ڤیدیۆ.. لەیلا زانا، گەیشتە یاریگای ئامەد سپۆر بزانە چۆن پێشوازیی لێدەکەن

دادگایەکی ئێران سزای 74 ساڵ زیندانیی بەسەر 22 خۆپیشاندەری رۆژهەڵاتی کوردستاندا د ەسەپێنێت. دادگایەکی ئێران لە شاری دێڵوڕان لە پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی کوردستان سزای زیندانی بە سەر ژمارەیەک دەستگیرکراوی ناڕەزایەتییەکانی ئەو بەشە لە کوردستاندا دەسەپێنێت. 22 گەنجی شاری دێڵوڕان کە بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکانی ئەو شارەی رۆژهەڵاتی کوردستان دەستگیرکرابون لە لایەن دادگاوە سەرجەمیان بە 74 ساڵ زیندانیی سزا دراون. بە پێی سزاکەی دادگای ئێران لە دێڵوڕان زۆربەی ئەو دەستگیراوانە لە نێوان دو ساڵ بۆ پێنج ساڵ سزای زیندانیان بەسەردا سەپێنراوە. سزاکای دادگاکە لە کاتێکدایە بە پێی ئامارەکان تەنها لە رۆژهەڵاتی کوردستان زیاتر لە شەش هەزار کەس بە بیانوی بەشداریی لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان دەستگیر کراون و هاوکات زیاتر لە 18 هەزار کەسیش لە ئێران دەستگیر کراون و چاوەڕێی سزای دادگاکانی ئێران دەکەن.  

هاوڵاتی بەختیار عەلی، جێگری سەرۆکی ڕێکخراوی ملەکەوە بۆ پاراستنی ژینگە كە ڕێکخراوێکی خۆبەخشین لەقەزای پێنجوێن بە هاوڵاتی راگەیاند: داوا لەحکومەت و لایەنەکان دەکەم واز لەکەمپەین و ھەڵمەتی ڕواندنی دار بھێنن با بێن دارستانەکان بپارێزن تەنھا پاراستنی دەوێ. وتیشی: خاوەنی دارستانێکی چڕو پڕی جوانین و ھاوڵاتیان بون بە دوو بەشەوە، بەشێکیان بەشێوازێکی ژیرانە سود لەدارەکان وەردەگرن داری وشک و سەر پەلەکان دەبڕنەوە ، بەشەکەی تریان بۆ مەبەستی بازرگانی دەیبڕنەوە زۆر بێ ڕەحمانە داری تەڕ بە مشار دەبڕنەوە کە ڕەنگە تەمەنی لە ١٠٠ بۆ ٣٠٠ ساڵ بێت و دەیفرۆشن". ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:"ساڵی پار لەپێنجوێن بەپێی زانیاریەکانمان زیاتر لەشەش ھەزار دار بڕدراوەتەوە کە تەمەنیان لەنێوان ٥٠ بۆ ٢٠٠ ساڵ بوە، ڕاستە هاوڵاتی دەدرێت بە دادگا بەڵام غەرامەکەی کەمە و پۆلیسەکانی دارستان نەرمی دەنوێنن سکاڵاکە ناگەیەننە بەردەم دادوەر چونکە خزم خزمێنەی تێدایە، ھەمانە سێ ھەزار چڵە داری بڕیوە نە بە پارە نەبە زیندانی سزا نەدراوە"، "ناوی بازرگانیش دراوە بەڵام دەستگیریان ناکەن، پێدەچێت پۆلیسی دارستانیش موبەریری ھەبێت کە تیمی گەڕۆکیان نیە یان کارمەندیان کەمە بەڵام ئەمە بیانو نیە، بازرگانەکان بە ئۆتۆمبێلی ئۆراڵ دەچنە سەر کەژوکێوە سەختەکان دارێکی زۆر دەبڕینەوە، هەیە لەمساڵدا یانزدە ئۆراڵ داری فرۆشتوە ئەمە بەس تەنھا یەک کەس، وەکو تەماتە لەناو بازاڕدا ھاوار دەکەن پیکابێک دار دەفرۆشین یان لەتۆڕی کۆمەڵایەتیەکان ڕێکلامی بۆ دەکەن" جێگری سەرۆکی ڕێکخراوی ملەکەوە بۆ پاراستنی ژینگە لەقەزای پێنجوێن دەڵێت: "بەپێی ئاماری نافەرمی لە ناحیەی ناڵپارێز و گەرمک و پێنجوێن زیاتر لە ١٠٠ کانەی خەڵوز ھەیە کە بەردەوام خەڵوز بەرھەم دەھێنێت"، وتیشی: "پێنجوێن یانزدە ھەزار ماڵی لێیە زۆربەیان سۆپای دار بەکاردەھێنن، داوا لەحکومەت و لایەنەکان دەکەم واز لەکەمپەین و ھەڵمەتی ڕواندنی دار بھێنن با بێن دارستانەکان بپارێزن تەنھا پاراستنی دەوێ، یاخود ھەر دارێک کە دەبڕێتەوە با لەبەرامبەریدا ھەڵمەتێکی بۆ ڕابگەیەنرێت وەکو قەرەبوو، بەڵام ئەمە تێچوو کاتێکی زۆری دەوێت.

هاوڵاتی کۆمپانیای گاز پڕۆمی ڕووسی نەگەشتۆتە ئەو بڕە نەوتەی کە پیشبینی دەکرا لە لیدانی بیرە نەوتی سەرقەڵای پێنج لە قەزای کفری، کۆمپانیاکە بڕی ٤ ملیۆن دۆلاری تێداخەرج کردووە و بەوهۆیەوەش خەریکە توشی زیانێکی زۆر دەبیتەوە. بەپێی هەواڵێکی دەنگی ئەمریکا بیرە نەوتی سەرقەڵا پێنج کە دەکەوێتە سنوری گوندی ملە سورەی سەرقەڵای قەزای کفری، لە مانگی حەوتی ئەمساڵەوە دەستکراوە بە کارکردن تێیدا و لێدانی بیرەکە سێ قۆناغی بڕیوە لە کۆی پێنج قۆناغی لێدانی بیرەکە؛ لەگەڵ ئەوەشدا کە بڕێکی زۆر گاز ونەوتی تێدایە بەڵام نەگەشتۆتە ئەو بڕەی کە پێویستە. ئاراز محەمەد ڕۆژنامەنوسی ئابوری و بواری نەوت، لەبارەی بیرە نەوتەکانی گەرمیانەوە کە چوار بیرە نەوتن ئەوانیش بیرە نەوتەکانی سەرقەڵا یەک و دوو، بیرە نەوتی سەرقەڵا چوار وپێنجن، دەڵێت" بیرە نەوتەکانی گەرمیان ئاستی بەرهەمهێنانیان کەم بۆتەوە بەجۆرێک لە ٣٥ هەزار بەرمیلی ڕۆژانەوە بۆ ١٤ هەزار بەرمیل دابەزیوە، جگە لەوەش بەشێک لە بیرە نەوتەکان تێیاندا گاز تێکەڵ بە ئاو بووە" لەبارەی دابەزینی ئاستی بیرە نەوتەکانی سنوری گەرمیان تەها ئیبراهیم، بەڕێوبەری ناحیەی سەرقەڵا دەڵێت، لەوکاتەی من دەستبەکاربوومە ئاستی دەرهێنانی نەوت نەگەشتۆتە زیاتر لە ١٧ هەزار بەرمیل لەڕۆژێکدا. سەرجەم بیرە نەوتەکانی سنوری گەرمیان دەکەونە سنوری قەزای کفریەوە، ئەو نەوتەی کە لەوێ دەرئەهێنرێت لە قەزای خورمەڵەوە دەنێردێت بۆ تورکیا ولەوێشەوە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان ئەکرێت.

هاوڵاتی کەشناسیی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، ئەمڕۆ نزمترین پلەی گەرما لە حاجی ئۆمەران تۆمارکراوە کە چوار پلەی سیلیزی بووە. کەشناسێکیش دەڵێت، بارستە هەوایەکی سارد بەشیکی هەرێمی کوردستانی گرتووەتەوە و تاوەکو دووشەممە بەردەوام دەبێت. ئەمڕۆ شەممە  کەشناسیی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، نزمترین پلەی گەرمای تۆمارکراو چوار پلە بووە لە حاجی ئۆمەران و لە هەڵەبجە و سۆرانیش شەش پلە بووە. هەروەها رایگەیاند، سبەی ئاسمانی هەرێمی کوردستان ساماڵ دەبێت  پێشبینییەکانی بۆ پلەی گەرمای سبەی یەکشەممە بەمشێوەیەی خوارەوە بڵاوکردەوە: - هەولێر؛ 20 پلەی سیلیزی  - سلێمانی؛ 18 پلەی سیلیزی - دهۆک؛ 18 پلەی سیلیزی - کەرکووک؛ 22 پلەی سیلیزی - هەڵەبجە؛ 18 پلەی سیلیزی - زاخۆ؛ 19 پلەی سیلیزی - سۆران؛ 16 پلەی سیلیزی - گەرمیان؛ 23 پلەی سیلیزی هاوکات ئاراس جەبار، شارەزای کەشناسی  رایگەیاند، لە بەرەبەیانی ئەمڕۆوە بارستە هەوایەکی سارد سنووری پارێزگای سلێمانی و ناوچە سنوورییەکانی پارێزگای هەولێر و ئیدارەی راپەڕینی گرتووەتەوە و تاوەکو رۆژی دووشەممە بەردەوام دەبێت، بەڵام بارستە هەوا ساردەکە سنووری نێو شارەکانی، هەولێر، دهۆک و هەڵەبجە ناگرێتەوە. گوتیشی: "بۆ کۆتایی ئەم هەفتەیە ئەگەری شەپۆلێکی باران هەیە. لەلایکی دیکەوە دەستەی کەشناسی عێراق ئەوەی خستەڕوو، تاوەکو رۆژی سێشەممە ئاسمانی ناوچەکانی هەرێم ساماڵ دەبێت و لە رۆژی چوارشممە نمە باران لە ناوچەکانی هەرێم دەبارێت و لە شەودا دەگۆڕیت بۆ بارانی مامناوەند و ئەگەری هەیە هەورەبروسکەشی لەگەڵدا بێت.

هاوڵاتی بەیانیی ئەمڕۆ شەممە تەرمی ئاکام عومەر، فەرماندەی هێزەکانی کۆماندۆ لە رێگەی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی سلێمانییەوە گەڕێندرایەوە هەرێمی کوردستان و بە رێوڕەسمێکی سەربازی پێشوازی لێکرا. ئەمڕۆ شەممە (17ـی كانوونی یه‌كه‌م/ دیسه‌مبه‌ری 2022)تەرمی شه‌هید ئاکام عومەر گەیشتەوە سلێمانی و لە رێورەسمێکدا پێشوازی لێکرا. بڕیارە دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ تەرمی فەرماندەی هێزی کۆماندۆی کوردستان بگاتە هەولێر و وەک بنەماڵەکەی رایانگەیاندووە، لە گۆڕستانی شێخ ئەحمەد بەخاک بسپێردرێت. هەروەها بە ئامادەبوونی کۆمەڵێک بەرپرسی حیزبی و حکومی لە فڕۆکەخانەی سلێمانی رێوڕەسمێک بۆ پێشوازیکردن لە تەرمی ئاکام عومەر رێکخراو و هاوکات لە بارەگای یەکەی 70ی هێزی پێشمەرگەی کوردستانیش رێوڕەسمێک بۆ رێزگرتن لەو فەرماندەیە بەڕێوەدەچێت. هاوکات بافڵ جه‌لال تاڵه‌بانی ئه‌مڕۆ شه‌ممه‌ له‌میانی وتارێكدا له‌ مه‌راسیمی پێشوازی له‌ ته‌رمی ئاكام عومه‌ر، فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی كۆماندۆ، رایگه‌یاند، "هێزی كۆماندۆ كه‌ ئێستا ده‌یبینن و هه‌مو نه‌یار و دوژمنه‌كانمان لێی تۆقیون به‌شێكی ئه‌ساسی بو له‌ رێكخستنه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌، به‌شێكی ئه‌ساسی بو له‌ دروستكردنی ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ تایبه‌ته‌ی كه‌ هه‌مانه‌ له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانه‌كانمان، رۆڵێكی زۆر زۆر گرنگی هه‌بو له‌ رێكخستنه‌وه‌ی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان، كاك ئاكام یه‌كێك بو له‌و كه‌سانه‌ی وایكرد یه‌كێتی بگه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر رێبازه‌كه‌ی جه‌نابی مام جه‌لال، ئه‌و یه‌كێتییه‌ كه‌ ئه‌مڕۆ ده‌توانێت یارمه‌تی عێراق بدات ئینشاالله‌ یارمه‌تی هه‌مو خوشك و براكانمان بدات له‌ هه‌رچوار پارچه‌ی كوردستان". ئاکام عومەر، فەرماندەی فەرماندەیی هێزەکانی کۆماندۆی کوردستان رۆژی 19-10-2022 فەرماندەیی هێزێکی کۆماندۆی دەکرد بۆ کێوماڵکردنی ناوچەی زینانە لە گەرمیان و لەکاتی گەڕانەوەیاندا تۆڕێکی مین پێیاندا تەقییەوە و بەهۆیەوە ئاکام عومەر و حەوت پێشمەرگەی دیکە برینداربوون، دوای مانەوەی 10 رۆژ لە نەخۆشخانەی فارووق، بەهۆی قورسی برینەکەی رۆژی 19-10-2022 بۆ چارەسەر رەوانەی ئەڵمانیا کرا و رۆژی 12-12-2022 لە نەخۆشخانەیەکی شاری هانۆڤەری ئەڵمانیا گیانی لەدەستدا.  

رۆژنامەنوسێکی تورکیا ئاشکرای دەکایت هەدەپە ژنێک دەکاتە پاڵێوڕاو بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوی وڵاتەکەدا. ئیسماعیل سایماز، نوسەری رۆژنامەی (سۆزجو)ی تورکی لە دوایین وتاریدا ئاشکرای کرد، پارتی دیموکراتی گەلان(هەدەپە) بڕیاری داوە ژنێک کاندید بکات بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی تورکیا و لەو چوارچێوەیەشدا گوڵتان کشاناک دەبێتە پاڵێورای ئەو پارتە. سایماز ئاماژەی بەوە کردوە کە بەرپرسێکی باڵای هەدەپە پێی راگەیاندوە؛ ئەگەر کەمال کڵیچدارئۆغڵو، سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە)خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماریی تورکیا بپاڵێوێت ئەوا هەدەپە چاوپۆشیی لە کاندیدکردنی کشاناک دەکەن. گوڵتان کشاناک، هاوسەرۆکی پیشوی پارتی ئاشتی و دیموکراسی(بەدەپە) و سەرۆکی پێشوی شارەوانییەکانی ئامەد لە باکوری کوردستان شەش ساڵە لە زینداندایە و تا ئێستاش دادگای تورکیا بە فەرمی سزای بەسەردا نەسەپاندوە.  

عەمار عەزیز لەسنوری پارێزگای دهۆك لەكۆی 45 پاڵاوگەی نایاسایی 26 پاڵاوگەیان تێكدەدرێت و رادەگیرێن، 19 پاڵاوگەكەی تر پێشتر كارەكانیان راگیرابوو، بەڵام خەڵكی ناوچەكە بەگومانن بەشێك لەم پاڵاوگانەی كە راگیروان دواتر دەست بەكاربكەنەوە.  لە 2015وە ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەكۆی دەنگ بڕیاری داخستنی پاڵاوگەكانی كواشێ-یان دەركرد، ئەوەش بەهۆی تێكدانی ژینگەی ناوچەكە، دوای تێپەڕبوونی هەشت ساڵ بەسەر بڕیارەكە، دوێنێ 7ی كانونی یەكەم پاڵاوگەكان لەناوبران. مەهدی حەسەن، نیشەجێی قەزای سێمێل بەهاوڵاتی وت:» تێكدانی 26 پاڵاوگە جێگای دڵخۆشی یە بۆ هەموومان بەڵام ئێمە دەمانەوێت بەیەكجاری پاڵاوگەكان لەسنوری قەزاكە نەمێنن، چونكە دەیان ساڵە بێزاربووین لەدوكەڵ و بۆنی ناخۆش، تائێستاش زیاتر لە 10 پاڵاوگە ماون و تێكنەدراون، داوا لەحكومەت دەكەین رێگا بەهیچ كەسێك نەدەن جارێكی تر پاڵاوگە لەكواشێ دابنێن». عەبدولسەمەد تێلی، سەرۆكی لیژنەی وزەو پیشەسازی لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند:»لەساڵی 2015ەوە ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەكۆی دەنگ بڕیاری داخستنی پاوڵاگە نەیاساییەكانی ناوچەی كواشێی دەركرد، كەئەوكات 45 پاڵاوگە بوون، دواتر وەزارەتی ناوخۆو ئیدارەی پارێزگای دهۆكیش بڕیاری داخستنیانی دەركرد، بەڵام بەداخەوە بڕیارەكە جێبەجێ نەكرا، ئەوەش بەهۆی ئەوەی خاوەنی پاڵاوگەكان بەهێزن و خەڵكی بەهێزیش لەپشتیانەوەیە، پێویستبوو هەر ئەوكات رێگرییان لێكرابایە، چونكە كاركردنی ئەو پاڵاوگانە زیانێكی زۆر گەورەی بەژینگەی پارێزگای دهۆك گەیاندووە، بڕیاری داخستنی پاڵاوگەكان هەنگاوێكی دڵخۆشكەرە، بەڵام لەمە گرنگتر ئەوەیە چیتر رێگا بەهیچ كەس و لایەنێك نەدرێت لەو شوێنە كاربكات». هەر سەبارەت بەپاڵاوگە نایاساییەكان، خەلیل مەحمود، قایمقامی قەزای سێمێل بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت:»دوایین بڕیاری حكومەت بۆ داخستنی پاڵاوگەكان لە 25ی ئابی 2021 بوو، ئەوكات خاوەنی پاڵاوگەكان ناڕازیبوون، بەڵام حكومەت سووربوو لەسەر ئەوەی دەبێت دابخرێن، دواتر لیژنەیەك پێكهێنرا كەمۆڵەت بدرێتە هەندێكیان، بەڵام بەمەرجێك تەواوی رێنماییەكان حكومەت جێبەجێ بكەن، لەكۆی 45 پاڵاوگە خاوەنی هەشت پاڵاوگە وازیان لەكاركردن هێناو پاڵاوگەكانیان داخست، ئەو لیژنەیەی كەپێكهێنرابوو بۆ بەدواداچوونی كاری پاڵاوگەكان، 11پاڵاوگەیان هەڵبژارد كەئەگەر رێنماییەكان جێبەجێ بكەن دەتوانن كاربكەن، بەڵام رێنماییەكانی حكومەتیان جێبەجێنەكردبوو، بۆیە كارەكانیان هەڵپەسێردرا، 26 پاڵاوگەی تر مابوون دوێنێ بەپێی بڕیاری ژمارەی سێی ساڵی 2018 تایبەت بەزیادەڕەوی بەسەر زەوی شارەوانی هەڵساین بەلەناوبردنیان». وتیشی:»خاوەنی ئەو 26 پاڵاوگەیە بەناوی دروستكردنی كارگە موڵەتیان وەرگرتبوو، بەڵام لەجیاتی ئەوەی كارگە دروستبكەن پاڵاوگەیان دانابوو، بەپێی یاسا شوێنەكانیان لەناوبران، ئێستا هیچ پاڵاوگەیەك لەسنوری قەزای سێمێل ئیش ناكات». هاوكات دڵشاد عەبدولڕەحمان، بەرێوەبەری گشتی ژینگە لەپارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند:»بۆ ئەم قوناغە 26 پاڵاوگە لەناوچەی كواشێ لەناوبراون، بەڵام  11 پاڵاوگەی تر ماون كەهێشتا حكومەت بڕیاری كۆتایی لەسەریان نەداوە كەئایا ئەوان كاردەكەن یان بەپێچەوانەوە، ساڵێكە چارەنوسی ئەوان بە هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە، بەڵام بەگشتی بەرنامەی حكومەت و لایەنە پەیوەندیدارەكان ئەوەیە كێشەی ناوچەی كواشێ لەڕووی ژینگە بەگشتی چارەسەربكەن». وتیشی:»دوو بۆ سێ مانگە هیچ پاڵاوگەیەك لەكواشێ كارناكات ، پێشتر هەندێكیان بەنهێنی كاریان دەكرد، بەڵام ئەوەش نەماوە».

جەژنی ئێزی یاخود رۆژووی فەقیران لە دوو حەفتەی مانگی تشرینی یەکەمی هەموو ساڵێکدا بەڕێوە دەچێت. بەگوێرەی رۆژمێری کوردانی ئێزدی رۆژی سێشەممە و چوارشەممە  و پێنجشەممە باوەڕمەندانی ئێزدی بەڕۆژوو دەبن و رۆژی هەینی دەکەن بە جەژن. لە یەکەم رۆژی جەژندا باوەڕمەندانی ئێزدی دەچنە سەرقەبران و دواتر بە سەردانکردنی یەکدی، جەژنەکە پیرۆز دەکەن. کوردانی ئێزدی پێیان وایە، حەفتەی یەکەم و دووەمی مانگی کانونی یەکەم، رۆژە هەرەکورتەکانی ساڵن، بۆیە لە  لەو دوو حەفتەیەدا سێ ڕۆژ بە رۆژوو دەبن کە دەکەوێتە رۆژانی سێ شەممە، چوارشەممە و پێنج شەممە. لەو رۆژانەدا نابێت هیچ ئاژەڵ و پەلەوەرێک سەرببڕێت. نابێت قسەی نەشیاو بکرێت. هەموو کەسێک کارەکانی رادەگرێت. لەو رۆژەدا بە تەنیا لەخوا دەپاڕێنەوە. لەم رۆژانەدا داوای لە خوای پەروەردگار دەکریت کە خۆر بپارێزێت کە سەرچاوەی ژیانە. لە باوەڕی ئێزدیەکاندا ئەو کەسەی بەرۆژوو دەبێت پێویستە لەهەر شتێک زیاتر درۆ نەکات. رۆژووی ئێزی بەسەر نەخۆش و ئەو کەسانەی کە بە ناچاری گەشت دەکەن فەرز نییە. رۆژووی ئێزی بەر لە خۆرهەڵات دەست پێدەکات و لە خۆرئاوابوون کۆتایی دێت.

لە روحای باکوری کوردستان، ئۆتۆمبێڵێک کە ژمارەیەک پەنابەری تێدابوو، کەوتە نێو کارێزێکی ئاوەوە و هەشت پەنابەر گیانیان لەدەستدا. ئەمڕۆ لە گەڕەکی بیچەری ناوچەی حەڕانی پارێزگای روحای باکوری کوردستان، ئۆتۆمبێڵێکی نەفەرهەڵگر کە ژمارەیەک پەنابەری نایاسایی بار کردبوو، لە رێگەکەی دەرچوو و تەقلەی لێدا. لە ئەنجامدا، ئۆتۆمبێڵەکە کەوتە نێو کارێزێکی ئاوەوە کە بە مەبەستی ئاودێری هەڵکەندرابوو. بەگوێرەی میدیاکانی تورکیا، لە رووداوەکەدا هەشت پەنابەر گیانیان لەدەستداوە. ژمارەیەک پەنابەریش بریندار بوون کە ژمارەی بریندارەکان ئاشکرا نەکراوە. تاوەکو ئێستا، ناسنامەی پەنابەرەکان ئاشکرا نەکراوە، بەڵام پیشبینی دەکرێت، خەڵکی سوریا و ئەفغانستان بن. باسی ئەو دەکرێت، کەسێک دەستگیرکراوە کە گۆمانی قاچاخچێتی مرۆڤی لێدەکرێت.

سەلاحەدین دەمریتاش، بە چوار زمانی کوردی، تورکی، فارسی و ئازەری بەهۆی لەسێدارەدانی چالاکوانانەوە، حکومەتی ئێرانی ئیدانە کرد. سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە)، تویتێکی لەبارەی دەستگیرکردن، کوشتن و لەسێدارەدانی چالاکوانان لە ئێران بڵاوکردەوە. دەمیرتاش تویتەکەی بە چوار زمانی، کوردی، تورکی، فارسی و ئازەری، تویتەکەی بڵاوکردەوە و دەڵێت، " من دەوڵەتی ئێران ئیدانە دەکەم کە دەیەوێت ئازادی گەلان بە کوشتن، دەستگیرکردن و لەسێدارەدان زەوت بکات! داواکاری ئازادی گەلان بە سێدارە، لێدان و زیندان، راناگیرێت. بە کوشتنی داواکاری ئازادی لەناونابریت. خۆپیشاندانەکانی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان، ئەمڕۆ ١٦ی کانونی یەکەم، سێ مانگی تەواو کرد کە ١٦ی ئەیلولی ئەمساڵ دەستی پێکرد. بەگوێرەی ئامارە فەرمیەکان تاوەکو ئێستا ٤٥٠ کەس کوژراون، بە هەزاران کەسیش بریندار و دەستگیرکراون. تاوەکو ئێستا دوو گەنجی چالاکوان لەسێدارەدراون، سزای لەسێدارەدان بەسەر ١١ کەسدا سەپێنراوە و دۆسیەی لەسێدارەدانی ٢٥ کەسی دیکەش لە دادگاکانە.

ئیمان زەندی وەرزی سەرماو سۆڵە دەستیپێكردووە پلەی گەرماش لەهەندێك شوێنی ناوچە كوێستانیەكان دەگاتە ٢٥ پلەی ژێر سفر، بەمەش داربڕینەوەو كڕینی خەڵوز خواستی زۆری لەسەر دەبێت، بەڕێوەبەری راگەیاندنی پۆلیسی دارستان و ژینگەی هەرێم رایگەیاند: بڕینەوەی داری تەڕ لەبەر سوتەمەنی نیەو  دوو داواكاریمان پێشكەش بەوەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار كردووە كەخەڵوز هاوردە بكرێت و باج وەرنەگیرێت، وتیشی: بۆ ١٠ مانگی ئەمساڵ هەزارو ٧٣٢ پەڕاوی لێكۆڵینەوەمان هەبووە، لەو ژمارەش ٦٧٨ پەڕاویان سەرپێچی ژینگەییە كە لەهەر نۆ بەڕێوەبەرایەتیمان تۆماركراوە، كەتێیدا دەستگیراوە بەسەر مشارو ماتۆڕی داربڕین و تەور لەگەڵ لایت و ئۆتۆمبێل، هەرچی غەرامەكانیشە بەپێی جۆری دارو تەمەنەكەی تۆماردەكرێت. هاوكات بەڕێوەبەری گشتی بازرگانی لەوەزارەتی بازرگانی هەرێم دەڵێت: رێگەپێدراو نیە خەڵوز هەناردە بكرێت، وەكو وەزارەتی بازرگانی مۆڵەتمان بەو كارە نەداوە، و كارگەمان نیە بەفەرمی خەڵوزی دارین و بەردین بەرهەمبهێنێت. بەپێی ئامارێكی فەرمی ساڵی پار ٢٦ هەزارو ١٧٠ تۆن خەڵوز هاوردەی هەرێمی كوردستان كراوە. شەماڵ باوانی ناوی خوازراوی خاوەن كورەچیەكی خەڵوزە، ئەو تەمەنی ٣٣ ساڵەو ماوەی سێ ساڵیشە وازی لەپیشەی كانە خەڵوز هێناوە، ئەو شارەزایی تەواوی هەیە لەدروستكردنی خەڵوز بەشێوەی زانستیانەو پشتی بەدارە وشكەكانی كوێستانەكان دەبەست و لەكانەكەی دەیكرد بەخەڵوز، بەڵام ئەو دژی بڕینەوەی داری تەڕە. شەماڵ دانیشتوی گوندێكە لەیەكێك لەكوێستانەكانی كوردستان، ئەو باس لەهەنگاوەكانی بەخەڵوزبوون دەكات و بۆ هاوڵاتی وتی: «بە سێ جۆر خەڵوز بەرهەمدێت، تەنها باسی جۆرە سەركەوتووەكەیان دەكەم، ئەویش لەهۆدەیەكی دوو بەسێیە بەبەرزی مەترێك و ٧٠ بۆ دوو مەتر، بەخشتی گڵ هەڵیدەچنین چونكە زیاتر بەرگەی گەرما دەگرێت كونیلەدارە بۆ هەواگۆڕكێ، پاشان داری پێویستی تێدەكرێت و سەقفەكەی بەچینكۆ دەگیرێت، بەڵام بازنەیەك لەنێو سەقفەكە جێدەهێڵین چونكە لەو بازنەیەوە گڕی پێوەدەنرێت، دارەكان گڕی نیە تەنها دووكەڵی هەیە بەماوەی سێ رۆژ دەبێت بەخەڵوزێكی زۆرباش»، «ژورەكە بە بلۆك كرابێت خەڵوزەكەی باش نابێ، پێشتر مۆڵەتی كانی خەڵوز هەبوو، بەڵام ئێستا كەس مۆڵەتی نیە، بۆ یەك تۆنی خەڵوز پێنج تۆن داری پێویستە، كێشی یەك فەردە خەڵوزی باش لەنێوان ٢٥ بۆ ٣٠ كیلۆدایە نرخەكەشی لەنێوان ١٠ بۆ ١٤ هەزار دیناردایە، خەڵوزكردن بە زانست نیە بەڵكو بەویژدانە، داری بەر باران لەگەڵ تەڕ بەكەڵك نایەت بۆ خەڵوز، خەڵكێكی زۆر پێیان وایە داری تەڕ زۆر باشەو بێڕەحمانە كەوتوونەتە بڕینەوەی، بازرگانەكان گەیشتوونەتە ئەو راستیەش كەخەڵوزی داری تەڕ باش نیە، بۆ ئەو مەبەستە رێگای تریان گرتووەتەبەر، دارە تەڕەكە دەبڕێتەوە بۆ ماوەی ساڵێک دایدەنێ تاوشك دەبێت ئەوكاتە دەیكات بەخەڵوز» شەماڵ وا دەڵێ. ئەو دەڵێت: «هەر لەناوخۆدا قاچاخیكردن دەكرێت ساڵانی رابردوو حكومەت چاودێری وردی كانەكان و بڕینەوەی داری دەكرد، هەروەها بەپەڕاوێك كەمۆری پێوەبوو رێگە دەدرا خەڵوز ببرێت بۆ ناوچەكانی كوردستان، بەڵام ئێستا ئەو چاودێرییە نەماوەو بووە بەهەڕەمەكی، ژمارەی كانەكان نازانرێت چونكە تۆمارناكرێت. ئەو شوێنانەی خەڵوز دەكەن ناوچە سنورییەكانی وەكو پێنجوێن، سۆران، رانیە، پیرەمەگرون، قەڵادزێ، شێنێیە كەسود لەدارەكانی وێوڵ و بەڕووو مازوو لەگەڵ قەزوان و گۆیژو زەیتیون دەبەستن و نابێت دارەكان تووشی كرمۆڵ و كەڕوو مێرووەكان بووبێت. محەمەد مەحوی، ئەندازیاری كیمیایی و شارەزا لەبواری ژینگە بەهاوڵاتی وت: «خەڵوزی دار كورەیە، كانی خەڵوز زیاتر خەڵوزی بەردین دەگرێتەوە، خەڵوزی دار بۆ ماوەیەكی كەم دەمێنێتەوە، بەڵام خەڵوزی بەردین گەرمییەكی زۆری هەیەو بەكاتژمێر دەمێنێتەوەو هەروەها هاوكاری خەڵوزە دارەكەیە، جۆرێكی تر لەخەڵوز هەیە لەچینەوە دێت كەدەستكردەو لەناو زەرفی تایبەتدایەو شێوەیان خڕخڕەو بەرگەی زۆر دەگرێت، گوایە دەڵێین لەتەنۆڵگەری ورد وردی پلاستیكی بەرهەمدێت، سوودەكەشی تەنها ئەوەیە بڕینەوەی دار كەمدەكاتەوە». نەوزاد شێخ كامل، بەڕێوەبەری گشتی بازرگانی لەوەزارەتی بازرگانی هەرێم بەهاوڵاتی راگەیاند: «رێگەپێدراو نیە خەڵوز هەناردە بكرێت، وەكو وەزارەتی بازرگانی مۆڵەتمان بەو كارە نەداوەو كارگەمان نیە بەفەرمی خەڵوزی دارین و بەردین بەرهەمبهێنێت، بەڵام هەوڵ هەیە كارگەی خەڵوزی بەردین دروستبكرێت، بەو هۆیەوە چەند داواكاریەك پێشكەشكراوە بەوەزارەت و بەڕێوەبەرایەتی گەشەپێدانی پیشەسازی، ئەم پیشەسازییە بۆ كوردستان گرنگەو كەرەستەكانیشمان هەیە»، ئەو دەڵێت: «هاوردەكردنی خەڵوز دەچێتە كۆمەڵەی چوارچێوەی بازرگانی گشتییەوە كە لەماددەی جۆراوجۆر پێكهاتووەو خەڵوز یەكێكە لەجۆرەكانی و بازرگانیوەكی رێگەپێدراوە». هاوكات بەرگەشت واحید، بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی دەستەی وەبەرهێنان بەهاوڵاتی وت: «كانە بەردین و كورەی دارینی خەڵوز لەكوردستان بوونی نیە، لەسەردەمی بەعس هەوڵدرابوو لەپێنجوێن دروستبكرێت، ئاگادارنین كەوەبەرهێنان بكرێت لەدروستكردنی كارگەی خەڵوزی بەردین». لەجیهاندا نزیكەی سێ ترلیۆن درەخت هەیە، بەڵام ساڵانە زیاتر لە 10 ملیار درەخت دەبڕێنرێتەوە، بەهۆی ئەم قڕكردنەوە دەردانی كاربۆن زیادیكردووە لەهەوادا، بەپێی هەندێك لێكۆڵینەوە  گەر بەم رێژەیە داربڕین بەردەوام بێت و كار بۆ روواندنی دار نەكرێت لەماوەی 100 ساڵدا دارستانەكان لەناودەچن. بەپێی ئەو داتاو زانیارییەی هاوڵاتی لەوەزارەتی كشتوكاڵی هەرێمی كوردستان دەستیكەوتووە زۆرترین رێژەی پانتایی سەوزایی لەدهۆكە كەڕێژەكەی 27.58%، بەدوایدا پارێزگای هەڵەبجەیە بەڕێژەی 10.4%و سلێمانی بەڕێژەی 9.1%، هەولێریش 9.5% سەوزاییە، بڕیاریشە سەوزایی لەناوچەكانی كوردستان بەڕێژەی 12.44% دروست بكرێت. رائید فواد ئەحمەد زراری، بەڕێوەبەری راگەیاندنی پۆلیسی دارستان و ژینگەی هەرێم بەهاوڵاتی وت: «بڕینەوەی داری تەڕ لەبەر سووتەمەنی نیە بەڵكو لەسەدا ‏٨٠یبازرگانان و چاوچنۆكەكان دەیبڕنەوە، هاووڵاتی ئاسایی گوندەكان تەنها لق و پۆپە وشەكەكان دەبڕنەوە و خەڵكی ناوچە شاخاوییەكان سكاڵا تۆماردەكەن لەسەر ئەو بازرگانانە، دوو داواكاریمان پێشكەش بەوەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار كرد كەخەڵوز هاوردە بكرێت و باج وەرنەگیرێت، دووەم رێنماییەك دەربكەن بەهیچ جۆرێك ماسی بەدار نەبرژێنرێت، پێشتر باجی گومرگی لەسەدا دوانزدە بوو داوای كۆبوونەوەمان لەگەڵ وەزیری كشتوكاڵ كرد، داوامانكرد باج بكرێتەوە بە لەسەدا چوار، بەڵام ئێستا باج بووە بە ‏٥٪،بەڵاموەزارەتیداراییرەزامەندنیەباجنەمێنێتچونكە لەڕووی ئابورییەوە بیردەكاتەوە، نازانین چەند كانە خەڵوز هەیە لەكوردستان، گەر بزانین دەستی بەسەردادەگرین، بەهەمان شێوە بۆ رێگا قاچاخیەكەش بەوجۆرەیە، هیچ كانێك لەكوردستان رێپێدراو نیەو قەدەغەیە، چونكە ژینگە پیس دەكات». لەبارەی سكاڵاو غەرامەكان فواد زراری دەڵێت: «بۆ ١٠ مانگی ئەمساڵ هەزارو ٧٣٢ پەڕاوی لێكۆڵینەوەمان هەبووە، لەو ژمارەش ٦٧٨ پەڕاویان سەرپێچی ژینگەییە كە لەهەر نۆ بەڕێوەبەرایەتیمان تۆماركراوە كە تێیدا دەستگیراوە بەسەر مشارو ماتۆڕی داربڕین و تەور لەگەڵ لایت و ئۆتۆمبێل، هەرچی غەرامەكانیشە بەپێی جۆری دارو تەمەنەكەی تۆماردەكرێت، بۆ یەك داری تەمەن یەك ساڵ بۆ ٣٢ ساڵ ١٠ بۆ ٥٠٠ هەزار دینارە، بۆ داری جۆر جیاوازیش دوو ملیۆن دینار غەرامەكەیەتی، ئەمەش بەپێی یاسای ژمارەی ١٠ی ساڵی ٢٠١٢ی وەزارەتی كشتوكاڵە. هەروەها محەمەد مەحوی، ئەندازیاری كیمیایی و شارەزا لەبواری ژینگە هەر لەلێدوانەكەیدا بۆ هاوڵاتی وتی: «گازە زیانبەخشەكانی خەڵوز كاربۆمۆنۆكسایدە واتە دوانەئۆكسیدی كاربۆن لەگەڵ (ئێن.ئۆ.ئێكس) و (ئێس.ئۆ.ئێكس)ە بەشێوەی دووكەڵ لەهەوادا بڵاودەبنەوە كە لەشوێنی داخراودا بێت دەبێتەهۆی مردنی مرۆڤ، دانانی سۆپای دارین یاخود كورە بووە بەناچاری لەكوردستان نرخی پیكاپێكیش حسابكە هێندە نرخی نەوتەكە بەرزە». محەمەد مەحوی، ئەندازیاری كیمیایی و شارەزا لەبواری ژینگە بەهاوڵاتی وت:»دار ئەمساڵ زیاتر بۆ خۆ گەرمكردنەوەیە بەكاردێت، ئەم دیاردەیە بۆ ئەمساڵ لەهەورامان زۆر زیادی كردووەو پشتیان بەداری وشكی پار بەستووە، هەندێكی تر دار بۆ برژاندن بەكاردێت لەگەڵ دروستكردنی خەڵوز». بەپێی ئامارێكی فەرمی كەهاوڵاتی دەستیكەوتوە لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی گومرگی هەرێم بۆ ساڵی پار ٢٦ هەزارو ١٧٠ تۆن خەڵوزی دارو خەڵوزی بەردین هاوردە كراوە، كە  ١٣ هەزارو ٣٢٠ تۆن خەڵوزی دارو ١٢ هەزارو ٨٥٠ تۆن خەڵوزی بەردین، سەرچاوەی هاوردەكەش وڵاتانی ئۆكرانیاو روسیاو چین و توركیاو ئێران، ...هتدە. جۆرەكانی خەڵوز خەڵوزی بەردین لەكاربۆن و بەشێك لەهایدرۆجین و سولفەرو كەمێك نایترۆجین پێكدێت و رەنگی رەشە، هەروەها كانزایەكی رەقەو لەژێر زەوی لەشیبونەوەی پاشماوەی رووەك و گیانداران دروستدەبێت و مادەی فۆسیلیەو بەهۆی پەستان و پلەی گەرمی و تێپەڕبوونی ملیۆنان ساڵ دروستدەبیت و بەزۆری بەكاردێت لەبەرهەمهێنانی وزەی كارەباو گەرمی، هەروەها دۆستی ژینگە نیەو CO2 ی زۆر دەكاتە ژینگەوە، بەڵام خەڵوزی دارین زۆربەی لەكاربۆن پێكهاتووەو رەنگی خۆڵەمێشیەكی تاریكە، هەروەها لەئەنجامی سووتان و پاشماوەی رووەكی و ئاژەڵ دروستدەبێت و وەكو سووتەمەنی و سەرچاوەی كاربۆنی بەكاردێت و ماددەیەكی خاوێنترە، چونكە گەرمی زیاتر بەرهەمدێنێت.

  شەنای فاتح منداڵبوونی ناسروشتی بەگشتی لەجیهاندا زیادی كردووەو بەپێی ئامارێكیش كە لەبەردەستی رۆژنامەی هاوڵاتی-دایە نیوەی ئەو منداڵانەی لەهەرێمی كورستان و بەدیاریكراوی لەشاری سلێمانی لەدایك دەبن، بەنەشتەرگەری لەدایكبوون، پسپۆڕێكی بواری ئافرەتانیش دەڵێت: بەتووێژینەوە سەلمێنراوە كە ئەو منداڵانەی بەڕێڕەوی سروشتی لەدایك دەبن رێژەی هەستیاریان و تەنگەنەفەسی و رەبۆیان لەداهاتوودا كەمترە لەو منداڵانەی كە بەنەشتەرگەری لەدایكدەبن. بەشێك لەخانمان بەتایبەت ئەوانەی كە لەتەمەنێكی كەمدا (١٦-٢٠ ساڵی) هاوسەرگیری دەكەن و دووگیان دەبن باس لەوە دەكەن كەترسێكی زۆریان لەژان و منداڵبوونی سروشتی هەیە، بۆیە پەنا دەبەنەبەر نەشتەگەری بۆ لەدایكبوونی منداڵەكانیان. لەماوەی مانگی رابردوو 981 منداڵ لەنەخۆشخانەی منداڵبوونی فریاكەوتنی فێركاری سلێمانی لەدایكبوون لەو ژمارەیە 442 منداڵیان بەنەشتەرگەری لەدایكبوون. هەر لەمانگی رابردوودا لەنەخۆشخانەی منداڵبوونی فریاكەوتنی فێركاری 650 منداڵ لەبەشی نەبەكام داخڵكراون و 22 حاڵەتی لەدایكبوونی دووانەو چوار حاڵەتی لەدایكبوونی سیانە 59 لەبارچوون هەبووە. بەشێوەیەكی گشتی چەند هۆكارێك هەن وادەكەن كەپێویست بكات منداڵەكە بەنەشتەرگەری لەدایك ببێت. د.هالا جەودەت پسپۆڕی نەخۆشییەكانی ئافرەتان و لەدایكبوون و بەڕێوبەری پێشووی نەخۆشخانەی ئافرەتان و لەدایكبوونی فێركاری هەولێر لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»نەشتەرگەری منداڵبوون نەك تەنها لەكوردستان بەڵكو لەسەرانسەری جیهان زیادیكردووە، بێگومان منداڵبوون بەسروشتی باشترە، ئەگەر بێت و پڕۆسەكە بەسروشتی ئەنجامبدرێت نەك بە نەشتەرگەری چونكە پڕۆسەیەكی فیسیۆلۆجیە و ئەو ژانە كەدێت وادەكات ئەو منداڵە بە رێڕەوی منداڵبووندا بێتە خوارەوەو لەكاتی هاتنە خوارەوەشیدا هەندێ جۆری بەكتریای باش هەیە لەو رێرەوەدا كەهانی منداڵەكە دەدات تووشی نەخۆشی و هەستیاری نەبێت و بەتووێژینەوە سەلمێنراوە كە ئەو منداڵانەی بەڕێرەوی سروشتی لەدایكدەبن رێژەی هەستیاریان و تەنگەنەفەسی و رەبۆیان لەداهاتوودا كەمترە لەو منداڵانەی كە بەنەشتەرگەری لەدایك دەبن، بەڵام ئەمە واتای ئەوە نییە كە بەهیچ جۆرێك نەشتەرگەری نەكەین یاخود نەڵێین كەنەشتەرگەری باشە». د.هالا وتیشی: «منداڵبوونی سروشتی پاش چەند كاتژمێرێك ئافرەتەكە دەتوانێت بگەڕێتەوە ماڵەوەو ژیانی ئاسایی بەڕێبكات و شیری خۆی بداتە منداڵەكەی كەهاندەر دەبێت بۆ ئەوەی كەمنداڵدانەكەی بگەڕێتەوە شوێنی خۆی و كەمتر تووشی خوێنبەربوون ببێت، واتە رێژەی خوێنبەربوون پاش منداڵبونی سروشتی زۆر كەمترە لەمنداڵبوون بەنەشتەرگەری، هەرچەندە ژانی دەبێت و رەنگە تووشی تەقەڵ یان دوورینەوە ببێت، بەڵام وەك ئەو ئافرەتە نییە كە بە نەشتەرگەری منداڵی دەبێت. ئەوان وەك پزیشكانی ئافرەتان لەساڵی ٢٠١٤وە هەوڵی ئەوەیان داوە كە لیژنەیەك پێكبهێنن وەك لیژنەیەكی زانستی كە لەدوو پزیشكی پسپۆڕ پێكبێت رۆژانە ئەو نەخۆشانەی بۆ نەشتەرگەری ئامادەكراون بەپێی فۆڕمی تایبەت ئەو پزیشكانە بیانبینن و پشكنینیان بۆ بكەن بەتایبەت بۆ ئەو خانمانەی منداڵی نۆبەرەیانەو زۆرجار نەخۆش سوورە لەسەرئەوەی نەشتەرگەری بۆ ئەنجامبدرێت بێ ئەوەی بنەمای زانستی هەبێت لەو كاتەدا رەزامەندی ئەو لیژنەیە وەرناگرێت كە نەشتەرگەری بۆ بكرێت.  چەند ساڵێكە كە ئەو لیژنەیە هەیە لەنەخۆشخانەی ئافرەتان و لەدایكبوون توانیومانە رێژەی نەشتەرگەری لەنێوان ٣٠٪ تاوەكو ٣١٪ بپارێزین و زیادی نەكردووە»، د.هالا جەودەت وای وت. میدیا محەمەد، ئافرەتێكی تەمەن ٣٩ساڵە و پێنج منداڵی لەڕێگەی نەشتەرگەرییەوە بووە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «بارودۆخی تەندروستیم هۆكاربوو كە لەڕێی نە شتەرگەرییەوە منداڵی یەكەمم لەدایكببێت و ئازارو ناڕەحەتی وایلێكردم كە بترسم لەئازاری منداڵبوون بەڕێگای سروشتی. وتیشی: «من هیچ كات بیرم لە نەشتەرگەری نەكردبووەوە ئەگەر تەندروستی دایكەكەو كۆرپەكە سەلامەت بێت ئەوا باشترین منداڵبوون بەڕێگای سروشتیەو بێگومان ئەگەر منداڵیش پێش وادەی خۆی لەدایك بێت ئەوا كێشەی تەندروستی بۆ دروستدەبێت»؟ هاوكات، شیلان ئەحمەد ئافرەتێكی تەمەن ٤٤ ساڵەو حەوت منداڵی بەڕێگای سروشتی لەدایكبوون، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «خۆم و منداڵەكانیش هیچ كێشەیەكی تەندروستیمان نەبووەو نەشمویستووە بەڕێگای نەشتەرگەری منداڵەكانم لەدایكببن و لەئازاری منداڵبوونی سروشتیش نەترساوم، هەرچەندە بۆ منداڵی شەشەم و حەوتەم تووشی فشاری خوێن بووم، بەڵام نەبوونە هۆكاری ئەوەی نەشتەرگەری ئەنجام بدەم لەماوەی دووگیانیمدا زۆر گرنگیم بەخواردنە سروشتییەكانی وەك سەوزە و میوە داوە». بەشێوەیەكی گشتی سێ هۆكار وادەكەن نەشتەرگەری منداڵبوون بۆ خانمان  ئەنجامبدرێت ئەوانیش: هۆكاری پەیوەندیدار بەدایكەكە، بەتایبەت ئەو ئافرەتانەی لەسەروو ٣٨ ساڵی هاوسەرگیری دەكەن و دووگیان دەبن، ئەو ئافرەتانەی كەكێشیان زۆرەو نەخۆشی شەكرەشیان هەیە، یان ئەو ئافرەتانەی كە نەخۆشی درێژخایەنیان هەیەو نەخۆشیەكانیان كۆنترۆڵ ناكرێت، ئەو ئافرەتانەی كەكەمترین وەرزش دەكەن و ماسولكەكانیان لاوازبوون، ئەو ئافرەتانەشی كە لاوازن و كێشیان لەخوار ٤٥ كیلۆگرامەوەیە.  هۆكاری پەیوەندیدار بەمنداڵەكە، كاتێك كەمنداڵەكە دانیشتبێت واتە قاچی لەخواری منداڵدانی دایكەكەوە بێت، ئەو منداڵانەی كە دووانەو سیانەن، ئەو منداڵانەی كێشیان سەروو چوار كیلۆگرامەوەیە یان پەتی وێڵاش لەملیان دەئاڵێت، ئەو منداڵانەی لەكۆتایی مانگی نۆیەمەوە كێشیان كەم دەبێت و ئاوی دەوروبەری منداڵدان كەمدەبێت واتە منداڵەكە لەژێر كێشەیەكی ترسناكدا دەبێت پەنا دەبرێتە بەر نەشتەرگەری.  هەروەها ئەو رێڕەوەی كەمنداڵەكە پیایدا تێپەڕدەبێت لەكاتی لەدایكبووندا، ئەگەر هاتوو گرێ هەبێت لەڕێڕەوی منداڵبوون یان وێڵاشەكە لەخوارەوەی منداڵداندا بێت و رێڕەوی منداڵبوونەكە بگرێت، ئەگەر هاتوو پێشوەختە وێڵاشەكە لێببێتەوە كەئافرەتەكە لەكاتی دووگیانی تووشی خوێنبەربوون ببێت بەتایبەت ئەو ئافرەتانەی كە پاڵەپەستۆی خوێنیان هەیە، هەروەك ئەگەر بێت و وێڵاشەكە بەشێوازێكی باش كارنەكات و هاتوچۆی خوێن لەناو وێڵاشەكە باش نەبێت و خوێنێكی كەم بۆ منداڵەكە بچێت و منداڵەكە تووشی تەنگەنەفەسی و كەمبوونی گەشەی ببێت نەشتەرگەری ئەنجامدەدرێت. ئەگەر بێتو پێشوەختە سەراوی ئافرەتەكە كون ببێت و ئاوی دەوروبەری كەم ببێتەوە ئەوەش رەنگە تووشی نەشتەرگەری ببنەوە، بەڵام مەرج نییە هەر ئافرەتێك ئەم هۆكارانەی هەبوو تووشی نەشتەرگەری ببێت. د.هالا جەودەت پسپۆڕی نەخۆشییەكانی ئافرەتان داواكارە لەئافرەتان هەركاتێك كەدووگیان دەبن هەوڵبدەن سێ بەشی دووگیانییەكەی كە پێكهاتووە لەسێ مانگی یەكەم و سێ مانگی ناوەندو سێ مانگی كۆتایی بتوانێت بەتەندروستییەكی باش بەڕێیبكات و دووربكەوێتەوە لەدڵەراوكێ و زۆر بیر لەپڕۆسەی منداڵبوونەكەی نەكاتەوە تاكو دەگاتە ٣٦ هەفتە ژیانێكی تەندروست و خۆراكێكی تەندروست بخوات و دووربكەوێتەوە لەخواردنی خێراو خواردنی چەورو ئەو خواردنانەی كە شەكرو ئاردو برنج بەڕێژەیەكی زۆری تێدایەو زیاتر بایەخ بەسەوزەوات بەتایبەت برۆكلی و سپێناغ  هەروەها گرنگی بەمیوە بدات بەتایبەت ئەوانەی كەڤیتامین سییان تێدایە. د.هالا دەڵێت: منداڵبوون بەنەشتەرگەری كۆمەڵێك كێشەی هەیە بەتایبەت كێشەكانی سڕكردن هاوكات رەنگە ئافرەتەكە تووشی خوێنبەربوون ببێت لەكاتی  نەشتەرگەریداو رەنگە ئافرەتەكە ماسولكەكانی منداڵدانی گرژ نەبێت و نەگەڕێتەوە شوێنی خۆی و هاندەر بێت بۆ بەردەوامبوونی خوێنبەربوون، هەندێك جار ئەو ئافرەتانە كە نەشتەرگەریان بۆ ئەنجامدراوە بەتایبەت ئەوانەی زیاتر لەسێ جار نەشتەرگەرییان بۆ ئەنجامدراوە منداڵدانیان پێكەوەنووسانێكی زۆر دروستدەكات لەگەڵ میزەڵدان یاخود لەگەڵ ریخۆڵە یاخود وێڵاشەكە لەبەر نەشتەرگەری بەردەوام لەجێگای نەشتەرگەرییە كۆنەكە دەچەقێت و ئافرەتەكە تووشی خوێنبەربوونێكی زۆر دەبێت و هەندێكجار بەهۆی ئەو پێكەوەنووسانە كەوێڵاشەكە لەمنداڵدانەكە نابێتەوە ناچاردەبین منداڵدانەكەی دەربهێنین یان هەندێكجار میزەڵدانی ئافرەتەكە یان ریخۆڵەكانی تووشی برینداربوون دەبێت.  

هاوڵاتی                                                                                                            سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە لە زیندانەوە، لە رێگەی چیرۆکێکەوە رەخنەی لە ئۆپۆزسیۆنی تورکیا گرت و بەو چیرۆکە ئاماژەی بەوەکرد کە چۆن سەرەتا لە دەستگیرکردنیی ئەو و هاوڕێکانی ئۆپۆزسیۆن بێدەنگ بووە، ئێستاش نۆرەی ئەوان هاتووە. دەمیرتاش چیرۆکی 'گا زەردەکەی گێڕایەوە' کە چیرۆکەکەی دەمیرتاش بەم شێوەیەیە؛ " شێرەکان لە دارستان، کۆبوونەوە. دەستیان کرد بە بیرکردنەوە و لە چارەسەرییەک دەگەڕان بۆ ئەوەی خۆیان تێر بکەن. جارجارە هەوڵیان دەدا هێرش بکەنە سەر گاکانی دارستانەکە، بەڵام نەیاندەتوانی ڕاویان بکەن، زۆر برسی ببون و ئەگەر رێگەیەکیان نەدۆزیبایە، لە برسا دەمردن. لەنێویاندا شێرێکی ژیر هەبوو و ئاڵایەکی سپی هەڵدەکات و دەچێتە نێو گایەلەکە و دەڵێت؛ -گا بەڕێزەکانم! لە راستیدا نیەتمان خراپ نییە، بەڵام ئێوە گایەکی رەنگ زەردتان هەیە، زۆر رقمان لێیەتی، بەو هۆیەوەیە کە هێرش دەکەینە سەرتان. ئەگەر گا زەردەکەمان بدەنێ، بۆ هەردوولامان باشە، ئێدی پەلامارتان نادەین. دوای گفتوگۆیەکی زۆر، گاکان رازی دەبن و بەداخەوە گا زەردەکە دەکەنە قوربانی. ماوەیەک گاکان بە ئارامی دەژین، بەڵام شێرەکان جارێکی دیکە دێنەوە و دەڵێن؛ -لە راستیدا هیچ کێشەیەکمان لەگەڵ ئێوەدا نییە، گا کلک درێژەکە گایەکی زۆر ناشرینە و نیگەرانمان دەکات، بماندەنێ و با رزگارتان بێت... گاکان بەم پێشنیازەش رازی دەبن. شێرەکان دوای چەند رۆژێک دینەوە و داوای گا قەڵەوەکە دەکەن، دواتر دێن و داوای گا گەورەکە دەکەن. بەم شێوەیە چەند جارێک شێرەکان دێن و ئەم دۆخە دووبارە دەبێتەوە. ئێدی دۆخەکە گەیشتە ئەوەی کە هەموو رۆژێک دەهاتن و دەیانگوت، نابێت نارەزایەتی دەرببڕن. سەرۆکی گاکان، دادەنیشێت و بیر دەکاتەوە و بە گایەکی نێو گایەلەکە دەڵێت: -ئێمە بۆچی ئاوهامان لێهات و شەڕەکەمان دۆڕاند؟ گاکە لە وڵامدا دەڵێت، ئێمە گا زەردەکەمان بە شێرەکاندا، بۆیە ئەم دۆخەمان بەسەرداهات!" سەلاحەدین دەمیرتاش، بەم شێوەیە رەخنە لە ئۆپۆزسیۆن دەگرێت کە لەبەرامبەر دەستگیرکردنی خۆی و هاوڕێکانی بێدەنگ بوون، تاوەکو وای لێهاتووە، ئێستا دەسەڵات دەست بۆ هەموو ئەندامانی ئۆپۆزسیۆن دەبات.

هاوڵاتی " پێویستە بەڕادەی پێویست جلوبەرگ بپۆشین، چونکە کاتیک هەست بەسەرما ئەکەین لەشمان خانەی بەرگری درووست دەکات و سیستەمی بەرگریمان بەهێزتر دەبێت"  لەگەڵ دەستپێکردنی وەرزی سەرمادا جۆری نەخۆشیەکانیش دەگۆڕێن و پێویست ئەکات بەشێوازێکی زانستی مامەڵە لەگەڵ نەخۆشیە وەرزیەکان بکەین ئەمەش لەبەرئەوەی چارەسەری نازانستی لەنەخۆشیە وەرزیەکانەوە سەرنەکێشێت بۆ نەخۆشیە درێژخایەن و مەترسیدارەکان. لە بارەی باوترین نەخۆشیە وەرزیەکان ومامەڵەیەکی تەندرووست لەگەڵیان، دکتۆر ڕامی،پزیشکی گشتی لە چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ ڕۆژنامەی هاوڵاتی باسی لەوە کرد کاتیک بەرەو وەرزی سەرما دەڕۆین ئەوە بزانین کە پێداویستیەکانی لەش دەگۆڕین لە وەرزی زستاندا و بۆ ئەمەش گرنگە ئاگامان لە شێوازی جوڵە وچالاکیەکانمان و سیستەمی خۆراکیمان بێت، هەروەها کات وشێواز و بڕی دەرمانەکانیش کارێکی یەکجار هەستیار وپەیوەستە تەندرووست مانەوەمان. دکتۆر ڕامی لە درێژەی قسەکانیدا وتی، باوترین نەخۆشیەکانی وەرزی سەرما کۆکە وسەرمابوون، حەساسیەت و ئەنفلۆنزایە کە زۆربەیان نزیکەی هەفتەیک دەخاێنن وگرنگە لەکاتی تووشبونمان لەسەرەتاوە یەکسەر پەنا نەبەینە بەر دەرمان بەتایبەت وەک ئەوەی باوە لە کوردستان کە یەکسەر پەنا دەبەنە بەر دەرزی و دەرمانە دژە زیندەییەکان، ئەو پزیشکە باسی لەوە کرد کە لە وڵاتە پێشکەوتووەکان %٩٠ لەسەدی خەڵک بەبێ وەرگرتنی چارەسەر ئەم نەخۆشیانە تێدەپەڕێنن و لەئەگەری درێژەکێشانی حاڵەتەکەیان بۆ زیاتر لە هەفتەیەک ئەوکات دەچنە سەردانی پزیشک. هاوڵاتی: دکتۆر ڕامی،جگە لە هەڵە بەکارهێنانی دەرمان، ئەو هەڵە باوانە چیە کە نابێ بیانکەین لە وەرزی سەرمادا؟ لە ڕاستیدا زۆر گرنگە ئاگاداری پۆشینی شێوازی جلوبەرگمان بین، وەک دەزانین لە وەرزی سەرمادا گرنگە لەشمان بە گەرمی بهێڵینەوە بەڵام گرنگە بەڕادەی پێویست جلوبەرگ بپۆشین و زیادەڕەوی نەکەین چونکە کاتێک کاریگەری لەسەر سیستەمی بەرگریمان دەبێت ئەمەش لەبەرئەوەی کاتێک هەست بەسەرما دەکەین وزیادەڕەوی ناکەین لە جلوبەرگدا ئەوا جەستەمان خانەکانی بەرگری درووست دەکات کە زۆر گرنگە لە پاراستنی لەش لە هۆکارەکانی نەخۆشی ( مایکرۆبەکان)؛ جگە لەوە پەیوەست بە جلوبەرگ بۆ ئەوەی خەوێکی تەندرووستمان هەبێت و خەوێکی پچڕ پچڕمان نەبێت باشترە قاچەکانمان بەگەرمی بهێڵینەوە ولەکاتی خەودا گۆرەوی لەپێ بکەین. هاوڵاتی: دکتۆر خەڵکی لە وەرزی سەرمادا بڕێکی زۆر کافاین ئەخۆنەوە ولەبەرامبەردا ئاوێکی یەکجار کەم دەخۆنەوە، ئەمە تاچەند ناتەندرووستە؟ لە ڕاستیدا لە وەرزی زستان مرۆڤ بەشێوەیەکی ئاسای حەزێکی زۆری بۆ خواردن دەچێت وبەمەش زۆرجار زیادەڕەوی تێدادەکەن ئەمەش تاڕادەیەک ئاساییە چونکە لەش لە وەرزی سەرمادا بڕێکی زۆرتر کالۆری دەسوتێنێت، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە بایەخێکی زۆرتر بدەین بە خواردنە ڕیشاڵیەکان چونکە وادەکات بەشێوەیەکی تەندرووست بۆماوەیەکی زۆر بەتێری بمێنینەوە وبەم جۆرەش کێشمان لە وەرزی سەرمادا زیاد ناکات. لەبارەی کەم خورادنەوەی ئاو ئەوە ڕوونە کە بەهۆی جوڵەی کەمتر وکەمبونەوەی چالاکیەکان ودەرچونمان لە وەرزی سەرمادا کەمتر هەست بە تونێتی دەکەین و ئاوێکی کەمتر ئەخۆینەوە ئەمەش زۆر کارێکی هەڵەیە چونکە دەبێتە هۆی تێکدانی سیستەمی هەرس و زیانگەیاندن بە گورچیلە و قەبزی. هاوڵاتی: دکتۆر ئایا وەک ئەوەی لەناو هەندێک لە هاوڵاتیاندا ئاماژەی پێدەکرێت، خواردنەوە کحولیەکان تەندرووستە بۆ مانەوەی لەش بەگەرمی؟ هەرچەند بەپێی هەندێک توێژینەوە خواردنەوەی بڕێک لە خواردنەوە کحلویەکان دەبێتە هۆی فراوانبوونی مولولەکانی خوین و زیادکردنی پێداڕۆیشتنی خوێن و بەوەش وادەکات هەست بە گەرمی لەشمان بکەین، بەڵام بەجۆریک زیادخواردنەوەیان دەبێتە هۆی کێشەی گورچیلە، جگەر، دابەزاندنی بەرگری لەش. هاوڵاتی: ئایا درووستە زۆربەی کاتەکانمان بەمانەوە لەماڵەوە بەسەربەرین لە وەرزی سەرمادا؟ لە وەرزی سەرمادا بەهۆی نزمبونەوەی پلەکانی گەرما و کورتبونەوەی کاتەکانی ڕۆژ، مێشکمان بڕێکی زیاتر لە هۆرمۆنی میلاتۆنین دەرئەکات وبەمەش هەست بە خەواڵویی دەکەین و وادەکات کاتیکی زۆرتر لەماڵەوە بەسەربەرین، بەڵام گرنگە لە وەرزی سەرماشدا چالاکیمان هەبێت بەتایبەت وەرزش و چوونە دەرەوەیەکی کورت، چونکە زۆر مانەوە لەماڵەوە و سستی لەش دەبێتە هۆی لاوازبوونی بەرگری وقەڵەوی. هاوڵاتی: دکتۆر ئایا خۆشتن بە ئاوێکی گەرم وبۆماوەیەکی درێژ کاریگەری ئەرێنی هەیە لەسەر تەندرووستیمان یاخود ناتەندروستە؟ لەڕاستیدا ئەگەر بۆ ماوەیەکی زۆرنەبێت ئەوا تەندرووستە و یارمەتی ئارامبونەوەی مێشک و لەش دەدات، بەڵام گرنگە سنورداری بکەین چونکە بۆ ماوەیەکی درێژ مانەوە لە ناو دوشێکی گەرمدا دەبێتە هۆی وشک بونەوەی پێست ودرووستبونی حەساسیەت و زیانگەیاندن بە کیراتینی پێست، لەگەڵ ئەوەشدا گرنگە مەڵهەمی تایبەت بە شێدارکردنەوەی پێست لە زستاندا بەکاربێت. هاوڵاتی: دکتۆر کۆتا ڕێنمایت چیە بۆ هاوڵاتیان؟ لە ئەگەریی توشبون بە پەتا وەرزیەکان ودەرکەوتنی نیشانەکانی وەک، بەرزی پلەی گەرمی، کۆکە، هەناسەتوندی هەتا هەفتەیەک ئاساییە وباشترە بەبێ چونە پزیشک بەخۆپارێزی وخواردنەوەی چای سەوزی شلەتێن چارەسەری خۆتان بکەن، لە ئەگەری درێژەکێشانی گرنگە ئەوکات سەردانی پزیشک بکەن؛ بەپێچەوانەوە نابێت دەستبەجێ پەنا ببەنە بەر دەرمان ودەرزی وبەتایبەت وەک دەرزی تێكەڵە کە لەکوردستان باوە.

تیمە میکانیکیەکانی سەر بە خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا، لەسەدا ٥٠ی ئەو وێستگە نەوتیانەی رۆژئاوای کوردستانیان نۆژەنکردەوە کە بەهۆی هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیاوە لەکارکەوتبوون. ئەندازیار محەمەد خێر بەشیر بەڕێوەبەری کۆمپانیای نەوتی ڕمێڵان بۆ ئاژانسی هاوار نیوز رایگەیاند، بەهۆی هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیاوە، لەسەدا ٧٠ی وێستگەی ڕمێڵان زیانی بەرکەوتبوو و وتی، " بە گشتی وێستگەی نەوتی سوێدا، دیجلە و عەودە، کارگەی نەوت و غازی زاربی، سەعیدە، باباس، ماشوق ئەلعەون و قەرەچۆخ لەکار کەوتبوون. بەو هۆیەوە لە هەرێمەکە قەیرانی نەوت و گاز دروست بوو و لە هەندێک ناوچە کارەبا پچڕا." محەحەد خێر بەشیر دەشڵێت، "بۆ چارەسەکردنی کێشەکە و کۆتاییهێنان بە قەیرانی، نەوت و غاز و کارەبا، دوو تورباینی کارەبامان کڕی و چەندین بۆڕی و بیری نەوتمان نۆژەن کردەوە  و لە ماوەیەکی زۆر نزیکدا قەیرانەکە کۆتایی پێدەهێنین." ئەو بەرپرسەی نەوتی رۆژئاوای کوردستان ئاماژە بەوەش دەکات کە لەسەدا ٥٠ی وێستگەکانیان نۆژەنکردووتەوە و دەستیان بەکار کردووە. فڕۆکە جەنگیەکان و درۆنەکانی دەوڵەتی تورکیا لە ١٩ی مانگی رابردوودا، کۆمپانیای نەوتی رمێلانیشیان