پێنج پەرلەمانتار دەچنە ئیمرالى بۆ سەردانى ئۆجەلان

هاوڵاتی  ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆکی ئێران لەبارەی رێککەوتنی ئەمنی عێراق و ئێران رایگەیاند، هەنگاوێکی ئەرێنییە و ناهێڵن هیچ گروپێکی چەکدار لەنزیک سنورەکانی هەرێمی کوردستان چالاک بن. ئیبراهیم رەئیسی لەمیانی رێورەسمی ساڵیادی دەستپیکی شەڕی ئێران و عێراق وتارێکی پیشکەش کرد و سەبارەت بە رێککەوتنەکە وتی، "چەککردنی گرووپە چەکدارەکان"ی نشتەجێی عێراق هەنگاوێکی ئەرێنی بووە.  رێککەوتنەکە کۆتا وادەی 19ی ئەم مانگە بوو، کە وەزارەتی دەرەوەی عێراق دەڵێت بەتەواوی جێبەجێکراوە و حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان چەککراون و دوورخراونەتەوە لە سنوری ئێران. سەرۆکی ئێران لەسەر رێککەوتنەکە وتی، "ئێمە رێگە نادەین هیچ گروپێکی چەکدار لە نزیک سنورەکانی ئێران چ لە ناو هەرێمی کوردستان و چ لە هەر شوێنێکی دیکە چالاک بێت و دەبێ دڵنیا بینەوە ئەو گروپە چەکدارانە چەک دەکرێن."

هاوڵاتی فواد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق رایگەیاند، بەندەکانی رێککەوتنی نێوان بەغدا و تاران لەسەر چەککردنی حزبەکانی رۆژهەڵات جێبەجێکراوە و هیوادارن رێکەوتنێکی هاوشێوەش لەگەڵ تورکیا واژۆ بکەن. رێكەوتنی ئەمنی نێوان ئێران و عێراق، لەڕۆژی 19ی ئازاری ئەمساڵدا لەشاری بەغدا واژۆكرا کە تێیدا عێراق بە نوێنەرایەتی قاسم ئەعرەجی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی عێراق و ئێرانیش بەنوێنەرایەتی عەلی شەمخانی سەرۆكی پێشووی ئەنجومەنی باڵای بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران ئیمزایان لەسەر رێککەوتنەکە کرد کە دیارترین خاڵەکانی چەکداماڵینی حزبەکانی رۆژهەڵات و دوورخستنەوەیان بوو لە سنوری ئێران، دواتریش دانانیان بوو لەو کەمپانەی عێراق بۆی دیاریکردوون. لەسەر رێککەوتنەکە فواد حوسێن لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی حورە وتی، "سەرجەم بەندەکانی رێککەوتنی ئەمنی نێوان عێراق و ئێران جێبەجێکراوە، سەرجەم ئەو هێزە کوردیانەی لە سنوری نێوان هەرێم و ئێران جێگیرببون، دورخراونەتەوە بۆ چەند بنکەیەکی سەربازی لە نزیک کەمپی ئاوەرەکان." وەزیری دەرەوەی عێراق باسی لەوەش کرد، یەکێک لە بەندەکانی رێککەوتنەکە ئەوە بووە کە ئێران بۆردومانەکانی رابگرێت لەبەرامبەردا هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئێران دووربخرێنەوە. لەسەر بەرێوەچوونی رێککەوتنەکە وەک خۆی و ئەگەری گەیشتن بە رێککەوتنێکی هاوشێوە لەگەڵ تورکیا، فواد حوسێن دەڵێت، بەغدا هەمیشە دیالۆگی ویستووە لەسەر ئەو بابەتانە و هیوای خواست "دیالۆگی قووڵ و جدی بکرێت بەهامانشێوەی" رێککەوتنەکەی ئێران لەسەر ئەو پرسە کە مەبەست لێی دوورخستنەوەی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)یە لە ناوچە سنورییەکان. وەزیری دەرەوەی عێراق ئەوەی خستەڕوو کە تا ئێستا ئەنقەرە بۆشایی ئەوەی نەرەخساندووە گفتوگۆ لەسەر ئەو بابەتە ئەنجامبدرێت و چارەسەرێک بۆ کێشەکە بدۆزرێتەوە جگە لە بەکارهێنانی چەک و توندوتیژی.

هاوڵاتی  کۆشکی سپی رایگەیاند برێت مەکگۆرک، جێگری یاریدەدەری سەرۆکی ئەمریکا لەگەڵ محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، کۆبووەتەوە و "دەستخۆشی" لە رێککەوتنی نێوان بەغدا و هەولیر کردووە سەبارەت بە دابینکردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم.  لە راگەیاندراوێکدا کۆشکی سپی دەڵێت، هەردوولا باسیان لە چەند بابەتێکی نێوان هەردوو وڵات کردووە و کۆبونەوەکە مەبەست لێی ئەوە بووە جەخت لە هاوبەشیەتی بەهێزی ئەمریکا بکرێتەوە بۆ عێراق.  لە بەشێکی گفتوگۆکانیاندا برێت مەکگۆرک "دەستخۆشی" لە رێککەوتنەکەی نێوان حکومەتی عێراق و هەرێم کردووە سەبارەت بە دابینکردنی موچە بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێم، هەروەها جەختی لەوە کردووەتەوە "بەزوترین کات بۆری نەوتی عێراق-تورکیا بکرێتەوە." هەفتەی رابردوو شاندێکی هەرێم بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێم، سەردانی بەغدایان کرد و لەگەڵ سودانی کۆبونەوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی نەناردنی پارە لەلایەن بەغداوە.  دوای کۆبونەوەکان هەردوولا، سەرەتایی ئەم هەفتەیە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریدا بۆ ماوەی سێ مانگ 700 ملیار دیناری مانگانە بنێرێت بۆ پێدانی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم.

هاوڵاتی خەڵاتی مافی مرۆڤ و ئازادی رادەربڕین کە یەکێتی ئەورووپا پێشکەشی دەکات و ناسراوە بە ساخارۆف، مانگی ١٢ی ئەمساڵ دابەش دەکرێت و ژینا ئەمینی، یەکێکە لە پاڵێوراوانی وەرگرتنی ئەم خەڵاتە جیهانییە. بە پێی راپۆرتێک کە میدیای فەرەنسا بڵاوی کردۆتەوە، سێ فراکسیۆن لە دیارترین فراکسیۆنەکانی پەڕلەمانی یەکێتی ئەورووپا پشتیوانی لەوە ئەکەن کە ئەم خەڵاتە پێشکەش بە ژینا ئەمینی بکرێت و ژینا ئەمینی بەربژێری یەکەمە بۆ وەرگرتنی. خەڵاتی ساخارۆف مانگی ١٢ی ئەمساڵ پێشکەش ئەکرێت و پەڕلەمانتارەکانی یەکێتی ئەورووپا بە هۆی سەرهەڵدانی بزووتنەوەی " ژن، ژیان، ئازادی" ەوە ئەم خەڵاتە پێشکەش بە ژینا ئەمینی ئەکەن بەهۆی ئەوەی ئەو بزووتنەوەیە دوای مەرگی ئەو کچە کوردە سەریهەڵدا. ژینا ئەمینی، کچێکی لاوی سەقزی بوو لە رۆژی ١٣ی ئەیلوول لە شاری تاران لە لایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە بە تاوانی نەبوونی حیجاب دەستبەسەر کرا و بە هۆی ئەشكەنجەوە باری تەندروستی تێکچوو و گەیەندرایە نەخۆشخانە و رۆژی ١٦ ی ئەیلوول لە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا و مەرگی ئەم کچە کوردە بوو بە هۆی سەرهەڵدانی بزووتنەوەی ( ژن، ژیان ، ئازادی) .

هاوڵاتی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی بلۆمبێرگی ھەواڵیی ئەمریکیی لە نیویۆرک ڕایگەیاندوە، چاوەڕوانی لایەنی تورکین بۆ دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوت لەڕێگای ھێڵی تورکیاوە. ئه‌مڕۆ (پێنجشه‌ممه‌ 21ـی ئه‌یلوولی 2023) محه‌ممه‌د شیاع سوودانی، سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق له‌میانی چاوپێكه‌وتنێكی له‌گه‌ڵ كه‌ناڵی بلومبێرگی ئه‌مه‌ریكی رایگه‌یاند، عێراق ده‌بێته‌ وڵاتێكه‌ كارا له‌ بازاڕه‌كانی غازی جیهانی، جه‌ختیشیكرده‌وه‌ چاوه‌ڕوانی رێكاره‌كانی توركیان بۆ دووباره‌ هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ی نه‌وت به‌تایبه‌تی نه‌وتی به‌رهه‌مهێنراوی هه‌رێمی كوردستان له‌ رێگه‌ی به‌نده‌ری جه‌یهانی توركییه‌وه‌، ده‌شڵێت، ئه‌م پرسه‌ له‌ چوارچێوه‌ی سیاسه‌تی گشتی وڵات دایه‌. لە چاوپێکەوتنەکەیدا سودانی ڕایگەیاندوە، ھەوڵ بۆ نرخێکی لۆژیکی دەدەین بۆ نەوت، کە تێیدا زامنی بەرژەوەندی وەبەرھێنەران و بەکاربەران بکرێت، ئێمە نرخێکی جێگیرمان نییەو وای دەبینین نرخی گونجاو بۆ نەوت بڕی ٨٥ بۆ ٩٠ دۆلارە بۆ ھەر بەرمیلێک. دەشڵێت” عێراق دەبێت بە وڵاتێکی کارا لە بازاڕی غازدا”. لەبارەی سکاڵاکەیان دژی تورکیا، محەمەد شیاع سودانی ڕایگەیاندوە، سکاڵامان لەدژی یەکتر ھەیە لە دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتیی، بەڵام دانوستانمان لەگەڵ لایەنی تورکی ھەیە بۆ جیاکردنەوەی دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوت لە دۆسیە یاساییەکانی تر لە دادگا.  ئەوەشی خستوەتەڕوو، ڕاوەستانی ھەناردەی نەوت زیان بە ھەموو لایەنەکان دەگەیەنێت بە لایەنی تورکیاشەوە، چاومان بەو کۆمپانیا ئەمریکیانە کەوتووە کە لە ھەرێمی کوردستان کاردەکەن و ئارەزوویان ھەیە بۆ کارکردن لە بەشەکانی تری عێراق. هه‌روه‌ها سوودانی گوتی، عێراق نابێته‌ گۆڕه‌پانی پاكتاوكردنی ململانێ و پێكدادانی هێزه‌كان. روونیشیكرده‌وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا ده‌كه‌ن سه‌باره‌ت به‌ په‌یوه‌ندییه‌كان له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی و په‌یوه‌ندییه‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا له‌ ده‌ره‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی. روونیشیكرده‌وه‌، لیژنه‌ی ئه‌مه‌ریكی و عێراقی تاوه‌كو كۆتایی ئه‌م مانگه‌ سه‌باره‌ت به‌و بابه‌ته‌ كۆده‌بنه‌وه‌. ماوەی سێ ڕۆژە محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق و شاندێكی یاوەری بۆ بەشداریكردن لە خولی ٧٨مینی كۆبوونەوەكانی كۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ئەمریكایە، بڕیاریشە لە چەند ڕۆژی داهاتوودا لەگەڵ جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا كۆببێتەوە.

دلێر عەبدوڵڵا بەچەند هۆكارێك، وادەی بانگهێشتكردنەكەی وەزیری دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستان دواخرا، ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند كەچاوەڕێی هەرێم دەكەن و لەماوەیەكی نزیكدا بانگهێشتكردنەكە بەڕێوەدەچێت. وتەبێژی وەزارەتی دارایی هەرێمیش رایگەیاند كە هەموو ئامادەكارییەكیان كردووەو چاوەڕێی بریاری ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمن، دڵنیاییشیدا بەموچەخۆران هیچ موچەیەك ون نابێت و بەپێی ئەو نەخشەیەی لەبەردەستیاندایە موچە دابەش دەكەن. بڕیاربوو رۆژی دووشەممە رابردوو دانیشتنی نێوان لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و وەزیری دارایی هەرێم بەڕێوەبچێت. دەربارەی دواكەوتن و نەدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم و گفتوگۆ لەبارەی داهاتە نەوتی و نانەوتییەكانەوە كە بەلای حكومەتی بەغدادەوە گرفت و كێشەی تێدایە. بەڵام بەچەند هۆكارێك دانیشتنەكە نەكراو بانگهێشتكردنەكە دواخرا بۆ كاتێكی نادیار. بەپێی زانیارییەكانی رۆژنامەی هاوڵاتی، هۆكاری دواكەوتنەكە بۆ هەردوو لایەن دەگەڕێتەوە، واتە رێوشوێنەكانی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق كۆتایی نەهاتووەو لایەنی هەرێمیش چاوەڕێی بڕیاری كۆتایی ئەنجومەنی وەزیران دەكات تا ئامادەی دانیشتنەكە بێت، لەوبارەوە مستەفا گەرعاوی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەهاوڵاتی وت «ئێمە وەك لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران چاوەڕێی رێوشوێنی ئامادەكارییەكان دەكەین بۆ میوانداری وەزیری دارایی هەرێم.» هەروەها وتەبێژی وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمیش بەهاوڵاتی وت «چاوەڕێی ئەوەین ئەنجومەنی وەزیران بڕیاری كۆتایی بدات». هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كە هۆكارێكی تری دواكەوتنی بانگهێشتكردنەكەی وەزیری دارایی هەرێم بۆ هەبوونی جیاوازی  لەداتاو زانیارییەكان دەگەڕێتەوە لە ژمارەی راستەقینەی موچەخۆرانی هەرێم، لەوبارەوە وتەبێژەكەی وەزارەتی دارایی هەرێم بەهاوڵاتی وت «لانی كەم ئەوەی هەیە واقیعەكە وەك خۆی دەخەینەڕوو. داتاو زانیاری ئامادەكراوەو پێشتریش پێشكەش كراوەو رەنگە هەندێ جیاوازی هەبێت ئەوەش پەیوەندی بەو دابڕانەوە هەیە كە ماوەیەكی زۆرە لەنێوان هەرێم و بەغدا هەیە، جگەلەوەش لەساڵی 2021 ەوە بەردەوام دیوانی چاودێری دارایی عێراق لێرە بوونی هەیەو وەك پێویست ئاگاداری هەموو وردەكارییەكانن، بۆیە رەنگە لەو رووەوە گرفتێكی ئەوتۆ نەبێت». سەرچاوەیەكی ئاگادار بۆ هاوڵاتی ئەوەی ئاشكراكرد كە سەردانەكەی ئەمدواییەی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ بەغدا، هۆكار بووە بۆ دواخستنی وادەی بانگهێشتكردنەكەو سەرۆكی حكومەت لەگفتوگۆی لەگەڵ سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق و بەرپرسانی تری بەغدا، داوای كردووە رێكەوتن لەبارەی گرفت و كێشەكانەوە بكرێت و هەردوولا بەپێی لێكتێگەیشتن كێشەكان چارەسەر بكەن، لەوبارەوە یوسف كیلابی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەهاوڵاتی وت «سەردانەكەی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ ناردنی موچە بووە، رەنگە قسە لەسەر ئەوە كرابێت بەڵام ئێمە وەك لیژنەی دارایی لەچەندڕۆژی داهاتوودا بانگهێشتی وەزیرەكەی هەرێم دەكەین». لەماوەی رابردوودا عەلی حەمەساڵح ئەندامی پێشووی پەرلەمانی كوردستان بڵاویكردەوە كە هەڵەو كەموكوڕییەكی زۆر لەداتاو ژمارەكانی موچەخۆرانی هەرێمدا هەیەو ئەوەش بووەتە بەشێك لەكێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا لەبارەی ناردنی موچەو بودجەی پێویست بۆ هەرێم، بەڵام وتەبێژەكەی وەزارەتی دارایی دەڵێت «ئێمە هەموو ئامادەكارییەكمان كردووەو كێشەمان نییە، بەڵام ئیتر لەوانەیە لەكاتێكی تردا وادەی بانگهێشتكردنەكە بەڕێوەبچێت. پێدەچێت هۆكاری دواخستنەكە تەكنیكی بێت نەك بابەتی سیاسی یان رێكەوتن، یان بوونی هەڵە لەداتاكان، وەك روونە نزیكەی 10 ساڵە دابڕان لەنێوان هەرێم و بەغدا هەیە، ئەوە وایكردووە هەندێ جیاوازی لەداتاكان دروست ببێت». لەئێستادا هیچ وادەیەكی تر دیارینەكراوە بۆ بانگهێشتكردنی وەزیری دارایی هەرێم، بەڵام بەپێی زانیارییەكان، ئەمڕۆ چوارشەممە ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێم لەكۆبوونەوەی هەفتانەی خۆیدا بڕیار لەسەر ئەوە دەدات و بەفەرمی مۆڵەت بەوەزیری دارایی دەدرێت بۆ ئەوەی سەردانی بەغدا بكات تا بەدەم بانگهێشتەكەی لیژنەی داراییەوە بچێت، لەوبارەوە هونەر جەمال بەهاوڵاتی وت «ئێمە هەموو ئامادەكارییەكمان كردبوو بۆ رۆژی دوو شەممەی رابردوو، بەڵام وەك ئاشكرا دەبێت ئەو بڕیارانە لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە بدرێت و ئەوان ئاگادارمان بكەنەوە. چونكە وەزیر بەنوێنەرایەتی ئەنجومەنی وەزیران دەچێتە بەغداو ئەوەش پێویستی بەئاگاداركردنەوەی پێشوەختەی ئەنجومەنی وەزیران هەیە. بۆیە پێموایە لەكۆبوونەوەی رۆژی چوارشەممە قسە لەوبارەوە بكرێت». بەشێكی گرنگی دانیشتنەكەی نێوان وەزیری دارایی هەرێم و لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی بەغدا، باسكردنە لەبارەی گرفتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم، لەوبارەوە مستەفا گەرعاوی بەهاوڵاتی وت «گرفتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەشی سەرەكی و گرنگی دانیشتنەكەمانەو پەرۆشیمان بۆ خەڵكی كوردستان ناچاری ئەوەی كردوین بەكاری خۆمان هەستین». لەگەڵ دواخستنی ئەم بانگهێشتكردنەشداو بەهۆی نەبوونی بودجەی پێویست بۆ دابەشكردنی موچە، دەنگۆی ئەوە بڵاوكراوەتەوە كە رەنگە بەهۆی كەمی پارەكەی بەغداوە موچەی دوو مانگی فەرمانبەران بزر ببێت، بەڵام سەرچاوەیەک لەوەزارەتی دارایی هەرێم دڵنیایی بەفەرمانبەران داو لەوبارەوە بەهاوڵاتی وت «دەربارەی مووچە، ئێمە ئامادەكارییمان كردووە بۆ دابەشكردنی موچەی مانگی حەوت و مانگەكانی تریش دابەش دەكرێت. دڵنیاییش دەدەینە موچەخۆران كە هیچ موچەیەك ون نابێت و وەك خۆی دابەشدەكرێت». سەرەڕای هەبوونی چەندان كێشەو گرفتی سیاسی و كۆمەڵایەتی و خراپی حوكمڕانی لەهەرێم، بەڵام بابەتی پێنەدان و دواكەوتنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بووەتە گرفت و كێشەی سەرەكی موچەخۆران و هاووڵاتیان، كە راستەوخۆ كاریگەری لەسەر بازاڕو جموجۆڵی ئابووری لەهەرێمی كوردستان دروستكردووە.

عەممار عەزیز وەرگرتنی زانیاریی لەبەرپرسانی حکومی و حزبی مافی سەرەتایی هەموو رۆژنامەنووسێکە، بەڵام جیاکاری کردن لەنێو دەزگاکاندا لەهەرێمی کوردستان و بەتایبەت لەدهۆک بووەتە دیاردەیەکی زەق، تەنانەت جیاکارییەکە بەجۆرێکە کەدەزگاکانی راگەیاندنی نزیک لەحزبەکانی دەسەڵات زووتر دەستیان بەزانیارییەکان دەگات. بۆ مەروان یەحیا کە رۆژنامەنووسێکی شاری دهۆکە ئەو کێشەیە رۆژانەیەو بەنمونە باس لەچیرۆکێکی خۆی دەکات بۆ هاوڵاتی کە بەسەریدا هاتووەو دەڵێت، «جارێكیان لەسەر دزینی پارەی كارەبا لەلایەن یەكێك لەفەرمانبەرانی دهۆك، داوای زانیاریم كرد كەزانیان دەزگاكەی من سەر بەحزبی دەستەڵات نییە هەر تەلەفونی بەسەرمدا داخست». مەروان یەحیا کە پەیامنێری ماڵپەری شار پرێسە لەپارێزگای دهۆك، دەڵێت کە لایەنە پەیوەندیدارەکان لەکاتی تەلەفوندا کەداوای زانیارییان لێدەکات گرنگی بەکێشەکە نادەن، بەڵکو سەرەتا پرسیاری ئەوە دەکەن کە سەر بەچ دەزگایەکن. بەپێی یاسای ژمارە (11)ی ساڵی 2013 یاسای مافی بەدەستكەوتنی زانیاری لەپەرلەمانی كوردستان پەسەندكراوە، لەماددەی (5) دا هاتووە کەهەموو كەسێك مافی ئەوەی هەیە داوای بەدەستهێنانی زانیاری پێشكەش بكات، ئەگەر ئەو بەڵگەنامەیەی كەزانیاریە داواكراوەكەی تێدایە لای ئەم دەزگایە بێت كە داواکارییەکەی ئاراستە كراوە ئەوا پێویستە دانایەك لەو بەڵگەنامەیەی پێبدات. هەروەها لەبڕگەی 1 ماددەی حەڤدەی یاساكە ئاماژە بەوە كراوە، هەر كەسێك داواكاری دەسكەوتنی زانیاری رەتكراوەتەوە، مافی هەیە ناڕەزایی دەرببڕێت لەدادگای بەرایی سکاڵا تۆماربكات . نژیار نێروەیی کە رۆژنامەنووسێکی تری شاری دهۆکە باس لەوەدەکات کەجیاکاری لەنێو دەزگاکانی راگەیاندن دەکرێت و ئەولەویەت دەدرێت بەو میدیایانەی کە سەر بەدەسەڵاتن لەڕووی پیدانی زانیارییەوە. «جیاكاری لەنێوان دەزگا راگەیاندنەكان دەكرێت، ئەو دەزگایانەی سەر بە لایەنی دەسەڵاتن یان نزیكن لەئەوان رۆژنامەنووسەكانیان هیچ كێشەیان نیە هەركاتێك بیانەوێت زانیاری و داتای تەواویان پێ‌دەدرێت «. نژیار کێشەی ئەوەی هەیە کەهەندێک جار هاووڵاتیان رەخنەی ئەوە دەگرن کە راپۆرتەکانی لێدوانی فەرمی یان لێدوان و زانیاری کەمی تێدایە، بەڵام ئەو دەڵێت «چەند جارێك تەلەفون بۆ بەڕێوەبەرێك دەكەین تا زانیاری لێوەربگرین وەڵامی تەلەفونەكە نادەنەوە، ناچاربووین لەڕاپۆرتەكەدا ئاماژە بەوەبكەین كە بەڕێوەبەر ئامادە نەبووە زانیاریمان بداتێ‌، دواجار بینەر یان خۆینەر دەڵێن ئەو راپۆرتە هیچ زانیاری ئەوتۆی تێدا نەبوو، ئەوان نازانن كەئێمە زۆر هەوڵمان داوە بەڵام بێسوود بووە». لەسنوری پارێزگای دهۆك و ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ هەزارو 563 رۆژنامەنوس لەسەندیكای رۆژنامەنوسان تۆماركراون بەجۆرێک هەزارو 400 کەسیان لەدهۆکن و 163 رۆژنامەنوسی تر لەزاخۆن. کێشەی زۆربەی رۆژنامەنوسان لەپارێزگای دهۆک ئەوەیە زانیارییان درەنگ بەدەست دەگات بەبەراورد بەڕاگەیاندنەکانی دەسەڵات. مەروان یەحیا هاوڕایە لەگەڵ نژیار نێروەیی و دەڵێت، «ئەوەی دەبینین روون و ئاشكرایە كە زیاتر زانیاری بەكەناڵەكانی نزیك بەدەسەڵات دەگات هەر بۆیە زۆرجار گرفتمان بۆ دروستدەبێت لەلایەن خۆێنەرو بینەرمان چونكە زانیاریەكان لەدوای كەناڵەكانی دی پێمان دەگات». ئەو رۆژنامەنووسە دەشڵێت، «هەندێكجار رووداوێكی گرنگ روودەدات بەرپرسەكان خۆیان دەزگاكانی نزیك لەخۆیان ئاگادار دەكەنەوە تا پێشمانبكەون و سەرەتا ئەوان رووماڵ بكەن». لقی دهۆکی سەندیکای رۆژنامەنوسان ئاگاداری بابەتەکەیەو دەڵێت، چەندین رۆژنامەنووس هەبووە رووبەڕووی پێنەدانی زانیاری بووەتەوە. ڤیان عەباس، بەرپرسی لقی دهۆكی سەندیكای رۆژنامەنووسان بەهاوڵاتی وت، «یاسای بەدەستهێنانی زانیاری پێویستە كارابكرێتەوە تائێمەش بتوانین باشترو زیاتر داكوكی لەمافی رۆژنامەنووسان بكەین، رۆژنامەنووس هەبووە بەئێمەی وتووە فڵان كەس یاخۆد فڵان بەڕێوبەرایەتی زانیاری بەمن نەداوە یاخود قسەی نەكردووە بەڵام نەیكردوە بەسكاڵا، بۆ چارەسەركردنی ئەم بابەتە 5 دانیشتنمان كردوە، ئەوەش بەئامادەبوونی بەرپرسان و رۆژنامەنوسان تاپێكەوە كێشەكە چارەسەربكەین». ڤیان عەباس دەشڵێت، «دانیشتنێكی تایبەتمان لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك ئەنجامداوە كەتایبەت بۆ پێدانی زانیاری و مامەڵەیەكی دروست لەگەڵ رۆژنامەنووسان بووە.»

هاوڵاتی ئێوارەی ئەمرۆ پێنجشەممە شەر لە نێوان دوو خانەوادەی روفیا دروست بوو تیایدا نزیکەی  پێنج کەس بریندار بوون. شوان بەرزنجی، بەرپرسی ڕاگەیاندنی تەندروستی بەرەدەڕەش بە هاوڵاتی  وت" ئێوارەی ئەمرۆ لەنێوان دوو بنەماڵە لەناحیەی رۆڤیای سەر بە بەردەڕەش شەر دروست دەبێت، دوای گەیاندنی بریندارەکان بۆ بنکەی تەندروستی بەردەڕەش جارێکی تر لەبنکەکە بەشەڕ دێن". وتیشی، "لە ئێستادا هەموو بریندارەکان چارەسەری پێویست یان بۆ دەکرێت بەڵام جارێ نازانین چەند کەس برینداربوون" هاوکات بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست هاوڵاتی کەوتووە پێنج کەس لەشەڕەکە برینداربوون و ، لەئێستادا پولیس سەرقاڵی لێکوڵینەوەن لەسەر روداوەکە

دلێر عەبدوڵڵا پارتی دیموكراتی كوردستان لەهەوڵەكانی بۆ كردنەوەی بارەگای ئەنجومەنی سەركردایەتی لە كەركوك پاشەكشەی كردووە، ئەندامێكی سەركردایەتی ئەو حزبە پێی وایە كە بەشێوەیەكی كاتی بڕیاری ئەوەیانداوە ئەو پرسە دوابخەن و جارێ چاوەڕێی ئارامبوونەوەی دۆخەكەو بڕیاری لیژنەكەن. پاش رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017 كە زۆرینەی خاكی كوردستان كەوتەوە دەست هێزە عێراقییەكان، بنكەو بارەگای حزبە كوردستانیەكان لەشاری كەركوك دەستی بەسەردا گیراو هێزە عێراقییەكان تێیدا جێگیركران، لەناویاندا بارەگای ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان كە هێزێكی فەرماندەی هێزە هاوبەشەكانی عێراق دەستی بەسەردا گرت. لە 27ی مانگی رابردوو بەشێک لەتورکمان و عەرەبی کەرکوک بەهاوکاری کۆمەڵێک لەهێزەکانی حەشدی شەعبی ماوەی هەفتەیەک خۆپیشاندانیان ئەنجامداو رێگای سەرەکی کەرکوک-هەولێریان گرت بەهۆی بڕیاری محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، بە رادەستکردنەوەی بارەگاکانی کەرکوک بەپارتی کە لەنێویاندا بارەگاکەی هێزە هاوبەشەکانی عێراقی تیدا بوو. دواترو لەڕۆژی دووی ئەم مانگە کوردانی کەرکوک دژی داخستنی رێگاکە خۆپیشاندایان ئەنجامدا کەتێیدا گرژی دروستبوو و هێزە ئەمنییەکانی کەرکوک تەقەیان لەخۆپیشاندەران کردو چوار هاووڵاتی کورد شەهیدبوون و 16 کەسی تریش برینداربوون. لایەنە نەیارەکانی پارتی لەعێراق و هەرێمی کوردستان تۆمەتی ئەوەیان دروستکرد کەخۆپیشاندانەکە پارتی لەپشت بووە بۆ رادەستکردنەوەی بارەگاکان بەحزبەکە. لەسەروبەندی خۆپیشاندانەکان هێزە عێراقییەكان رێوشوێنی ئەمنی توندوتۆڵیان گرتەبەرو هەڵمەتی دەستگیركردنی كوردانی كەركوك دەستیپێكرد. دوای گرژییەکانی کەرکوک بەچەند رۆژێک دادگای فیدڕاڵی دژی بڕیارەکەی محەممەد سودانی بڕیاریداو رادەستکردنی بارەگاکانی بەپارتی، کەژمارەیان 33 بارەگایە، راگرت. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، پارتی پاشەكشەی لەو هەڵوێستەی كردووەو لەئێستادا دۆسیەی كردنەوەی بارەگاكەی لەكەركوك داخستووە، لەوبارەوە دكتۆر ئاراس حەسۆ میرخان، ئەندامی سەرکردایەتی پارتی، بەهاوڵاتی وت، «بەشێوەیەكی كاتی وازمان لەداواكەمان هێناوە، نامانەوێت پشێوی و ئاڵۆزی زیاتر دروست ببێت، ئێمە بەشێوەیەكی مەدەنی داوای خۆمان كردووەو مافێكی ئاسایی خۆمانە وەك حزبێك بارەگامان لەو شارەدا هەبێت». هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كە لەژێر فشارێكی زۆری ناوخۆیی و دەرەكی، پارتی لەو هەڵوێستەی پاشەكشەی كردووەو ئەو بریارە بەناچاری دراوە، لەوبارەوە لەتیف فاتیح فەرەج نوسەرو رۆژنامەنوس بەهاوڵاتی وت، «فشاری عێراق و توركیاو خەڵكی تریش بۆسەر پارتی هەبوو، بۆیە ئەو حزبە بڕیاریدا پاشەكشە بكات، جگەلەوەش كەركوك ئەوە ناخوازێت لەئێستادا پشێوی تیا دروست ببێت، كەركوك پێویستی بەئارامی هەیەو ناكرێت بەو جۆرە كێشەی بۆ دروست بكرێت». لەناوخۆی پارتیشدا، ناڕەزایی هەبووەو بەشێك لەسیاسی و رۆشنبیرەكانی ئەو حزبە پێیان وابووە كە پارتی كەوتۆتە هەڵەوەو داواكاری كردنەوەی بارەگا نیشانەی بچوكبوونەوەی حزبەكەیە، لەوبارەوە لەتیف فاتیح فەرەج بەهاوڵاتی وت «جگە لەو فشارانە، لەناو خودی پارتیشدا هەڵوێستەیەك كرا، ئەگەر ئاگاداربن كادری پارتی رەئی وابووە ناكرێت لەداواكاری كەركوك دڵی كوردستانەوە بێیتە سەر ئەوەی داوای بارەگایەك بكەیت. تۆ هەموو كەركوك هی تۆیە نەك تەنها بارەگایەك، رۆژنامەنووسێكی پارتیش بڵاویكردەوە كە هەموو ماڵێكی كەركوك دەكرێت ببێتە بارەگای پارتی نەك تەنها داوای كردنەوەی بارەگایەك بكەیت». لەكاتی پشێوییەكانی كەركوك، بەبڕیاری سەرۆك وەزیرانی عێراق، لیژنەیەك راسپێردرا بۆ بەدواداچوون و چارەسەری كێشەكان، بەڵام تا ئێستا لیژنەكە هیچ بڕیارێكی نەداوەو پارتیش چاوەڕێی ئەوە دەكات، لەوبارەوە سەركردەكەی پارتی بەهاوڵاتی وت «ئێمە چاوەڕێی بڕیاری لیژنەكەین، چونكە وەك چۆن بڕیاری چۆڵكردنی بارەگاكان دراوە، دەبێت بەهەمان شێوەش بڕیاری كردنەوەی بارەگاكەی ئێمەش بدرێت، ئەنجا ئێمە بۆ ئەوەی دۆخەكە زیاتر ئاڵۆز نەبێت، بۆیە ویستومانە بەشێوەیەكی ئاسایی و یاسایی بڕۆینەوە كەركوك. پاش گەڕانەوەمان بۆ كەركوك سەرەتایەكە بۆ ئەوەی ئێمە بەشداری هەڵبژاردن بكەین و كاریگەریمان هەبێ و سەنگی كورد زیاتر بكەین لەشارەكەدا». پاشەكشەی پارتی لەهەڵوێستەكەی، گوڕوتین و پەرۆشی كوردانی شارەكەی خامۆش كرد، كە لەسەرەتای كێشەكانەوەو بەهەڵوێستێكی نیشمانیانەوە لەگەڵ داواكارییەكەی پارتیدا بوون، بەڵام سەركردەیەكی یەكێتی پێی وایە كەئەوەی روویدا سیناریۆ بوو. ئامانج لێی كۆكردنەوەی دەنگی زیاتر بوو بۆ هەڵبژاردنەكان و هاووڵاتیان قوربانیەكەیان دا، دڵپاك تاهیر ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی بەهاوڵاتی وت «ئەوەی روویدا بۆ مەرامێكی سیاسی بوو، هیچ ئامانجێكی نەتەوەیی لەپشت نەبوو، ئێمە دەمانزانی كەهەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی پشێوی شارەكە بشوێنێت، تا بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو سودی لێوەربگرن». پێشتریش راكان جبوری پارێزگاری كەركوك بڵاویكردەوە كە لەناو ئاوەڕۆی بارەگای ئەنجومەنی سەركردایەتی كەركوك چەندین لاشە دۆزراوەتەوە، كە گومان دەكرێت پاش ئەشكەنجەدان تیرۆركرابن، بەڵام پارتی رەتیدەكاتەوە، دكتۆر ئاراس حەسۆ میرخان بەهاوڵاتی وت «هیچ بنەمایەكی نییەو ئەوەی بڵاوكراوەتەوە بۆ ناشرینكردنی وێنای كورد و پارتییەو دەیانەوێت بەو رێگەیە بەربەست لەبەردەم بڕیاری گەڕانەوەمان دروست بكەن». پاش رووداوەكانی شانزەی ئۆكتۆبەر، پارتی لەكەركوك كشایەوەو بڕیاریدا تا رزگاكردنی یەكجاری شارەكە، نەگەڕێتەوەو هیچ بارەگایەك نەكاتەوە. بەڵام ئەو حزبە لەبڕیارەكەی پاشگەزبووەوەو لەمانگی تشرینی دووەمی ساڵی رابردووەوە داوای گەڕانەوەو وەرگرتنەوەی ئەو بارەگایە دەكات.

هاوڵاتی  سەرۆکایەتی ئەرکان لە وەزارەتی پێشمەرگە رایگەیاندراوێکی بلاوکردەوە و دەڵێت، پێێنج هەزار و 969 پلەدار و پێشمەرگەی وەزارەتی پێشمەرگە پلەیان بەرزکرایەوە. لە راگەیاندراوەکەدا هاتووە "بەپێی فەرمانی وەزاری ژمارە (19026)، خشتەی ئەیلولی 2023ی پلە بەرزکردنەوەی پلەدار و پێشمەرگەی وەزارەتی پێشمەرگە تەواوکراوە، کە تیایدا پێنج هەزار و 969  پلەدار و پێشمەرگە پلەیان بەرزکراوەتەوە."  ئەم پلەبەرزکردنەوەیە لەکاتێکدایە کە زیاتر لە هەشت ساڵە دامەزراندن و پلە بەرزکردنەوەی مەدەنی لە فەرمانگە حکومەییەکاندا راگیراوە. چەندین جار مامۆستایانی وانەبێژ، کە ژمارەیان نزیک دەبێتەوە لە 20 هەزار، لە خۆپیشاندانەکانیاندا داوایان کردووە کە دابمەزرێن و میلاکیان بۆ بکرێتە هەمیشەیی، بەڵام تا ئیستا وەڵام نەدراونەتەوە. 

هاوڵاتی وتەبێژی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێم رایگەیاند نرخی یەکەیەکی کارەبا لە 156 دینارەوە کەمکرایەوە بۆ 100 دینار و هەفتەی داهاتوو بڕیارەکە دکەوێتە بوار جێبەجێکردنەوە. ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای هەرێم  رایگەیاند، "پاڵپشتی بۆ پریپەیدی یەكەكانی نیشتەجێبوون زیاد دەكرێت، بۆ ئەو مەبەستەش نرخی یەكەیەك كارەبا لە 156 دینارەوە بۆ 100 دینار كەمكرایەوە."  ئومێد ئەحمەد دەشڵێت، "هەفتەى داهاتوو بڕیارەکە دەچێتە بوارى جێبەجێکردنەوە."  وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێم لەسەر سیستەمی پریپەید دەڵێت، "سیستەمەکە بەشێوەیەکی دادپەروەرانە و ڕێکوپێک بۆ کۆنترۆڵکردن و ڕێکخستنی پێدانی کارەبایە."  لەماوەی رابردوودا نارەزایەتییەکەی زۆر لەسەر سیستەمەکە لەنێو هاوڵاتیاندا دروستبوو بەهۆی ئەوەی نرخی یەکە (وەحدە)یەک کارەبا لە 18 دینارەوە زیادکرا بۆ 156 دینار.

هاوڵاتی  وەزارەتی پێشمەرگە رایگەیاند پارەی موچەی مانگی هەشت (ئاب)ی لیوا هاوبەشەکانی پیشمەرگە خراوەتە سەر هەژماری وەزارەتی پیشمەرگە و لە رۆژی یەکشەممە دەست بە دابەشکردنی دەکرێت. وەزارەتی پێشمەرگە راگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە لەسەر پێدانی موچەی مانگی هەشت و دەڵێت، "ئەمڕۆ 21ی ئەیلولی 2023، هاوکاری هێزەکانی هاوپەیمان بۆ هێزەکانی پێشمەرگە خراوەتە سەر هەژماری وەزارەتی پێشمەرگە." لە راگەیاندراوەکەدا هاتووە کە بەڕێوەبەرایەتی گشتی بودجە و بەرنامەکان (ژمێریاری سەربازی)، رێکارە دارایی و ژمێرییاریەکانی ئەنجام داون و بانکەکان ئاگادارکراونەتەوە، کە رۆژی یەکشەممە 24ی ئەیلولی 2023، موچەی مانگی 8ی 2023ی لیواکانی پیادەی وەزارەتی پێشمەرگە دابەش بکرێت. هاوپەیمانی نیودەوڵەتی مانگانە 20 ملیۆن دۆلار بۆ موچەی ئەو هێزە هاوبەشانە دابین دەکات کە خراونەتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە.

هاوڵاتی گۆهدار زێباری جارێکی تر و بەتۆمەتی هەڵگرتنی "چەکی بێ مۆڵەت" لە سەرەتایی ئەم مانگەدا دادگایی دەکرێت. ئەمرۆ پێنجشەممە 21ی ئەیلولی 2023، دادگای هەولێر بڕیاریدا بە دادگایی کردنی گۆهدار زێباری بۆ جاری سێیەم کە بریارە لە 1ی مانگی داهاتوو دادگاییەکەی بەڕێوەبچێت. زێدان زێباری، برای گۆهدار زێباری بە هاوڵاتی راگەیاند، "پارێزەرەکان زۆر هەوڵیاندا تا رۆژی دادگایی کردنەکە بەکەفالەت ئازاد بکرێت بەڵام رازی نەبوون، تەنیا کاتی دادگایی کردنەکەی پێشخرا." دادگایەکەی ئەمجارەی گوهدار زێباری لەسەر ئەو تاپڕەیە کە لەکاتی دەستگیرکردنی لەلایەن هێزە ئەمنییەوەکانەوە لەو شوێنەی کە دەستگیرکراوە بینراوە، هەرچەندە بەپێی وتەی کەسوکارەکەی ئەو تاپڕە هی گوهدار نییە بەڵکو هی باپیریەتی.  رۆژی 16ی شوباتت 2021  گۆهدار زێباری و شیروان شیروانی و چەند چالاکوانێکی تر بە تۆمەتی "تێکدانی ئاسایشی نیشتمانی" بە شەش ساڵ زیندانیکردن سزادران. مانگی شوباتی 2022، 60%ی سزاکەیان، جگە لە شێروان شێروانی کە 50% بوو، کەمکرایەوە. رۆژی 16ی مانگی ئابی 2023 بڕیاربوو گۆهدار زێباری ئازاد بکرێت، بەڵام لەسەر ئەو تۆمەتە کە "هەڵگرتنی چەکی بێ مۆڵەت"ە، ئازادنەکرا. دوای ئەو بریارە گۆهدار زێباری دوو جار مانی لە خواردن گرتووە و مانگرتنی دووەم جاری تا ئێستاش بەردەوامە کە نزیکەی 15 رۆژە. سەبارەت بە دادگاییکردنی گۆهدار زێباری و مانگرتنی چالاکوانە کۆنسوڵخانەی بەریتانیا لە هەرێمی کوردستان پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، "بەریتانیا زۆر نیگەرانە لە مانگرتنی ڕۆژنامەنووس گوهدار زێباری لە خواردن لەناو زینداندا، ئێمە لە نزیکەوە چاودێری ئەم بابەتە دەکەین لەگەڵ ئەو رۆژەی کە دیاریکراوە بۆ دادگاییکردنی."

هاوڵاتی  وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی حکومەتی هەرێم رایگەیاند رۆژی یەکشەممە ئەنجامەکانی زانکۆلاین رادەگەیەنرێت و خوێندکارانی قۆناغی یەکەمی زانکۆش لە سەرەتایی مانگی داهاتوو دەست بە خوێندن دەکەن. لە راگەیاندراوێکدا وەزارەتى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستى ئاشکرایکرد، کە رۆژى یەکشەمە رێکەوتى 2023/9/24 لە کۆنگرەیەکى رۆژنامەوانیدا ئەنجامەکانى وەرگرتنى دەرچوانى دوانزەى ئامادەیی لە زانکۆ و پەیمانگەکان بۆ ساڵى نوێى خوێندنى 2023-2024 رادەگەیەنرێت. وەزارەتى خوێندنى باڵا وتیشی کە دوای راگەیاندنی ئەنجامەکان قۆناغی خوێندن دەستپیدەکات و لە 2023/10/1 خوێندکارانی قۆناغی یەکەم لە زانکۆکان دەست دەکەن بە پرۆسەی خوێندن.  هەروەها باس لەوەش کردوە کە  "پێویستە لەسەر وەرگیراوان لەدوای ڕاگەیاندنی ئەنجامەکان ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە زانکۆکانیان بکەن بۆ ئەم مەبەستەش زانکۆکانى کوردستان ئامادەکارى پێویست دەکەن بۆ پێشوازیکردن لە وەرگیراوان."

هاوڵاتی زانکۆی سلێمانی رایگەیاند، بەپێی پلەبەندییەکی نوێی ساڵی 2023 زانکۆکە پلەی یەکەمی بەدەستهێناوە لە ئاستی زانکۆ حکومەییەکاندا لە هەرێمی کوردستان و لەسەر ئاستی عێراقیش پلەی چوارەمە. سەرۆکایەتی زانکۆی سلێمانی رایگەیاند، بەپێی رانکین (پلەبەندی) دامەزراوەی سیماگۆ بۆ ساڵی 2023، زانکۆی سلێمانی پلەی یەکەمی سەر ئاستی زانکۆ حکومییەکانی هەرێم و پلەی چوارەمی سەر ئاستی زانکۆکانی عێراقی بەدەستهێناوە. بەپێی راگەیاندراوەکە، پلەبەندییەکە لەسەر بنەماکانی (توێژینەوە، نوێکاریی و داهێنان، کاری پێکەوەیی) ئەنجامدراوە. لە راگەیاندراوەکەدا ئەوەش هاتووە کە لەسەر ئاستی عێراق چەند بەشێکی زانکۆکە پێشەنگە بەجۆرێک لە بەشەکانی پزیشکی گشتی و ئەندازیاری پلەی یەکەمی هەیە لەسەر ئاستی وڵاتەکە و لە بەشی کیمیا و پزیشکی ددان پلەی دووەمی بەدەستهێناوە، هاوکات لە بەشی زانستی زانکۆکە پلەی سێیەمی هەیە و لە بەشی ڤێتێرنەری پلەی 12ەهەمینی عێراقی گرتووە.