌ی مه‌رجه‌كانی وه‌رگرتن و سیسته‌می خوێندن له‌و دوو خوێندنگایه‌ ،شه‌هاب ئه‌حمه‌د وتی"بۆ ره‌گه‌زی نێر پێویستی ته‌مه‌نی9ساڵ بێت و21 زیاتر نه‌بێت بۆ ره‌گه‌زی مێ 9ساڵ بێت و23زیاتر نه‌بێت، هه‌ردوو قوناغ به‌یه‌ك ساڵ ده‌خوێندرێت به‌ نموونه‌ پولی سێیه‌م و چواره‌م پێكه‌وه‌ و قوناغی نۆیه‌می بنه‌ره‌تی به‌جیا ده‌بێت، هه‌ر رزگاربوویه‌ك بیه‌وێت درێژه‌ به‌ خوێندن بدات ده‌توانێت سه‌ره‌دانی ئه‌و دوو خوێندنگایه‌ بكات و ناوی خۆی تۆماربكات".

هێمن مەحموود ئاڵۆزی و رووداوە خوێناوییەكانی ئەم دواییەی عێراق جارێكی تر رووی راستەقینەی ئەو گرووپە چەكدارانەی دەرخست كە لەهەموو ململانێیەكدا پەنادەبەنە بەر چەك و دەیانەوێت بەچەك دۆخەكە لەبەرژەوەندی خۆیان یەكلایی بكەنەوە، بەتایبەت ئەو گرووپانەی چەكەكانی دەستیان لەدەرەوەی یاساییەو زۆربەشیان لەژێر ناوی حەشدی شەعبیدا خۆیان رێكخستووە، تەنانەت زۆرجاریش رووبەڕووی حكومەت دەبنەوەو موشەكەكانیان ئاراستەی باڵیۆزخانەكان و ماڵی سەرۆك وەزیران و ناوچەكانی هەرێمی كوردستان دەكەن. «حەشدی شەعبی» ئەو چەترەی تەواوی گرووپە چەكدارییە شیعەكانی لەخۆگرتووە، لەئێستادا هەرچەندە بەفەرمی بەشێكە لەدەزگای ئەمنی دەوڵەتی عێراق و پارێزبەندییەكی یاسایی هەیە، لەگەڵ ئەوەشدا دەوڵەتێكە لەناو دەوڵەتداو زۆرجار رۆڵی دەوڵەتی قووڵ دەگێڕێت. ئەم رێكخراوە سەربازییە لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠١٤و لەسەرووبەندی پەلوپۆهاوێشتنی رێكخراوی تیرۆریستی داعش بۆ سەر بەغدا لەسەر فەتوای مەرجەعی گەورەی شیعەكان «ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی» دامەزراو وەك هێزێكی نانیزامی و سەربازی و جەماوەریی چووە ناو جەنگی داعش و دواتر رۆڵێكی یەكلاكەرەوەی گێڕا لەلەناوبردنی ئەو رێكخراوە. ناوەندی (رەوابت)ی عێراقی بۆ لێكۆڵینەوەی ستراتیژی دەڵێت: «گرووپەكانی حەشدی شەعبی لە ٦٨ گرووپی چەكداری پێكدێن كە لەعێراق و سوریادا بڵاوبوونەتەوەو بودجەی ساڵانەیان بەسەدان ملیۆن دۆلارەو بەدەسەڵاترین و دیارترین گرووپی ناو حەشدی شەعبی بریتین‌ لە(ڕێكخراوی بەدر، عەسائیبی ئەهلی هەق، كەتائیبی حزبوڵڵاو كەتائیبی ئیمام عەلی، سەرایا سەلام)». گرووپەكانی حەشدی شەعبی و سەرۆكەكانیان بریتین: لە(لیوای ئیمام محەمەد جەواد (ئەبو جەنان بەسری)، فیرقەی ئیمام عەلی (تاهیر خاقانی)، گرووپی ئەسەدی ئامرلی (ئەبوتوراب تەمیمی)، رێكخراوی بەدر (هادی عامری)، گرووپی كەڕاڕ (ئەبو زەرغام)، كەتائیبی جوند ئەلئیمام (ئەحمەد ئەسەدی)، لیوای مونتەزیر (جابر موسەوی)، سەرایای عاشور (ئەبو ئەحمەد)، لیوای كەربەلا، لیوای بەدر، لیوای عەلی ئەكبەر (عەلی حەمدانی)، بزووتنەوەی نوجەبا (ئەكرەم كەعبی)، لیوای تەفوف (قاسم موسڵح)، كەتائیبی سەیدولشوهەدا (ئەبو ئالای وەلائی)، هێزی شەهید سەدر (حزبی دەعوە)و كەتائیبی فەتحی موبین، هێزی توركمان و رێكخراوی بەدر، سەرایای جیهاد (حەسەن ساری)، سەرایای خوراسانی (ئەحمەد موحسین یاسری)، ئەنساروڵاو گرووپی حسێن ئەلسائر (عەبدولزوهرە سوەیدعی)، لیوای ئەلتف (هاشم تەمیمی)، رێكخراوی بەدر، رێكخراوی بەدر (ئەبو كەوسەر محمەداوی)، لیوای ٢٣ رێكخراوی بەدر، لیوای ٢٤ رێكخراوی بەدر، هێزی شەهید سەدری یەكەم (حزبی دەعوەی ئیسلامی- عەبدوڵا فەزڵ)، فیرقەی عەباسی قیتالی (مەیسەم زەیدی)، هێزی شەهیدی قائید (ئەبو مونتەزیر)، سەرایای ئەنسار عەقیدە (مەجلیسی ئەعلا- جەلالەدین سەغیر)، كەتائیبی ئەنسارولحیجە (ئەحمەد فەریجی)، هێزی دەشتی نەینەوا (لیوای شەبەك - زەین عابدین جەمیل)، كەتائیبی رەوتی ریسالیون (عەدنان شەمخانی)، هێزی وەعدەڵا (حزبی فەزیلە - سامی مەسعودی)، هێزی شەهید سەدر (حزبی دەعوەی ئیسلامی - رێكخراوی عێراق)، هێزی لالش، بزووتنەوەی ئەبدال (جەعفەر موسەوی)، كەتائیبی ئیمام عەلی (شەبل زەیدی)، عەسائیبی ئەهلی حەق، هێزی شەهید ئەبوموسا عامری، سەبعی دوجەیل، لیوای ئەنساری مەرجەعیەت (حەمید یاسری)، كەتائیبی حزبوڵا (ئەلخال)، لیوای ٤٦ سەرایای دیفاع شەعبی، لیوای ٤٧ی سەرایای دیفاع شەعبی، كەتائیبی بابلیون (رەیان كلدانی)، لیوای سەڵاحەدین، فەوجی ئامرلی (مەهدی تەقی ئامرلی)، لیوای حسێن (موختار ئەلموسەوی)، گرووپی مالیك ئەشتەر، لیوای حەشدی شەهیدانی كەركوك (حسێن عەلی جبوری)، سەرایای ئەنسار عەقیدە، لیوای ئەحراری عێراق (مەهدی سومەیدەعی)، لیوای ٨٨ (وەنس ئەلجەبارە)، فرسان جبور(ئەحمەد جبوری)، نەوادری شەمەر (عەبدولڕەحیە شەمەری)، لیوای ٩٢ (عەبدولڕەحمان لوێزی)، سوپای موئەمەل (سەعد سوار)، لیوای ١١٠ی رێكخراوی بەدر، حەرەس نەینەوا (ئەسیل نوجەیفی)، سەرایای سەلام (رەوتی سەدر- ئەبو زەهەرای سەعیدی)، لیوای ٣١٤ی سەرایا سەلام، لیوای ٣١٥ی سەرایای سەلام، فەوجی ٣٩ی قەیارە (عەشیرەتی جبور)، هێزی بەیرەق (واسیق فەرتوسی)، كەتائیبی قیام حسێنی (محەمەد خەفاجی)، سوپای موختار (واسیق بەتات)، كەتائیبی نوخبە (مەناف حسەینی)، لیوای ئەسەدوڵای غالیب (سوهەیل ئەعرەجی)، فەیلەقی وەعدی سادق (عەمار حەداد)، كەتائبی قەمەر بەنی هاشم (ئەبو تاڵیب مەیاحی)، حزبوڵای سائیرون (ڕەحمان جەزائیری)، كەتیبەی عیماد موغنیە (سەعد فەتلاوی)، لیوای قاسم جەبارین (محەمەد موسەوی)، لیوای ئیمام قائیم (تاڵیب عەلیاوایی)، كەتائیبی ئیمامەكانی بەقیع (سەعد تەعیس تەمیمی)، كەتائیبی تۆڵە (عەبدوڵا ئەللامی)، كەتائیبی ئەشبالی سەدر (محەمەد حسێن سەدر)، كەتائیبی سائیر حسێن (غەسان شاهبەندەر)، كەتائیبی مالیك ئەلئەشتەر (جەعفەر موسەوی)، كەتائیبی دیما ئەلزەكییە (موئەیەد عەلی حەكیم)، لیوای زولفەقار (حسێن تەمیمی)، كەتائیبی موسلیمی كوڕی عەقیل ( ئەحمەد فەرتوسی)، لیوای ئەنسار مەهدی (ناجی حەلفی)، كەتائیبی عەدالە (سەمیر شێخ عەلی)، كەتائیبی فەتح (كازم سەید عەلی)، كەتائیبی سەرایای زەهرا (مومتاز ئەلحەیدەری)، بزووتنەوەی عێراقی ئیسلامی (جەمال ئەلوەكیل)، لیوای زەینەب عەقیلە (حەسەن شەكرچی)، كەتائیبی ئیمامی غالیب(محەمەد ئەللامی)، كەتائیبی ئیمام حسێن(حەسەن ئەلرەبیعی)، كەتائیبی دەرعی ویلایە (عەلا مهەلهەل)، كەتائیبی قارعە (حەیدەر ناسری)، كەتائیبی یەدوڵا (ئەحمەد ساعدی)، كەتائیبی بەقیەتوڵا (مستەفا عوبێدی)، كەتائیبی شەبیبەی ئیسلامی، كەتائیبی جەمعیەی ئالولبەیت (موسا ئەلحسنی)، كەتائیبی توفڵ ئەلرەزیع (وسام حەیدەری)، سەرایای موختار سەقەفی (عەبدولمەهدی كەربەلایی)، سەرایای لیوای سەجاد، كەتائیبی غەوسی ئەعزەم (فیراس عەلاق)، كەتائیبی قاریعە، بزووتنەوەی فورسان ئەلمەزهەب (ئەحمەد زامیلی)، لیوای نەسرولموبین، لیوای ئەنسارولحوجە (محەمەد كەنانی)، كەتائیبی ئەسەدوڵا (ئەبوتوراب ئەسەدی)، تەشكیلاتی ئەسەدوڵا (هیشام مەگسوسی). هاوكات لەگەڵ بوونی ئەم هەموو گرووپانەو پشتگیریكردنی دارایی و مەعنەویی لەلایەن حكومەتی عێراق و ئێرانەوە بۆ زۆرینەی هەرە زۆریان، ئەم دەزگایە لەڕووی هەواڵگریشەوە چەندین دەزگای ئەمنی و راگەیاندن و پڕوپاگەندەی درووستكردووەو بەردەوام لەچالاكیدان، كە ئەمانەن: بەڕێوەبەرایەتی ئەمنی حەشد (ئەبو زەینەب لامی)، بەڕێوەبەرایەتی هەواڵگری حەشد (ئەبو ئیمان باهلی)،  بەڕێوەبەرایەتی راگەیاندنی حەشد (موهەنەد عیقابی)، بەڕێوەبەرایەتی پەیوەندییە گشتییەكان (محەمەد رەزا)، بەڕێوەبەرایەتی دژە تەقەمەنی (ئەبو شەمس)، بەڕێوەبەرایەتی جوڵە (جەواد رەبیعاوی)، بەڕێوەبەرایەتی رێنمایی عەقائیدی (سەید محەمەد حەیدەری). دوابەدوای راگەیاندنی كۆتایهاتنی جەنگی رێكخراوی داعش، ئیدی پرسیاری سەرەكی زۆربەی عێراقییەكان و گۆڕەپانی سیاسی ئەوەبوو ئایا حەشدی شەعبی بەو جۆرەی ئێستا دەبێت بەردەوامی هەبێت؟ ئەوەبوو دواجار ئەو رێكخراوە بەحكومی كراو لە٢٦ی ١١ی ٢٠١٦ لەپەرلەمانی عێراق هاوشانی دەزگا ئەمنی و سەربازییەكانی دیكەی عێراق شەرعیەتی بەهەبوونی دراو خرایە ژێر دەسەڵاتی سەرۆكوەزیرانی عێراقەوە كە لەهەمانكاتدا فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانیشە. بەڵام وەنەبێت ئیدی كێشەو گرفتەكانی ئەم رێكخراوە كۆتایی هاتبێت، بەڵكو بەهۆی هەژموونی ئێران و لایەنگری زۆرێك لەگرووپە كاریگەرەكانی ناو حەشدی شەعبی بۆ ئەو وڵاتە، جۆرە جیابوونەوەیەك روویداو بەشێك لەگرووپەكانی سەر بەمەرجەعیەتی نەجەف جیابوونەوەی خۆیان راگەیاند.  نووسەری تیرۆركراوو شارەزای بواری گرووپە تیرۆریستییەكان (هیشام هاشمی)، پێنج رۆژ بەر لەتیرۆركردنی لەڕۆژی 1-7-2020، لەلێكۆڵینەوەیەكدا بەناونیشانی (ململانێی نێوخۆیی لەدەستەی حەشدی شەعبی) كەدواجار هەر ئەو لێكۆڵینەوەیەش بەهۆكاری تیرۆركردنی زانرا، تیشكی خستۆتە سەر ئەو كێشمەكێشە قووڵەی كە لەنێوان  ئەو دوو رەوتەی لەنێو حەشدی شەعبی دابەشبوون: یەكەمیان بەسەركردایەتی ئەبومەهدی موهەندیس بوو كە دەگەڕێنەوە بۆ سەر رێبازی عەلی خامەنەیی، ئەوەی دووەمیشیان ئەو رەوتەن كە لەكۆی گرووپەكانی سەر بەعەتەبەكانی عێراق پێكهاتوون و بەعەلی سیستانی مەرجەعی باڵای ئایینی شیعەكان لەعێراق پەیوەستن. هیشام هاشمی لەلێكۆڵینەوەكەیدا دەڵێت: قەبارەی ململانێكە رۆژ بەڕۆژ لەنێوان فیرقەی عەباسی شەڕكەری سەر بەعەتەبەی عەباسییە كەسیساتی بەمەرجەعی خۆیان دەزانن و لەنێوان دەستەی سەرەكی، بەتایبەتی لەگەڵ ئەو سەركردانەی وەلایان بۆ حەشدی شەعبی هەیە، گەورەتر دەبێت، بازنەی ململانێكان لەمانگی شوباتی 2018 زیاتر فراوانبوو، بەتایبەتیش ئەوكاتەی ئەبو مەهدی موهەندیس، جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لەوكاتەدا، زنجیرەیەك بڕیاری توندی بۆ لاوازكردنی باری دارایی و كارگێڕی بەسەر گرووپە چەكدارەكانی سەر بەعەتەبەكان سەپاند. لێكۆڵینەوەكە لەسەر زاری دوو فەرماندەی سەر بەسیستانی ئەوەی خستۆتەڕوو كەهێزەكانی نوجەباو كەتیبەكانی حزبوڵڵاو بەدرو خوراسانی، كەساڵانێكە بەپارەی ئێران و پاڵپشتی رژێمی سوریا لەناوچە سنوورییەكان دەجەنگن، سەروەت و سامانی حەشدی شەعبییان قۆستۆتەوە، دەڵێت:»ئەم گرووپانە نوێنەرایەتی هێزی ئێرانی سەربازیی لەعێراق دەكەن». هاوكات پێشبینی كردووە كە لەوانەیە ململانێكان و بەرژەوەندی و زیادبوونی رێژەی پۆستەكان بۆ حەشدی وەلائی، ببێتەهۆی ئیفلیجبوونی حەشدی شەعبی و لەكۆتایی لێكۆڵینەوەكەشدا ئاماژە بەوەدەكات كەپێكهاتەی ئێستای هەیكەلییەتی حەشدی شەعبی لەگەڵ پەیڕەوی سیاسی ناكۆكەو ئەوانەشی لەهەیكەلییەكە ناڕازین،  ئەمڕۆ لەهەموو كاتێك زیاترە. وەنەبێت بەكوژرانی هاشمی ئیدی ناكۆكییەكان كۆتاییان هاتبێت، بەڵكو ناكۆكییەكان بەردەوامبوون و سێ خاڵی سەرەكی هۆكاری ناكۆكیی نێوان (حەشدی عەتەبات) و سەرایای سەلام و دەستەی سەرۆكایەتی حەشدی شەعبیدا هەبوو كەیەكەمیان هەبوونی جیاوازی لەپێدانی چەك و هاوكاری بەتایبەت ئەوانەی نزیكن لەئێرانەوە زیاتر وەردەگرن و دووەمیشان وەرگرتنی پۆستە لەدەستەی حەشدی شەعبی لەلایەن ئەو گرووپانەی نزیكن لەئێرانەوە، سێیەم ناكۆكیش دەستوەردانی گرووپەكانی لایەنگری ئێرانە لەدۆخی سیاسی عێراق. ئەمە جگە لەچەندین ناكۆكی تر وەك وەرگرتنی پارە لەو ناوچانەی گرووپەكان تیایدا باڵادەستن و شەڕكردن لەسوریا بۆ بەرگریكردن لەڕژێمی سوریا لەكاتێكدا ئەندامانی ئەو گرووپانە موچە لەحكومەتی عێراق وەردەگرن. دوای كوژرانی (ئەبو مەهدی موهەندیس)ی جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لەگەڵ (قاسم سلێمانی) فەرماندەی سوپای قودس لەنزیك فڕۆكەخانەی بەغدای نێودەوڵەتی لەسەرەتاكانی ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن ئەمریكاوە، ناكۆكی لەسەر پۆستەكەی سەریهەڵداو سەدرییەكان و گرووپەكانی نزیك لەنەجەف دژی دانانی (ئەبو فەدەك) وەستانەوە. رەنگە تازەترین ناكۆكیش ئەوەبێت یەكێك لەداواكانی موقتەدا سەدر لەچەندڕۆژی رابووردودا ئەوەبوو كەداوای لابردنی (فاڵح فەیاز)ی سەرۆكی دەستەی حەشدی كردو داوایكرد دووبارە ئەو دەستەیە رێكبخرێتەوە. واپێدەچێت ناكۆكییەكانی گرووپەكانی نێو حەشدی شەعبی بەم زووییە كۆتایی نەیەت، بەڵكو لەگەڵ توندبوونەوەی دۆخی سیاسی عێراقیدا زیاتربێت و ئەو گرووپانە جارێكی تر پەناببەنەوە بەر توندوتیژی.  (عەلی بەیدەر) لێكۆڵەری سیاسی دۆخی عێراق دەڵێت: »ناكۆكییەكانی گرووپە چەكدارەكان كۆتایی نایەت، چونكە ناكۆكییە سیاسییەكان بەردەوامن، گرووپەكانی حەشدی عەتەبات هەوڵدەدەن وێنەیەكی جوانی حەشدی شەعبی نمایش بكەن، سەرایا سەلامیش پشتگیری بیرۆكەی حكومەتی زۆرینە دەكا كەموقتەدا سەدر هەوڵی بۆ دەدات، لەكاتێكدا گرووپە وەلائییەكانی نزیك لەئێران پشتگیری لەچوارچێوەی هەماهەنگی دەكەن و نەیاری سەدرن». رەخنەگرانی دۆخی سیاسی عێراق پێیان وایە ئەوەی لەم نێوەندەدا ونە، رۆڵی حكومەت و سوپاو دەزگا ئەمنییەكانیەتی كە لەئاست گرووپە چەكدارەكاندا دەستەوەستانن و زۆرجاریش رۆڵی تەماشاكار دەبینن، تەنانەت رەخنەی ئەوەش دەگرن كە (مستەفا كازمی) سەرۆك وەزیرانی عێراق نەیتوانی پارێزگاری لەماڵەكەی خۆی بكات ئەوكاتەی بەدرۆن هێرشیانكردە سەری، چجای ئەوەی بتوانێت پارێزگاری لەوڵاتەكەی بكات لەئاستی ئەو گرووپانەدا، ئەمە لەكاتێكدایە چ ئەمریكا و چی نەتەوەیەكگرتووەكانیش هەمیشە داوای بنەبڕكردنی چەكی بەرەڵا دەكەن و داوا لەحكومەتی عێراق دەكەن ئەو گرووپانە چەكبكات. غازی حسێن بەڕێوبەری ناوەندی عێراقی بۆ لێكۆڵینەوەی ستراتیژی دەڵێت: دیاردەی چەك لەدەرەوەی یاسا لەعێراقدا بەهۆی ئەو میلیشیا مەزهەبیانەوەیە كە سەر بەوڵاتانی دەرەوەیە، ئەمەش گرفتێكی ئاڵۆزە. ئاماژە بۆ ئەوەشدەكات ئەو گرووپانە راستەوخۆ پەیوەندییان بەسوپای پاسداران و فەیلەقی قودسی ئێرانییەوە هەیە، راهێنان و پڕچەككردن و دارایی لەئێرانەوە وەردەگرن كەئەمەش وایكردووە نفوزێكی فراوانیان لەخاكی عێراقیدا هەبێت، ئەو میلیشیایانە دەوڵەتی قووڵن لەناو دەوڵەتی عێراقیدا، توانایەكی ئابووری و دارایی و سیاسی زۆریان هەیە، تەنانەت كارگەی چەك و موشەك و درۆنیان هەیە. سەرۆك وەزیرانی عێراق مستەفا كازمی دەسەڵاتی بەرامبەر گروپە چەكداریەكان سنوردارەو توانای سەپاندنی یاسای نییە، ئەمەش بۆ چەند هۆكارێك دەگەڕێتەوە كە گرنگترینیان ئەوەیە كازمی بەبەراورد بەو گرووپانە هیچ هێزێكی سیاسی گەورەی لەپشت نییە، هیچ حزبێكیش پشتگیری ناكات، ئەزموونیش وایلێكردووە كە بەر لەوەی هیچ هەنگاوێك لەدژی ئەو گرووپانە بنێت بیربكاتەوە بەتایبەت ئەوەی ئەو گرووپانە بەئاسانی چوونەتە ناوچەی سەوزەوە لەپێشترداو سوپا نەیتوانیوە رێگایان لێبگرێت بەتایبەت ئەوكاتەی كازمی سەركردەیەكی كەتائیبی حزبوڵای دەستگیركردو دواتر ئازادی كرد، ئەمەش كازمی والێكرد بگات بەو دەرئەنجامەی كە باوەڕی تەواوەتی بەتوانای هێزەكەی نەبێت كە جەنگەكە لەبەرژەوەندی خۆی یەكلابكاتەوە، هەربۆیە وازی لەو ئاڵگارییە هێناوە. هەرچەندە زۆرێك لەچاودێرە سیاسییەكانی عێراق پێیان وابوو توندوتیژییەكانی ئەمدواییەی بەغدای نێوان گرووپە چەكدارەكان فرسەتێكی باشبوو بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق تاوەكو دۆخەكە لەبەرژەوەندی خۆی و دەوڵەت یەكلایبكاتەوەو جەنگی گرووپەكان دەستپێبكات، بەڵام خودی كازمی هیچ هەنگاوێكی بەو ئاراستەیە نەناو بێلایەنی هەڵبژارد، تەنانەت سوپاسی هێزە ئەمنییەكانی كرد كەدەستیان لەشەڕەكە وەرنەداوە. كازمی دوای توندوتیژییەكان لەوتارێكدا وتی: «سوپاسی تەواوی هێزە ئەمنییەكان دەكەم كە نەبوونە لایەنێك لەململانێی چەكداری نێوان گرووپە چەكبەدەستەكانی دەرەوەی یاساو لەگەڵ نیشتیماندا مانەوەو رووی چەكەكانیان ئاراستەی سنگی عێراقییەكان نەكرد». هەڵوێستە لاوازەكەی كازمی و بەهێزی گرووپە چەكدارەكانی ناو وڵات و پەككەوتنی پەرلەمان و چەقبەستنی دۆخی سیاسی كاریگەرییەكی گەورەی كردۆتەسەر بارودۆخی ئابووری و كۆمەڵایەتی و ژیاری هاووڵاتیانی ئاسایی و چارەنووسیان دراوەتە دەست قەدەرێكی نەزانراو. ئێستا ئەوەی هەیە هێشتا هیچ ئاسۆیەك بۆ دۆخی سیاسی عێراق نییەو لایەنە سیاسییەكان ناكۆكییەكانیان تادێت قووڵتر دەبێتەوە، ئەوەی هەیە گرووپگەلی بەهێزتر لەدەوڵەت  كەخاوەن ئابووری بەهێزو ڕاهێنراوی سەربازیی و چەكی مۆدێرن و پشتگیری بەهێزی دەرەكی و خاوەن حزبی سیاسی لەپەرلەمانن، لەهەر ئەگەرو چركەساتێكدا وەك بەرمیلە باروت وەهان بەبچووكترین پریشكی ئاگر دۆخی عێراق ئاگر تێبەردەدەن.  

سوپای تورکیا سەرباری بەکارهێنانی پێشکەوتوترین تەکنەلۆجیای جەنگی و تێچوویەکی زۆری ئابوری هێشتا بەرامبەر بە گەریلا یەک بە بیستە. بەپێی دوایین ئاماری هەپەگە لە ماوەی 5 مانگی رابردودا لە جەنگی نێوان سوپای تورکیا و هێزەکانی گەریلا لە هەرێمەکانی پاراستنی میدیا 2132 سەربازی سوپای تورکیا کوژراون و لە بەرامبەردا 105 گەریلا شەهید بوون. بەگوێرەی ئەو ئامارە لە بەرامبەر یەک گەریلادا 20 سەربازی سوپای تورکیا کوژراون. ئەوە لە کاتێکدایە سوپای تورکیا لە هێرشەکانی دا پێشکەوتوترین تەکنەلۆژیای سەربازی وەک درۆنی چاودێری، فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی هێرشبەر، بۆمبی کیمیایی جۆراوجۆر، بۆمبی فۆسفۆڕی، بۆمبی تێرمۆباریک و بۆمبی ئەتۆمی تاکتیکی بەکار دەهێنێت. هاوکات تورکیا لەم جەنگەدا پشتی بە تۆڕێک لە سیخوڕەکانی خۆی بەستوە، کە چاودێریی هاتوچۆی گەریلا و جموجولەکانیان دەکەن و شوێنەکانیان بە سوپای تورکیا ڕادەگەیەنن، یان بۆسەیان بۆ دادەنێن و شانبەشانی سیخوڕەکان جاش و چەتەکانی پاشمای داعش و قاعیدە و میلیشیاکانی تورک بەکار دەهێنێت. ئەوەش بۆ تورکیا تێچویەکی زۆری ئابوریی هەیە و ئابوریی تورکیا توشی قەیران و هەڵئاوسان و دابەزینی بەهای لیرە کردوە. جگە لەوەش لە ئاستی نێونەتەوەیدا تورکیا وێنایەکی داگیرکارانە لە خۆی نیشانداوە، نەک نەیتوانیوە رەوایی بەو هێرشەکانی بدات، بەڵکو بە تەواوی خوي وەک دەوڵەتێکی دژبە کوردبە هەموان ناساندوە.

هاوڵاتی لەڕاگەیەندراوێکدا هەپەگە ئاشکرای دەکات لەشەڕی پێنج مانگی ڕابووردوو لەگەڵ سوپای تورکیا 105 گەریلا شەهیدبوون و زیاتر لە2000 سەربازی تورکیا کوژراون. لەڕاگەیەندراوەکەدا هەپەگە دەڵێت: به‌رخودانی پێنج مانگه‌مان به‌ دڵسۆزیی بێكۆتایی بۆ رێبه‌رایه‌تی، شه‌هیدان و گه‌له‌كه‌ سته‌ملێكراوه‌كه‌مان، به‌ ئیراده‌، رۆحی فیدایی، بڕوا و بڕیارداری له‌سه‌ر سه‌ركه‌وتنی ئاپۆیی هاته‌دی. كاتێك له‌ رووی توانا، ژماره‌ و ته‌كنیكی شه‌ڕ هه‌ڵبسه‌نگێنرێت، ده‌بینرێت كه‌ یه‌ك له‌ شه‌ڕه‌ نابه‌رابه‌ره‌كانی مێژوو رووده‌دات. ئه‌و قۆناغی به‌رخودانه‌ی ئه‌م شه‌ڕه‌ ته‌نیا به‌ به‌شداری گه‌ریلایی گیانبازی ئاپۆیی ده‌توانرا به‌ره‌وپیری بڕۆیشتینایه‌. هاوڕێیانمان ئه‌وانه‌ی به‌شداری ئه‌م به‌رخودانه‌یان كرد هه‌موویان له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌م رۆح و وشیاریه‌ شێوه‌ و شێوازی گه‌ریلایه‌تی مۆدێرنیته‌ی دیموكراتیكیان به‌ شێوه‌یه‌كی راست و دروست جێبه‌جێ كرد و له‌ ئاستێكی به‌رزدا پڕۆفیشناڵییان له‌ شه‌ڕدا نیشاندا. ١٠٥ هاوڕێمان كه‌ له‌م پێنج مانگه‌ی دواییدا شه‌هیدبوون، قوربانیاندا، پێشه‌نگایه‌تییان بۆ قۆناغه‌كه‌ كرد و داستانی قاره‌مانێتی بێ پسانه‌وه‌یان خوڵقاند". لەدرێژەی ڕاگەیەندراوەکەدا ئەوەش هاتووە" تیمه‌ گه‌ڕۆكه‌كانمان و تیمه‌كانی ناو تونێله‌كانی شه‌ڕ به‌ پێرفۆرمانسێكی به‌رزی شه‌ڕه‌وه‌ به‌ پڕۆفیشناڵی شه‌ریان كرد، له‌گه‌ڵ هێزی پاراستنی ئاسمانی، ئۆپراسیۆنی شۆڕشگێڕی، چوونه‌ سه‌ر، سابوتاژ، نیشانشكێن، بۆسه‌دانان، چه‌كی قورس، شه‌ڕ-لێدان و تاكتیكه‌كانی هه‌ماهه‌نگی گه‌ریلاییان به‌ شاره‌زایی به‌كارهێنا و ١٨٨١ چالاكییان كرد. له‌ ئه‌نجامی ئه‌و چالاكییانه‌دا ئه‌وه‌نده‌ی یه‌كلاكراوه‌ته‌وه‌ ٢١٣٢ داگیركه‌ر سزادراون، ١٠ هه‌لیكۆپته‌ر خراونه‌ته‌خواره‌وه‌ و له‌ناوبراون". جێگای ئاماژەیە بەوردبوونەوە لەئامارەکان بۆمان دەردەکەوێت شەهیدبوونی هەر گەریلایەک لەبەرامبەر کوژرانی 20 سەربازی تورکیادایە.

هاوڵاتی جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی: وەزارەتی دارایی هۆكاری دواكەوتنی پارەی كۆمپانیاكانی دەرمانە لەداهاتوودا كێشەی گەورە دروست دەبێت هێرش سەید سەلیم جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی دەڵێت: "كێشەكە لەوەزارەتی داراییە كە پارەی كۆمپانیاكانی دەرمان دوادەكەوێت، بۆ چارەسەری كێشەكەش تا ڕێنمایی وەزارەتی دارایی نەگۆڕێت كە چەندین جار بەڵێندراوە، ئەم كێشانە بەردەوام دەبێت". "لەداهاتوودا كێشەی گەورە دروست دەبێت، پێشتر لەهەفتەیەكدا حكومەت 20٪ی پارەی كۆمپانیاكانی دەرمانی دەدا، بەڵام ئێستا كردوویەتی بەمانگی جارێك و لەگەڵ دابەشكردنی مووچەدایە". "دڵنیام تەندروستی هەولێرو دهۆكیش ئەو كێشەیەیان هەیە، بەڵام دیارە جیاوازی لەتەندەردا هەیەو خەڵكی دیكە بەهانایانەوە چووە".

هاوڵاتی خانمێکی کورد دوای ئەوەی لە لایەن هێزەکانی گەشتی ئیرشادی تاران دەبردرێت و ئەشکەنجە دەدرێت دەچێتە کۆماوەو بێهۆش دەبێت . ژینا ئەمینی ناسراو بە (مەهسا ئەمینی) ی تەمەن ٢٢ ساڵ دانیشتوی سەقز،لە ئێوارەی ڕۆژی سێشەممە ١٣ی نۆی ٢٠٢٢ لەلایەن هێزەکانی گەشتی ئیرشادی تاران  ئەشکەنجە دەدرێت ودەچێتە کۆماوەو لە هۆش خۆی دەچێت و لە ئێستادا لە نەخۆشخانەی کەسرای تاران لەژێر چاودێریی چڕی پزیشکیدایە. بە گوێرەی بڵاوکراوەیەکی مافی مرۆڤی هەنگاو، ژینا ئەمینی لە نزیک شاڕێی حەقانی تاران لەلایەن گەشتی ئێرشاد دراوەتە بەر لێدان و دوای دەستبەسەرکران گوازراوەتەوە بۆ دەستبەسەرگەی وزای ئەو شارە. یەکێک لە نزیکەکانی بنەماڵەی ئەمینی لەمبارەوە بە هەنگاوی ڕاگەیاندووە،کە ژینا ئەمینی لە کاتی دەستبەسەرکران بە باتۆم دراوەتە بەر لێدان و سەری بە سەختی بریندار بووە دوای گواستنەوە بۆ دەستبەسەرگە باری تەندروستی تێک دەچێت و بە ئەمبوڵانس دەیگوازنەوە بۆ نەخۆشخانەی کەسرا و لە ژێر چاوەدێری پزیشکیدایە. هەروەها پزیشکەکان بە بنەماڵەی ئەمینییان ڕاگەیاندووە ژینا تووشی جەڵتەی مێشک بووە هیوایەک بۆ باشبوونەوەی نییە. بنەماڵەکەی ڕاشیانگەیاندووە جەستەی ژینا ڕەش و شین بووەتەوەو و ئاسەواری لێدان بەسەر دەموچاو، قاچ و جەستەیەوە دیارە وناوەندە ئەمنییەکان هەڕەشەیان لە بنەماڵەی ئەمینی کردووە کە نابێت بە هیچ شێوە یەک لەو بارەوە لەگەڵ میدیای دەرەکی قسە بکەن.

هاوڵاتی لەڕاگەیاندراوێکدا هەپەگه ئاماری شەڕی پێنج مانگەی لەگەڵ سوپای تورکیا بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند گەریلاکانیان1881 چالاکییان ئەنجامداوە. دەقی ئامارەکە: ئاماری شه‌ڕی ٥ مانگ له‌ نێوان ١٤ی نیسان و ١٤ی ئه‌یلول به‌م جۆره‌یه‌: ئه‌و چالاكیانه‌ی له‌لایه‌ن هێزه‌كانمانه‌وه‌ ئه‌نجامدران: به‌هێزی پاراستنی ئاسمانی، ئۆپراسیۆنی شۆڕشگێڕیی، چوونه‌ سه‌ر، سابوتاژ، نیشانشكێن، بۆسه‌دانان، چه‌كی قورس، شه‌ڕ- لێدان شێوه‌ی گه‌ریلایی هه‌ماهه‌نگ ١٨٨١ چالاكی ئه‌نجامدران. ئه‌نجامی چالاكییه‌كانی هێزه‌كانمان: ٢١٣٢ داگیركه‌ر سزادران، ١٢یان كۆنترا و جاشن، ١٣یان ئه‌فسه‌ری باڵان. ٢٩٠ داگیركه‌ریش برینداربوون. هێنده‌ی هێزه‌كانمان بۆیان یه‌كلایی بووه‌ته‌وه‌، له‌ پێشه‌وه‌ گۆڕه‌پانه‌كانی به‌رخودانی هه‌رێمه‌كانی پاراستنی مێدیا: ٣٢٧٤ جار به‌ فڕۆكه‌ی شه‌ڕ بۆردومان كراون. ٣١٨٥ جار به‌ هه‌لیكۆپته‌ری هێرشبه‌ر بۆردومان كراون. سه‌نگه‌ر و تونێله‌كانی شه‌ڕی هێزه‌كانمان ٢٠٠٤ جار به‌و بۆمبانه‌ی له‌سه‌ر ئاستی نێونه‌ته‌وه‌ییدا قه‌ده‌غه‌ن (بۆمبی فۆسفۆر، بۆمبی تێرمۆباریك وبۆمبی ئه‌تۆمی تاكتیكی) و چه‌كی كیمیایی بۆردومان كراون. ئه‌و چه‌ك و كه‌لوپه‌له‌سه‌ربازییانه‌ی له‌لایه‌ن هێزه‌كانمانه‌وه‌ ده‌ستیان به‌سه‌ردا گیراوه‌: ١٠چه‌كی ئێم پی تی -٥٥ ٤ چه‌كی ئه‌ی كه‌ی -٤٧ ٣چه‌كی جی-٣ ٣چه‌كی بۆمبهاوێژ ٢ چه‌كی ئێم-١٦ ٢چه‌كی ئێچ كه‌ی-٤١٦ چه‌كێكی بی كه‌ی سی چه‌كێكی بۆمبهاوێژی بی -٧ چه‌كێكی ئێم پی تی ٦٦ ٤ ده‌مانچه‌ ٤ فیشه‌كی بۆمبهاوێژ ٨٤٨ فیشه‌كی ئێم-١٦ و بی كه‌ی سی ١٨ نارنجۆك و ژماره‌ه‌كی زۆر بۆمبی دوكه‌ڵ چوار هێله‌كی هێرش (پۆڵا) -چوار قه‌ڵغانی پۆڵا ٢ ره‌خت ٩ مه‌خزه‌ن ٧ دوربینی شه‌و و رۆژ ٣ دوربینی ته‌رماڵ ٣ ئامێری ده‌ستنیشانكردن به‌ له‌یزر  ٢ ئامێری چه‌كی له‌یزه‌ر كامێرایه‌كی ته‌رماڵ -دوربینێكی له‌یزه‌ر چوارسیستمی كامێرای حه‌راری ٣ كامێرا كه‌ له‌سه‌ر ده‌به‌سترێن سیستمێكی رادار كه‌ ده‌توانرێت هه‌ڵبگرێت ٢٤ كیلۆگرام ته‌قه‌مه‌نی ٤ مین -ئامێرێكی ته‌قاندنه‌وه‌ی مین - مین دۆزه‌ره‌وه‌یه‌ك ٦ ته‌له‌فۆنی موبایل ٣ ئامێری په‌یوه‌ندی بێته‌ل  پانێلێكی وزه‌ی خۆر -پاتریه‌ك ٤ چه‌قۆ -٦ جانتای سه‌ربازی -٢ كڵاوی سه‌ربازی -دوو كاسكێت ٩ لایتی ده‌ستی ٢ ئامێری یو پی ئێس بۆ بارگاویكردنی وزه‌ -سه‌رچاوه‌یه‌كی به‌رهه‌مهێنانی وزه‌ ئه‌و كه‌لوپه‌لانه‌ی له‌لایه‌ن هێزه‌كانمانه‌وه‌ له‌ناوبران : ٧ هه‌لیكۆپته‌ری سكۆرسكی ٣ هه‌لیكۆپته‌ری هێرشبه‌ر ٢ تانك ١٥ ئۆتۆمبێلی زریپۆشی سه‌ربازی ٣ حه‌فاره‌ ٥٠ سیستمی كامێرای حه‌راری ٤٢ درۆن ٧ رادار ٥ كامێرای ته‌رماڵ ٢ تێلسكۆپ ٣ ئامێری بڕینی په‌یوه‌ندی  ٣ هه‌سته‌وه‌ری ده‌ستینشانكردنی جوڵه ٢ ئامێری گوێلێگرتن -ئامێرێكی وێنه‌گرتن -بارهه‌ڵگرێك ٧٨ سه‌نگه‌ر -٢٢ خێمه‌ی سه‌ربازی كافتریایه‌ك سیستمێكی گواستنه‌وه‌ی گازی كیمیایی جبه‌خانه‌یه‌ك ٥ چه‌كی ئه‌ی ٤ ٢ چه‌كی بی كه‌ی سی -٦٠ كیلۆ ته‌قه‌مه‌نی ٥ ته‌ڵه‌ و داوی ته‌قینه‌وه‌ ئه‌و كه‌لوپه‌ سه‌ربازییانه‌ی كه‌ هێزه‌كانمان گورزیان لێوه‌شاندن: ٣٩ هه‌لیكۆپته‌ری سكۆرسكی ٣١ هه‌لیكۆپته‌ری هێرشبه‌ر ١٦ سه‌نگه‌ر ١٢ درۆن ٩ حه‌فاره‌ ٤ ئۆتۆمبێلی سه‌ربازی.

هاوڵاتی ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنی هەپەگە ئاماری شەڕی پێنج مانگی ڕابووردوی بڵاوکردەوەو ڕایگەیاند زیاتر لە2000 سەربازی تورکیای کوشتووە. هەپەگە دەڵێت" تیمه‌ گه‌ڕۆكه‌كانمان و تیمه‌كانی ناو تونێله‌كانی شه‌ڕ به‌ پێرفۆرمانسێكی به‌رزی شه‌ڕه‌وه‌ به‌ پڕۆفیشناڵی شه‌ریان كرد، له‌گه‌ڵ هێزی پاراستنی ئاسمانی، ئۆپراسیۆنی شۆڕشگێڕی، چوونه‌ سه‌ر، سابوتاژ، نیشانشكێن، بۆسه‌دانان، چه‌كی قورس، شه‌ڕ-لێدان و تاكتیكه‌كانی هه‌ماهه‌نگی گه‌ریلاییان به‌ شاره‌زایی به‌كارهێنا و ١٨٨١ چالاكییان كرد. له‌ ئه‌نجامی ئه‌و چالاكییانه‌دا ئه‌وه‌نده‌ی یه‌كلاكراوه‌ته‌وه‌ ٢١٣٢ داگیركه‌ر سزادراون، ١٠ هه‌لیكۆپته‌ر خراونه‌ته‌خواره‌وه‌ و له‌ناوبراون. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ژماره‌ی ئه‌و داگیركه‌رانه‌ی له‌ ناو هه‌لیكۆپته‌ره‌ تێكشكێنراوه‌كاندا بوون به‌ باشی نه‌زانراوه‌، به‌و ژماره‌ راگه‌یه‌نراوه‌ زیاد نه‌كراوه‌". هەپەگە دەشڵێت"به‌ به‌ڵگه‌وه‌ تۆمار كراوه‌ كه‌ ده‌وڵه‌تی تورك ٢٠٠٤ جار تاوانی شه‌ڕی ئه‌نجامداوه‌ ده‌وڵه‌تی تورك بۆ ئه‌وه‌ی بگاته‌ ئامانجه‌كانی، هه‌موو جۆره‌ ته‌كنه‌لۆژیایه‌كی شه‌ڕی كه‌ به‌ده‌سته‌وه‌ بوو، له‌ دژی گۆڕه‌پانه‌كانی به‌رخودان به‌ بێ سڵكردنه‌وه‌ و بێ باكانه‌ به‌كارهێنا. له‌ فڕۆكه‌ی شه‌ڕه‌وه‌ تا فڕۆكه‌ی بێ فڕۆكه‌وان، له‌ هه‌لیكۆپته‌ری هێرشبه‌ره‌وه‌ تا هه‌موو جۆره‌ تانك، تۆپ و ئۆتۆمبێلی زریپۆش، هه‌موو به‌كارهێنا. هه‌موو رۆژێك سه‌دان جار گۆڕه‌پانه‌كانی به‌رخودانی بۆردومان كرد".

هاوڵاتی_  نیگار عومەر  ماوەی چوار ساڵە  زیندانیانی  ڕزگاربوی ئەنفال ژمارەیەكیان بۆ پێدانی زەوی وەرگرتوە بەڵام تا ئێستا زەویەكەیان وەرنەگرتووە، زیندانیانی ڕزگاربوی ئەنفالیش دەڵێن: جگە لە ڕزگاربوی ئەنفال كەسانی دیكەش خزێنراوەتە ناو لیستەكەیان، و حكومەت لەخەمی ئەواندانیە و تا ئێستاش ڕێكارەكانی دیكە بۆ پێدانی زەوییەكە دەستی پێ نەكردوە. لەساڵی 2018 بەبڕیاری قوباد تاڵەبانی جێگری  سەرۆكی حكومەتی هەرێ بڕیاردرا زەوی بۆ زیندانیانی سیاسی ڕزگاربوانی شاڵاوی ئەنفال و كەسوكاری شەهیدان دابینبكرێت، لە ساڵی 2019 زیندانیان تەنها  ژمارەیەك(رەقەمی هەوایی)یان وەرگرتووە  و تا ئێستا  ڕێكارەكانی دیكەی تەواونەكراوە.  تەحسین حەمید ڕزگاربوی ئەنفال، كە وەك خۆی باسی دەكات ماوە نزیكەی نۆ مانگ لەنوگرە سەلمان لەگەڵ كەسوكارەكەیدا زیندانی بووە، سەبارەت بەو پرسە بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت:»دوای ئەوەی بڕیاری دابەشكردنی زەوی بۆ زیندانیانانی  سیاسی ئەنفال و كەس و كاری شەهید دەرچوو، ئێمە وەك دانیشتوانی ناحیەی ڕزگاری ماوەی چوار ساڵە تەنها ژمارە هەوایەكمان وەرگرتوە، تا ئێستا زەوییمان وەرنەگرتووەو هیچ كارێكی تاپۆكردنی بۆ نەكراو و لەچاوەڕواندیدا ماوینەتەوە». وتیشی: لەكاتی دابەشكردنی زەویەكاندا جیاوازیەك لەنێوانماندا كراوە بڕیاربو هەر ڕزگاربویەك لەشوێنی نیشتەجێبونی خۆی زەوی پێ بدرێت بەڵام خەڵك هەیە خەڵكی ڕزگاریە لە كەلار زەوی وەرگرتوە یان بەپێچەوانەشەوە، بەشێك لە پیرو بەتەمەنەكانیش لە چاوەڕوانی پێدانی زەویەكاندا كۆچیان كرد هەر هیچان بۆنەكرا». هاوكات بەرزان كەریم بەڕێوبەری گشتی شارەوانیەكانی گەرمیان بەهاوڵاتی راگەیاند:»لە سێ شوێن لەگەرمیاندا ئەو زەویانە دابەشكراوە، لە كەلار 958 پارچە زەوی و لە ناحیەی ڕزگاری 493 پارەچە زەوی و لە قەزای كفری 442 پارچە زەوی بە ژمارە (ڕەقەمی هەوایی) دابەشكراوە، لەناحیەی ڕزگاری لەهەوڵداین كار بۆ مامەڵەی  زەویەكان بكەین و لەم نزیكانەدا كارەكانی حزمەت گورزاریان  بۆ دەكرێت»، وتیشی:»سەبارەت بە كێشەی زەویەكانی كەلار ئەو زەویانە كە دابەشكراوە بەر زەوی كشتوكاڵی دەكەوێت و پێویستە خاوەنی زەوییەكان قەرەبوو بكرێنەوەو دواتر ئەو كەسانەی كە وەریانگرتوە دەستبكرێت بەبامەڵەكانیان و تا ئێستاش ئەو كێشەیە چارەسەرنەكراوە». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: «لەكاتی دابەشكردنی ژمارەی زەوییەكان بەهۆی نزیك بونەمان لە یادی ئەنفال و وردبینی زۆری بۆ نەكرا ئەو هەڵەی تێكەوت كە هەندێ خەڵك لەشوێنی خۆی ناوی نەهاتۆتەوە، و لەئێستادا لیژنەیەكمان دروستكردوە بۆ ئەوەی ئەو كێشەیە چارەسەربكرێت و ئاڵۆگۆڕەكان چاك بكرێتەوە». بەڕێوبەری گشتی شارەوانیەكانی گەرمیان وتیشی: «ئەو كەسانەی كە ئێستا نیشتەجێی ناوچە جێناكۆكەكانن بڕیاربوو لە نزیك ترین شوێن زەوی وەبگرن، ئەوەش قەزای كفری دیاریكرا بەڵام خەڵكی ئەو ناوچانە وەرگرتنی زەوی لە قەزای كفری رەتدەكەنەوە بەبیانوی ئەوەی كە نرخی زەویەكان كەمترە لەهەندێ لەشوێنەكانی تر». بێستون ئیبراهیم، كە ڕزگاربوی شاڵاوی ئەنفالە بە  هاوڵاتی وت:» ئێمە نزیكەی  150 كەس كە فەرمانی وەرگرتنی زەویمان هەیە بەڵام ناومان لە ناحیەی رزگار هاتەوەو خۆم خەڵكی كەلارم داوای گواستنەوەم كردوە تا ئێستا گواستنەوەی زەویەكانمان بۆ نەكراوە». وتیشی:» ئێمە چوار ساڵە چاوەڕوانین زەوییمان پێبدرێت بەڵام تا ئێستا پێمان نەدراوە». ئامینە ساڵح، كە ڕزگاربویەكی تری شاڵاوی ئەنفالە بۆ هاوڵاتی دواو وتی: «حەوت مانگ زیاتر لە نوگرەسەلمان و لەگەڵ كەس وكارەكەم زیندانی كراوم دوو خوشكم لەوێ كۆچیان كردوە و حەوت كەسمان گەڕاینەوە تا ئێستا حكومەت هیچی بۆ نەكردوین و تا ئێستا هیچ موچەیەكیشمان بۆ نەكراوە»، و سەبارەت بەزەویەكانیش دەڵێت:»حكومەت بێ باك و كەمتەرخەمە و بۆیە كێشەی زەویەكانی زیندانیانی دانیشتوی كەلار چارەسەرناكرێت، كە بەشێك لەو زەویانە دەكەوێتە بەر زەوی كشتوكاڵی دەبێت حكومەت قەرەبویان بكاتەوە تا ئێستا نەیكردوە». وتیشی:» دوای پرۆسەی ئەنفال بەشێكی خەڵكی ناوچە ئەنفالكراوەكان لەلایەن رێژمی ئەو كاتی عێراقەوە زەوییان پێدراو كردیان بە خانوو، بەڵام ئەوەتا من و كەسەوكارەكەم لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە پارچە زەوییەكمان پێ‌ رەوا نابینن».  

هاوڵاتی ئەندامێکی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان ئاشکرای ده‌کات گرفتی بازنەکانی هەڵبژاردن لەنێوان پارتی و یەکێتی و لایەنەکانی دیکەش بەرەو چارەسەر دەچێت، ئاماژه‌ به‌وه‌شده‌کات کاراکردنەوەی کۆمیسیۆن لە هەموو کارەکان گرنگتره‌ تاوەکو ئەمەش نەکرێت، ناتوانرێت کات بۆ هه‌ڵبژاردن دیاری بکرێت.   جەعفەر ئیمینکی، ئەندامی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان رۆژی پێنجشەممە 15ی ئەیلوولی 2022 لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەڤانیدا رایگەیاند، لە 01-10-2022 ناتوانرێت هەڵبژاردن بکرێت ئەمە لەبەرئەوە نییە کە کاری بۆ نەکراوە، سەرۆکایەتی و سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە خەمخۆرییەکی زۆرەوە هەوڵیان دا هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا بکرێت، کاتی خۆیشی کە 01-10-2022 بۆ هەڵبژاردن دیاریکرا، بۆ ئەوە بوو کە کۆمیسیۆن نەکەوێتە گرفتێکەوە کە ببێتە رێگر لەبەردەم هەڵبژاردن.   ئەو ئەندامەی مەکتەبی سیاسیی پارتی ئاماژەی بەوەش کرد، "زۆر گرنگ بوو ئەم خولە درێژ نەکرێتەوە و ببێتە دەستپێکێکی باشتر بۆ حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستان، بەڵام بەداخەوە نەکرا. ئێستاش هەوڵەکان بەردەوامن بۆئەوەی پەرلەمان تەمەنی خۆی بۆ ماوەیەک درێژ بکاتەوە و هەمواری یاسای هەڵبژاردن و کاراکردنی کۆمیسیۆن پێکەوە بکرێن و لەسەری رێکبکەون، بۆ ئەو مەبەستەش دوێنێ کۆبوونەوەیەک لە سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان کراوە، گرفتی بازنەکانی هەڵبژاردن لەنێوان پارتی و یەکێتی و لایەنەکانی دیکەش بەرەو چارەسەر دەچێت."   وتیشی، "پێشنیازی جیددی هەبوون بۆئەوەی پارتی بە فرەبازنەیی رازی ببێت، لەسەر ئەو پرسە جارێ ماوین و یەکلایی نەبووەتەوە، بەڵام گفتوگۆ بەردەوامن و لێکتێگەیشتن هەیە، تائێستا تەنانەت یەکێتییش مۆدێلێکی تەواوی لەسەر فرەبازنەیی پێشکێش نەکردووە، ئەو تیمە نێودەوڵەتییانەی لە سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان لەسەر ئەم پرسە کاریان دەکرد، بەرچاوڕوونیی باشیان بە نوێنەری لایەنە سیاسییەکان پێشکێشکرد."   بە بڕوای جەعفەر ئیمینکی، کاراکردنەوەی کۆمیسیۆن لە هەموو کارەکان گرنگترن، "تاوەکو ئەمەش نەکرێت، ناتوانرێت کات دیاری بکرێت، بۆئەوەی هەوڵەکان بەردەوامن و ئەگەر رێککەوتن هەبوو، سەرۆکی هەرێمی کوردستانیش رۆژێک بۆ هەڵبژاردن دیاری دەکات."  

هاوڵاتی دوای ئەوەی دەزگای هەواڵگری تورکیا رایگەیاند، لە کەمپی مەخموور دوو ئەندامی پەکەکەیان به‌ناوه‌کانی (خه‌تیب گونه‌ی) و (ئایه‌ ئه‌حمه‌د سوله‌یمان) دەستگیر کردوون و بردویانه‌ته‌وه‌ بۆ تورکیا هەپەگە ڕاگەیێندراوێکی بڵاو کردەوە. لە وەڵامدا ناوەندی راگەیاندنی هێزەکانی پاراستنی گەل (هەپەگە)، هەر ئەمڕۆ لە وەڵامی ئەو بانگەشەیەی تورکیادا رایگەیاندووە میدیای شه‌ڕی تایبه‌تی ده‌وڵه‌تی تورکیا له‌سه‌ره‌تاوه‌ به‌ هه‌واڵی ساخته‌ که‌ له‌سه‌ر مێز ئاماده‌کراون، هه‌وڵ ده‌دات رایگشتی تورکیا بخه‌ڵه‌تێنێت، په‌سنی میت ده‌که‌ن و بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و گورزانه‌ بشارنه‌وه‌ که‌ گه‌ریلا له‌ سوپای تورکی ده‌وه‌شێنێت." هەپەگە وتووشیەتی "له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ له‌لایه‌ن میدیای شه‌ڕی تایبه‌ته‌وه‌ بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ کرابوو که‌ که‌سانی په‌که‌که‌یی به‌ ناوه‌کانی خه‌تیب و ئاریا له‌لایه‌ن میته‌وه‌ له‌ ئۆپراسیۆنێکی تایبه‌تدا له‌ مه‌خموور ده‌ستگیر کراون. ئه‌و زانیارییانه‌ی بانگه‌شه‌ی بۆده‌کرێت، بێ بنه‌مان." جەختیشی کردۆتەوە کە ئه‌و که‌سانه‌ به‌ ناوی خه‌تیب و ئاریا کاتێک له‌ ناو ریزه‌کانماندابوون له‌ مانگی ته‌مموزدا خیانه‌تیان کرد، هه‌ڵاتن و دواتر به‌ شێوه‌یه‌ک راده‌ستی ده‌وڵه‌تی تورکیا کرابوونه‌وه.

هەژار ئەنوەر كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم لەكۆتایی نزیكدەبێتەوە، بەڵام تائێستا پرۆژەیاسای بودجەی نەناردووەتە پەرلەمان، ئەوە لەكاتێكدایە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت لەوتاری دەستبەكاربوونیدا لەپەرلەمان رایگەیاند: كاری سەرەكیمان رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و ئەنجامدانی چاكسازییەو كار بۆ چەسپاندنی یاسا دەكەین، بەڵام بێ‌ ئەوەی یاسای بودجەی هەبێت مامەڵەی بەخەرجی و داهاتەوە كردووە،  پەرلەمانتارێكیش دەڵێت: یاسای بودجە كۆتایی دەهێنێت بەنایاسایی و ناشەرعیی هەڵسوكەوت و مامەڵەكردنەی حكومەت بەداهات و خەرجییەكانی و  كاتێك حكومەت پڕۆژەیاسای بودجە نانێرێتە پەرلەمان ئەم حكومەتە هیچ دەسەڵاتێكی خەرجكردنی پارەی نیە. لەماوەی 30 ساڵی تەمەنی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا تەنها حەوت جار پڕۆژەیاسای بودجەی ناردووەتە پەرلەمان، لەكاتێكدا پێویستە ساڵانە پڕۆژەیاسای بودجە پەسەند بکرێت. عومەر گوڵپی پەرلەمانتاری كوردستان لەفراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری و ئەندامی لێژنەی كاروباری دارایی و ئابووری لەپەرلەمانی کوردستان بە هاوڵاتی راگەیاند:»یاسای بودجە گرنگییەكی زۆری هەیە، چونكە ئەم نایاسایی و ناشەرعییەی هەڵسوكەوت و مامەڵەكردنەی حكومەت بەداهات و خەرجییەكانی كۆتایی پێدەهێنێت، لەبەرئەوە هیچ حكومەتێك دەسەڵاتی خەرجكردنی پارەی نیە تەنها لەچوارچێوەی بوددجە نەبێت، واتە دەبێ ساڵانە پەرلەمان لەڕێگەی یاسای بودجە دەسەڵات بداتە حكومەت، بۆیە كاتێك حكومەت پڕۆژەیاسای بودجە نانێرێتە پەرلەمان ئەوە راستەوخۆ ئەم حكومەتە هیچ دەسەڵاتێكی خەرجكردنی پارەی نیە، بۆیە ئەوەی دەكرێ لەدەرەوەی یاسایە، جگە لەمانەش ئەگەر پڕۆژەیاسای بودجە هەبێت ئەوە تاڕادەیەك خەرجییەكان و داهات  شەفاف دەبێ و ژمێرەی كۆتاییش دەبێت، واتە لەكۆتایی ساڵ حكومەت لەڕوانگەی بەرنامەو پلانەكانی خۆیەوە پیشانی دەدات كەداهات و خەرجییەكانی فعلی لەهەرێمی كوردستان چەند بووە، بۆیە لەبەرئەوەی نۆ ساڵە حكومەت ئەم پڕۆژەیاسایەی نەبووە واتە ژمێرەی كۆتاییشی نییە». دوایین جار كەحكومەتی هەرێم پڕۆژەیاسای بودجەی ناردووەتە پەرلەمان ساڵی 2013  بوو، كە بە 15 ترلیۆن و 257 ملیارو 849 ملیۆن دینار، خەملێندراوە. ئەرشەد لۆلانی پەرلەمانتاری كوردستان لەفراكسیۆنی پارتی لەلێدوانێكیدا بۆ هاوڵاتی دەڵێت: «لەساڵی 2014وە بەهۆی شەڕی تیرۆریستانی داعش و بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان لەلایەن عێراق و هاتنی ڤایرۆشی كۆرۆناو دابەزینی نرخی نەوت ئەمانە هۆكاربوون كەحكومەتی هەرێم نەتوانێت ماوەی نۆ ساڵ پڕۆژە بودجە بنێرێتە پەرلەمان، بۆیە داهات و خەرجییەكان روون نەبوون و ئەو داهاتەشی هەبوو حكومەت خەرجی دەكرد». لۆلانی كەهاوكات ئەندامی لیژنەی كاروباری داراییە وتی: «ئێمە لەلیژنەكەمان راپۆرتمان ئامادەكردووە لەسەر كۆی بابەتە داراییەكان لەم چوارچێوەیەش بودجەی تێدایەو هەركاتێك حكومەت پڕۆژە بودجە رەوانەی پەرلەمان بكات ئەوە ئێمە ئامادەین بۆ تاووتوێكردن و گفتوگۆكردن لەسەری تاوەكو لەنزیكترین كاتدا پەسەند بكرێت». هاوكات جوتیار عادل وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان داهات و خەرجی سێ‌ ساڵی رباردووی بڵاوكردەوەو دەڵێت: «كۆی گشتی داهاتەكانی هەرێم كە بریتین لە (نەوتی، نا نەوتی، تەمویلی عێراق‌و هاوپەیمانان) لەماوەی سێ ساڵی ڕابردودا بریتیە لە (46.3) ترلیۆن دینار». وتیشی: «خەرجی حكومەتی هەرێم لەماوەی سێ ساڵی رابردودا كە بریتین لەموچەو خەرجیەكانی نەوت‌و بەكارخستن‌و وەبەرهێنان‌و كرێی وێستكەكانی كارەباو دانەوەی قەرز بریتیە لە ( 49.8 ) ترلیۆن دینار، و تێكڕای داهاتی نەوتی فرۆشراویش 55%ی بۆ وەبەرهێنان‌و كۆگاكردن‌و گواستنەوە خەرجكراوە لەو سێ ساڵەداو 45%یشی گەڕاوەتەوە خەزێنەی حكومەتی هەرێم. ئەوان لەسەرەتای ئەم كابینەیە بابەتی یاسای بودجەیان بەگرنگ زانیوەو پێیانوایە بەشێكە لە چاكسازی و شەفافیەت، بەڵام گرفتیان لەوەیە كە حكومەتی عێراق بودجەی نییە، و لەسەرەتای ئەم كابینەیەوە ڕووبەڕووی چەندین گرفت بوونەتەوە، لەسەر فەرمانی  سەرۆكی حكومەت بەزووترین كات ئەم پڕۆژە یاساییە ئامادە دەكرێت بەپێی ئەو دۆخەی كوردستان و دەینێرین بۆ پەرلەمان»، جوتیار عادل وای وت. لەبەرامبەردا شێركۆ جەودەت سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لەپەرلەمانی كوردستان بۆ هاوڵاتی  دواو دەڵێت:»وتەبێژی حكومەتی هەرێم خۆڵ دەكاتە چاوی گەلی كوردستان ئەم بیانوانە هیچ قبوڵكراو نیە، زۆرێك لەوڵاتان تووشی شەڕو كارەسات بوونە، بەڵام پڕۆژەیاسای بودجەشیان هەبووەو داهات و خەرجییەكانی خۆیان رێكخستووە، بۆیە بیانوی حكومەت كە باس لەشەڕی داعش و كۆرۆنایە ئەمانە ساڵێك دووان بوونە، ئەی بۆ زیاتر لەهەشت ساڵە پڕۆژەیاسای بودجە نانێرێتە پەرلەمان، بۆیە بیانوویەكانیان بۆ پەردەپۆشكردنی دوو ئیدارەیی و گەندەڵیە». وتیشی: «نەناردنی پڕۆژەیاسای بودجە پەیوەندی بەگەندەڵیەوە هەیە چونكە بەشێكی زۆری داهاتی هەرێمی كوردستان دیارنامێنێت، حكومەتی هەرێم بەنایاسایی داهات و خەرجییەكان بەڕێوەدەبات كەئەمە لەوڵاتان حكومەتی پێ هەڵدەوەشێندرێتەوە، بەڵام بەداخەوە لەهەرێمی كوردستان یاسا سەروەرنیە». بیلال سەعید، بەڕێوەبەری ئینستیۆتی ئابووری بەژمارە، بەهاوڵاتی راگەیاند: نەناردنی بودجە بۆ پەرلەمان پرسێكی زۆر كاریگەرەو رەنگدانەوەی سلبی لەسەر كۆی پرسە ئابوورییەكان لەناوخۆی كوردستان و تەنانەت دەرەوەش هەبووە، بۆیە هەر جۆریك لەدواخستن و رەوانە نەكردنی كاریگەری تەنانەت لەسەر بەشداری نەكردنی هاووڵاتیان لەهەڵبژاردنەكان دەبێت و جۆرێكە لەپاشەكشەی دیموكراسی لەبەرئەوەی رۆڵی هاووڵاتی كەمدەكرێتەوەو بەبێ حسابكردن بۆ پەرلەمان كەدامەزراوەی یاسادانانەو هاووڵاتیان دەنگیان بۆ ئەوە داوە كەنوێنەرایەتیان بكات، یەكێك لەبابەتەكان دیاریكردنی پشكی دارایی و جۆری خەرجییەكانە كەئەویش لەڕێگەی یاسای بودجەوە دەردەكەوێت». وتیشی: ئێستا هاووڵاتیان خراونەتە دەرەوەی هاوكێشەی بەشداریپێكردن لەڕێگەی نوێنەرەكانیانەوە، بۆ ئەوەی ئەم هاوكێشەیە راستبكرێتەوە زۆر گرنگە پەڕەی دارایی ساڵانی رابردوو ئامادەبكرێت و بۆ ئێستاش پڕۆژەیاسای بودجە رەوانەی پەرلەمان بكرێت، چونكە پێویستە ساڵانە پێش ١٥ی ئۆكتۆبەر  پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵی  داهاتوو رەوانەی پەرلەمان بكرێت». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: بەدڵنیایەوە هەر دواخستن و رەوانەنەكردنی بودجە بۆ پەرلەمان جوڵەی ئابووری رووبەڕووی وەستان دەكاتەوە». هەر سەبارەت بەنەبوونی یاسای بودجە لەهەرێمی كوردستان، بێستون فایەق پەرلەمانتاری پێشووی كوردستان پێیوایە یەكێك لەكۆڵەكەكانی بەڕێوەبردنی هەموو سیستمێكی دارایی و حوكمداری، رێكسختنی خەرجی و داهاتەكانە لەشێوەی پرۆسەیەكی پەسەندكراو كەپێی دەوترێ یاسا، واتە ساڵانە چەند پارەت دەستدەكەوێت و چەندیش خەرج دەكرێت ئەوە لێكدەدرێت، ئەمە پێی دەوترێ یاسای بودجە، بەمەش كۆمەڵێك قۆناغی ورد دەبڕێت بەجۆرێك شەفافیەت دروستدەكات و گەندەڵیش كەمدەبێتەوەو بەپێی گرنگی و تایبەتمەندی ناوچەكە پڕۆژەكان دیاری دەكرێت. وتیشی:» هەموو وڵاتێك بودجەی هەیەو ساڵانە لەڕێگەی پەرلەمانەكەیەوە داهات و خەرجییەكانی دیاریدەكرێت، بەڵام بەپێچەوانەی هەموو وڵاتێك سەرۆكی حكومەتی هەرێم بەمیزاج و بارودۆخی سیاسی و ویستی خۆی پارە تەرخاندەكات، جا بۆ هەركوێیەكی كوردستان بێت، بەڵام ئەگەر یاسای بودجە هەبێت ئەوە ئەم تەرخانكردنانە رێكدەخات، بەمەش دادپەروەری بۆ هەموو ناوچەكانی كوردستان دەستبەردەكرێت، بەڵام ئێستا ئەوەی هەیە دەسەڵاتی تەواوەتی لای سەرۆكی حكومەتە و رۆژانەش نووسراوە فەرمییەكانی خودی سەرۆكی حكومەت ئەمە پشتڕاست دەكاتەوە». بێستون فایەق دەڵێت:»نەناردنی پڕۆژە بودجە بۆ پەرلەمان، هیچ پەیوەندی بەحكومەتی عێراقەوە نییە، خۆئەگەر پارە لەعێراقیشەوە بێت ئەوە بەشە بودجەی كوردستان، دیسان دەبێ یاسای بۆ دەربكرێت، بۆیە ئەمەی بەغدا بیانوویەكی زۆر لاوازە». لەكاتێكدا كە پرۆژەیاسای بودجە نیە كەس نازانێت  داهات و خەرجییەكان چۆن بەسەر پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان و ناوچەكان دابەشدەكرێت. عومەر گوڵپی هەر لەو لێدوانەیدا بۆ هاوڵاتی دەڵێت:» ئەگەر یاسای بودجە هەبوو تەرخانكردنی پارە بەمیزاجی نابێت و دادپەروەرانە بەسەر سێكتەرەكان و پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان دابەشدەكرێت، لەهەمووی گرنگتر ئەگەر پڕۆژەیاسای بودجە هەبوو ئەوە دەردەكەوێت كەحكومەت بەرنامەو پلانی دارایی و ئابووری هەیە، مادام ئەم پڕۆژەیاسایە نییە ئەوە حكومەت هیچ بەرنامەو پلانی نییەو لەدۆخێكی ئاڵۆزدایە». وتیشی: ئێستا هەرێمی كوردستان بەبێ بەغدا دەتوانێت هەموو خەرجییەكانی دابین بكات، چونكە داهاتی فعلی هەیە، بۆیە پێویستە لەچوارچێوەی پڕۆژەیاسای بودجە داهات و خەرجییەكانی رێكبخاتەوە. ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: « هۆكارێك نییە ماوەی نۆ ساڵ حكومەتێك لەسەر یەك پڕۆژە یاسا نەنێرێتە پەرلەمان، بۆیە تەنهاو تەنها شكستی ئەوەیە ئەم حكومەتە شایستەی ئەوەنیە كە ئەمانەتداری و حوکمداری لەئەستۆدابێ». لەكابینەی نۆیەمدا چەند جارێك حكومەت بەڵێنیداوە پرۆژەیاسای بودجە دەنێرنە پەرلەمان بەڵام بەڵێنەكەی خۆیان جێبەجێ‌ نەكردووە. نەبوونی یاسای بودجە لەماوەی كابینەی نۆیەمدا لەكاتێكدایە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەڕۆژی دەستبەكاربوونی لەپەرلەمانی كوردستان لە  10/7/2019 رایگەیاند: «كاری سەرەكیمان رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و ئەنجامدانی چاكسازیی و چەسپاندنی یاسایە». بەڵام لەماوەی كابینەكەیدا بەبێ‌ بوونی یاسای بودجە مامەڵەی بەداهات و خەرجییەوە كردووە. حكومەتی هەرێمی كوردستان تەنها لەساڵەكانی (1993، 1996، 1997، 2001، 2007، 2008، 2013) پڕۆژەیاسای بودجەی رەوانەی پەرلەمانی كوردستان كردووە.  

هاوڵاتی جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم ڕایگەیاند نیگەرانم کە رۆژانە هەواڵی ناخۆش لە ناوچە دابڕێندراوەکانەوە دەبیستم، هەر لە پێشێلکردنی مافە دەستورییەکانی کورد و تورکمان و عەرەبە رەسەنەکان و کریستیانەکانی کەرکوک تا کێشەی زەوییە کشتوکاڵییەکان. قوباد تاڵەبانی لەمیانی پێشوازیکردنی لە فەهمی بورهان سەرۆکی دەستەی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم ڕاشیگەیاند: هەروەها گرفتە ئیداری و سیاسی و ئەمنی و ئابوورییەکانی خانەقین و دوبز و دوز و دەشتی نەینەوا و شەنگال و کێشەی خوێندنگا کوردییەکان. قوباد تاڵەبانی جەختیشی کردەوە دەبێت چ وەک حکومەتی هەرێم و چ وەک لایەنە سیاسییەکان هەموو پێکەوە هەوڵ و توانای خۆمان بخەینەگەڕ بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی ئەم ناوچانە و نابێت لەوە زیاتر پشتگوێ بخرێن.

یه‌په‌گه‌ رایگه‌یاند، مه‌روان ده‌ربه‌ندیخان شەڕڤانی هێزەکانیان له‌ حه‌ڵه‌ب له‌ كاتی جێبه‌جێكردنی ئه‌ركه‌كانی به‌ رووداوێك شه‌هیدبووه‌. ناوه‌ندی راگه‌یاندن و چاپه‌مه‌نی یەکینەکانی پاراستنی گەل – یەپەگە،‌ به‌ راگه‌یه‌نراوێك شه‌هیدبوونی شه‌ڕڤانێكی خۆی لە حەڵەب ڕاگەیاند. یەپەگە ڕایگەیاندووە: هاوڕێمان مه‌روان ده‌ربه‌ندیخان ساڵی ١٩٩٩ له‌ ناوچه‌ی ده‌ربه‌ندیخانی سه‌ر به‌ سلێمانی له‌دایكبووه‌. وه‌ك هه‌موو كوردێك بۆ ئه‌وه‌ی به‌رپرسیارێتیه‌كانی به‌رامبه‌ر به‌ گه‌له‌كه‌ی جێبه‌جێ بكات، ساڵی ٢٠١٧ هاته‌ ناوی ریزه‌كانمانه‌وه‌. ئاماژەی بەوەکردووە ئەو شەڕڤانەیان، باری شۆڕشی گرتووەتە‌ ئه‌ستۆ و له‌ هه‌رێمی عه‌فرین  کاری کردووە و دوایین جاریش له‌ حه‌ڵه‌ب خه‌باتی كرداری به‌ڕێوه‌بردووە. له‌ به‌رخودانی سه‌رده‌می عه‌فریندا به‌ چالاكانه‌ به‌شداربوو برینداربوو، به‌ڵام دیسان له‌ ماوه‌یه‌كی كورتدا به‌شداری له‌ كار و خه‌باتدا كرده‌وه‌. یەپەگە ئاشکرای کردووە: له‌ ١٦ی كانونی یه‌كه‌می ٢٠٢١ دا له‌ ئه‌نجامی رووداوێكدا شه‌هیدبوو و چووه‌ ناو كاروانی نه‌مرانه‌وه‌. زه‌حمه‌ت و ره‌نجی ٥ ساڵه‌ی له‌ ناو شۆڕشدا به‌هایه‌كی گه‌وره‌یه‌ له‌ پێناو ئازادی گه‌له‌كه‌مان. ناسنامه‌ی شه‌هید به‌م جۆره‌یه‌: ناسناو: مه‌روان ده‌ربه‌ندیخان ناو و پاشناو: ئالان جه‌مال ناوی دایك: شه‌هین ناوی باوك: جه‌مال شوێنی له‌دایكبوون: سلێمانی كات و شوێنی شه‌هیدبوون: ١٦ی كانونی یه‌كه‌می ٢٠٢١ حه‌ڵه‌ب